sah
stringlengths 4
2.48k
| ru
stringlengths 4
2.96k
|
|---|---|
Оттон үтүө бэйэҕин үлтүрүтэн, Үрүҥ тыыҥҥын тутан бараары Чиэскин киртитээри, Тиийэн кэлбэтэҕим. | Божественный мир Стал оставаться позади, К гибельному краю Приближается стремительно. |
Онон бассаргын-бассыбаккын Биллэрэ оҕус. | На святую землю Упал навзничь, Начал лежа петь: «Джэ-буо! |
Онуоха Сир түгэҕэр дуу, Дойду улаҕатыгар дуу Абааһы уолун саҥата: — Эчиҥ-эчиҥ, улаата, Ол иһин даа Бөлүүҥҥү илбистээх иччилээх Түп-хаан Түүн-хаан ийэбэр Түүлүм-битим үчүгэй да этэ, оҕолоор! | На это То ли под землей, То ли на краю страны Раздается голос абаасы: «Эчи-эчи, надо же! Вот потому-то Прошедшей ночью, Полной сил колдовских, Во мраке тяжелом Видел сон приятный, Приметы счастливые! |
Онуоха уоба Көмүс түөстээх Күөрэгэйим оҕото Көтөн тиийэн кэлэн, Күндү көмүс күөмэйгин Көбүөхтэттэҕиҥ күндүтүөн эрэ! | Точь-в-точь тому Златогрудый жаворонок Сам ко мне залетел, Сладким голосом запел; |
Алтан түөстээх далбарайым Дайан кэлэҥҥин Алтан чуораан айахыйгынан Амалыйдаҕыҥ, астыктааҕын эбитиэн! | Как любо-дорого это! Медногрудая пташечка Сама в руки далась, Медным колокольчиком Сладко прозвенел — Какое удовольствие! |
Дьэ, сэгэриэм, Ама итинник тылы Тугум диэн төттөрү этэн, Бургунас ынах курдук Бургунньахтыы сытыам буолуой?! Ама бассыбаттаахый буолуом дуо?! | Кто клювом Начал клевать, Кто быстрыми ногами Начал резко бить, Кто кулаками тяжелыми Пытается достать. Как не идти — Пойду непременно, Пока не упаду. |
Басса сатаан баран Ханна тиийэн охтон хаалыахпар диэри Бассарбар эрэ тиийэбин. | Медногрудая пташечка Сама в руки далась, Медным колокольчиком Сладко прозвенел — Какое удовольствие! |
Синньэ сытыахтааҕар сэһэргиэхпин Истэн олороохтоорууй тоойуом! | Какова срочная цель, Важная задача — спроси. |
Тыыннаах хара ыт Амтаннаах аһыттан Биир солотуонньук аһы Хороппотох абалаах Айаннаатаҕым бу дии! | И слова не сказав, С севера и юга Как дождь с градом Налетели на него, Начали клевать, Рвать когтями. |
Биһиги уолбут итини истээт, Субугурдук тыллаах буолан, Турбут үһү: Дьэ, оҕонньоор! | На это То ли под землей, То ли на краю страны Раздается голос абаасы: «Эчи-эчи, надо же! |
Эттэҕин энсилгэннээҕиэн, Саҥардаҕыҥ саллымтыалааҕыан. Дьэ ыраах соҕус ыырдаах, Тэйэ соҕус нэһилиэктээх Түгэх дойду түөкүнүн, Атын дойду атамаанын Аҥаатыннаҕыҥ атыныан. | Вот потому-то Прошедшей ночью, Полной сил колдовских, Во мраке тяжелом Видел сон приятный, Приметы счастливые! |
Дьэ, сол эрэн Мин киһи Кэпсэтэ тамнаатахпына, Бу орто дуоссун дойдубар Тарбаҕым хаанын тарҕатары, Илиим хааным иэдэтэри, Уллунаҕым хаанын убатары, Ончу булумаары гынным быһыылаах. | Помянул ты атамана Чужедальней страны, Разбойника злого Глубоких мест, Обитающего в столь Далеких краях иных. Войдя без спросу В его наслег, ты Не сможешь даже выйти На ту сторону, Не будет этого. |
Онон оннооҕор үллэр үйэҕэр Саллар сааскар Бэлэми аһатан-сиэтэн, Аар тойон, аҕа гыныам диэн кэлбитим- Онон дьэ түһэн төннөр Күнүм буоллаҕа. | Если прибыл тебя пригласить Быть мне отцом почтенным, Всю жизнь готов кормить, То, стало быть, готов Спуститься в Нижний мир. |
Дьэ, үтүө сырыыны сырыттахпына, Үс сылынан төннөрүм буолуо. | У черного пса Из еды обильной Хоть куска с золотник, Досадно, не убавил. |
Быралыйар бырастыы, - Инньэ диэт, бара турбута үһү. | Будто ступаешь по зубам Голодного волка, Пойдешь по острым камням. |
Кини киһи обургу Мохсоҕол кыылын тириитин Тэлэ тэбэн быраҕан Кээһэн баран Чыҥха арҕаа диэки Эт атаҕынан бэйэтэ бэйэтинэн Буолан баран Айанныы турбута үһү. | Сочной пищи не ел Ровно семь круглых лет, К костям хребта Пристал тощий живот, Отлеживаюсь ослабевший, Такая вот судьба. |
