sah
stringlengths 4
2.48k
| ru
stringlengths 4
2.96k
|
|---|---|
Онно күһүн аҕам миигин илдьэ оҕустаах сыарҕанан ойуурга бултуу барбыппыт. | Тогда мы с отцом отправились на охоту на быке с санями. |
Арай, биир күн олус улахана суох ойуур ортотугар, хайа быыһыгар олорор күөлгэ кэллибит. Онно чэйдээтибит. | В одной яме нашли жирного лося, разделали и съели. Вышли на озеро в середине небольшого леса, меж гор, попили там чай. |
Ол олорон аҕам кэпсээбитэ: — Хойут улаатан булчут буоллаххына, бу диэки охсулуннаххына, бу күөлгэ кыһын да, сайын да чугаһаабат буол. | Тогда отец сказал: — Потом, когда станешь взрослым охотником, если занесет когда-нибудь в эту сторону ни зимой, ни летом не приближайся к этому озеру. |
— Тоҕо? - диибин. | — Почему? — спрашиваю. |
— Былыр манна улахан сордоҥ баара үһү. | — Говорят, давным-давно здесь обитала большая щука. |
Ол сордоҥ эһэни ыһыытаппытынан соһон киллэрбитин балыксыт көрөн, бултуу кэлэн баран төннүбүт. | Один рыбак видел, как эта щука затащила в воду рычавшего медведя, и, даже не порыбачив, вернулся обратно домой. |
Дириҥ уулаах туһунан Билиҥҥи Өргүөт сиригэр Күрэнчэ кэлиэн иннинэ олорбут тоҥустар тимир сэптээх Күрэнчэттэн үтүрүллэн, кинини кытта утарылаһар кыахтара суох буолан, ыраах атын сирдэргэ онно-манна көһөн барбыттар. | Об озере Диринг уулаах Тунгусы, до прихода Кюрэнчэ жившие на нынешних Ёргюётских землях, были вытеснены им, так как он обладал железным вооружением — не сумев противостоять ему, тунгусы переселились, кто куда, в другие отдалённые края. |
Ити кэнниттэн Күрэнчэ уонна кини бырааттара билиҥҥи Дириҥ Уулаах арҕаа тумулугар олоҕурбуттар. | После чего Кюрэнчэ и его братья обосновались на западном мысе нынешнего Диринг Уулаах. |
Былыргы сэһэннэринэн, Күрэнчэ олус өрдөөҕү, адьас былыргы киһи эбит. | По старинным преданиям, Кюрэнчэ был человеком очень древним, почти первобытным. |
Кини былыр нуучча омук бу дойдуну булуон иннинэ олорбута үһү диэн буолар. | Говорится, что он жил еще до прихода русских на якутскую землю. |
Күрэнчэ олорбут өтөҕүн торума (былыр-былыргыттан номоххо киирбит өтөх) Дириҥ Уулаах арҕаа өттүгэр кырдал үрдүгэр, ойуур иһигэр, Харыйалаах суолун аартыгар билигин да баар. | Остатки жилища Кюрэнчэ (жилище, испокон веков упоминаемое в преданиях), что в лесу на перевале дороги, ведущей в «Харыйалаах», к западу от возвышенности в местности «Диринг Уулаах», есть и поныне. |
Ол гынан баран, Күрэнчэ туһунан олохтоон-сиэрдээн кэпсиэх иннинэ былыр аан маҥнай кини уһуннук олорбут күөлүн Дириҥ Уулаах уруккутун ылан көрүөҕүҥ. | Однако, прежде чем начать обстоятельный рассказ о Кюрэнчэ, следует обратить внимание на прошлое озера «Диринг Уулаах», где он впервые и надолго поселился. |
Тоҕо диэтэххэ, Дириҥ Уулаах эбэ хотун уруккута-хойуккута үгүһү кэпсиир даҕаны, эмиэ даҕаны элбэх топонимика чахчыларын көрдөрөр. | Потому что страницы истории прошлого Эбэ-хотун «Диринг Уулаах» содержат много интересного, а также подтверждаются большим количеством топонимических фактов. |
