sah
stringlengths 4
2.48k
| ru
stringlengths 4
2.96k
|
|---|---|
Кэнтик диэн аат туһунан Кэнтик нэһилиэгин түбэтин былыргы аата Үс Ат баһа диэнэ үһү. | Про название "Кэнтик" Говорят, чаща наслега Кэнтик в старину называлась Юс Ат баса (Голова трёх лошадей). |
Үөһээ Ат баһа — өрүстэн үөһэ сытар алаастар киирэллэрэ үһү. | Голова верхней лошади, говорят, охватывала алаасы, находившиеся вверх по реке. |
Алын Ат баһа — өрүс үрдүгэр турар алаастар, сирдэр киирэллэрэ үһү. | Голова нижней лошади, говорят, — алаасы и местности, стоящие находившиеся на берегу реки. |
Арҕаа эҥээр эмиэ үс арахсыылаах — Үс Өкөөк диэн ааттанар үһү. | Западная сторона, говорят, называлась Юс Ёкёк и тоже имела три части. |
Кэнтик диэн алаас билигин харыс аатынан Оттоох Эбэ диэн буолан турар. | Алаас Кэнтик сейчас для оберега называют Оттоох Эбэ. |
Дьиҥнээх аата Кэнтик диэн үһү. | Исконное название, говорят, Кэнтик. |
Ол аат үөскээһинигэр маннык кэпсээн баар. | О возникновении этого имени есть такая легенда. |
Саһыл Ойуун кэлэн олохсуйан олордоҕуна, Сата сириттэн (Ньурба улууһа) Сата эмээхсин орто уола Дорҕоон уус инитэ Саахтаах уус диэн киһи кэлэн хонон ааспыт. | Когда ещё шаман Сасыл жив был, из местности Сата (Нюрбинский улус) проездом остановился на ночь кузнец Саахтаах, младший брат кузнеца Доргоон, среднего сына старушки Сата. |
Сарсыарда бараары туран Саахтаах уус Саһыл Ойуунтан ыйыппыт: — Бу күөл аата ким диэний? | Утром перед уходом шаман Саахтаах спросил у шамана Сасыл: Как наызвается это озеро? |
— Оттоох Эбэ, — диэн Саһыл Ойуун эппит. | Оттоох Эбэ, — ответил шаман Сасыл. |
— Биһиги диэки улахан күөлү эбэ дииллэр. | У нас большое озеро называют эбэ. |
Дойдутун диэки аттаммыт. | Отправился в путь домой. |
Илин үрэҕи туораан истэҕинэ, ата бадарааннаан алдьанан өлөн хаалбыт. | Когда переходил речку, что на востоке, его лошадь пала, увязнув в болоте. |
Саһыл Ойуунугар төннөн тиийэн кэлбит. | Вернулся обратно к шаману Сасыл. |
Кэнэҕэскилээх да буолсу. | И с большим будущим. |
Таах сиилээммин. Аппын кэнтигэр охтордо. | Я зря недооценил. Лошадь мою поймала в своих силках. |
Онон Кэнтик диэн ааты Сата эмээхсин орто уола Саахтаах уус аат быспыта үһү. | Таким образом, название Кэнтик было дано средним сыном старушки Сата шаманом Саахтаах. |
Ол ааты 1899 сыллаахха талан ылбыттар уонна нэһилиэк аата гыммыттар. 10. Аарыктаах айан суола буолан кыһыннары-сайыннары дьон бөҕө Оттоох Эбэни таарыйан ааһар эбит. | А в 1899 году это название дали и наслегу. Так как Аарыктаах было большой проезжой дорогой, через Оттоох Эбэ и зимой, и летом проезжало много народу. |
Элбэх сэһэннээх-тэптэрдээх киһи таарыйан, билигин бэлиэ баҕайы бэс үүнэн турар өтөҕөр хоно сытан (кэлин Додойуустар олорбуттара), бу сир аата ким диэнин ыйытылаһан туран кэлбит. | Как-то один словоохотливый человек, остановившись на ночлег в доме, где сейчас растет приметная сосна (позднее там жили Додойуусы), начал расспрашивать о названии этой местности. |
