sah
stringlengths 4
2.48k
| ru
stringlengths 4
2.96k
|
|---|---|
Аньыыта суоҕу аньыылаабыт Буруйа суоҕу буруйдаан баран ссө астыммакка, Аан дойдутун үлтү кэһэн Кэрийэ оонньуу Сылдьыбыт эбит. | Прямо на запад вел Их путь роковой По тракту неровному, Как нёбная полость Восьмилетнего жеребца; |
Ол турбутун Көҥү сиэн түһэрэн баран, Төҥүргэһэ үс саһаан кэриҥэ усталаах Уот үлтү сиэн кээспит. | С расстояния в день Пешего пути Светится забор, Будто приплыло Весеннее облако И опустилось кругом На землю вниз. |
Биир хааппыла ууну Ылыахтааҕар буолуох Илиитигэр инчэҕэйэ да биллибэтэ. | А женщина уже Собрала посуду, Отнесла на левую Половину. |
Оччотооҕу да бириэмэҕэ Уһаты уллуҥахтаах, Боҕуйар сүһүөхтээх, Босхо бастаах Бороҥ урааҥхайы Кытта айыллан Сүүрэр атахтаах, Көтөр кынаттаах барыта Үөскээбитэ үһү. | Наплюешь — не загрязнится, Надавишь — не колыхнется, Ударишь локтем — не вздрогнет, Ударишь пятой — не задрожит, Святая земля — божественная Мать. |
Дьэ били киһилэрэ Ат аттанан, Көлө көлөлөнөн, Ыһык ыһыктанан Аан дойдуттан, Аймах дьонуттан Аҕыс кулугулаах Дьалысхан аартыгы арыйан, Айаннаан-көтүөлээн Кэлэн испитэ үһү. | В те далекие времена Вместе с родом уранхайцев, С длинною ступней, Со сгибающимся коленями, С подвижной головой, Произошли, говорили, Роды и виды быстроногих — Черноногих и крылатых. |
Дьэ бэйэтэ бэрт көрүҥнээх Киһи эбит диэн Дьоммор тиийэн кэпсээтэхпинэ, Кэпсэл бараана кэмчи буолсу», - Диэн толкуйдуур, - Хайдах сиргэ-дойдуга олорбутун Оруктаах маһыгар диэри Уйуллаах отугар диэри Оҥорон-тутан кэпсиэтэххэ, Ордугу буолууһу, — дии саныыр Ол иһэн Кыһынын кырыатынан кыһынна, Сайынын самыырынан куурдунна, Учарга оҕустарда, Силискэ тэптэрдэ, Сындаалаах айан суолун Сыыйан айаннаан испитэ. | И потому Избранного из наслега, Отборного из улуса, Именитого из округа Снарядили в дорогу, Полную трудностей, — По перевалам и кочкарникам, По перекатам и ухабам, Продираясь через тальники В отдаленный край, Достигнуть жилища Властелина над всеми, Главы над племенами И воочию лицезреть Его светлый облик, Вернувшись, рассказать — Это будет даже лучше, Чем сами видели мы, — Решили, отправили. |
Эр көрдөөбүт Эдэр дьахтар Үтүө киһиэхэ кэлэн Өҥөлөөҕүнэн өтөйөн, Баардааҕынан матайан турарын курдук Сыалаах мас үүнэн Сабаҕыран турар эбит. | С западной стороны Подъехал, осматриваясь, Вроде солнце Не заходит вовсе, И месяц не прячется — Обосновался он В роскошном центре Необозримой долины, Воздвиг себе ордуу, Дворец-жилище. |
Дьэ турукпут тойонун, Барыбыт баһыылыгын Биэтимэстээх сиригэр, Догубуордаах дойдутугар Тиийэн кэлэн Арҕаа кэриититтэн Аҥаардастыы көрөн айаннаан истэххэ - Күн киирбэт курдук көрүнньүктээх, Ыйа саспат көрдүк майгылаах, Киэҥ киэлилээх, Уһун улахалаах Улуу дуорсун дойду Онолуйар уорҕатыгар Ордууламмыт эбит, Аҕыс иилээх-саҕалаах Аан ийэ дойду Атаан арҕаһыгар Арҕахтанан айыллыбыт эбит. | И потому Избранного из наслега, Отборного из улуса, Именитого из округа Снарядили в дорогу, Полную трудностей, — По перевалам и кочкарникам, По перекатам и ухабам, Продираясь через тальники В отдаленный край, Достигнуть жилища Властелина над всеми, Главы над племенами И воочию лицезреть Его светлый облик, Вернувшись, рассказать — Это будет даже лучше, Чем сами видели мы, — Решили, отправили. |
Ама маннык үтүө дойду Хараабат кэҕэлээх, Хагдарыйбат оттоох, Хахсааттаабат сыллаах, Халдьытаабат балыктаах, Көҥүлүттэн үөскүү-төрүү турар Сүөһүлээх, киһилээх дойдум Үрүт мындаатыгар Ыы, үөскээн-төрөөн олорор да эбит Оҕолор, дии санаабыт. | В те времена В мире Срединном Сильнейшим воином земли, Держателем благополучия всех, Центром вращения жизни, Зеницей очей глядящих, Корнем зубов защищающих, Сердцевиной счастья, Острием рогов для всех, Каменной опорой Острых копыт прозрачных Был один богатырь, Ставший копьем разящим, Щитом защищающим От напастей и бед, грозящих И сверху, и снизу. |
Кыыс дьахтар кыламанын Кырыйа баттаан баран Кыдыгыраччы туппут курдук Кыра хара тыата Кыһыл дьааҥытын төбөтүгэр Кыдыгырайан көстөр эбит. | В каком известном краю, На гребне какой высоты Изначальной мать-земли В берлоге достойной Свил себе гнездо — справлялся. |
