Dataset Viewer
text
stringlengths 53
17.2k
|
|---|
Doç. Dr. Cemile DEMİR GÖKYA YLA • A TICARI UYUŞMAZLIKLARDA . . . . TURK MAHKEMELERININ . MILLETLERARASI . . YETKISI V< vedat kitapçılık iSTANBUL 2021 Yayın No: 653 I. Baskı -Nisan 202 I -İstanbul 5846 sayılı Yasa uyarınca bu kitabın dijital iletim, CD'ye kayıt, elektronik kitap olarak yayımı ve mevcut veya ileride geliştirilebilecek her türlü araçla çoğaltılması ve yayılması hakları da dahil olmak üzere; 5846 sayılı Yasa anlamında çoğaltrna, yayma ve diğer tüm yayın hakları yalnızca ve münhasıran VEDAT KİTAPÇlLLK Basım Yayım Dağıtım İnş. San. Tic. Ltd. Şti. 'ne aittir. Kitabın tamamının veya bir kısmının mevcut veya ileride geliştirilebilecek herhangi bir araç veya teknikle çoğaltılması, yayılması ve herhangi bir şekil ve yöntemle ticaret alanına konu edilmesi kesinlikle yasaktır. Aksine hareketler VEDAT KİTAPÇILIK Basım Yayım Dağıtım İnş. San. Tic. Ltd. Şti.'nin burada saklı tutmuş olduğu haklarının ihlali anlamını taşır. VEDAT KİTAPÇILIK Basım Yayım Dağıtım İnş. San. Tic. Ltd. Şti. olabilecek tüm hak ihlallerine karşı tüm yasal haklarını kullanmaya, fikri hak ve emeği korumaya kararlı dır. ISBN Sayfa Düzeni Kapak Tasarımı Baskı VEDAT KİTAPÇILIK 978-605-70364-5-2 Gülgonca ÇARPIK Gülgonca ÇARPIK Enes Basın Yayın Matbaacılık Ltd. Şti. Maltepe Mah. Litros Yolu Fatih San. Sitesi No: 12/210 Topkapı 1 İSTANBUL Tel: +90 (2 I 2) 50 I 47 63 Serti i ka No: 45822 BASlM YAYlM DAGITIM LTD.ŞTİ. Şişli Mağaza Abide-i Hürriyet Cad. No: 207 Şişli 1 İSTANBUL Tel.: (0212) 240 12 54-240 12 58 Fax: (0212) 240 12 67 www. vedatkitapc ilik.com Ardarn 'a, Cemim 'e Hayalimden kanıma, Kanımdan canıma, Canımdan hayatıma ... ÖN SÖZ Türkiye'nin milletlerarası ticarette artan rolüne bağlı olarak Türk tarafların dahil oldukları milletlerarası ticari uyuşmazlıkların sayısı da artmaktadır. Bu uyuşmazl ıkların çözümünde, tahkim özel bir öneme sahiptir. Tahkimin artan ağırlığına rağmen milletlerarası ticari uyuş mazlıkların devlet mahkemeleri nin huzurunda da çözüme kavuşturul maktadır. Bu uyuşmaz lıkların Türk mahkemeleri huzurunda çözülmek istenmesi halinde Türk mahkemelerinin milletlerarası yetkili olup olmadıkları Türk hukukuna göre belirlenec ektir. Bu çalışmanın amacı, ticari uyuşmazlıklarda Türk mahkemelerinin milletlerarası yetkisinin mevzuat ve içtihatlardaki gelişmele ri dikkate alarak ele almaktadır. Bu önsöz vesilesiyle, bu çalışmada katkılarını esirgemeyen sevgili meslektaşım Dr. Candan Yasan Tepetaş'a, gemiler üzerindeki ihtiyati hacizler konusunda destek olan Dr. Cüneyt Süzel'e ve insan hakları huk:uk:uyla ilgili kısı mlarda fikirlerini benimle paylaşan Av. Tuğçe Duygu Köksal'a teşekkür ederim. Bu çalışmanın yazılmasında manevi desteklerini esirgemeyen sevgili babam Mehmet Demir'e veeşim Prof. Dr. Emre Gökyayla'ya teşekkür ederim. Kitabın basılmasındaki emeklerinden dolayı yayınevinin değerli çalışanlarına teşekkür ederim. Nisan 2021 İstanbul V İÇİNDEKİLER GİRİŞ ......................... ............................................................................................... 1 BİRİNCİ BÖLÜM MiLLETLERARASI YETKi KURAL LARINA İLİŞKİN TEMEL ESASLAR I. Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisinin Tesisinde Uyuşmazlığın Ticari Olmasının Etkisi .................. ..................................... 5 ll. Yargı Yetkisi ve Milletlerarası Yetki ......................................... .................. 9 III. Devletlerin Milletlerarası Yetki Kurallarının Belirlenmesindeki Münhasır Yetkileri ...................................................................................... 10 IV. Türk Milletlerarası Yetki Kurallarının Ya bancı Mahkemeterin Yetkisini Te sis Etmemesi ........................................................................... 12 V. Yetkilendiren Mahkemeyle Uyuşmazlık Arasında İrtibat Bulunması Esası ......................... .................................... ............... 14 VI. Aşırı (Aşkın) Yetki Kuralları .................................................................... 16 VII. Münhasır Yetki Kuralları .................... ....... ............................................... 