«Биһиги диэки улахан күөллэри эрэ Эбэ дииллэр, эһиги диэки кыра да күөлү ааттыыллар эбит», — диэн сиилиир курдук саҥарбыт. | "У нас только большие озера называют "эбэ", вы даже мелкие озёра, оказывается, называете так, — сказал гость, усмехаясь. |
Дьиэлээх киһи сөбүлээбэтэх эрээри тугу да саҥарбатах. | Хозяину это не понравилось, но он ничего не сказал. |
Хоноһо сарсыарда туран айаннаабыт. | Наутро гость отправился в путь. |
Липпэлээххэ тахсар үрдүк сыырга кэлэн, ата илин атаҕынан бүдүрүйэн, төбөтүн оройунан барбыт, сүнньүн тоҕо түһэн өлөн хаалбыт. | Доехав до высокого холма, ведущего в Липпэлээх, его лошадь, споткнувшись передними ногами, упала головой вниз, сломала себе шею и умерла. |
Айанньыт төттөрү сүүрэн кэлэн, дьиэлээх киһи муннун тоҕо охсон кэбиспит. Былыргы өйдөбүлгэ ойуун киһи кырыыһа, кыата тоҕуннаҕына, киһиэхэ тиийбэт диэн буолар эбит, онон, баҕар, кыраабыта буолуо диэн дьиксиммитэ буолуон сөп. | Путник прибежал обратно, разбил хозяину нос. По старинному поверью, если прольется кровь шамана, то его проклятье не настигнет человека, возможно, он испугался, что хозяин его проклял. |
«Кэнтиккэр киллэрдиҥ», — диэн үөхсэн баран, чахчы кыанар киһи үһү, сатыы киирэн түһэ турбут. | "Завел меня в свои силки (кэнтик)", — выругался он и ушел пешком, видать, и впрямь был не из робкого десятка. |
Баҕайы өтөҕө Дүүрэҥдэттэн Бүөр Көлүйэҕэ барар былыргы көлө суола баара. | Усадьба Багайы В стародавние времена была дорога для подвод с Дююрэнгдэ до Бюер Кёлюйэ. |
Атаҕынан босхоҥ, кыайан хаампат, дьиэтин таһыгар тобуктаан сылдьар киһи эбит. | У него сильно болели ноги, не мог ходить, во дворе ползал на коленях. |
Өспөх аҕа ууһун бас-көс кырдьаҕастарын этиилэринэн, уочаратынан дьоннор киниэхэ маһын мастаан, аһылыгын аҕалан биэрэллэрэ үһү. | Рассказывают, что по велению старейшин Ёспехского рода жители по очереди рубили ему дрова, привозили еду. |
Аҕа ууһугар уоруйах, куһаҕан майгылаах, аҕа ууһун аатын ыытар киһи үөскээтэҕинэ, кырдьаҕастар сүбэлэһэн баран, эрдэттэн этэн, ол киһилэрин албыннаан аҕалан, Баҕайыга өлөттөрөллөрө үһү. | Если в роду появлялся вор, или человек с дурным характером или тот, кто посмел очернить род, то старейшины, посоветовавшись, привозили обманом того человека, и Багайы убивал их. |
Киһини уһун быһаҕынан эмискэ батары түһэн өлөрөрө үһү. Олохтоох дьон сэрэйэн көрөрүнэн, кырдьаҕастар сүбэлэринэн, үс-түөрт киһини өлөттөрбүт курдуктар. | Говорят, убивал, всадив длинный нож.Как догадывались местные жители, он убил по решению старейшин трех-четырех людей. |
Хойукка диэри Баҕайы олорбут өтөҕүн баҕаналара сискэ турбуттар. | До недавнего времени столбы от усадьбы Багайы стояли на лесистой возвышенности. |
Билигин ыркый ойуур саба үүнэн, өтөх онно ханан баара биллибэт буолбут. | В настоящее время эта местность обросла и покрылась чащей, поэтому от жилья ничего не осталось. |