Илэ чахчы Эбирдээх иэдэстээх Иэйэхсит хотунум Иэнигийбитигэр игирэтик көрбүтүм, Ала чахчы Амарах хааннаах Айыыһыт хотун налыйбытыгар Атылыытык көрбүтүм. | И вот я доехал До владений тойона, Нашего властителя, Доставшихся по договору, Отведенных по ведомости. |
Сүөгэй сүүрэн ааһар Сүлдүүлэрдээх эбит, Арыы аллан ааһар Аартыктардаах эбит, Иэдьэгэй бадарааннаах, Илэ-чахчы Ыллыыр чыычаах ыстырыынкаламмыт, Этэр кэҕэ эрилиэстэммит. | Сидящий у входа Кажется вороненком, Сидящий у левой стены Кажется совенком, Сидящий на правой стороне Кажется глухаренком. |
Аҕыһуон киһи Аччарыһан кэлэн Аҥаппатах Дар-хаан халҕанын Хайа тардан Сэттэ уон киһи Сэлтэҥэлэһэн кэлэн Сэгэппэтэх дьиҥ хаан дьиэтин аанын Тэлэйэ баттаан, Айыылаах аттаан Буруйдаах моҕуйан киирбэтэх Модун хаан боруогун Өрө уккуйан киирэн Үстүү баай тиитинэн Хардары-таары ууран Оҥорон тутан кэбиспит Мас хаан муостатын Батары-ситэри үктэнэн киирэн, Өрө көрө түспүтүм. | Смотрит внимательно Направо и налево, Чтобы понять, каким образом Дерево абаасы Растет в стране айыы: В девяносто полных лет Передвигающийся на четвереньках Бедный старик В весеннюю оттепель Ковыляет к соседям Состоятельным в надежде, Что улыбнется счастье, Он попадет на ужин, Когда богатые лакомятся Жирным сысыком, Как повезет, угостится Жирной требухой, Бульоном горячим, а потом Девять дней и ночей Мается поносом, Согнет его в дугу — Точно такого же вида Железная тощая ель Мрачным духом стоит. |
Киһи кичээминэ, Саха аҕыйах, Нуучча долуой да суоҕунааҕы Өбүгэ саҕынааҕы дьон Олоҥхо буолан Оонньуу-күлүү буолбут эбит. | Прибыв с конкретной Задачей увидеть облик Нашего тойона-богатыря, Со ступни до макушки Окинул взором взыскательным. |
Өлөөн өрүс обургу Үскэллээх маһа буолуо диэн, Үлтү сыстаран аҕалан, Үскэллээх тииттэринэн Өһүө уурдарбыт эбит. | Прибыв с конкретной Задачей увидеть облик Нашего тойона-богатыря, Со ступни до макушки Окинул взором взыскательным. |
Дьэһиэй эбэ хотун маһын Чээрэтэ буолуо диэн, Дэлгини тиит Чиэрэмнэрдээх эбит. | Птички певчие Скрипкой звенят, Кукушки неутомимо В трубы трубят — Такая это страна Благодатная. |
Ибээк маһын Эрэллээҕэ буолуо диэн Эттээх тиит Истиэнэлэрдээх эбит. | В центре великой долины Издали высится громадой Дом деревянный. |
Оччотооҕу бириэмэҕэ Түөрт чаллах тиит төрдүн Түөрэ баллардаан ылан Түөрт чаллах тиит төрдө атахтаах, Түөрт бэргэн тиит төрдүн Төбөтүнэн хайыта сынньан, Хаптаччы суоран баран Үстүү сиринэн үүйтэлээн, Үскэллээх тиитинэн систээн, Араҥас сандалы диэн ааттаан Аһыыр остуол оҥостубут. | А утром, Когда первая заря Тонкой полоской Разгорелась ало, Вскочил с лежанки, Разжег очаг, Поставил горшок, Сходил отлить, Черной ночи Темное пятно Синего омута водой Смыл с лица, Вытерся, Сварилось-не сварилось — Не стал разбираться, Набросился на еду, Как голодный зверь — Заглотал вдоль-поперек, Быстро покончил. |
Ол кэнниттэн Кэлбит киһи Элбэх тылынан эриһэн Кэпсэппэт киһитэ эбит. | Страдая чахоткой, Исходит кашлем На левой стороне, На кровати в закутке. |
Айан киһитэ Аччыктаан кэллэҕэ диэн Астаан-аһатан өрүһүйбэт киһи эбит. Кэлбит киһи Тугу кэтээн олоруой - Ыкса ыалларыгар, Чугас доҕотторугар Дорообо биэрэн баран, Тахсан барар эбит. Онтон Түөрт хара суорун төргүүлээх Түүкэй бараан түүн ийэ Түҥкэстэн тийэн кэлбитигэр, Кини киһи обургу Тутум нокоолооҕун, Харыс хаһалааҕын, Сүөм сааллааҕын Сүүмэрдээн сылдьан, Моҕул ураһа саҕа Үс сиринэн бордооһуннаах Буор күөһүгэр Буһаран таһааран Нэлэкэ диэн иһитигэр Этин түстээх от саҕа Өрөһөлүү хоторунан Лүҥкүр диэн иһитигэр Миинин тоҕо сүөккэнэн, Хабылыта быһан ылан Хабырҕатыгар диэри хаалаан Ойута быһан ылан, Уолугар диэри уктан, Бөдөҥ урусхал уҥуоҕун Өлүү чуолҕанын үүтүгэр Сүөккээн кээһэн баран, Үүс-киис тириитэ таҥаһыгар Үҥкүрүйэн утуйан хаалла. | Хозяин не расположен К разговорам с гостями, Не думает, что путник Нуждается в пище, питье, Помочь не торопится — Чего же ждать пришельцу, Отвесив поклон Уходит восвояси — Накрывает мглой тяжелой, Навевая забытье, С четырех горизонтов Наплывает ночь, Огромный с урасу-могол, С тремя опоясками Чан-горшок наполнил Мясом жирным В ладонь частей Брюшины харыс толщиной, Хребтовым жиром сладким С неполный харыс толщиной, Наварил поскорей, Навалил со стог с верхом В нэлэкэ-тарелку, В чашу люнкюр Налил бульону, Режет полосками мясо, Набивает себе до горла, Глотает шумно. |