Хотун дьахтар Хонноҕун аннынан Холобурдаах Таас хорулхан Айан суолун устун Таҥнары дьалкыйан, Түһэн бара турбута үһү. | Проходя быстро путь дневной, Суточную дорогу сокращая, Зиму снегом замечая, Лето дождем различая, Идет неустанно вперед. |
Кыһынын кырыатынан Сайынын самыырынан, Билэн бара турда. | По грудь дородной Женщине-госпоже Усеяна камнями Дорога смерти, Идет круто вниз. |
Биир суол орто дойдунан Барар быһыыннан барда, Биирдэрэ аллараа дойду Өлөр өлүү үөдэнин үүтүнэн Таҥнары дьүккүйэн Түһэ турбута үһү. | Как поднятый на дыбы Четырехтравый бык-пороз С шапкой из сгустка Черной крови Дорожный столб, Дятел черный — вестник смерти И черный орел По сторонам провала - Пути в преисподнюю Вехами стоят. |
Торҕон бөрө кыыл Айаҕын атан, Ардай аһыытын атыгыратан, Сытарын курдук Таас бадылҕан Үктэллээх айан суолунан Таҥнары түһэн, Дьалкыйан айаннаан Испитэ үһү. | А наш богатырь Не пошел по доброму пути — Выбрал путь другой, По пути опасному, Будто меж клыков Свирепого медведя, Пробирается вниз: По острым камням, Как зубы голодного Волка матерого, Спускается проворно; |
Кэпсэтэ тоһуйалларын кэриэтэ Килбиэннээх кэрэтин Киртитэргэ санаммыттар. | Вместо разговора хотят — Светлый облик и всего Грязью мерзкой облить. |
Содуомнаах сутуруктаахтара Талыллан кэлэн, Ууна сатыы-сатыы Охсорго барбыт. | Коль имеешь с ложку Светлую кровь, Имеешь в голове Как пуговица круглой Мозги-бисеринки, Обдумай, что скажу. |
Маннык баһаан балысхаҥҥа Биһиги уолбут обургу Үйэ сааһыгар Үктэммэтэх үлүгэрэ Үктүйэн тиийэн кэлбитигэр Кырыы өттүттэн Кыыһырар хаана Кыдьымахтаах өрүс Тыаһын курдук Кыынньан барбыт. | Прошел две пограничных Железных межи, Попал в невиданный Доселе край — По сравнению с тем, Что он повидал, В десять раз диковинней И люди, и скот — Достиг, оказывается, земли Знаменитого рода Буор Моджого Ужасного. |
Аҥаардастыы айбардаан Соҕотоҕун суоһуран Мин киһи обургу Тоҥ күөннээх көрсөн, Тоҕо ааҥнаан туран, Тохтоппотугар тиийдэҕим ээ диэн, Эрэнэ санаан Өссө чыҥха арҕаа диэки Аллараа дойду Энискэннээх илбистээх Эҥсиэр айанын суолун Эрийэн айаннаан ааһан Испит эбит. | Из обоих глаз Как с кресала большого Посыпались искры, Виски разгораются Серным пламенем — Без беса искусителя Девять полных дней Бешенством обуян, Без спирта хмельного Девять полных ночей Буянит как пьяный. |
Суор курдук тумустаах, Чугуун курдук бэргэһэлээх, Аҕыс кырыылаах Арсыын уһуннаах Тимир булуук кутуруктаах Аҕыс харалаабыт анньыыны Хардары тутан кээспит курдук Тимир дэгиэ тыҥырахтаах Үөс тардар үөлэ Бэксэ Ийэтин ууһа эбиттэр. | На это наш Вспыльчивый парень — Указы у него В ладони широкой, Закон в кулаке, Коль заденут честь, Не считается ни с чем, Что щука твоя Самая хищная в реке — Кто спереди мелькал, Руками роковыми Отбрасывал насмерть, Кто ввязался в драку, Как погнившие деревья В старом лесу, Ломал, крушил. |
Хаһан даҕаны Биһиги уолбут обургу Иннигэр элэҥнээбити Идэмэрдэммит илиитинэн Иирээки уолун курдук Эһитэлээн киирэн барбыт. Барыс гыммыты Барыларын даҕаны Бар тыа эмэх маһын курдук Барчалаһарга барбыта. Кини киһи обургу куолутунан Кыыһырбыт-уоҕурбут омуна Тоҕус түүннээх күнү мэлдьи Арыгыта суох итирэн, Абааһыта суох иирэн, Үөс тардар үөлэ Бэскэ Ийэтин ууһун Илиитинэн илбиэбит Атаҕынан аамайдаабыт. | На это наш Вспыльчивый парень — Указы у него В ладони широкой, Закон в кулаке, Коль заденут честь, Не считается ни с чем, Что щука твоя Самая хищная в реке — Кто спереди мелькал, Руками роковыми Отбрасывал насмерть, Кто ввязался в драку, Как погнившие деревья В старом лесу, Ломал, крушил. Сгоряча, в пылу гнева Девять дней и ночей Пьяный без спирта, Бешеный без дьявола — Людей искусителя злого Юэлэ Бэксэ Бил без разбору, Давил ногами беспощадно… |