Кутурбут Аһыкайга, Кутурбут диэн билигин, угуттаан хара маһыттан уулаах күөл баар. | Кутурбут В местности Асыкай есть многоводное озеро, которое нынче называют Кутурбут. |
Бу сир былыр биир ыалга сэттэ уол төрөөн-үөскээн олорон ааспыт сирдэрэ. | В стародавние времена в одной семье родились семь сыновей. |
Ол иһин ити сир Кутурбут диэн ааттаммыт буолуон сөп. | Может, поэтому это место назвали Кутурбут (Напевает по-шамански). |
Ити бырааттыылар олорон ааспыттарын кэннэ, хойукка диэри ыаллар олорбуттар. Ол бэлиэтэ — өтөхтөр оннулара уонна күөл хоту өттүгэр үрдүк сыырын ойуурун иһигэр былыргы дьон уҥуохтара билигин да бааллар. | После братьев на этом месте жили другие семьи. Это доказывают остовы усадеб, и на северной стороне озера внутри леса высокой горы есть древние могилы. |
Кутурбут чугаһынан былыргы айан суола Сайылык үрэҕинэн, Дүҥүрдээҕинэн Бүлүүгэ ааһара. | Близ озера Кутурбут проходила старая большая дорога по речке Сайылык, местности Дюнгюрдээх до Вилюйска. |
Биирдэ күһүн, сир тоҥон эрдэҕинэ, Боотулууттан сүөһү үүрэн иһэр айан дьоно Кутурбукка олорор ыалга сүөһүлэрин аһатаары хонордуу тохтообуттар. | Однажды осенью, когда земля начала подмерзать, путники с Боотулуу, загонявшие скот, остановились на ночлег у семьи, жившей в Кутурбуте. |
Киэһэ хонуктарыгар сүөһүлэригэр от ыспыттар, сүөһү үүрэн иһэр айан дьонуттан биирдэрэ күөлү көрөн туран: «Кыра баҕайы сир эбит, уута да чычаас буолуо», — диэбит. | Вечером перед сном путники дали сено скоту, когда шли обратно, один из попутчиков, увидев озеро, сказал: «Не очень большое, оказывается, да и не глубокое, наверное». |
Аттарын, сүөһүлэрин аһатан ыалга хоммуттар. | Покормив коров и лошадей, легли спать. |
Хомойбуттарын иһин хайыахтарай, салгыы сүөһүлэрин үүрэн айаннаабыттар. | Сожалели, но что поделать, уехали с оставшимся скотом. |
Куорамыкы «Норуот номоҕо этэринэн, бу сир, билиҥҥитэ Чардаан, уруккута үрдүк томтор эбит. | Куорамыкы «Как гласит народная легенда, на этой земле, нынешнее название Чардаан, раньше был высокий холм. |
Нуучча айанньыттара Бүлүү өрүһүнэн устан ааһалларыгар бу томторго Мыкы диэн ааттаах балыксыт оҕонньор маанылаан хоннорбут. | Когда проплывали русские путники по реке Вилюй, на этом холме жил старик, рыбак по имени Мыкы, он встретил их гостеприимно, и они переночевали у старика. |
Ол дьон баралларыгар, бу сир аатын-суолун ыйыппыттарыгар, оҕонньор билбэт буолан биэрбит. | Путники спросили у него название местности, а старик, оказалось, не знал. |
Онуоха: «Бу сир аата Мыкы хайата — гора Мыкы диэн буоллун», — дэспиттэр уонна сурукка-бичиккэ оннук киллэрбиттэр», — диэн информатор Л.Ф. Николаев кэпсээбиттээх. | Тогда сказав: «Пусть название этого места будет Мыкы хайата (гора Мыкы)», — так внесли в записи», — рассказывал информатор Л. Ф. Николаев. |
«Үөһээ Бүлүү дэриэбинэтин Алааһа Куоракымыыт угут күөл эбитэ үһү. | «Куоракымыыт, оказывается, был полноводным озером Алааса Верхневилюйска. |