Олортон үгүстэрэ Күрэнчэ ол саҕана хайдах олорбутун билэргэ быһаччы сыһыаннаахтар. | И они имеют непосредственное отношение к тогдашней жизни Кюрэнчэ. |
Үйэттэн үйэҕэ төрүт өбүгэ саҕаттан номох буолбут, наһаа өрдөөҕү сэһэннэртэн көрдөххө (холобур, Додуол Миитэрэй, Дуудук Маппыайа, Морсойо Уйбаан, Күһүт Быыпсайа -Охонооһой, Омукча Эҥиэнтэй, Силигийээн Силип уонна Ыртаха Дьөгүөр курдук кырдьаҕастар кэпсээннэринэн) быдан былыр, Күрэнчэ үйэтин саҕана, билиҥҥи Дириҥ Уулаах күөл дьиҥнээх төрүт маҥнайгы аата Оргоот күөлэ диэн эбит. | Как гласят древние предания, передаваемые из уст в уста со времён первопредков (например, из рассказов таких старожилов, как Ходуол Дмитрий, Дуудук Матвей, Морсойо Иван, бывший глава Кюсюта — Афанасий, Омукча Иннокентий, Силигийээн Филипп и Ыртаха Егор), давным-давно, во времена Кюрэнчэ, нынешнее озеро «Диринг Уулаах» изначально называлось «Оргоот Кюёлэ» (озеро «Оргоот»). |
Алтан оттоох кырдьаҕаһа, Иннокентий Петров — Омукча оҕонньор сэһэнинэн, былыр Оргоот күөлэ диэн маҥнай Күрэнчэ ааттаабыт эбит. | Как поведал старожил местности «Алтан Оттоох» Иннокентий Петров — Омукча огонёр, название «Оргоот кюёлэ» этому озеру дал сам Кюрэнчэ. |
Туохтан Оргоот күөлэ диэн былыр ааттаммыта буолуой? | Из-за чего же в старину озеро было названо «Оргоот кюёлэ»? |
Ааттаммыт эбит, арааһа, сир аатынан. | Видимо, по названию самой местности. |
«Оргоот» диэн тыл бэйэтэ этэ сылдьарын курдук ити сир оройо — үрдүк сир аата. | Само слово «Оргоот» обозначает возвышенность, возвышенную местность. |
Дьэ, кырдьык даҕаны Дириҥ Уулаах үрдүк оргоот сиргэ үөскээбит күөл эбит. | И вправду озеро «Диринг Уулаах» образовалось, оказывается, на возвышенной местности «оргоот». |
Тоҥуо, Быракаан, Үмүлүүн — үс улахан үрэхтэр ууларын араартыыр үрдүк сир. | Эта возвышенность разделяет воды трех больших речек — «Тонгуо», «Быракаан» и «Юмюлююн». |
Ити үрдүк сис илин өттүн уута Быракаан тардыыта буолан, Тыымпыкаан үрэҕинэн Быракааҥҥа түһэр, соҕуруу өттүн уута Тоҥуо тардыытынан, Тэкээри үрэҕинэн Тоҥуоҕа барар уонна хоту өттүнээҕи уута Үмүлүүн үрэҕинэн өрүскэ киирэр. | Воды восточной стороны этой лесистой возвышенности впадают через речку Тыымпыкаан к речке Быракаан, воды западной стороны впадают через речку Тэкээри к речке Тонгуо и, наконец, воды восточной стороны через речку «Юмюлююн» впадают в реку Вилюй. |
Ол гынан баран, кэпсээннэргэ этиллэринэн, Оргоот дьоно кэнники улахан күөллэрин харыстаан, Эбэ хотуммут иччитэ кыыһырыа диэн, дьиҥнээх аатынан куруутун ааттаабаттара үһү. | Однако, как говорится в преданиях, люди, живущие возле озера Оргоот, чтобы не рассердить духа-хозяйку озера, никогда вслух не произносили название озера. |
12. Билигин көрдөххө, Дириҥ Уулаах күөл ойуурун саҕатынан үрүҥ кумах үрдүк кырдал буор модьоҕо курдук күөлү төгүрүччү иилии эргийэр диэххэ сөп. | 12. Ныне, если присмотреться к опушке леса, озеро Диринг Уулаах, как бы вокруг окружает возвышенный «земляной вал» из белого песка. |