22 VIII. Milletlerarası Yetki Kurallarının Belirlenmesine İlişkin Sistemler ..... 23 A. Milli Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisinin Verilen Karariann Yabancı Ülkelerde Tanınması ve Tenfızi Dikkate Alınarak Belirlenmesi ........................................... ................ ................. 24 B. İç Hukukun Yer İtibariyle Yetki Kurallannın Uygulanması Suretiyle Milletlerarası Yetkinin Tesisi (Bağımlı Yetki Sistemi) .......... 27 C. İç Hukukun Yer İtibariyle Yetki Kurallarınd an Ayrı Milletlerarası Yetki Kurallarının Konulması (Bağımsız Yetki Sistemi) .......... ...... ...... 28 D. İç Hukukun Yetki Kurallan Yanında Milletlerarası Yetkiye İlişkin Tamamlayıcı Milletlerarası Yetki Kuralları Koyulma sı. ............ 30 VII İçindekiler IX. Türk Milletlerarası Yetki Sistemi ............................................................ 30 A. Milletlerarası Yetki Kurallarının Tarihçesi ................ ................ ............ 30 B. Genel Milletlerarası Yetki Kuralı ....................... ................................... 36 C. MÖHUK 'ta Yer Alan Özel Yetki Kurallarıyla İç Hukukun Yer İtibariyle Yetki Kuralları Arasındaki ilişki ..................................... 40 1. Türklerin Kişi Hallerine İlişkin Davalar .................. ....................... .45 2. Yabancıların Kişi Hallerine İlişkin Bazı Davalar ........................... .45 3. Miras Davaları .............................. ....................... ..................... ....... 48 4. İş Sözleşmesi ve İş ilişkisi Davaları ................ ........ ....................... .48 5. Tüketici Sözleşmesine İl işkin Davalar .... ......... ............. .................. 54 6. Sigorta Sözleşmesine İlişkin Davalar .............................................. 55 X. Milletlerarası Yetki Kurallarının Vasıflandırılması ................................ 62 XI. Milletlerarası Yetki Kurallarının Yorumlanması ........ ............. ......... ..... . 63 A. Milletlerarası Ticari Uyuşmazlıklarda Yetki Kurallarının Yorumlanmasının Önemi ............ ........................................................... 63 B. Yer İtibariyle Yetki Kurallarının Yorumlanması ................................... 66 C. Adil Yargılanma Hakkının Milletlerarası Yetki Kurallarının Yorumlanmasına Etkisi ................................................. ....................... 68 I. Yetki Kurallanna İlişkin Temel İ lke ................. ............................... 68 2. Terminoloji ve Tanım ......................................... .............................. 69 3. Mahkemeye Erişim Hakianın Gerekleri ve Sınırları .............. ......... 70 4. Mahkemeye Erişim Hakianın Mille tlerarası Yetki Kurallarına Etkisi ..................... ............. .................. .......... ............... 72 a) Olumsuz Yetki Uyuşmazlığı Halinde Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi ............................................ ..................... 74 b) Başka Devlet Mahkemelerinin Yetkili Olmaları Halinde Türk Mahkemelerinin Yetkisizlik Kararı Vermesi ...................... 74 (I) Yabancı Mahkemede Adil Yargılama Yapılmaması ihtimali ............................ .......................... .............. .... ......... 77 VIII içindekiler (2) Yetkili Başka Bir Devlet Mahkemesinde Dava Açılmasının Teorik Olarak Mümkün Olmakla Birlikte Davacı İçin Fiilen Etkisiz veya Ulaşılmaz Olması ............ 87 (3) Yabancı Mahkemede Yargılamanın Maliyetlerinin Türkiye'deki Taraflar İçin Çok Yüksek Olması Mahkemeye Erişim Hakkını Temin Etmek İçin Türk Mahkemelerinin İç Hukukun Yer itibariyle Yetki Kurallarını Geniş Yorumlamalannın Bir Gerekçesi Olabilir mi? .......................................................................... 89 c) Aşırı Yetki Kurallarının AİHS'iin 6'ncı Maddesi Çerçevesind e Değerlendirilmesi ................................................ 95 XII. Milletlerarası Yetkili Birden Çok Devlet Mahkemesi Arasında Seçim Yaparken Gözetilmesi Gereken Kriterler .................... 97 A. Davanın Başarı ihtimali ......................................................................... 