Өйдөнөн кэлтэ - Хара хааннарын Хайа сахха Халтаҥ бэрбээкэйдэригэр диэри Харылаччы кэһэн кээспит эбит. | Опомнился однажды — Оказалось, Черная кровь дьявольская Течет уже ручьями По щиколотки ему. |
Арай бу бүтүн ийэ ууһуттан Саамай абааһыларын гиэнин атамаана Көстүбэт гиэнин Күтүр күүстээҕэ Аллараа дойду Уот сымала Хаан бадылы Байҕалларын баһыылыга Уот Сулустай обургу Тоҕус түүннээх күнү мэлдьи Туруулаһа охсуһа сатаан баран, Туура туттаран Тоҕус уон саһааннаах сиргэ Ойон баран туран, Тыллаах өстөөх Ытыы-соҥуу, Ыллыы туойа турбута үһү. | Лишь один из абаасы Главнейший атаман, Сильнейший из дьяволов Нижнего мира, Моря горящей смолы С кровью черной Хозяин — владыка Уот Сулустай удалой Девять дней кое-как Продержался в битве, Вырваться сумел, Отпрыгнул в сторону Саженей на девять, Как две железные сохи, Зубами стуча, Разинув рот широко, Из медного провала Глотки глубокой Извергает слова, Песню, вроде, поет: «Иэрт-татай! |
Көрүҥ эрэ, маҥаай! | Вот такое случилось! |
Бу тыыннаах хара ытын уола Илиитин илбиһин, Иэдээнин көрүҥ эрэ, оҕолоор! | Смотрите, все — Какие смертоносные Руки у черного пса, Сучьего выродка! |
Ийэм ууһун ирбэттэхпиэн, Аҕам ууһун айматтахпыан, Аанай-туонай Абалаах-сатам Даа буолар эбит! | Предал гибели Материнский мой род, Обрек на несчастья, Отцовский мой род Предал погрому. Ох, горе-досада! |
Ортотунан ойон тахсар Оруос маҥан күннээх Орто дуоссун дойдуну Туоҕун аатырдаллара эбитэй? Уйан уҥуохтаах, Сыыллыбат сындааһыннаах, Илдьрийимтиэ эттээх, Босхо бастаах, Бутарыйар буор куттаах, Боҕуйумтуо сүһүөхтээх Бороҥ урааҥхай Үөскээн төннөр Дойдута диэн тугун Этэллэрэй эбитэй? | Что же говорили: На Серединной Обширной земле, Где восходит посередине Солнце белое, Живут люди С мягкими костями, С телом нежным, С мускулами слабыми, Головы хрупкие, Души из земли Рассыпающейся — Серые уранхайцы? |
Онтукабыт сыыллыбат сындааһыннаах, Элэйбэт иҥиирдээх, Уйарҕаабат уҥуохтаах Урааҥхай саха үөскээн-төрүөн Төннөр дойдута эбит. | Оказалось на деле — Это страна уранхайцев, Чьи жилы не слабеют, Силы не иссякают, Кости не ломаются. |
Дьэ бэрт киһи Биһиги эрэйдээхтэри Тоноҕос түөстээн, Итэҕэс айыылаан, Суорума соруктаталаан, Бу айылаах гынаттаабыккынан Аллараа Амтыын кириэс Аҕатын ууһа бука бары От-мас тыыннаахтар эбит диэҥҥин, Улуутуйа бараахтаама, тоҕойуом. | Нас ты победил — Груди сделал хрупкими, Судьбы наши поломал, На беды обрек, Но не возгордись чрезмерно, Не надейся, что род Амтыын Кырыыс поголовно Состоит из существ, Как деревья и травы, Уязвимых, слабых. |
Кырыыс баһа саталанан, Хаан өһөх буолан, Эн тускар халыйыахпыт. | Девятью обледенелыми палками Погоню к себе на родину В Срединную счастливую землю. |
Дьэ, эйигиннээҕэр буолуох Сүһүөхтээҕи сүөдүппүтэ Эминэ тугуй! | Поостыл малость, Утих слегка гнев, Стал повнимательней Вглядываться в близкое; |
Дьэ кини киһи обургу Олорор улуу одьулуостаах дойдутун Оломноон киирэн бараҥҥын, Оҥуоргу өттүнэн Уккуйан тахсыбыт Суолуҥ утумата көстүбэтин. | Но, однако, Если застигнутый врасплох Лежишь в забытьи Или спишь — не просыпайся, Восприми во сне, Духом пойми и проснись. |
Кини киһи обургу Нэһилиэгин иһигэр Тиэлийэн тилийэҥҥин Киирэн баран Онуоргу өттүнэн Чиэрэстээн тахсыбытыҥ биллибэтин. | Не прибыл, чтоб отнять Дочь твою, подобную стерху, Не бойся, не хочу И сына отобрать, Силой увести, Пусть тебя не гнетет Тревога об этом. |
Улуу күтүр бөҕө, Итигэннэ бу дойдуга хайыстаххына, Хаалдьыгыҥ хайдыахтын, Эргийдэххинэ иэччэҕиҥ илдьирийдин Быралыйар буордаах бырасаай буоллунууй, - Диэн баран, Чыҥха хоту диэки Эргиллэргэ дылы гынан баран Күөх күдэн курдук Күлүм гынан хаалбыта үһү. | Ты, насильник злой, Девяти богатых стран Достояние отобрал, Живность к себе пригнал, Нажил жир безмерный Богатства несчетные — Все это намерен Поделить поровну, Разодрав и задний проход, И нос с ноздрей разрезав, Чтоб не было обидно. |