Өрүскэ Лөкөй уута диэн улахан уу кэлэн Куоракымыыты толорон, билиҥҥи Хоотоон олорор тумуһаҕыттан Чардаҥҥа диэри тыынан эрэ сылдьаллара үһү. | На реке было наводнение, которое получило название «Вода Лёкёя», из-за этого была наполнена Куоракымыыт, поэтому по небольшому лесному мысу, ныне Хоотоон, до Чардана плыли на ветке. |
I Боотулууга баар Куоракымыыт хаатын толору уулаах угут күөл этэ. Туран эрэн 1919 сылтан уута уолан алаас буолта. | Куоракымыыт находился в I Боотулуу. С 1919 года вода постепенно ушла и озеро превратилось в алаас. |
Ити күөллэр ааттарыгар чугас Маҥаас нэһилиэгэр биир угут улахан күөл Куорумаан диэн баар, " — диэн Л.Ф. Николаев ситэрэр. | Близкое к названиям этих озер есть большое полноводное озеро Куорумаан, расположенное в наслеге Мангаас», — добавляет Л. Ф. Николаев. |
Кэнтик Былыр-былыргыттан Кэнтик тимир уһаарааччы уустарынан киэҥник сураҕырара. | Кэнтик С давних времен Кэнтик славится мастерами, плавившими железо. |
Аҕа уустарынан Чап аҕа ууһа (Чап Дьокуускай диэкиттэн кэлбит), Хадьар, Маахалан, Дьэлиһиэй Уус, Тумус Баһылай, Күөх Уус, Таркай Сааба (Ньурба Сататыттан) о.д.а. олохсуйан олорбуттар. | Проживали отцовский род Чап (Чап приехал со стороны Якутска), Хаджар, Маахалан, кузнец Джэлисиэй, Тумус Басылай, кузнец Кюёх, Таркай Сааба (с нюрбинского Сата) и др. |
Чап уустара Тоҥуо үрэҕин кытылыгар ыһылла сытар тимирдээх тааһы хомуйаннар кэлиигэ үлтү сынньан, сиидэлээн куруҥ мас чоҕор булкуйан, уһаарар оһохторугар кутан уулларан болгуо тимир диэни ылаллара. | Кузнецы из рода Чап собирали камни с железом, лежавшие вразброс на берегу речки Тонгуо, толкли их в деревянной ступе, затем, просеяв, соединяли с углем сожженного хвороста, выливали в печку для выплавки железа, плавили и получали болванку. |
Биир болгуону 3 төгүл уһааран эллээн-эрчийэн "оботтоох тимири" буһараллара. | Железную болванку закаливали три раза, плавили и получали «оботтоох» железо. |
Оннук тимиринэн охсуллубут быһах ууга тимирбэккэ дагдайа сылдьара, көннөрү тимири сыаны быһар курдук хоторо уонна сиргэ бырахтахха мөхсө сытара үһү. | Рассказывают, что нож, кованный из такого железа, не тонул в воде, а всплывал, он обычное железо резал, будто режет сало, и когда бросаешь его на землю, то бьётся о землю. |
Өссө Сарыла түбэтигэр олохтоохтор маҥан тааһы эрбээннэр суоруна оҥоруунан дьарыктаммыттара иһиллэр. | К тому же, на Сарыле жители распиливали белый камень и делали из него жернова. |
Былыр биир сүдү ойуун киһи атынан айаннаан, айгыстан, уһун ньолбуһах дьоҕус күөллээх алааска кэлэн чарапчыланан саҥа аллайбыт: "Чыы! | Давным давно, один великий шаман ехал на коне, приехал в алаас с длинным и продолговатым маленьким озером, прикрывая глаза руками козырьком, вымолвил: «Чыы! |
Алаата, дойду буоллаҕым оҥостон субу бэйэтигэр күөллээх-ииктээх. | Алаата, считает себя значимой местностью и имеет свое озерцо, равное моче. |