98 B. Verilen Mahkeme Kararının İcrası .... .................................. ................ 101 C. Mahkemenin Adil Bir Yargılama Yapması. ............... .......................... 102 D. Yargılama Kalitesi .................... ............................................. ............. 102 E. Yargılama Giderleri ......... ............ ....................... .................. ............... 103 F. Yargılama Dili .............................................................................. ...... 104 G. Mahkemenin Hukuk Sistemine Aşina Olunması .............. .................. 105 H. Mahkemenin Yakın Bir Mesafede Olması ................. ..................... .... 105 I. Değerlendirme .... .............................. ........... ........................ ............... 105 XIII. Milletlerarası Yetkisizlik İtirazı ve Sonuçları .......................................... l 06 İKİNCİ BÖLÜM MiLLETLER ARASI TİCARİ UYUŞMA ZLIKLARDA BAŞVU RULARİLECEK YETKİ KURALLARI I. Giriş ........................................................................................................... lll IL Genel Yetki Kuralları ............................................................................... lll A. Davalının Yerleşim Yeri Mahkemesi ....................... ...... ...................... 112 IX İçindekiler 1. Gerçek Kişilerin Yerleşim Yeri Mahkemesi ............ ...................... 113 a) Türk Vatandaşlarının Yerleşim Yeri Adresi ...... ........................ 1 13 b) Türkiye 'de Oturan Yabancıların Kayıtlı Adresleri ...................
|
................ 101 C. Mahkemenin Adil Bir Yargılama Yapması. ............... .......................... 102 D. Yargılama Kalitesi .................... ............................................. ............. 102 E. Yargılama Giderleri ......... ............ ....................... .................. ............... 103 F. Yargılama Dili .............................................................................. ...... 104 G. Mahkemenin Hukuk Sistemine Aşina Olunması .............. .................. 105 H. Mahkemenin Yakın Bir Mesafede Olması ................. ..................... .... 105 I. Değerlendirme .... .............................. ........... ........................ ............... 105 XIII. Milletlerarası Yetkisizlik İtirazı ve Sonuçları .......................................... l 06 İKİNCİ BÖLÜM MiLLETLER ARASI TİCARİ UYUŞMA ZLIKLARDA BAŞVU RULARİLECEK YETKİ KURALLARI I. Giriş ........................................................................................................... lll IL Genel Yetki Kuralları ............................................................................... lll A. Davalının Yerleşim Yeri Mahkemesi ....................... ...... ...................... 112 IX İçindekiler 1. Gerçek Kişilerin Yerleşim Yeri Mahkemesi ............ ...................... 113 a) Türk Vatandaşlarının Yerleşim Yeri Adresi ...... ........................ 1 13 b) Türkiye 'de Oturan Yabancıların Kayıtlı Adresleri ................... 1 14 c) Gerçek Kişi Tacirin Yerleşim Yeri ...................................... ..... 1 19 2. Tüzel Kişilerin Yerleşim Yeri Mahkemesi ...... ............................... 119 3. Birden Fazla Davaimm Olması Halinde Genel Yetkili Mahkeme ....... ......... ......... ................................ ........................ ....... 1 22 B. Türkiye'de Yerleşim Yeri Olmayan Kişilere Karşı Açılacak Davalarda Genel Yetkili Mahkeme ................................... .................. 126 1. Terminoloji ....................... ................... ........ ............. ...................... 126 2. Davaimm Oturduğu Yer Mahkemesinin Yetkisi ............................ 129 3. Davaimm Mutad Mesken Mahkemes inin Yetkisi ........................ 131 a) Gerçek Kişilerin Mutad Meskenleri Mahkemesinin Yetkisi ..... 131 b) Tüzel Kişiler için Mutad Mesken Mahkemesinin Yetkisi ......... 135 4. Davaimm Oturduğu Yer Mahkemesiyle Mutad Mesken Mahkemesi Arasındaki ilişki ...... ......... ............................... ........... 