Былыр Күрэнчэ үйэтин саҕана, күөл уута оччоҕо ити үрдүк кырдал тэллэҕинэн эбитэ үһү диэн сэһэн буолара. | В преданиях говорится, в старину, во времена Кюрэнчэ, уровень воды в озере достигал краев того земляного вала. |
Онон Күрэнчэ тыыннааҕар Дириҥ Уулаах, хара тыаларын саҕатыттан толору уулааҕын саҕана, маҥнай сүүнэ улахан күөл эбит. | То есть, при жизни Кюрэнчэ озеро Диринг Уулаах было полноводным, доходившим до опушки темных лесов. |
Онтон күөл уута Күрэнчэ олорбут үйэтин кэнниттэн Үмүлүүн үрэҕинэн өрүскэ түһэн, Ньууйаакы оҕонньор сэһэнинэн, Дириҥ Уулаах сыыйа төгүрүччү ходуһаламмыт эбит. | По рассказам старожила Ньууйаакы огонёр, после Кюрэнчэ вода озера по речке Юмюлююн уже впадала в реку и поэтому потихоньку образовались покосные луга вокруг озера Диринг Уулаах. |
Кини куруутун Күрэнчэни сэһэргииригэр, билиҥҥи Дириҥ Уулаах күөл былыргытын эмиэ кэпсиир буолара. | Когда он рассказывал о Кюрэнчэ, то всегда обращался к прошлой истории озера Диринг Уулаах. |
Ити күөл тулатыгар Күрэнчэ кэнники бэрт уһуннук олорон, хаар маҥан баттахтанан, улаханнык кырдьан уоттан арахпат буолан баран өлбүтэ үһү. | Кюрэнчэ жил очень долго у этого озера, встретил там свою глубокую старость и умер, будучи дряхлым стариком, не отходившим от жара очага. |
Кини курдук элбэх бултаах-алтаах, өлгөм баайдаах уонна кини курдук дириҥ уулаах улахан күөл чугаһынан суох. | Нет в округе другого такого большого озера, как это, с изобилием зверья для охоты, с щедрым уловом и с бездонной водой. |
Онон хойут да буолтун иһин, итинник дириҥ уулаах күөл кэнэҕэс хаһан да хойуоруо суоҕа, баайын ыһыктыа суоҕа», — диэн ытык-кэриэс тылын кэпсии-кэпсии ытамньыйара үһү. | Даже по прошествии многих лет — это глубоководное озеро не иссякнет, и свои богатства удержит», — как в назидание своим потомкам. |
Кырдьык да, ити Күрэнчэ үйэтин кэнниттэн ханнык да алдьархайдаах, модун тымныылаах чымарҕан сут-кураан сылларга хайдахтаах да күөллэргэ муус дьөлө тоҥор дьылларыгар Оргоот күөлэ дириҥ уулаах буолан хаһан да хойуорбата эбитэ үһү. | И на самом деле, после Кюрэнчэ, ни в годы лютых морозов, ни в годы засухи и голода, когда во всех других озерах вода промерзала насквозь, говорят, озеро Оргоот кюёлэ благодаря своей глубокой воде никогда не западало. |
Ол да иһин кэнники үйэлэргэ, оччотооҕунан Оргоот дьоно улуу күөллэрин хойуорбатын туһуттан, ытыктыыр өбүгэлэрин тылынан күн эбэлэрин иччитин кыыһырдымаары харыстаан дьиҥнээх кырдьаҕас аатынан ааттаабакка ардыгар Дириҥ Уулаах диир буолбуттара үһү. | Из-за этого, в последующие века, «люди Оргоот», как их тогда называли, стали почитать своё озеро ещё больше и, по обычаю предков, чтобы не разгневать свою почтенную бабушку — дух озера и, оберегая ее, вместо исконного древнего названия стали иногда называть его Диринг Уулаах. |
Инньэ гынан, кэнники үйэлэр усталарыгар сыыйа күөл урукку дьиҥнээх аата Оргоот күөлэ диэн аат умнуллан Дириҥ Уулаах диэн, ардыгар Улахан Эбэ диэн куруутун ааттанар буолбут. | Так и повелось, в следующие века исконное название озера Оргоот кюёлэ постепенно стало забываться, привычным стало название Диринг Уулаах (Глубоководный), а иногда Улахан Эбэ (Большое озеро). |