Дьэ биһиги уолбут Ыйдыҥаны ытыһан, Туманы тутан хаалбыта үһү. | Девятью обледенелыми палками Погоню к себе на родину В Срединную счастливую землю. |
Туох туһугар Аан дойдуттан Ааттаан-суоллаан, Суол-иис ыйдаран Түгэх дойдуга Түһэн тиийэн кэлэн Түүрэйдэтэлээбитэ буолуой? | Ха-ха-хаа! Какими большими Котлами падали Можешь меня успокоить, Что шумишь попусту? |
Икки булас аҥаара Суол уһуннаах, Балтараа булас Уллуҥах кэтиттээх Улуу күтүр бөҕө Хам-түм онно-манна Үктэнэн ааспыт Суолун суоллаан Испит эбит. | В кои века он мог Черный свой пот С плоского запястья Пролить для меня, Что позарился так На мое богатство! |
Күлүгүлдьүйэн көстөр Күлүк-салык дойдутугар Күлүгүлдьүтэн көрбүтэ- Түөрт уон көс төгүргэннээх Дьэс балаата дьиэ обургу Сириэдийэн турар эбит. | Громом низким гремит, То ли воет собака, То ли бык ревет - Невнятная речь Изнутри слышна: «Смотрите, этого Мошенника следов Ни видно вовсе, Тропинки, по которой Следовал сюда, — нет; |
Ол гынан баран Үтүө бухатыыр Сытар тойон муннугун Туһа субу буолуо диэн, Үс төгүл лоп бааччы Охсон кээһэн баран Субугурдук диэн, Туламан таас тииһэ Туртах гынан, Тойуктаах-ырыалаах Буола турбута үһү. | Ты, насильник злой, Девяти богатых стран Достояние отобрал, Живность к себе пригнал, Нажил жир безмерный Богатства несчетные — Все это намерен Поделить поровну, Разодрав и задний проход, И нос с ноздрей разрезав, Чтоб не было обидно. |
Ол иһин Орто дойду Эмиэ биир Уол оҕотун одьунуоһа Дойду курдук сураан, Ат курдук ааттаан, Ыттан-кустан ыйдаран, Суортан-тураахтан туоһулаан, Дьэ, тиийэн кэллим. | Поэтому-то Я — один Из сильнейших удальцов Срединного мира Расспрашивал о тебе, Как о стране великой, Как о коне-бегуне Непревзойденном, Спрашивал у всех - У собак, ворон и воронов И прибыл, наконец. |
Чопчу саҕа баскар Хоруоҥка саҕа Мэйиилээх буоллаххына, Хоһуйан истэн олорууй. | Песню мою громкую Прими в голову На толстых плечах. |
Мин обургу эн киһиэхэ Тиийэн кэлбит Тиэтэл тэҥсигим, Тоҥ соругум Саманнык буолар, оҕонньоор! | Коль имеешь с ложку Светлую кровь, Имеешь в голове Как пуговица круглой Мозги-бисеринки, Обдумай, что скажу. |
Ол эрэн Уолуйан-чачайан, Хорулҕаҕынан истэн Утуйа сытар буоллаххына уһуктума. | Моя срочная надобность, Неотложная цель Будет такова. |
Ону харыһыйаҥҥын Хааҥҥын хамсатан, Өһөххүн буһаран, Бу тыыннаах Хара ыт уола Хаһааҥҥылаах үйэтиттэн Хаптаҕай харытын көлөһүнэ Кыттыһан туран Иитиспит баайын Күүһэ-көҥүлэ суох Быһа кыйдаан, Эрэҕиний диэҥҥин Былдьаһар өттүлээх буоллаххына, Үрүт күүскүн Үскэлитэн туран, Алын күүскүн Ачастаан туран, Орто күүскүн Уҕарытан туран, Өлүөр эккин үөрэҕэстээн Үрүҥ тыыҥҥын тутан, Үтүө чиэскин үлтүрүтэн, Аҥаардастыы аамайдыырга айыллан Түһэн тиийэн Кэлэн турабын. | Будешь сопротивляться — Как же так, какое, мол, Этот сукин сын, Имеет отношение К богатству моему, Когда этот успел Силой рук помогать Нажить мне все это, Отчего так нахально Отнимаешь, — подумаешь, Вступишь в противоборство, Тогда сумею Верхние силы твои Развеять быстро, Становую мощь сломаю, Силу ног отниму, Здоровое тело твое Разрублю мечом, Светлое дыханье порву, Покрою бесчестьем, Несчастья неодолимые На тебя навлеку — Что скажешь: Отдаешь или нет? |
Суол киһитин соҕуохтутума, Айан киһитин ахсатыма. | Вроде ужасный стон Тяжело так раздается, Глухой голос. |
Кини киһи обургу Ыараҕан соҕус ынчыктаах, Сөҥ соҕус саҥалаах Уораҕайын иһигэр Ыттыы улуйан, Оҕустуу мөҥүрүөн, Киҥий-хаҥый Кэпсэллээх буола Сыппыт эбит: — Көрүҥ эрэ бу! | Вот песий сын, Бессовестный болтун, Бездумно поющий, Погоди, умоюсь Кровью твоей, Толстые кости Поломаю играючи. |