Муннун тыаһа муоралаата, Таныытын тыаһа Таатталаата. | Крупные кости раскрошил, Забросил в яму в углу, Похожую на спуск в смерть. |
Таҥаһын-сабын таҥнан Таххан киирэн баран. Күөх түүн хааннааҕа Күөх дьай сыстыбыта буолуо диэн, Күөх далайын уутунан Көҥү суунан кэбистэ. Сигирии сотторунан Дьукку сотунна. Буһар-буспат Боролуйдар боролуйбат күөһүн Таһааран тиэтэйэ-саарайа Аһаан барда. | А утром, Когда первая заря Тонкой полоской Разгорелась ало, Вскочил с лежанки, Разжег очаг, Поставил горшок, Сходил отлить, Черной ночи Темное пятно Синего омута водой Смыл с лица, Вытерся, Сварилось-не сварилось — Не стал разбираться, Набросился на еду, Как голодный зверь — Заглотал вдоль-поперек, Быстро покончил. |
Ол кынаатын кытта Хаҥас диэки Хаппахчылаах оронугар Хантайа сытар Аҕыһуонун туолбут Хоруолаах төҥүргэс ийэтэ Тыллаах-өстөөх буола сыппыта үһү: — Дьэ-буо, Үргүнньэҕим сыата үлтүрүйэн, Хайҕахтааҕым хайдан, Нохтолоох сүрэҕим долгуйан, Уон ыйым устатыгар Ортоку киэлиибэр Сүгэн көтөҕөн сылдьан, Көҥдөй көмүс көҥөрөйбүн Көҥү тирэнэҥҥин, Халчаҕай көмүс хапчааммын Хайа тирэнэн Үс өргөстөөх үрүҥ күнүм сырдыгын Өрө көрө төрүөбүт Оҕолоохуй сэгэриэм, Көрдөр хараҕым харата, Көтүрдэр тииһим миилэтэ, Көмөлүйэр сүрэҕим төбөтө! | Десять полных месяцев, Исходя жиром предсердья И кровью из печени, В сердцебиении сильном В чреве своем носила, Разрывая серебряное Лоно мое нежное, Продираясь сквозь Узкие проходы заветные, Выбрался, родился ты На трехслойный свет Солнца белого, Дитя мое дорогое, Зеница очей моих, Десны-крепость зубов, Трепещущего сердца Живая суть! |
Дьээ-буо! Мин барахсан көлбөрүйэн үөскээбит Көй кииниҥ, Көмүс уйаҥ, Күбэй хотун ийэҥ, Буоларым быһыытынан Тыллаах-өстөөх буолан эрэбин. | Джэ-буо, Лоно мое было Гнездом родным, Давшим жизнь тебе, Говорю твоя Почитаемая мать — Внимай чуткими ушами, Прими в голову, Обдумай мозгами. |
Дьэ, тоҕойуом, Чопчу саҕа баскар, Хоруоҥка саҕа хойуулуккар Хоһоонноох куоласпын Хоһуйан истэн олор ээ! | На твой короткий век С лихвой хватит того, Что ты раздобыл — Пышных мехов и шкур Отборных зверей; |
Эн барахсан Биир уол муҥур үйэҕэр Санныгынан тоҥмот Хаара тыа Үрүҥ-хара кылааннааҕын Үктүөн баттаан мустуҥ. | На одну свою жизнь Хватит серебра, Что ты нажил в трудах, Не исхудеешь телом, Не оскудеешь казной; |
Биир уол муҥур үйэтигэр Өттүккүнэн тутайбат Өрүөллээх үбү мунньуннуҥ, Биир уол муҥур үйэҕэ Көрөрүнэн көҕүстүйбэт Искинэн аччыктаабат курдук Аҕыс үрэх туххары Айдаан-саттаан кэбиспит Үөрбэ көҕүллээххин Үөдүтэн үөскэттиҥ. | По восьми рекам Вольно разошлись Разномастных лошадей Пышногривые табуны, По аласам и долинам Толкутся, множась, Круторогих твоих стада, Разбогател безмерно. |
Хонуу муҥунан Хорой муостааххынан Хомолтото суохтук Хаара баһааннык байдыҥ. Орто дойдуга сылдьарыҥ Усталаах-туоратыгар Ама да, тоҕойуом, Көрбөттөөхүй буолуоҥ дуу, Истибэт буолуоҥ дуу? Сүүрэр атахтаах эгэлгэтэ, Көтөр кынаттаах арааһа Бука бары Тыһылааҕыттан атыырдааҕыттан Тунуйан туоллан, Үөскээн-төрүөн иһэрин Ама да өйдөөбөт киһи буолуоҥ дуо?! | Однако же, Живя на белом свете, Не можешь не видеть, Не можешь не слышать, Что все виды и роды Быстроногих на земле, Острокрылых в поднебесье Разделяются на самцов И самок плодовитых, Сходятся попарно, Размножаются всегда. Так же Уранхайский род. |
Онон Уһаты уллуҥахтаах, Бокуйар сүһүөхтээх, Босхо бастаах, Бороҥ урааҥхай Эмиэ тыһылаах-атыырдаах буоллаҕына, Үйэ салҕанан, Үөскээн иһэрин Өйдөөбөт да киһи буолуоҥ дуо?! | Со ступней длинной, С суставами гибкими, С головой подвижной Соединяются в пары, Чтоб род продолжать — Об этом ли тебе не знать? |