Ол курдук, Такыр оҕонньор сэһэнинэн, Күрэнчэ үйэтин саҕанааҕы Дириҥ Уулаах былыргы уутун модьоҕото билигин күөлү төгүрүччү уһун синньигэс үрүҥ кумах үрдүк кырдал буолбут, — диэн Дмитрий Додуол бэйэтин сэһэнин түмүктүүр этэ. | Старожил Дмитрий Додуол, завершая свой рассказ о прошлом, говорил: «По рассказам старика Такыр огонёр, первоначальные уступы озера Диринг Уулаах времен Кюрэнчэ ныне образовали вокруг озера протяженную высокую возвышенность из белого песка». |
Додуол оҕонньор былыр Тойоку аҕатын ууһун кырдьаҕастарын барыларын көрбүт-билбит, кинилэр сэһэннэрин үгүһү истибит, үгүһү кытта сэлэспит-сэһэргэспит киһи. | Старик Додуол в свое время знавал стариков из отцовского рода Тойоку, слыхивал от них множество преданий, со многими из них общался и вел беседы. |
Былыр, арааһа, Бүлүү орто сүнньүгэр олорор тоҥус, тумаат уонна майаат омуктарга билиҥҥи Дириҥ Уулаах күөлэ, дьулаан киһи олорбут сирэ буолан улаханнык сураҕырбыт, киэҥник биллибит күөл быһыылаах. | В старину, среди тунгусских, туматских и майатских племен, живших в средней полосе реки Вилюй, нынешнее озеро Диринг Уулаах, по всей видимости, было широко известно, как территория проживания весьма грозного человека. |
Бэл оннооҕор, Ньууйаакы сэһэнинэн, күөл арҕаа өттүнээҕи Күрэнчэ олорбут тумула кэлэр-барар тоҥустар кэпсээннэригэр киирэн, «Күрэнчэ тумула» диэн ааттанан өр кэмҥэ эмиэ аатыран — сураҕыран сылдьыбыт эбит. | Даже по воспоминаниям старика Ньууйаакы, западный мыс озера, где жил Кюрэнчэ, упоминался в рассказах проезжих тунгусов не иначе, как Мыс Кюрэнчэ, и еще долгое время был на слуху под таким названием. |
Дириҥ Уулаах күөлүгэр кэллэххинэ, кини киэҥ ходуһата уонна тыатын саҕатынан төгүрүччү үрүҥ кумах үрдүк кырдала киһи хараҕар бастакынан быраҕылла түһэллэр. | Когда подходишь к озеру Диринг Уулаах, в глаза бросаются в первую очередь его обширный луг и окружающие озеро высокие холмы белого песка, тянущиеся по опушке леса. |
Күөл тулатынааҕы ити иилии эргийэн сытар үрүҥ кумах үрдүк кырдалын кэрийэн көрө-одуулаһа иһэҥҥин — өскө былыр бу кырдал тэллэҕинэн күөл толору уулааҕын саҕана Күрэнчэ олорбут эбит буоллаҕына, кырдьык да кини адьас былыргы, наһаа өрдөөҕү да киһи эбит дии саныыгын. | Кидая свой взор на высокие холмы белого песка вокруг озера и представляя, что Кюрэнчэ здесь жил в далёкие времена, когда озеро было наполнено водой до подножия этих холмов, то невольно поражаешься, и вправду очень древним человеком он был. |
Күрэнчэ орто быраата Дугуй диэн, кыра быраата Дуксуку диэн ааттаах дьоннор эбиттэрэ үһү. | Говорят, среднего брата Кюрэнчэ звали Дугуй, а младшего брата — Дуксуку. |
Былыргы сэһэнинэн, Күрэнчэ билиҥҥи Дириҥ Уулаах арҕаа тумулугар орто быраатын Дугуй диэн киһини кытта бэрт уһуннук олорбуттар. | По старинным преданиям, Кюрэнчэ вместе со средним братом Дугуй довольно долго жили на западном мысе нынешнего озера Диринг Уулаах. |