Тойон уҥуоххун Тойон тойбордуом, Бу хара ыт Хабырҕатын иһигэр, Халдыгыраччы тойугар Хабыската суоҕун Көрүҥ эрэ! | В кои века он мог Черный свой пот С плоского запястья Пролить для меня, Что позарился так На мое богатство! |
Кыыһырбыт омунугар Дьиэтин аанын Кыайан булан аспакка, Сэттэ кырыылаах Дьэс элэмэй дьиэтин Икки эркинин Тоҕо анньан, Тахсан кэлбитэ үһү. | До того рассердился, Что не разбирает Глазами, где дверь, Что две стены Медного дома Обрушил, выходя. |
Өрө көрө түспүтэ - Туруорута тоҕус саһаан Үрдүктээх төгүргэнэ Түөрт саһаан кэриҥэ төгүрүччүлээх Абааһы уолун Аччайар атамаана, Көстүбэт уолун Көстөр күлүгээнэ Тахсан тиийэн кэлбитэ. | Взглянул наш человек: На девять саженей Высокий ростом, На четыре сажени Толщина в обхват — Атаман из абаасы Самый опасный, Из рода невидимых Видом самый страшный. |
Онтун үрүт өттүнэн Көрөн кээспитэ Ытырыар дьоромо буоллун диэн, Биир тимир суокуну Өрө тутан кээспит курдук Түөһүн хаба ортотунан Тимир кулаат тиис Өрө үүнэн хадарыйан тахсыбыт. | С середины нёба Верхней челюсти Вырос вниз Железный зуб, Как лопата-заступ — Оба зуба трутся Со скрежетом страшным, Как разваливающаяся От оползня гора; |
Мураан туллан Түһэн иһэрин курдук Муруттаҕас муруннаах, Сүүһүн хаба ортотуттан Саха киһи Күрүүлээх ойбонун саҕа Күн соҕотох Муус дьэҥкэли Харах дуомнаах, Тэҥкэ харыйатын Таҥнары сыыйталаан Кээспит курдук Онно-манна үүммүт Тимир чылыкыыт Баттах дуомнаах. | Наш богатырь Едва посторонился На ширину ладони, Отошел в сторону Только на пядь, Косящим глазом На дальний лес Нацелился абаасы, Близоруким взором По близкой опушке шарит, Тусклым, как лужа На грязной наледи, Глазом не видит, Кто с ним говорил Языком небрежным Как с презренным. |
Абааһы уолун Аччайар атамаана, Көстүбэт уолун Көстөр күлүгээнэ, Сулбу ойон тахсан, Биһиги уолбут Нэһиилэ харыһы халбарыйан Тутум туораан биэрэн турдаҕына, Били күтүр бөҕө Биһиги уолбутун Хараҕынан кыайан Таба көрбөккө туран, Улуу тыаны улахатынан Онолуччу одуулаан, Кэрии тыаны кэтэҕинэн Кэбэличчи көрүөлээн Кэбиһэ турбута үһү. | Поостыл малость, Утих слегка гнев, Стал повнимательней Вглядываться в близкое; Увидел сбоку Нашего, наконец, Единственной рукой Тычет в лицо Нашего богатыря, Скалит зубы, Растягивает шире рот, Начинает петь: «Ха-ха-хаа! Ах ты, бедняжка! |
Ол гынан баран Маҥнайгы уолуйбут-чачайбыт Уолҕамдьыта ааһан, Уоҕа кылына намыттан, Эргитэн аҕалан, Илин-кэлин өттүн Одуулана оонньуу туран, Дьэ биһиги уолбутун Ойоҕос өттүттэн Дьэ булан Көрөн баран Күн соҕотох Тимир ньүгүһүн илиитинэн Сирэйин ыйан туран, Ырдьах-ымах гына Ырыалаах буола Турбута үһү: — һа-һа-һаа! | А я-то думал: Из какой это дали, Куда не докричишься, От рода строптивых Прибыл воин отборный, Великан собой, Как гора ледяная, Вынуждает выйти, Языком оскорбительным Вызывает нахально, Рассердил сильно, Что в пылу ярости, Выходя, разрушил Свой дом, где бы мог Еще жить да жить. |
Оо, самаҕайкаан аллааҕым, Баллаҕар уоһун Майгыта суох Баһаан айдаанын Көрүҥ эрэ! | Ах, разбойник жалкий, Сможешь ли выдержать Руки моей могучей Роковое движение, Ноги моей тяжелой Страшный шум? |
Илиибин хамсаттаран Эккиттэн эстэриик Чокуур саҕаны энчирэттэрбэккэ, Хааҥҥыттан хааппыла саҕаны Халты туттарбаккаҕын эрэ Нам бааччы мин киһи обургу Арҕаа билирим аһамдьыта, Илин билирим билимдьитэ буолаахтаарыый. | Ты, насильник злой, Девяти богатых стран Достояние отобрал, Живность к себе пригнал, Нажил жир безмерный Богатства несчетные — Все это намерен Поделить поровну, Разодрав и задний проход, И нос с ноздрей разрезав, Чтоб не было обидно. |
Ол гынан баран Сыыҥтаан баран Сырайга бырахпытын Сыыһа түһэттэрбит, Хаахтаан баран Хараҕар бырахпытын Халты түһэттэрбитэ үһү. | Атаман из атаманов Абаасы злых, Сильнейший из сильных Рода невидимых Выскочил бурно. |