Һэ-һэ, өссө мантыбыт иччи дуомнааҕа дуу?" — диэн сиилээн-хоһулаан алаас ортотунан аллаах миҥэтинэн айаннатан долгуһуппут. | Һэ-һэ, еще со своим духом, наверное?». Так, осуждая и браня, двинул мощно и размеренно на резвом коне по середине алааса. |
Ойуун киһи олустук соһуйан: "Оччугуй да буолларгын улуу эбиккин! Чэ, хайыамый, кылыыгын үктэннэрэҥҥин, кэнтиккэр охтороҥҥун бааргын биллэрдэҕиҥ. | Шаман вздрогнул от испуга и сказал: «Хоть ты и мелкий, но мощный! Ну, что мне поделать, в ловушку твою наступил, в уловку (кэнтик) твою попал, так о твоем существовании узнал. |
Мантан инньэ эн аатыҥ Кэнтик буоллун дуу?" — диэбит. | С этих пор, давай, тебя Кэнтиком назовем?». |
Олохтоохторго Оттоох Эбэнэн биллэр. | Местные жители именуют «Оттоох Эбэ». |
Кэнтик диэн ааты нэһилиэк тэриллэригэр Харыйалаах күөлүн үрдүнээҕи томторго иҥэрбиттэр. | Когда создавался наслег, название Кэнтик дали холму, стоящему на верхней стороне озера Харыйалаах. |
Кэнтик Куорамыкыттан 7 биэрэстэ ыраах, Ньурба диэки сытар. | Кэнтик находится в 7 верстах от Куорамыкы в сторону Нюрбы. |
Бу Кэнтик нэһилиэгэр Ньурбаттан уонна Өргүөт нэһилиэгиттэн кэлэн олохсуйбуттар. | В Кэнтикском наслеге обосновались приезжие из Нюрбы и Ёргюёта. |
Өссө Дьокуускай диэкиттэн Саһыл ойуун кэлэн олорбут. | Еще со стороны Якутска приезжал шаман Сасыл. Он жил там. |
Күөлүн айыырҕаан Оттоох Эбэ диэн ааттыыллар. | Боясь суеверий, озеро называют Оттоох Эбэ. |
Былыр бу күөл саҥа мууһуран турбут кэмигэр, биир ынах туораан иһэн ууга түһэн өлбүт. | В старину, когда это озеро только примерзало, одна корова, переходившая его, утонула и умерла. |
Ол түбэлтэттэн ыла "кэнтигэр охтубут" диэнтэн Кэнтик күөл диэн ааттаабыттар. | После этого случая озеро Кэнтик стали называть «кэнтигэр охтубут (попала в уловку)». |
Кини Сунтаар улууһуттан Ботуобуйаттан кэлбит. | Она приехала с Ботуобуйи Сунтарского улуса. |
Оччоҕо Туобуйаны Кумахтаах диэн ааттыыр үһүлэр. | Оказывается, в то время местность Туобуйа называли Кумахтаах. |
Ол эмээхсин уола Өргүөт Дириҥ Уулааҕар Туобуйаттан киирэн бултаан, балыктаан барара үһү. | Сын той старухи ездил с Туобуйи в Диринг Уулаах Ёргюёта на рыбалку и охоту. |
Ол сылдьан биирдэ, уола Күрэнчэ Боотур ойоҕун Күрэнчэ суоҕуна уоран, күрэтэн, Туобуйаҕа аҕалбыт. | Однажды сын украл жену Кюрэнчэ Боотура, когда его не было, и привез женщину в Туобуйу. |
Онтон саас оҥостон Күрэнчэ кэлбитэ — киһитэ тоҥот саҕана күрээн хаалбыт. | Весной снова приехал Кюрэнчэ, но те уже скрылись по весеннему насту. |
Ону Күрэнчэ көрдөөбүт да, булбатах. | Кюрэнчэ искал их, но не нашел. |
Ол киһи «бултаах, үчүгэй сири буллум» диэн дьону аҕалбыт. | Он привел людей, сказав, что нашел хорошее место, где много дичи. |
Нам Нам-Балаҕаннаах төрүттэринэн (оччолорго бу нэһилиэктэр арахсыбаттара, биир нэһилиэк этилэрэ) Тиэргэн Чоргул диэн боотур киһи эбитэ үһү. | Нам Предком родов Нам-Балаганнаах (в то время эти наслега не были разделены, был один наслег) был сильный человек Тиэргэн Чоргул. |