Кинилэр хаппыт кыыл тириитинэн оҥоһуллубут халҕаннаах, буор холомо дьиэлээх буолаллара үһү диэн буолар. | Говорят, они жили в глиняном жилище-холомо, дверь которого была обита лосиной шкурой. |
Таҥнар таҥастарын уонна аһыыр астарын тустарынан сорох үһүйээн кэпсээннэргэ, былыр Күрэнчэ уонна кини бырааттара сүөһүтэ суох дьон буолалларын быһыытынан, ичигэс таҥастара-саптара олоччу кыыл тириитэ, аһыыр астара аҥаардас булт этэ, балык уонна үөрэ араас көрүҥнэрэ, оттон сайыҥҥы бириэмэҕэ сир аһа буолара үһү диэн судургутук да буоллар куруутун ахтыллаллар. | В некоторых преданиях хотя и кратко, но постоянно упоминается об их одежде и еде. Так как Кюрэнчэ и его братья не держали скот, то вся их теплая одежда была сшита из шкур разных животных, в пищу употребляли только мясо дичи, рыбу и различные похлебки-юёрэ. В летние же периоды питались только ягодами. |
13. Өргүөт төрдө Күрэнчэ диэн киһи былыр ох саанан, тимир үҥүүнэн, батыйанан ойуур кыылын бултуура үһү диэн кырдьыбыт оҕонньор кэпсиир буолара. | 13. По рассказам одного старика, в далёкие времена первопредок Ёргюётского наслега человек по имени Кюрэнчэ ходил охоту с луком, железным копьем и пальмой-батыйа. |
Күһүн буоллаҕына ох саатынан, бэл, тайаҕы суоллаан, батыһа сылдьан, үөмэн ардыгар бултаһара үһү. | А осенью, говорят, он даже иногда сохатого выслеживал и убивал выстрелом из лука. |
Оттон мас көтөрүн иҥиир туһаҕынан туһахтыыра үһү. | А боровую дичь добывал силками, сделанными из сухожилий животных. |
Күһүн бултаабыт булдун этин мунньан, тоҥорон кыһыҥҥыга хаһаанара үһү. | Говорят, он запасался на зиму, запасаясь добычей от осенней охоты. |
14. Эдэр соҕус эрдэхпинэ, биирдэ Өргүөт киһитин кытта Баттах Өндүрэйи кытта Өлүөхүмэҕэ иккиэн аргыстаһан сыарҕалаах атынан айаннаан сылдьыбыппыт. | 14. По молодости я как-то на лошадях, запряженных в сани, ехал вместе с человеком по имени Баттах Андрей из Ёргюётского наслега в Олёкму. |
Ол киһим ыһыга — аҥаардас үөлбүт собо уонна хохту, хаппыт балык этэ, онтукатын хобордооххо арыыга хооруйан уотка сылытан сиир этэ: «Биһиги Өргүөттэр былыр-былыргаттан өбүгэбит Күрэнчэ саҕаттан, аһылыкпыт хохту балык, булт этэ. | На дорогу у него с собой были только караси, печёные на рожке и вяленый озерный гольян — хохту, которые он ел, разогревая на масле в сковороде. «У нас, у ёргюётцев, испокон веков, нашего предка Кюрэнчэ повелось, потреблять в пищу вяленый озерный гольян — хохту и всякую добычу от охоты. |
Бурдук диэни былыр билбэтэх дьоммут». | Мы издревле не ведали мучного», — говорил он. |
«Биһиги төрдүбүт Күрэнчэ диэн киһи сүөһүтэ суох балыксыт саха эбитэ үһү. | Наш первопредок человек по имени Кюрэнчэ, не держал домашнего скота и был рыбаком. |
Оннук хатарбыт балыгыттан сороҕун дьоҕус буор оҥкучах хаһан хатырыгынан эккиннээн — ойоҕостоон, аллараа түгэҕин туоһунан тэлгэтэн олбохтоон баран хас да муҥ хохтуну онно кутан кыһыҥҥыга хаһаанара үһү», — диэн Баттах Өндүрэй кэпсиирин өйдүүбүн. | Помнится, как рассказывал Баттах Андрей, на зиму он готовил припасы так: выкопав небольшую яму, с четырех сторон обкладывал корой лиственницы, а на дно стелил бересту, после этого укладывал туда пластами несколько тысяч-мунг вяленой рыбы. |