Ол гынан баран Биһиги уолбут Килэмэн таас тииһэ Килбэс гынан кэпсэллээх, Туламан таас тииһэ Туртах гынан Тойуктаах буола Турбута үһү: — Дьэ-буо! | Богатырь абаасы, Размахнувшись широко, Семидесятипудовым Железным кулаком Бьет нашего богатыря Прямо в ухо. |
Уоппутуҥ ордугун Оҕустаах киһини Олоччу тоҥорон, Олбуор оҥостон улаатымсыйбытыҥ Оччолоох буолуо. | Девятью обледенелыми палками Погоню к себе на родину В Срединную счастливую землю. |
Үтүө бухатыыр эрээри йдөппөккө өлөрбүтэ диэн, Үөрүҥ-сүрүҥ ытыы-соҥуу Хомойо-кутуруйа барыаҕа. | Сегодня распахнуты Врата смерти мне, В бездну моря Самой преисподней Падаю стеная — Спаси же, сестра, Обожаемая госпожа! |
Кэриэс аскын-таҥаскын Аһаа ол гынан баран, үктүөтэр өҕүллүбэт, Баттаатар маталдьыйбат, Тиҥилэхтээтэр ньиргийбэт Бухатыыр өлөрсөр Дуур таас Дуолу булгунньаҕыҥ Оройугар тахсаммыт Буруйбутун муунталаһан, Аньыыбытын хаантаардаһан Көрүөх эрэ, оҕонньоор, — диэн баран, Эргиллэ түһэн баран, Тус хоту диэки Улуу дьулуку Булгунньах оройугар рө буурдаан Тахсан бара турбут эбит. | Мать моя почтенная, Сестра обожаемая, Старшая дочь Старца Амтыын Кириэс, Дух-хозяйка сама Всепожирающего Огненного моря Эгилджи Куо-шаманка С бубном огромным, Что озеро великое, С колотушкой тяжелой С правую руку Дородной бабы, Услышь мой плач! |
Маныаха буоллаҕына Кэнниттэн абааһытын уола Кэриэс аһылыгын Хантан кэлэн Аһыы сатыы олоруой? Бухатыырын кэнниттэн Олук уксан, Саппай ытырсан, Саары баттаһан Тахсыһан кэлбитэ үһү. | Одного из нас — Кто более отягощен Виной и грехами — Сорвется с плеч голова, Ноги не удержат, Оторвутся ноги прочь, Голова не спасет, В топь для паука, В гнилую бездну Упадет безвозвратно». |
Онно тиийэн Биһиги уолбут Эргиллэ көттө Онтон кэлин Онно тиийэн Ханнааҕы истиҥ эйэҕэс Тылларын кэпсэтэ туруох Дьон буолуохтара дуо? | В желудке своем Каменном сгною, И капли крови Лишней не пролью!..» Когда же ему Заняться едой? |
Онтон Икки ый алта уон хонугар тахсалларыгар Биһиги уолбут Оҕустаҕын аайы уйадытан, Тэптэҕин аайы тэмтэритэн Абааһытын уола Ойоҕос өттүттэн көрөн турдахха, Ойдубута-хайдыбыта Элбээн барбыкка дылы. | И тут, прежде чем Слово сказав, вздохнешь, Загремел бубен Великой шаманки, Раздается эхом Пение несуразное Прислушался я Краешком уха, О чем шумит она, Бубен гремит ближе: «Улаата, улаата! |
Дьэ, бу Орто дойдуга Үөскүүр-төрүүр да Буолар эбит, оҕолор! | Чем мне отомстить, Как извести врага? Ах, как больно! |
Кэлин тиийбит Биһиги уолбут Абааһытын уолун көрөн, Охсуһарга оҥостубутунан барда. | Есть поговорка: «Имущество мертвого Остается бесхозным, Если некому беречь». |
Онон ким орут охсубут Арааһа көрүҥүттэн көрдөххө, Тойон буолар дойдута быһыылаах. Онон биһиги уолбут Аһарарга ананан Сыыһа дайбатарга сыаналанан Сылбырҕа соҕустук Оҥостон турбут эбит. | У себя на родине, Среди сородичей Был известен тем, Что ни один Из быстрокрылых от него Не улетел на длину Недоуздка коня, Ни один Из четвероногих от него Не убегал на длину Веревки для воза, Прилег у прохода В мир смерти С готовой стрелой. |
Абааһытын уола Сэттэ уон бууттаах Луоп таас сутуругун Ыараҥҥатан ыараҥҥатан баран, Эмэһэтин ирээҕиттэн Эргитэн аҕалан Биһиги уолбутун Кулгаах тааһын Үүтүн устун Биэрэн испит эбит. | Богатырь абаасы, Размахнувшись широко, Семидесятипудовым Железным кулаком Бьет нашего богатыря Прямо в ухо. Богатырь абаасы, Размахнувшись широко, Семидесятипудовым Железным кулаком Бьет нашего богатыря Прямо в ухо. |
Ыый, ыый, Дьэ, бэйикэй, тоҕойуом! | — Падает, рыдая. Ну, погоди, дружок! |
Бу күтүрүм Туойар тойугун, Этэр тылын эҥсилгэнин Кулҕааҕым уһугунан Аҕыйах соҕус тылы Истэн хаалан турдахпына, Улуу удаҕан обургу Ыллыыр-туойар саҥата рө күөрэйэ түспүтэ. | По проходу, По которому спустился Взлетает вверх В страну страшного Тимир Сюлюндэхе, Где жил некогда тот Господином полновластным, Подавляя всех вокруг. |