Оҕолоох сэгэрим, Аал уотун оттунан Алаһа дьиэтин тэринэн, Уйалаах оҕону төрөтөн, Умуллубат уһун туйгун уотун Оттунан хаалла диэммин Үөрэ-көтө барыаҕым. | На это он, Подобно гусю, Задетому за горло, Запрокинул голову назад, Подобно глухарю встревоженному, Поднял голову вверх, Раскрывает рот, Сверкает зубами, Поет в ответ: «Джэ-буо! |
Онон Уһун тылбын Уулуу оломноомо, Кэтит тылбын Хаардыы кэһимэ, тоҕойуом! — диэбит. | Носящая золотое гнездо, Откуда вылупился я, Почтенная матушка моя! |
Сүгүн сытан, Бэлэм аһы-таҥаһы аһаан-таҥнан, Бэтэрэ да сытаахтаабаккын ээ. | Моя жизнь долгая, Счастье и благодать — Не твои ведь заботы, Не болтай лишнего!» |
Дьэ мин барахсан Этэр тылым этэлгэтин Икки кэр чуораан кулгааххынан Кэрэхсиэн истэн олорууй, тоойуом. | Если я нарожу Семь лысых дочерей, С семи сторон тебе Будут поддержкой, Священному огню Твоему не дадут угаснуть. |
Онон Дьэ сири сиксигинэн сиэлэбин, Дойдуну улаҕатынан тургуллуубун Диириҥ үчүгэй аҕай. | За тобой остается Путь-дорога, похожая На горло полое Дикого журавля, Растянутого вдоль. |
Онон миэхэ Тэллэххэ сытар Тэҥнээх доҕордо Булан аҕалан кулу, Сэттэ тараҕай кыыһы төрөттөхпүнэ, Сэттэ лабааҕыттан Сэгэччи тарданнар, Аал уоккун оттоннор, Алаһа дьиэҕин тиирэн, Аһыыр аскын бэлэмнээн ууруохтара. | Выскочив наружу, Встал на лыжи туут, Широкие в ладонь, Толщиной в палец, Подбитые серебряными Полосами (вместо шкуры), Направился на запад, В лес, стоящий, Подобно косматому хребту Матерого медведя. |
Тоҕус улун уолу төрөттөхпүнэ, Тоҕус үрэх туххары Үүрэн-түрүйэн үөскэппит Үрүҥ-хара сүүрүккүн Мөрүөрэн тоһуйуохтара. | Широкий дол, где играл, Веселился юношей, Растянется, как синее Полотно китайки Из чужедальней страны. |
Онон миэхэ эр аҕаларыҥ Чуоккай. Саманнык суолунан Субугурдук дойдуларынан Айаннаан-күдүөлээн Баран көрүөҥ, тоҕойуом. | Так же Уранхайский род. От владений, данных По договору, отлучишься, С исконной родиной Разлучишься надолго. |
Сэттэ кулугулаах Ньиргиэрдээх айаныҥ суолун Тэлэйэн айаннаан көр диэн, Көрдөһөөхтүү сытабын. | За тобой остается Путь-дорога, похожая На горло полое Дикого журавля, Растянутого вдоль. |
Ээ, эрэйдээхтэри Быһаҕас быардары, Тоһоҕос түөстэри. | По дороге с семью Прочными запорами Пускается бурно, Взлетая лихо. |
Тыыннарын-быардарын Тыҥырахтарыгар ыгаайаҕын эрэ. | По дороге с семью Прочными запорами Пускается бурно, Взлетая лихо. |
Онуоха Уола киһи Хаһан даҕаны Хабарҕаҕа астарбыт Хаас кыыл курдук хантайан, Уолукка астарбыт Улар кыыл курдук Олойон олорон, Ийэтиттэн хос тыл ыйыта олорбута үһү: — Дьэ-буо!.. | На это сын, Вскинув голову гордо, Как гусь караульный, Точно глухарь токующий, Обращается к матери С вопросом таким: «Джэ-буо! |
Онуоха Ийэтэ эмээхсин Иккиһин эмиэ Эппитин эттэ, Ыйбытын ыйда. Онуоха Били киһибит Биир чаас үөһээ көрдө, Биир чаас сир диэки көрөн Сириэдиҥнээтэ. | На это старая мать Повторила все, что сказала, Рассказала тот же путь Наш парень славный Задумался крепко: Целый час смотрел вверх, На час-другой в землю Вперил глаза, крякнул. |
Ол гынан баран Иитиллибит эргимтэтигэр Төрүөбүтүн төгүрүктэтигэр Ийэтэ эмээххин: «Тоҕойуом, оннукта-манныкта аҕал», — диэн Айыыга айах атан Урут соруйбатах эбит, Буорга түһүөҕүттэн Киһини-сүөһүнү билиэҕиттэн Ийэтэ эмээхсин Маҥнайгы биир соруга ити эбит Ону аккаастыа дуо? - Үөрбүт-көппүт курдук Барар-кэлэр майгыланна. | Со дня своего рождения, С тех пор, как стал Понимать что-то вокруг, Не было такого, Чтобы мать просила: «То подай, дитя мое, Принеси другое», — Это была первая Просьба матери, Как можно отказать? Вскочил весело, Радостно стал собираться. |
Дьэ бу барарыгар Ыкса ыаллара, Чугас дьонноро, Иһирдьэ-таһырдьа сылдьан, Илии-атах буолааччылара «Тойоммут ыраах да сиргэ Барар буолла. Ама даҕаны Быһый быттыктаах, Аллаах атахтаах, Холуон хоннохтоох, Ханнык бэйэлээх Курдул хаҥылын тутан, Бүк баттаан туран, Миинэн көлүнэн барар эбитий», — диэн Кэтэһии-манаһыы элбээбитэ. | Вся челядь и близкие, Соседи и друзья, Помощники и слуги Переговариваются, ожидая: «Господин наш отправляется В неведомую даль — Какого из быстроногих, Сильнейшего из выносливых Ретивого из необъезженных С крутым крупом коня Внуздает себе В дальнюю дорогу», — Судят да рядят дружно. |