Хаҥалас Оломо 1 1979 с. тохсунньуга журналист С.П. Саввинов миэхэ Хаҥалас Оломун туһунан маннык үһүйээни суруйан бэлэхтээбитэ: «Ороһу Үс Көлүйэнэн ааттанан олорор кэмигэр Быыгынас диэн саха оҕонньоро олорбут. | Оломо Хангаласа 1 В январе 1979 г. журналист С. П. Саввинов подарил мне написанное им предание об Оломо Хангаласа: «В то время, когда Оросу называлось Юс Кёлюйя (Три озерца) жил старик якут по имени Быыгынас. |
Уон оҕолоох (бастакыта кыыс, тоҕуһа уол). | Имел десятерых детей (первая дочь и девять сыновей). |
Олортон бастакы уола Халан Тулааһын, эмиэ хаһыс эрэ уола Ньүөгү Бөҕө диэн эбиттэр. | Первого из них звали Халан Тулаасын, также которого-то сына — Нюёгю Бёгё. |
2 Хаҥалас ойуунун (сэрии баһылыга, буойун) сэриитэ кэлбит. | 2 Прибыли воины хангаласского шамана (предводитель войны, воин). |
Дыгын ыраахтааҕы дьонноро, маҥнай Ньурба сирин (онно Хаҥаластар бааллар) сэриилээн ылан, кыаҕыран бараннар, Куорамыкыга кэлбит буолуохтаахтар. | Люди царя Дыгына сначала завоевали земли Нюрбы (там тоже есть хангаласцы), окрепли, стали могущественнее, прибыли в Куорамыкы. |
Тимир түүр бэргэһэлээх, тирии төгүрүк куйахтаах, кэтии дьапталҕа тимир биитэр дьэс таҥастаах эбиттэр. | Они носили железные головные шапки тююр, кожаные круглые кольчуги, плоские железные либо медные одеяния. |
Аттаах сэрии. | Конные воины. |
3 Үс Көлүйэ кырдьаҕаһа эмиэ сэриигэ үөрүйэх. | 4 Старец из Юс Кёлюйя тоже был воином. |
Быыгынас, уолаттарын, кулуттарын-чаҕардарын, чугас ыалларын хомуйан, билиҥҥи Харбалаах туһаайыытынан эрдэ соҕус чугуйбут. | Быыгынас, собрав сыновей, челядь, близких, родню, заблаговременно отступил по направлению теперешнего Харбалааха. |
Сэбилэниилэрэ эмиэ үҥкүү, батас, ох саа, төгүрүк, тутуу, сүгүү куйах, кэтии иилэҕэс куйах (кольчуга). | Они были вооружены также копьями, батасами (см. выше), луками, круглыми, ручными, заплечными кольчугами, кольчугами из цепей. |
Бадарааннаах уһун толоону эрдэ туораан, ойуур саҕатыгар тоһуйа сыппыттар. | Пересекли болотистую длинную долину, ожидали у опушки леса. |
Уолаттара бары бааллара үһү. | Говорят, были все сыновья старика. |
5 Хаҥаластар, тиийэн кэлэн, уулаах толоону оломното кэстэрэн испиттэр. | 5 Хангаласцы добрались, начали переходить вброд реку. |
Инники — Хаҥалас ойууна. | Впереди — хангаласский шаман. |
Түүрүттэн сирэйин сабар салбырҕас тимири (забрало) аллараа тардынар. Уолугун үүтүнэн эрэ, хабдьы төбөтүн курдук, тиэрбэстии хайаҕас көстөр. | Опускает забрало на лицо. Видно только кольцеобразное отверстие у надключичной ямки размером с голову куропатки. |
Баҕар, тыынар салгына киирэр сирэ буолуо. | Возможно, оно давало возможность дышать. |
6 Быыгынас уолугар Ньүөгү Бөҕөҕө: Хабдьыны харахха табарыҥ үчүгэй аҕай дии. | 6 Быыгынас говорит своему сыну Нюёгю Бёгё: — Ты же хороший стрелок, попадаешь куропатке в глаз. |