— Улаата, улаата, Эчикиийэ, эчикиийэ! | Наш богатырь Пускает стрелу Прямо на голос. |
Туохтаах буолан туохпутунан Ситиэхпит бааратай? | Чем мне отомстить, Как извести врага? |
Төһө хараҕар көрбүтүн Иннигэр түбэспити Түспүт чуолҕанын үүтүнэн Орто дойдутугар көҥү үүрэн Таһаарбыта үһү. | Повернулся лицом, Глядя на него Взором огненным, Сверкая зубами Чистейшего камня Прочного, говорит: «Джэ-буо! |
Хаалбыт сүөһү тобоҕо Үөрдэрэ тахсан барбыт лүү үөдэнин үүтүнэн рө сырсан тахсыбыттар үһү. | И краем глаза Не смотри по сторонам, Огненный взор Не останавливай, Без задержки Продолжай путь, Что тебе Еще сказать? |
Бэтэрэр бэлэскин бэлэмнэнэн, Аһыыр айаххын атытан Олоро охсууй, Оҕонньоор диэн Тахсыбыта үһү. | Сверху ли нагрянула Свирепая беда, Снизу ли вырвалась Зловещая гибель? |
Онуоха буоллаҕына Көһөр киһилэрэ Көтүмэх өлүү буолар эбит, Барар киһилэрэ Бардам өлүү майгылаах эбит. | По проходу, По которому спустился Взлетает вверх В страну страшного Тимир Сюлюндэхе, Где жил некогда тот Господином полновластным, Подавляя всех вокруг. |
Үөһээ чөмчөкөтүн Үөһээ үс бииһин диэки өҥөппүт, Аллараа сыҥааҕын аллараа дойду Аҕыс бииһин ууһун диэки Атыппыт эбит. | Подобрался быстро, Прежде чем вдохнуть Слово сказав, Раньше, чем мигнешь После взгляда, Обернулся соколом С железным оперением В три слоя, Взмыл прямо вверх. |
Күтүр бөҕө ама даҕаны Аһаатаҕа ини, Тугун айыытай эбитэй диэн, Кэннинэн чугуруйан Турбут эбит. | Падкий на еду Смотри, не отвлекайся По пути на угощения, На хитрость подлую — Попадешь в беду Неминуемую. |
Эмиэ даҕаны дойду дойдуга Туруору уҥуохтааҕы Туйурдаатым эминэ тугуй?! | Падкий на еду Смотри, не отвлекайся По пути на угощения, На хитрость подлую — Попадешь в беду Неминуемую. |
Күндү күлүүбүн төр наары Күллэрэстээбэтэх этим ээ, Күллэхийим күндүтүн. | Как давно я Не смеялся так, Любо-дорого посмеялся! |
Ити гэннэ Туох элбэҕи эгэлгэлии Туруоруохпунуй, Эн кэннигиттэн Олус өр буолбакка Утаа-сабаа Тиийэ сатаан көрүөм. | «Эх, досада какая! Срываясь внезапно вниз, Едва успевает Вонзить когти в гору. |
Онуга диэри Быдан бырасаай Буоллун, — диэбитэ үһү. | И тут, Достигает, наконец, Гребня горы, Едва живой, Лежит, отдыхает. |
Ама итинтэн Туох бэйэлээх буоламмын Туораан тахсан, Бургунас ынах курдук бурунньахтыы Оонньуу сылдьыах Муҥум буолуой? Ама айахпынан ааһан, Аҕыйах хонук иһигэр Ама мин буолтум иһин Үөлэстээҕи өнөлдьүһэн, Боруоктааҕы моҕуйан Амтаннаах астааҕы батыһан, Аһатыҥ диэн, Айахпынан тутан, Сии сырыттахпына, Хайа сүрэ да бэрт ини. | Свой лук Из дерева страны Кимээн-Имээн, Скрепленный берестой Из страны Түмээн-имээн Положил на здоровое Колено, натянул Как тальниковый ободок Берестяного ведра В круг овальный, Положил на него Стрелу каленую, Из единственного Ока зрячего Жемчугом светлым Падают слезы Крупные, Рыдая, поет, Предсмертное слово, Другу-луку Говорит, Направил лук В высокое небо. Ах, проклятье, Ах, горе горькое! |
Ол күтүрэ Хараарыс гынан, Хапчыс гынан Көстө-көстө сүтүөлээн, Күннүк дойдуну Көтүөлээтэ быһыылаах. | Железными когтями Стал разрывать, Стальными зубами Начал вгрызаться. |
Дьэ, Ол кэнниттэн Биһиги уолбут Онно диэн Олорон барыа дуу, Туран хаалыа дуу, Дьэ, ссө билиҥҥи Оҕонньор барбытынааҕар Ордук түргэнник Барар санааланан, Тус илин диэки Дойдутун туһун Курдаттыы санаан туран, Эт атаҕынан Түһүнэн кээспитэ үһү. | Свой лук Из дерева страны Кимээн-Имээн, Скрепленный берестой Из страны Түмээн-имээн Положил на здоровое Колено, натянул Как тальниковый ободок Берестяного ведра В круг овальный, Положил на него Стрелу каленую, Из единственного Ока зрячего Жемчугом светлым Падают слезы Крупные, Рыдая, поет, Предсмертное слово, Другу-луку Говорит, Направил лук В высокое небо. |