Кини киһи Айанныыр быһыы буолла. Көлүнэр көлө, Миинэр миҥэ, Тардыстар талаһа диэҥҥэ Наадыйбат эбит. Эт атаҕынан Эрдээҕин эрэ толкуйдуур эбит, Икки атахтааҕы Иннигэр түһэриэм диэбэт эбит. Тахса көтөн Тутум туоралаах, Илии халыҥнаах, Үрүҥ көмүс ыллыктаах Туут мас хайыһарын Икки атаҕар кэтээт, Чыҥха арҕаа диэки Салайа баттаатын кытта Халлаан түөрт өттүттэн Түөрт хара буурҕа ытылынна. | Ни в упряжке, чтобы ехать, Ни в коне, чтоб оседлать, Ни в мостках, чтобы оттолкнуться, Оказывается, не нуждается, Надеется только на ноги Быстрые свои, Не думает, что найдется тот, Кто может его перегнать, Встал на лыжи Шириной в ладонь, Толщиной в палец, Подбитые полосками Из серебра, Повернулся круто на запад, По четырем горизонтам Завыли четыре бурана, Взметенный им снег Повисает хлопьями на ветках, Прямо на запад Прокладывает путь, похожий На нёбную неровность Шестилетнего коня. |
Тэбэн кээспит хаара Тиити төргүү мутугунан күдээрийдэ. | По дороге с семью Прочными запорами Пускается бурно, Взлетая лихо. |
Чыҥха арҕаа диэки Алталаах ат таҥалайын курдук Дьалыс хаан аартык суолун арыйан, Сэттэ кулугулаах Ньиргиэр айан суолун Силбигин силэйэн, Айаннаан көтүөлээн испитэ үһү. Билэр мэтиэрититтэн Мэличчи мэлийдэ. | Страна славная, Откуда он отправился в путь, Виднеется вдали, Как полость горла журавля, Растянутого вдоль, Длинный мыс лесной Остается позади, Поверхность земли Потянулась падью С водой, затем Сменилась чащобой. |
Туран кэлбит Туруу бараан дойдута Туруйа кыыл куолайын үүтүн курдук. Хорооҕуран көстөн иһэн, Тумуһах ойуур буолан Тутуолаһан барбыта. | Обернулся назад — Славная его страна Виднеется далеко Неясным мерцанием Белого пятна на лбу Буланого коня; |
Сир ийэ хотуна Силээн үрэх буолан, Сиэтиһэн иһэн Симилэх ойуур буолан Ситиэлэһэн барда. Кэннин хайыһан Туруу дуорсун дойдутун Туналҕаннаах ньуурун Көрөн айанныыр күнэ буолла. | Широкий дол, где он, Веселясь и играя, Вырастал из года в год, Промелькнул, как синее Полотно китайки, Растянутое вдоль. |
Туруу дуорсун дойдута Тураҕас сылгы Туоһахтатын ньуурун Туруору тутан кээспит курдук Туналыйа көстөн хаалла. | Страна абаасы Открывается навстречу, Как старая верша, Земля невидимая Изменчивым призраком Играет впереди. |
Күлэн оонньоон үөскээбит Күнүн сирэ Омук киэнин Күөх кытайка табаарын Тиирэн кээспит курдук Көҕөрөн көнньүөһүрэн Көстөн хаалла. | Месяц будто вырезан Из медного листа, Висит, не светясь, Солнце, будто вырезанное Из листа жести, Висит бледным пятном. |
Дьэ, кини киһи обургу Абааһытын сирэ Ардьаах туу курдук Ампарсыйан көһүннэ, Көстүбэт сирэ Күөгү үүтүн курдук Сүлдүйдүйэн көһүннэ. | Нечистых образы Снуют в коротких куртках, Абаасы мохнатые, Как в дохах старых, Разбегаются. |
Ылтаһын кырадаһынын сыһыарбыт курдук Ыйдыҥарбат ыйдаах, Чаалбаан кырадаһынын сыһыарбыт курдук Күлүксүйэн көстөр күннээх, Көпчөкөлөөх тоҥус курдук Көстө сүүрбүт көстүбэттээх, Арбаҕастаах тоҥус курдук Арбайа сиэлбит абааһылаах, Үөскээбэтэх-төрөөбөтөх Үкэр бодуо киһилээх-сүөһүлээх Буор Молдьоруо аҕатын ууһун Быһа моҕуйан айаннаан испитэ үһү. | Шел богатырь по стране Рода Буор Моджого, Где и люди и скот - Недоноски тощие, В надежде перехватить Хоть каплю крови, Хоть мяса кусочек С чокуур величиной, Опасливо подходят С протянутой лапой На девять саженей И тут же отступают. |
"Иэрт-татай ини, оҕолор! | «Иэрт-татай, ребята! |
Маннык баар диэн Баары эмээхсин эппэтэ Хайдах-хайдаҕый доҕоор!" — дии саныы испитэ. Ол гынан баран, Бу дойду Хаба ортотун туһа буолуо диэн, Холууп кыыл Түөһүн бүүтэҕин Өрө тутан кэбиспит курдук Үрүҥ көмүс чочуобуна дьиэ Күннүк сиртэн көстөр этэ. | Что есть еще такое — Не говорила старая, Что за напасть такая!» — Думает удивленно. В самом центре Этой страны стоит, За день пути сверкает Серебряная часовня-дом, Напоминая формой Выпяченную грудь голубя. |
Иэрт-татай эбит, оҕолор! | «Иэрт-татай, ребята! |