140 III. Özel Yetki Kuralları ......................... .................... .................................... 141 X A. Malvarlığına İlişkin Uyuşmazlıklarda Yetkili Mahkeme .................... 142 l. Davalının Geçici Olarak Bulunduğu Yer Mahkemesi ................... 142 2. Uyuşmazl ık Konusu Malvarlığının Bulunduğu Yer Mahkemesi .............................................................................. 144 a) Tüzel Kişilere Karşı Açılacak Davalarda Malvarlığının Bulunduğu Yer Mahkemesinin Yetkisi ............................... ....... 145 b) Davanın Niteliği ................................. .............................. ....... . 147 c) Uyuşmazlık Konusu Malvarlığının Bulunduğu Yerde Dava Açıiabilmesi ve Değerlendirilmesi ........................ ................... 1 50 B. Sözleşmeden Doğan Uyuşmazlıklarda İfa Yeri Mahkemesinin Yetkisi ................ .......... .............. ................. ......................................... 155 1. İ fa Yeri Mahkemesinin Belirlenmesi ............................................. 155 a) iki Tarafa Borç Yükleyen Sözleşmeler de lfa Yeri Tespit Edilirken Esas Alınacak Edim ............... ................................... 156 İçindekiler (1) Uyuşmazlık Konusu Edimin İfa Yeri Mahkemesi ............. ı57 (2) Sözleşmeye Tipini Veren Edimin İfa Yeri Mahkemesi ...... ı60 (3) Karakteri stik Edimin İfa Yeri Mahkemesi .......... ............... ı61 (4) Edimlerden Herhangi Birisinin İfa Yeri Mahkemesi ......... 164 (5) Bazı Sözleşme Tiplerine Göre İfa Yeri Mahkemesinin Yetkisi ........ ............................. .......... .................................. 166 (a) Satış Sözleşmeleri ..................... .................................... ı 66 (b) Taşıma Sözleşmeleri ........ ............................................. 176 (c) Kira Sözleşmeleri .......................................................... 182 (d) İş görme ve Saklama Sözleşmeleri ......... ......... .............. ı 85 (e) Eser Sözleşmeleri ................. ............ ............................. 192 (f) Dağıtım Sözleşmeleri ..... .............................................. 200 (g) Sigorta Sözleşmeleri ............................... .................. .... 204 b) Değerlendirme ....................................... ................................... 204 2. İfa Yerinin Tespiti ....................................... ............................. ...... 207 a) Sözleşmenin Dava Açılmadan Önce İfa Edilmiş Olması ......... 207 b) Tarafların İfa Yerini Belirlemeleri ........................................... 208 c) İfa Yerinin Tarajlarca Kararlaştırılmamış Olsa Bile Sözleşmenin Özellikleri Gereği Belirli Olması ............... ........ 210 d) İfa Yerinin Tarajlarca Belirlenmemiş Olması ......................... 21 ı e) Türk Hukuku Uyarınca İfa Yeri.. .................... .......................... 216 3. İ fa Yeri Mahkemesinin Yetkisine İlişkin Özel Durumlar .............. 218 a) HM!Cnın JO'uncu Maddesi Kapsamındaki Sözleşmeler ......... 218 b) HM!Cnın JO'uncu Maddesi Kapsamındaki Talepler ............... 2ı9 c) Sözleşme ilişkisinin Varlığının inkar Edilmesi Hdlinde İfa Yeri Mahkemesinin Yetkisi .................................... .............. 234 C. Taşınınazın Aynına İlişkin Uyuşmazlıklarda Taşınınazın Bulunduğu Yer Mahkemesi ................................................................ 237 D. Tüzel Kişilerin Ortakları veya Üyeleri Arasında Açılacak Davalarda Yetkili Mahkeıne ............................... ................... .............. 241 XI İçindekiler XII E. Ticari İşletmelerinin Şubesinin Bulunduğu Yer Mahkemesinin Yetkisi ............................................. ............................... .... .......... ....... 246 F. Şirketlere İlişkin Davalarda Yetkili Mahkeme .................................... 253 1 . Bütün Şir ket Türleri Hakkındaki Yetki Kuralları .......................... 254 2. Anonim Şirketlere İlişkin Yetki Kuralları .................... ................. 255 3. Limited Şirketlere İlişkin Yetki Kuralları ....................... ............... 258 G. Haksız Fiilden Doğan Davalarda Yetkili Mahkeme ............................ 