Хаҥалас ойуунун уолугун үүтүнэн түһэр эрэ! — диир. | Сможешь попасть в надключичную ямку хангаласского шамана?! |
Курдары тахсан иһэн иҥнибит оҕу туура тарда сатыы-сатыы, тыына баарынан: Нүөлүтэр Охтоох Ньүөгү Бөҕө буол! | Тот неистово кричит, пытаясь вынуть чуть насквозь не пробившую, застрявшую стрелу: — Да будешь ты Нюёгю Бёгё с Тупой Стрелой! |
7 Быыгынастаах, Халан Тулааһыннаах, Ньүөгү Бөҕөлөөх, ытыалаан, ситэн үҥүүнэн тайыылаан, бэрт элбэх киһини өлөрбүттэр, Хомустаах күөлгэ диэри эккирэппиттэр. | 7 Быыгынас, Халан Тулаасын, Нюёгю Бёгё убили довольно много людей, стреляя, некоторых догнав, закололи копьями, преследовали до озера Хомустаах. |
Элбэх киһини, оломноон истэхтэринэ, сууһарбыттар. | Немало людей сразили, пока те переходили брод. |
Онтон бэттэх ити толоон Хаҥалас Оломо диэн ааттаммыт. | С тех пор эта долина называется Оломо (брод) Хангаласа. |
Ньүөгү Бөҕөҕө эбиискэ Ньүөлүтэр Охтоох диэн бочуоттаах аат иҥмит». | Более того, Нюёгю Бёгё присвоено почетное имя Нюёлютэр Охтоох (с Тупой Стрелой)». |
8 Ити үһүйээн иккис варианын 1983 с., атырдьах ыйын 14 күнүгэр, "Бастакы Ыскааһап — хотуур ортото" диэн чопчулуу-чопчулуу, филологическай наука кандидата Г.Р. Кардашевскай суруйан биэрбитэ. | 8 Второй вариант данного предания написал кандидат филологических наук Г. Р. Кардашевский 14 августа 1983 г., уточняя: «Первый Ыскаасап (Спас) — середина косовицы (21 августа)». |
Аны ону ааҕыахха: «Хаҥалас Оломо, Эрэһэ Суурда. | Давайте теперь его прочитаем: «Оломо Хангаласа, Суурда Эрэсэ. |
Итинник ааттаах миэстэлэр Үөһээ Бүлүүгэ, Ороһу нэһилиэгэр, Быракаан үрэх эйгэтигэр бааллар. | Места с такими названиями есть в с. Оросу Верхневилюйского улуса, в окрестностях речки Быракаан. |
Сахалар Дьокуускай диэкиттэн бастаан Бүлүү сирин булалларын саҕана Тыгын сиэнэ, Мадьара уола, Күчэнэх биитэр Хара Бытык, Кылыыһыт ойуун диэн Хаҥалас атамаана, Ньурба сирин дугуйдаан, Дьөҥкүүдэ күөлү булан, олохсуйбут. | Во времена начала переселения якутов в Вилюйские земли со стороны Якутска прибыли внук Тыгына, сын Маджары, Кючэнэх или Хара Бытык, атаман Хангаласа, шаман по имени Кылыысыт заселился в просторах Нюрбы, в окрестностях озера Джёнкюдэ. |
Кинилэр Дьокуускайтан Ньүүйэ үрэҕинэн быһа түһэннэр, Сунтаар диэкинэн кэлбит быһыылаахтар. | Они, по-видимому, прибыли со стороны Сунтара из Якутска, пересекая речку Нюйэ. |
9 Күүстээх Күчэнэх (Хара Бытык, Кылгыыһыҥ ойуун) Дьөҥкүүдэни баһылаан баран, өрүһү таҥнары батан, өссө атын үтүө дойдулары сабардыыр санааламмыт. | 9 Кюстээх Кючэнэх (Хара Бытык, шаман Кылгыысын), овладев Джёнкюдэ, решил спуститься вниз по реке и покорить новые прекрасные земли. |
Кини, сэһэн быһыытынан, түөрт-уонча киһилээх Үөһээ Бүлүү диэки айаннаабыт. | По рассказам, он отправился в путь по направлению к Верхневилюйску с войском из 40 человек. |
Ол иһэн, илин диэкиттэн, Нам сириттэн Мымаак кинээс сиэнэ дуу, быраатын уола дуу Быыгынас ойуун диэн киһи дьоннорун кытары иһэллэрин истибит. | Находясь в пути, услышал о двигавшихся с востока то ли людей внука князя Мымаака с местности Нам, то ли воинов сына его брата шамана Быыгынаса. |