Уҥуоргута-маҥааргыта биллибэт Уһун усталаах, Кэтит киэлилээх дойдуга Киирдэҕим дии санаабытым Тумула чугас эбит ээ, Кэриитин көстүүтэ Кэбэҕэс эбит ээ», — дии санаата. | Казалось, я приехал В страну без конца и края, Оказалось, близко край, Быстро достиг конца», — Подумал на ходу. |
Оттон били Кэрии тыата диэбитэ Килбиэннээх иэдэстээх Кэрэ-бэлиэ дьахтар буолан Кэккэлээбит. | Сложили круг, Как озеро полноводное, На целый алаас Раскинулась гульба, Разгорается веселый Осуохай-эсиэхэй. |
Ол гынан баран Эһээкэй диэн эргитэ туойбуттар, Оһоокойбут диэн Ойон-тэбэн оонньообуттар. | Силачи схватились, Стремясь в борьбе Блеснуть удалью И ловкостью мастера. |
Ортото оттотугар, Бөдөҥө бөдөҥөр, Кырата кыратыгар мустан оонньуур эбит. | Все по группам Разделились: Малые с малыми, Средние со средними, Большие с большими, Играют по-своему. |
Кэлин өттүттэн көрөн хааллахха, Ыйдыҥара тахсыбыт ый курдук Ытык ыраас килбиэннээх кэтэхтээх эбит. | Взглянешь на нее сзади — И затылок, как месяц, Только что взошедший, — Такой красоты дивной, Оказывается, она. |
Тус иннигэр хоруйа түһэн баран, Дорообо биэрэн тоҥхойдо, Хаас харах хамсатта, Манньыат курдугунан Батары көрөн туран, Өрүөл курдугунан Өтөрү көрөн туран, Улаан убаһа Ууллаҕас хаһатын Уус киһи бирииккэ быһаҕынан Ойо быһан ылан, Утарыта ууран кээспитин курдук Обугуркаан уоһа Оҥоччу тартаран туран, Кирбиинньик хаччыны Кэккэлии тутан кээспит курдук Килиэ көмүс тииһэ Килбэк гынан Кэпсэллээх буола турбута үһү: — Дьэ-буо, Хайа дойду Хайдар суола биллибэтэх, Хаһыырдар саҥата иһиллибэтэх Хадьаан омук киһитэ кэллэҥий! | Но женщина эта Павой величавой Поплыла наперерез, Встала перед ним, Поклонилась, привечая, Заиграла бровями, Монетами светлыми Взглянула прямо, Орлиными очами Остро посмотрела, Губами, подобными Кускам аппетитным, Твердой рукой вырезанным Из брюшного жира Вольно гулявшего год Белого жеребенка, Шевелит завлекательно, Сверкая зубами, Как гривенники Серебряные, говорит: «Джэ-буо! |
Мин барахсан Ханнык ааттаах-суоллаах Атаҕар ииктиир Атах сыгынньах кыыс оҕото Тиийэн кэлэҥҥин Кыһыл тылгынан кыҥнаран, Эт тылгынан эрийэн, Этэн эрэҕиний диэн Төрдүбүн-төбөбүтүн түөһэр буоллаххына, Мантан үс халлаан Үрдүкү халлааннаах Үрүҥ чөмчүүк үктэллээх Үкэр куйаас тыыннаах, Күн уота күрүөлээх, Ый уота ыстаайалаах Үрүҥ Айыы Тойон аҕалаах, Ити гэннэ Айыы Дархан Хотун ийэлээх Сырай сырдыктаах Сыркыстаан Куо диэн дьахтарбын. | Если хочешь знать, Откуда эта девица, Мочащаяся себе на ноги, Красным языком играет, Мягким языком привечает, Какого рода-племени Говорит со мной — Отсюда через три неба В мире, выложенном Белым жемчугом, Осиянном солнечным Немеркнущим огнем — И светом лунным Родилась я от самого Юрюнг Айыы тойона, Айыы Дархан хотун, Светлоликая Сыркыстаан Куо — Имя мое нареченное. |
Ол бу орто дуорсун дойдуга Уйалаах оҕону төрөтөргө остуруоктанан, Күрүөлээх сүөһүнү илгэлииргэ этиллэн, Аҕыс салаалаах Ала намылҕа буруону буруолатарга, Алаһа дьиэни тииринэргэ, Аал уоту оттунарга, Ааспыт ойбоно, Сатыы тайаҕа, Аттаах үтэтэ буол диэн, Уон биэстээх хаарбар Быһа кыйдаан түһэрбиттэрэ. | Ниспослали меня В великий Срединный мир Основать жизнь, свить гнездо, Чтобы дым очага Восемью столбами длинными Поднимался вверх не иссякая, Чтобы нарожала Счастливых детей, Плодила удачно скот, Чтобы стала опорой Всем нуждающимся, Чтобы кормила голодных И сирым помогала. |
Онон эн Омук киһитэ Туо көрдөөх-нардаах буолаҕыный? | Другого края человек, Владеешь искусством каким? |
Икки хоноруҥ буолан биир хонон, Сылаас уоппар сыламнааҥҥын Сынньанан баран, Көрүлээн-нарылаан ааһыаххын Хайдахтаах буолуой, — диэн, Көрдөһөн эрэбин. | Казалось, я приехал В страну без конца и края, Оказалось, близко край, Быстро достиг конца», — Подумал на ходу. |
Уһун тылбын Уулуу оймоомо, Кэтит тылбын Хаардыы кэһимэ! — диэн, Көрдөһүүлээх буола турбута үһү. | В бедной одежде Мороз его одолевает, — Думаешь ты, нуждается В одежде теплой, Манишь уютом? |