258 H. Türkiye'de Olmayan Kişiler Adına Türkiye'de Acentelik veya Aracılık Faaliyetinde Bulunanlara Karşı Açılacak Davalarda Yetki ... 263 I . Acentenin Davadaki Durumu ......................... ............................... 267 2. Davayı Takip Yetkisine Uygulanacak Hukuk ................................ 271 3. Uyuşmazlık Konusu İşleminAcente Tarafından Yapılması .......... 273 4. Yetkili Mahkemenin Belirlenmesi ................................................. 274 a) Acentenin Yerleşim Yeri veya Mutad Mesken Mahkemesinin Yetkisi ............................................... ........... ..... 274 b) Müvekkil e Karşı Açılacak Davada Milletlerarası Yetkili Türk Mahkemesinin Varlığının Acentenin Davayı Takip Yetkisine Etkisi ........................... ............................... ......... ....... 278 c) Müvekkilin Taraf Olduğu Sözleşmede Yabancı Mahkeme Lehine Yapılan Yetki Sözleşmesinin Acentenin Davayı Takip Yetkisine Etkisi ............................................... ................. 278 I. İflas Davalarında Muamele Merkezi Mahkemelerinin Yetkisi .......... 290 J. Sigorta Uyuşmazlıklarında Yetkili Mahkeme ..................................... 30 ı I. MÖHUK'un 46'ncı Maddesi Kapsamındaki Uyuşmazlıklar ........ 302 2. Vasıflandırma Problemleri ............................................................. 3 ı 2 3. MÖHUK'un 46'ncı Maddesi Uyarınca Yetkili Mahkemeler ........ 313 a) Sigortacıya Karşı Açılacak Davalar ........................................ 313 b) Sigorta Ettiren, Sigorta/ı ve Lehtara Karşı Açılacak Davalarda Yetkili Mahkeme ................. ......... ........ .................. 314 4. İç Hukukun Yer İtibariyle Yetki Kuralları ..................................... 315 İçindekiler a) Malvarlığına İlişkin Sigortalarda Yetkili Mahkeme ................. 315 b) Can Sigortalarında Yetkili Mahkeme .......... .... .... ..................... 3 15 c) Deniz Sigortalarında Yetkili Mahkeme .............. ........... ..... ...... 3 16 d) Motorlu Araç Kazalarından Dolayı Hukukf Sorumluluk Davaları ........... .... ........... ..................................... ....... .... ......... 3 1 6 K. Fikri ve Sına! Haklardan Doğan Uyuşmazl ıklarda Yetkili Mahkeme ......................... ............ .... ........................ ............................ 3 16 L. Taşıma İşlerinde Yetkili Mahkeme .............................. ........ ...... ....... ... 325 1. Karayoluyla Uluslararası Taşımalardan Doğan Uyuşmazlıklarda Yetkili Mahkeme ........... ................... ................. 329 2. Havayoluyla Uluslararası Taşımalardan Doğan Uyuşmazlıklarda Yetkili Mahkeme ................. .............................. ......... .................... 342 M. Deniz Ticaret Hukukun a İlişkin Yetki Kurallan ...... ................. ......... 346 N. Tanıma ve Tenfiz Davalannda Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi ........................................................................... 348 1. Yabancı Mahkeme Kararlannın Tanınması ve Tenfizinde Yetkili Mahkeme .... .................. ....................................... .......... ..... 348 2. Yabancı Hakem Kararlannın Tanınması ve Tenfizinde Yetkili Mahkeme ................ ....... ....... ............. ....................... .......... 351 O. Milletlerarası Tahkim Yargılamasında Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi .................. .... ...... ........... ....... ....... ...................... 353 IV. Delil Tespiti ve Geçici Hukuki Koruma Kararlarında Türk Mahkemelerinin Mmetlerarası Yetkisi. ............... .................. ...... ........... 356 A. İhtiyati Tedbir Taleplerinde Yetkili Mahkeme ...................... .... .......... 356 B. İhtiyati Haciz Kararı Vermeye Yetkili
|