Сиртэн халлааҥҥа диэри Таас туруут Дьааҥы обургута Тоҥ күөнүнэн анньыһан, Чугуйан турбута. | Сколько бы теперь Ни просил ты нас, Кланяясь сотни раз, Жалости не жди. |
Дьэ бу иһэн, Арҕаа диэки Аҕыс үөстээх Хаан Татара Байҕал эбэтигэр Били хайатын батыһан Тиийэ биэрдэ. | Сколько бы теперь Ни просил ты нас, Кланяясь сотни раз, Жалости не жди. |
Били хайата Уу диэн чугуйбатах, Аҕыс үөстээх Араат байҕалы Хаба ортотунан Сиртэн халлааҥҥа Хайдах хатыһан Үөскээбитэй да, Сол курдук Эриэс быһа тахсан Баһа атаҕа биллибэккэ, Бара турбут эбит. | С четырех горизонтов Великой матери-неба Четыре буйных бури Согнали четыре Черных облака. Однажды Что-то твердое Почувствовал телом, Кажется, остановился. |
Дьэ ситигирдик диэн сэһэннээх Субу курдук диэн тойуктаах Ырыалаах буола сыппыта үһү. — Дьэ, буо! | Однажды Что-то твердое Почувствовал телом, Кажется, остановился. |
Мин барахсан Аптаах хомуһуннаах Аҕыс кулугулаах Аргыардаах айан суолун Арыйбыт аанай абабыан, Айаным ахсаныйдаҕыан Сырыым сымсаатаҕыан! | Пришел в себя Наш богатырь, Задумался крепко: Некому спасать Черное дыханье его, В день гибели Некому придти на помощь, Понял: один на один Остался с судьбой Неумолимой он. Милый друг, Мой лук прожорливый! |
Дьэ, Мин киһи обургу Туоҕум даҕаны муҥадыгар Ытыы-соҥуу Ыллыы-туойа сытарым буолуой? | Имеешь ли ты, бедняга, Верного друга, Кто мог бы тебе Подать руку в беде, Поднять с земли, Лежащего, подыхая? |
Мин киһи субу сытаммын Көттөр көөрөттүбэт Үс хос тимир мөөҥүү түүлээх Тардыаланнар талаҕыйбат, Кыптыйдаатар кыларыйбат Үс хос Тимир сопсолу кынаттаах Уордаах мохсоҕол кыыл буоламмын, Уорай маҕан халлааммын Улаха өттүнэн Уһулу көтөн тахсан, Кытарах былыппын Кырыытыттан тэбинэн, Уҥуоргу өттүгэр Ама даҕаны Чиэрэс тэбэн тирэнэн, Түспэттээхий да, Көтөр кыыл Буолбаттаахай буолуом дуо? -диэн Туойа-ыллыы сыппыта. | Что же, все-таки Сумел забраться, Спускаться вниз Проще, вероятно, — Шкуру птицы смерти Вместе с шапкой Из сгустков крови Скинул быстро, Стал самим собой, Смотрит вниз: Словно синюю китайку Из дальней страны Растянули широко, Светится призывно Земной простор, Возбуждая желание Нашего парня Спуститься туда. |
Бу түһэн тиийэн кэлэн Сир сибэтиэй буоругар Тас иэнигэр Кини киһи Кэнэли чохутун курдук Кэтэҕинэн тиэйэ оонньуу сытан, Ытыы-соҥуу, Ыллыы-туойа Сыппыта үһү: — Ыы-дьыый, оҕолор! Ытаатаҕым ыксарытыан, Соҥоотоҕум соторутуон. | Светило ласковое С восемью лучами Животворными Изредка промелькнет. По сравнению с нами, Высокоблагородными, Ты, из низкого рода, Надеясь на что Посмел так нагло Пойти супротив нас, Поднял глаза на нас, Словами, как острие Закаленного меча, Бросался. |
Аанай-туонай Абалаах сатам эбитиэн, Ама таас туруук хайа Буолтун иһин Сир билиитэ тааһыгар диэри Ситиһэн үүнэн Түспэтиҥ эни, оҕолоор! | Чтоб от мяса Не отвернулась, В воде горячего моря Подержал, Чтоб от кости Не отскочила, В море огня Накалил, Чтобы не смягчалась Перед кровью теплой, В море крови алой Закалку завершил. |
Бу түһэн Сир билиитэ тааһыгар диэри Били таас туруук хайата Ситимнэһэн үүнэн Түһээхтээбит эбит. | И на пядь сдвинуться С места падения Не может, Ладонью одной не в силах Отодвинуться в сторону. |
Мин эрэйдээх Одун биис ууһун Оҥоһуутугар уолдьастахпыан, Мин эрэйдээх Сордоох айан суолугар Суруллан оҥоһуллубут Эрэйдээх айан суолугар Эрилиэстэнэн этитиллибит Эрэйим эбитиэн! | Изготовил тебя, Следуя всем хитрым Приемам мастерства, Чтобы бил Точно, беспощадно С силой великой, Чтобы был Оружием заговоренным; |
Subsets and Splits
No community queries yet
The top public SQL queries from the community will appear here once available.