Кини Тыгынтан куотан XVI үйэ бүтүүтэ Бүлүү сиригэр кэлбит. | В конце XVI века он убежал от Тыгына и приехал на вилюйские земли. |
Ол кэлэн Тиэргэн Чоҕул Нам — Балаҕаннаах сиригэр таптаан, сөбүлээн олохсуйбут. | Тиэргэн Чогул полюбил местность Нам-Балаганнаах и обосновался тут. |
XVII үйэҕэ үөскээн-төрөөн сылдьыбыт дьонтон Мочой Күсэгээйэп диэн киһи архив докумуоннарыгар ахтылла сылдьар. | Из родившихся и живших людей XVII века в архивных документах упоминается Мочой Кюсэгээйэп. |
Кини Балаҕаннаах алааһыгар олорбут. | Он жил в алаасе Балаганнаах. |
Үһүйээннэргэ сэттэ чулуу уолаттардаах Лөгүөнтэй диэн киһи ахтыллар. | В преданиях рассказывается о Лёгюёнтэе, имевшем 7 славных сыновей. |
Онтон сылтаан киниэхэ ол тойон араспаанньата иҥэриллибит. | По этому случаю фамилия начальника была присвоена ему. |
Лөгүөнтэй аҕата Саргайар Баһылай диэн нэһилиэк бас-көс киһитэ эбит. | Саргайар Басылай, отец Лёгюёнтэя, был главой наслега. |
Ороһу Сэһэн этэринэн, Өтөхтөөх диэн сиргэ кэргэннээх Быыгынас диэн эдэр киһи кэлэн олорбут. | Оросу По преданиям, давным-давно на местности Ётёхтёёх поселился молодой человек по имени Быыгынас с женой. |
Киниттэн биэс уол төрөөбүт. | У него родились пять сыновей. |
Уолаттарын билиҥҥи Ороһу миэстэтин тула чаастаталаан биэс сиргэ олохтообут. | Быыгынас расселил сыновей, выделив им земли вокруг нынешнего наслега Оросу. |
Ол уолаттар ааттарынан Ороһу биэс аҕа ууһа буолбут. | По именам тех сыновей в Оросу образованы пять отцовских родов. |
Маҥнайгы уолун Тор диэн ааттаабыт уонна Балаҕаннаах ойоҕоһунан "Эбэ" сороҕун, Муоһааһыны анаабыт. | Старшему сыну дал имя Тор и ему определил по краю Балаганнааха некоторую часть Эбэ и Муосааны. |
Тор аҕа ууһуттан Тоорускайдар ууһууллар. | От рода Тор распространились Тооруские. |
Тортон Ылдьаа диэн уол төрөөбүт. | У Тора родился сын Ылджаа. |
Тор диэн ити өйдөбүллээх ааттаабыттара буолуо. | Наверное, как и Тооруские от Тора, поэтому их так назвали. |
Ол Ылдьааттан Антон төрөөбүт. | От Ылджаа родился Антон. |
Онтон Антоновтар тахсаллар. | От него пошли Антоновы. |
Хайдыһан Байбалтан Павловтар үөскээн-төрөөн тэнийэллэр. | От Байбала родились и рапространились Павловы. |
Иккис Морулуо ыйа диэн ааттаах-суоллаах уол Ньэгэдьээк диэки олохсуйбут. | Второй сын по имени Морулуо ыйа обосновался на стороне Нэгэджээка. |
Киниттэн Руфовтар, Котоконовтар ууһууллар. | От него произошли Руфовы, Котоконовы. |
Үһүс уолун Дуолгай диэн ааттаан, Дуолгай аҕатын ууһа тэнийэр. | Третьего сына звали Дуолгай и от него образовался род Дуолгай. |
Ити аҕа ууһуттан Мэһэрдэр, Мөхсөрдөр салаалара тахсар. | С этого рода рождаются потомки Мэсэрдэр, Мёхсёрдёр. |
Төрдүс уолун Халан диэн ааттаан "Эбэ" сирин биэрбит. | Четвертому сыну по имени Халан определил земли Эбэ. |
Онон кустуктар Халан аҕатын ууһа этилэр. | Поэтому кустукцы были из отцовского рода Халан. |
Subsets and Splits
No community queries yet
The top public SQL queries from the community will appear here once available.