Онуоха Биһиги уолбут обургу Били дьахтар тылын истэн баран, Хаһан даҕаны Хабарҕаҕа астарбыт Хаас кыыл курдук Ханаччы тутунна, Уолукка астарбыт Улар кыыл курдук Олоччу тутунна. | В самом центре Этой страны стоит, За день пути сверкает Серебряная часовня-дом, Напоминая формой Выпяченную грудь голубя. |
Кыыһырбыт омунугар Икки хараҕыттан Сиэрэ уота сирдьигинии тоҕунна. | В разгар радости Игр и веселья общего Прибыл наш богатырь В край счастливый. |
Ол гынан баран Туламан таас тииһэ Туртах гынан Тойуктаах ырыалаах буола турбута үһү: — Дьэ-буо! | Прежде всего, Тебе «дорообо», которое Благородный муж Принимает в руку! |
Хотуй киһи Кыһыл тылгынан кыынньастан, Эт тылгынан эрийэн, Этэн-тыынан бардаҕыҥ Эрэдээгин эбитин ньии! | Из какой же страны, Куда дорогу не найдешь, Крикнешь — не услышат, Какого рода человек Прибыл к нам? |
Мин киһи обургу Санныбынан тоҥон Таҥастаах ыалы талан Эбии таҥас көрдүүрбүн билэн Салгыыргынан өҥүннүҥ дуо? | То ли он испугался, То ли смутился так, Что думал, как бы Стороной обойти. |
Эн курдук Ыраас маҥан дьахтар Ыллык аайы баар буолбат дуо? | Никем из людей не виденных Чужаков из далеких Песню поешь Непонятную? |
Ол аайы Айан киһитэ Айаммын ахсатарым сөп дуо? | Никем из людей не виденных Чужаков из далеких Песню поешь Непонятную? |
Амтаннаах астаах диэммин Аһыы һатыы олоруох муҥум дуо? | Прежде всего, Тебе «дорообо», которое Благородный муж Принимает в руку! |
Дьахтар эрэйдээх Икки хараҕын уутун Үрүҥ чөмчүүк курдук Илгэн кээһэн баран, Туламан таас тииһэ Туртах гынан Тойуктаах-ырыалаах. | Взглянешь на нее сзади — И затылок, как месяц, Только что взошедший, — Такой красоты дивной, Оказывается, она. |
Мин барахсан Ийэбиттэн арахсыбыт Ийэ сөлүөнэй эппин Илдьириппитэ иэдээниэн, Аҕаттан арахсыбыт Алтан араҥас уҥуохпун Айгыраттаҕа абалааҕыан! | Рыдаю, бедой Внезапной удручена! По дороге с семью Прочными запорами Пускается бурно, Взлетая лихо. |
Иҥили тааһа иһин Иччитэ буол, Эйигиннээҕэр буолуох Сүһүөхтээҕи сүгүрүттэ эминэ тугуй! | Прежде всего, Тебе «дорообо», которое Благородный муж Принимает в руку! |
Кудулу тааһа куртаҕын Хойоҕо буолаар. | Какого неведомого рода Неслыханные слова говоришь? |
Сааллар чаҕылҕан дапсыырдаах Үллэр этиҥнэр Өрө этэн күһүгүрэстилэр. | По дороге с семью Прочными запорами Пускается бурно, Взлетая лихо. |
Халлаан хаан ийэ, Арыт көрдөххө, Хабыс-хараҥа буолла Иккис көрүүгэ Сырдаан кэлбитэ. | В разгар радости Игр и веселья общего Прибыл наш богатырь В край счастливый. |
Биһиги дьон балтыбытын Уон аҕыс сааһын Туолуор диэри Айыылааҕы аһаппыт, Кирдээҕи таҥыннарбыт үһүбүөт?! | Сестру нашу милую Не кормили никогда Пищей греховной, Не одевали в грязное, Даже травинкой тонкой Не ударяли ее, Тальниковой веткой Не задевали ее. |
Ама даҕаны Отунан охсуллубут, Талаҕынан таарыйыллыбыт Айыылаах үһү дуо?! | Прежде всего, Тебе «дорообо», которое Благородный муж Принимает в руку! |
Сэрэнэн-сэрбэнэн тур! — диэтилэр. Инньэ диэн бүппүттэрин кэннэ Биһиги уолбут обургуну Уоттаах харахтаах Улаа ньуурдаах Урааҥхай саха Утары көрөн туран Ситигирдик сытыытык Сынтары эппитэ суоҕа. | На это наш богатырь Взъярился сильно, До сих пор никто Из саха-уранхайцев Со светлым обликом Огненным взором Не смотрел на него, Острым языком Разяще не говорил. Пусть душа твоя Не плачется потом, Что люди благородные Погубили, не предупредив!» |
Чараас-чараас сирдэринэн Хайыта ыстана сыста, Кыыһырбыт омунугар Икки чанчыгын анныттан Хаардаах бугул саҕа Хара хатааллар Хабылыта ойон таҕыстылар, Икки хараҕыттан Хатат уотун курдук Сырдыргыы түстэ. | Когда же мог парень Тереться боками С такими людьми, С тех пор, как увидел Белый солнечный свет, Где же он мог бы Сталкиваться теплыми Бедрами вплотную С родом благородных? |
Соллоҕоркоон уоскут Солуобуйата суоҕунан Сулдьугураттаххытын көрүҥ эрэ! | Толстыми губами Глупости шумят, Оттопырив уста, Несут чушь несусветную, Глядите же на них! |
Аа, барахсаттар бэйэлээхтэр, Быччыҥҥытын көрүнэн Быччаҥалаһаахтыыр да эбиккит, Харыгытын көрүнэн Хантаҥнаһаахтыыр да эбиккит, оҕолор, Сотоҕутун көрүнэн Суомаһыраахтыыр да эбиккит, оҕолор! | Ах, бедняжки, глядя На мускулы большие, Кичатся слишком, Глядя на запястья сильные, Раззадорились во всю, Хвастаясь голенями толстыми, Много на себя берут. |