Быыгынастаах ону билбиттэр уонна Быракаан үрдүгэр тоһуур тэрийбиттэр. | Быыгынас со своими воинами прознали об этом и устроили засаду над Быракааном. |
Быыгынас Мүөлүтэр Охтоох Мүөгү Бөҕө, Халан Тулааһын, Тор Маҕайылык диэн уолаттардаах уонна Куоҕай Моҕус диэн атастаах эбит. | Быыгынас был вместе с сыновьями Мюёлютэр Охтоох Мюёгю Бёгё, Халан Тулаасыном, Тор Магайылыком и с товарищем Куогай Могусом. |
Сарсыарда күн тахсан эрдэҕинэ, хаҥаластар элбэх буолан, куйахтара килбэҥнээн, тиийэн кэлэн, үрэх оломугар кэстэрэн киирэн, аттарын уулата турбуттар. | Утром с восходом солнца множество хангаласцев с поблёскивающими кольчугами пересекли речку вброд и стали поить своих лошадей. |
Намнар, аҕыйахтара бэрт буолан, дьулайбыттар. | Поняв, что уступают количеством, намские отступили. |
Ытыһыа суох курдук буолбуттар. | Казалось бы, решили не воевать. |
Ол түгэҥҥэ уолаттар аҕалара Быыгынас ойуун саҥа аллайбыт: Мүөгү уолум, толоон уҥуор олорор куруппааскыны моонньоох баһын быһа ытан кэбиһэбин диэн кэпсиириҥ дии. | В этот момент шаман Быыгынас воскликнул: — Сын мой Мюёгю, ты ведь рассказывал, что можешь подстрелить сидящую по ту сторону долины куропатку в голову. |
Уолугун оҥойор үүтүгэр түһэрбит. | Попал ровно в ту ямочку. |
Кылыыһыт ойуун өлөр кыланыытын кыламмыт: Бу хайдах, хараҕым сабыллан, оноҕос кэлэрин көрбөккө хаалбыт сорбунуй! | Шаман Кылыысыт издал смертельный вопль: — Как это я не увидел вылетающую стрелу, неужто ослеп! |
Мүөлүтэр Охтоох Мүөгү Бөҕө баар сурахтааҕа. | Говорили, тут есть Мюёлютэр Охтоох Мюёгю Бёгё. |
Ол сиэтэ быһыылаах! — диэбит. | Видимо, он меня погубил! — прокричал. |
10 Ити кэнниттэн намнар, харса суох ытыалаан, кыырайталаан хаҥаластар уонтан тахса киһилэрин былдьаабыттар. | 10 После этого намские начали наступать, выстреливая без остановки, и уложили более десяти хангаласцев. |
Хаҥаластар тэриллиилээхтик кыайан утарсыбакка, куотар айдааныгар барбыттар. | Хангаласцы не успели быстро собраться и пустились в бега. |
Намнар, атынан эккирэтэ сылдьан, охтортообуттар. | Намские перебили их, преследуя верхом на лошадях. |
Онуоха Кылыыһыт ойуун быраата дуу, туга дуу Эрэһэ ойуун диэн баара, бөрө буолан, тула сүүрэ-сүүрэ, иччилээхтик улуйбута үһү. | Тогда то ли брат, то ли неизвестный человек шамана Кылыысыта шаман Эрэсэ, превратившись в волка, бегал вокруг и выл очень страстно. |
Ол иһин, ойуунтан дьиксинэннэр, ылбыт сылгыларын аҥарын хаҥаластар кэннилэриттэн кыйдаабыттар. | Посему, побоявшись шамана-волка, хангаласские прогнали прочь половину отнятых лошадей. |
Ол Эрэһэ ойуун, фольклортан сылыктаатахха, убайа өлбүт сиригэр, суурт туттан, олорбут, убайын харайбыт чинчилээх. | Тот шаман Эрэсэ, согласно фольклору, заселился на месте смерти брата, там же похоронив его и построив стойбище. |
Subsets and Splits
No community queries yet
The top public SQL queries from the community will appear here once available.