1. Karayoluyla Uluslararası Taşımalardan Doğan Uyuşmazlıklarda Yetkili Mahkeme ........... ................... ................. 329 2. Havayoluyla Uluslararası Taşımalardan Doğan Uyuşmazlıklarda Yetkili Mahkeme ................. .............................. ......... .................... 342 M. Deniz Ticaret Hukukun a İlişkin Yetki Kurallan ...... ................. ......... 346 N. Tanıma ve Tenfiz Davalannda Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi ........................................................................... 348 1. Yabancı Mahkeme Kararlannın Tanınması ve Tenfizinde Yetkili Mahkeme .... .................. ....................................... .......... ..... 348 2. Yabancı Hakem Kararlannın Tanınması ve Tenfizinde Yetkili Mahkeme ................ ....... ....... ............. ....................... .......... 351 O. Milletlerarası Tahkim Yargılamasında Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi .................. .... ...... ........... ....... ....... ...................... 353 IV. Delil Tespiti ve Geçici Hukuki Koruma Kararlarında Türk Mahkemelerinin Mmetlerarası Yetkisi. ............... .................. ...... ........... 356 A. İhtiyati Tedbir Taleplerinde Yetkili Mahkeme ...................... .... .......... 356 B. İhtiyati Haciz Kararı Vermeye Yetkili Mahkeme ............ ......... ..... ...... 358 C. Yabancı Mahkeme Lehine Yapılan Yetki Sözleşmelerinin ve Uyuşmazlığın Esası Hakkında Yabancı Bir Mahkemede Dava Açılmasının Türk Mahkemelerinin Geçici Hukuki Koruma Kararı Verme Yetkilerine Etkisi ................. ........................ ..... ............ 359 D. Değerlendirme ....... ...... ......... ........ .............. ........................ ........ ....... . 370 XIII İçindekiler E. Milletlerarası Tahkim Yargılamasında Türk Mahkeme lerinin İhtiyati Tedbir veya İhtiyati Haciz Kararı Verme Yetkisi .................... 373 F. Gemi Alacakları Hakkında İhtiyati Haciz Kararı Vermeye Yetkili Mahkeme ............................................. .............. .................. .... 376 1. Dava Açılmadan Önce İhtiyati Haciz Kararı Vermeye Yetkili Mahkeme ....... .............. ........ ................................... ............ 376 a) Türk Bayrak/ı Gemiler Hakkında Yetkili Mahkeme ................. 3 77 b) Yabancı Bayrak/ı Gemiler Hakkında Yetkili Mahkeme ............ 377 c) Yetki Sözleşmesi veya Tahkim Anlaşması Bulunması ............... 378 2. Dava Açıldıktan Sonra İhtiyati Haciz Kararı Vermeye Yetkili Mahkeme ..................... ........................ .............. ................. 379 3. İhtiyati Haciz Kararını İtiraz ve Değişiklik istemler İçin Yetkili Mahkeme ......... ................ ............................... .................... 380 4. Türk Mahkemelerinde İhtiyati Haciz Kararı Verilen Hallerde Uyuşmazlığın Esası Hakkında Yetkili Türk Mahkemesi ....... .................. .......... ......................... ......................... 381 5. İhtiyati Haciz Kararı Veren Mahkemenin Yabancı Hakem veya Mahkeme Kararı nı Tenfizi Davasında Yetkisi ......... 383 G. Delil Tespiti İçin Yetkili Mahkemeler .......................... ...................... 384 V. Tarafların Davranışları Nedeniyle Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkili Olması .................................................. ................. 387 A. Davaimm Karşı Dava Açması ............................................................. 387 B. Davaimm Yetki İlk İtirazında Bulunmamas ı. ....... ............................... 388 C. Asli Müdahale Hillinde Yetkili Mahkeme ........................................... 389 VI. Çekişmesiz Yargı İşlerinde Yetkili Mahkemeler ................................... 389 XIV A. Genel Yetki Kuralı .......... ............ ......................................................... 389 B. Çekişmesiz Yargı İşierine İlişkin TTK'da Yer Alan Yetki Kuralları ... 390 1. Ticaret Siciline Tescile İtiraz Davaları ............... ......... .................. 390 2. Taeİrİn Saklamakla Yükümlü Olduğu Belgelerin ve Defterlerin Zıyaa Uğrarlığına İlişkin Belge Vermeye Yetkili Mahkeme ................ ..................... .......................... ......................... 390 içindekiler 3. Hamiline Yazılı Hisse Senetierin İptaline Karar Vermeye Yetkili Mahkeme ................................... ......................................... 391 4. Makbuz Senedi veya Varantın Zayi Olması Halinde İkinci Bir Nüsha Vermeye Yetkili Mahkeme ...................... .................... 