Тыыннаах хара ыт уолаттара Орой мэниктэр Уоскуйа түһүҥ эрэ! | Бездумные озорники, Успокойтесь малость. |
Бу иин илээтэ, Оҥкучах оруспуойа Бу илиитин иэдээнин, Атаҕын айдаанын, көрүҥ эрэ! | С глаз моих зорких С гнездами в висках Исчезните долой!» |
Аанай-туонай абабытын, Аҥардастыы айбардаан, Атаҕастаталаан аастаххын. | Тыльной стороной Сильных рук обеих Отбросил ударом прочь. |
Эн диэхтээн Тулуйар үһүгүөн - Кудулу тааһа куртаҕар Хойох буолуоҥ, Иҥили тааһа иһин Иччитэ буол. | Тебе не тягаться с ним — В ненасытном желудке Каменном сгноит, Смешает с нечистотами Смрадного живота. |
Оттон муҥ даҕаны Бэрт бэркинэн дьиэлийэн, Олус олускунан уккунаҥҥын Аан дойдутугар, Аймах дьоҥҥор эргийэр буоллаххына, Дьэ биир уол оҕо Моҕуруйар муҥнаах-таҥнаах Буомҥун көрөр баҕадьыбыт ини! | А если вдруг Удалью своей сможешь Вырваться от него, Возвратишься домой К сородичам своим, И тогда мы увидим, Какая нелегкая судьба, Беды страшные Ждут там тебя! |
Итилэр бадьыыстаабатахтара буоллар, Аны көрүөҕү көрөн, Истиэҕи истэн бүтүллүө этэ — диэн, Уоһун иһигэр Отур-ботур мөҥүттэ-мөҥүттэ, Уруккутааҕар иккитин эбэн айаннаан истэ. | Мой старший брат, Верхнего неба силач Богатырь Юрюнг Уолан, Младший милый брат Неба и земли мудрец Писарь Белый Чочубуойун, Этого злодея, сукина сына, Возьмите поскорей, Сбросьте вниз головой В глубокую яму тюрьмы! |
Өлүү сирин диэки Дьүккүйэн түһэн истэ. Били кынан баран Өр-өтөр буолбата, Ыраах ыалын Ырдьах-ымах ыстаан, Ымыччы бүтэрбит, Чугас улууһун Толлох-иллэх ыстаан Долуойун бараабыт Тоҕус кырыылаах Таас туруук дьиэлээх Таас Луоппуна бухатыыр обургу Биэтимэстээх сиригэр, Догобуордаах дойдутугар, Ытык ыырыгар Тиийэн кэлбитэ. | От удара оба Отлетели на восемьдесят Саженей, упали на четвереньки, Еле встали, шатаясь, От досады закричали, Запрокинув голову вверх, Разевая рты широко, Громко голосят: «Ах, этот негодяй Из ямы бездонной, Этот разбойник Большой темницы, Смотрите, что творит Бешено руками, Топчет ногами! |
Кини киһи обургу Төгүргэнэ түөрт уон Күннүктээх сиртэн Нуучча кыыһын Алтан бастаах Ааҕылыыскай иннэтин саҕа Кылайар күөх оту быктарбатах Таас дьаандыра Кумах тукал баһын Улуу дойдутугар Көтөн түспүтэ. | Оказался вдруг В таком месте мрачном — С расстояния сорок дней Ходкого пути Не растет ни одна Зеленая травинка, Не сверкнет иголкой Аглицкой с медной головкой Как у русской девки, Сплошным песком С камнями-валунами Усеян обширный край. Слушай меня, старик! |
Ол кынан баран Дьиэ буолан баран Киһи киирэр хайаҕастаах буолуо диэн, Хайаны үс төгүл Тула эргийэ сатаабыта. | Если отказываешься — Верхние силы развею, Становую мощь разрушу, Силу ног отниму, Взнуздаю, как клячу, Запрягу, как вола, Поведу за собой. |
Турар бэйэтиттэн Холуйа көрдөххө - Үс саһаан кэриҥин Тимирдьи баттаан түспүт эбит. | Развязал ты свару, Что распростишься с солнцем Трехкратного сияния, Что лишишься света Восьмилучевого божества. |
Эн обургу, Дойду курдук сураххар Аан дойду устатын тухары Аатыҥ-суолуҥ Атыырдыы кистиэтэ эминэ тугуй? | Вот потому-то Прошедшей ночью, Полной сил колдовских, Во мраке тяжелом Видел сон приятный, Приметы счастливые! |
Ол ааккар-суолгар Ураты соҕус улуустаах, Тэйэ соҕус тиэргэннээх, Учар оххуулаах, Силис тэбиилээх, Талахха таттарыылаах Дьалхаан айан суолун аргыстанан Айаннаан күдүөлээн тиийэн кэлэн, Олоробун ээ, оҕонньоор. | Таас Луоппуна богатырь, В девятигранном доме-утесе Из крепкого гранита И не таких, как ты, С длинными ступнями, Крепко стоящих на ногах Сильнейших одолевал, Имеющих спереди лицо, С щеками алыми Немало погубил. |
Дьэ, Эн обургута, Бастакыта тойон киһи Тоһуйа тутан ылар Дорообото буоллун! | До этого попадешь В род Арсан Дуолая, С когтями, как тесла, С хвостом в аршин Железный прут. |
Subsets and Splits
No community queries yet
The top public SQL queries from the community will appear here once available.