391 VII. Türk Mahkemelerinin Sözleşmeyle Yetkilendirilmesi .......................... 391 VIII. istisnai Olarak Türk Mahkemesinin Milletlerarası Yetkisini Tesis Eden Durumlar ............................................................................... 392 A. Kamu Düzeni Müdahalesiyle Yetki Tesisi ................ .................. ........ 392 B. Davacının Yabancı Bir Ülkede Mahkemesin de Açılmasının imkansız Olması ............... ................... ...................... ......................... 393 C. MÖHUK'un Milletlerarası Yetki Sistemi İçinde Kamu Düzeni veya imkansızlık Nedeniyle Yetki Tesisi ....... .................. ....... 393 D. Forum Necessitatis ............ ..... ....................................... ..................... 398 1. Genel Olarak .......... ................. .......................................... ........ ..... 398 2. Karşılaştırmalı Hukuk ...................... ...... ............... ................. ........ 402 3. Türk Mahkemelerinin Ticari Uyuşmazl ıklarda Milletlerarası Yetkisi ve Forum Necessitatis Prensibi ...... ............................ ...... .406 SONUÇ ............................................. ..................................................................... 415 KAYNAKÇA ................... ...................................... ................................................ 417 xv AİHM AİHS AYM Aşğ. BAM BATİDER Bkz. CMR CISG EŞHK f FSEK HMK HUMK İBO İMK KISALTMALAR CETVELİ Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Anayasa Mahkemesi Aşağıda Bölge Adi iye Mahkemesi Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi Bakınız Eşyaların Karayolundan Uluslararası Nakliyatı İçin Mukavele Sözleşmesi Milletlerarası Mal Satımına İlişkin Sözleşmeler Hakkında Birleşmiş Milletler Antiaşması Ecnebi Anonim ve Sermayesi Eshama Münkasem Şirketlerle Ecnebi Sigorta Şirketleri Hakkında Kanun-u Muvakkat Fıkra Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu Hukuk Muhakemeleri Kanunu Hukuk Muhakemeleri Usulü Hakkında Kanun İstanbul Barosu Dergisi İş Mahkemeleri Kanunu INCOTERMS : International Commercial Terms İsv. FUK İsv. MÖHK İsviçre Federal Usul Kanunu İsviçre Milletlerarası Özel Hukuk Kanunu XVII Kısalımalar KTK MÖHUK MTK NHK RG. s. s. SMK T. TBK TBB TKHK TMK TTK TVK vd. Y. ZPO XVIII Karayolları Trafik Kanunu Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun Milletlerarası Tahkim Kanunu Nüfus Hizmetleri Kanunu Resmi Gazete Sayfa Sayı Sınai Mülkiyet Kanunu Tarih Türk Borçlar Kanunu Türkiye Barolar Birliği Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun Türk Medeni Kanunu Türk Ticaret Kanunu Türk Vatandaşlığı Kanunu ve devamı Yargıtay Zi vi 1 prozessordnung GİRİŞ Türk mahkemelerinin milletlerarası yetkisi konusunda 2007 yılın dan itibaren 5718 sayılı MÖHUK'u n, 6100 sayılı HMK'nın, 6102 sayılı TTK'nın, 6103 sayılı Türk Ticaret Kanununun Yürürlüğü ve Uygulama Şekli Hakkında Kanunun yürürlüğe girmesiyle birlikte önemli değişiklik ler gerçekleşmiştir . Yasal değişiklikle rle birlikte yargısal ve bilimsel içti hatlarda da önemli gelişmeler yaşanmıştır. Yaklaşık son 15 yıldır yaşanan değişiklikleri tek bir çalışmada ele almanın okuyucuya faydalı olacağı kanaatindeyiz. Türk mahkemelerinin milletlerarası yetkisi oldukça geniş bir konu dur. Milletlerarası yetki sözleşmeleri, kişi hallerine ilişkin uyuşmazlıklara ilişkin yetki kuralları ve zayıf tarafı korumayı hedefleyen yetki kuralları bugüne kadar yayınlanan monografilerle kapsamlı bir şekilde incelenmiş tir. Milletlerarası ticari uyuşmazlıklarda Türk mahkemelerinin yetkisini monografi bazında inceleyen bir çalışma yapılmamı ştır. Bu çalışmanın amacı, özellikle milletlerarası ticari ilişki olarak niteleyeb ileceğimiz hukuki ilişkilerden doğan uyuşmazlıklarda Türk mahkemelerinin yetkisi ni, milletlerarası yetki sözleşmeleri hariç olmak üzere, incelemektir . Çalışmamızda, "ticari" uyuşmazlık kavramı, HMK'nın 1-5'inci ve TTK'nın 4-5'inci maddelerinde mahkemelerin görevini düzenleyen hükümler çerçevesinde ele alınmamış tır. Uyuşmazlığın yabancı unsurlu olması mahkemelerin görevine ilişkin usul kuralları bakımından belir leyici değildir. Bu nedenle görev konusu bu çalışmanın dışındadır. Bu çalışmada kullanılan tica ri uyuşmazlık ifadesi de asliye ticaret mahkeme lerinin görev alanına giren uyuşmazlıklada sınırlı olarak anlaşılmamalıdır . Milletlerarası ticari uyuşmazlık bu çalışmada milletlerarası ticaretin men- Cemile DEMİR GÖKYAYLA Ticari Uyuşmazl ıklarda Türk Mahkemeleri nin Milletlerarası Yetkisi faatini ilgilendiren iş ve ilişkilerden doğan uyuşmazlıkları ifade edecek şekilde kullanılmaktadır. Bu kapsamda, sözleşmeden, haksız fıilden, hak sız rekabetten, fikri ve sınai hakların ihlalinden, sebepsiz zenginleşmeden, vekaletsiz iş görmeden doğan uyuşmazlıklar anlaşılmaktadır. Tüketici ve iş ilişkilerinden, mirastan doğan ve kişi hallerine ilişkin uyuşmaz lıklar bu çalışmanın kapsamı dışındadır. Milletlerarası yetki kuralları, uyuşmazlığı yerleşim yeri, işyeri gibi
|
1-5'inci ve TTK'nın 4-5'inci maddelerinde mahkemelerin görevini düzenleyen hükümler çerçevesinde ele alınmamış tır. Uyuşmazlığın yabancı unsurlu olması mahkemelerin görevine ilişkin usul kuralları bakımından belir leyici değildir. Bu nedenle görev konusu bu çalışmanın dışındadır. Bu çalışmada kullanılan tica ri uyuşmazlık ifadesi de asliye ticaret mahkeme lerinin görev alanına giren uyuşmazlıklada sınırlı olarak anlaşılmamalıdır . Milletlerarası ticari uyuşmazlık bu çalışmada milletlerarası ticaretin men- Cemile DEMİR GÖKYAYLA Ticari Uyuşmazl ıklarda Türk Mahkemeleri nin Milletlerarası Yetkisi faatini ilgilendiren iş ve ilişkilerden doğan uyuşmazlıkları ifade edecek şekilde kullanılmaktadır. Bu kapsamda, sözleşmeden, haksız fıilden, hak sız rekabetten, fikri ve sınai hakların ihlalinden, sebepsiz zenginleşmeden, vekaletsiz iş görmeden doğan uyuşmazlıklar anlaşılmaktadır. Tüketici ve iş ilişkilerinden, mirastan doğan ve kişi hallerine ilişkin uyuşmaz lıklar bu çalışmanın kapsamı dışındadır. Milletlerarası yetki kuralları, uyuşmazlığı yerleşim yeri, işyeri gibi bağlama noktaları vasıtasıyla bir devletin mahkemelerinin coğrafi yargı çevresine bağlar. Bir uyuşmazlıkta Türk mahkeme lerinin milletlerarası yetkisi olup olmadığına karar verirken bağlama noktasının Türk mahke melerinin yargı çevresinde olup olmadığının belirlenmesi gerekmektedir . Bu belirleme yapılırken de bağlama noktasının yorumlanması gerekebilir. Türk hukukunda milletlerarası ticari uyuşmazlıklarda Türk mahkemele rinin milletlerarası yetkisi büyük ölçüde iç hukukun yer itibariyle yetki kurallarına göre belirlenmektedir. İç hukukun yer itibariyle yetki kural ları milletlerarası ticaretin Türk mahkemelerinin yetkisini tesis etmek ihtiyacına cevap vermeyeb ilir. Bu dururnda bağlama noktası, tarafların haklarına kolay, hızlı ve az masrafla ulaşmalarını sağlayacak şekilde yorumlanmalıdır. Aksi halde milletlerarası ticaretin gelişimi yavaşlar ve mal ve hizmetlere erişim güçleşir. Zira, milletlerarası ticari uyuşmazlık ların çok uzun sür ede ve pahalı bir şekilde çözülmesi ya da uyuşmazlık çözüm deneyimine sahip olunmadığı ya da maliyetine katlanılamadığı için hakkı aramaktan vazgeçilmek zorunda kalınması milletlerarası ticaretin risklerini artıracağı için maliy etini de artıracaktır. Bir uyuşmazlık çıkma sı halinde hakkına kolaylıkla kavuşamayaca ğını bilen taraflar akreditif, teminat mektubu, gözetim raporu alınması gibi uyuşmazlık riskini azaltan ama ticaretin maliyetini artıran yöntemlere başvuracak ya da riskini fiya tına ekleyecektir. Bu da milletlerarası mal ve sermaye geçişinin maliyetini artıracak, fıyat artışı ya da malın zor temini gibi tüm topluma yansıyacak problemlere neden olacaktır. Bu çalışmada bağlama noktaları değerlendi rirken bu bakış açısından hareket edilmiştir. 2 Giriş Hak sahibinin hakkına kavuşmasının kolaylaştırılmasında bir diğer parametre de davacıya hakkını arayabileceği adil yargılama yapacak bir mahkemeye etkin bir erişim hakkı sağlanmasıdır . Bu da adil yargılanma hakianın bir gereği olan mahkemeye erişim hakkının tesis edilmesid ir. Mahkemeye erişim hakkının temin edilmemesi, ihkakıhaktan imtina anla mına gelebilir ve adil yargılanma hakkını ihlal edebilir. Diğer taraftan, hakkı olduğunu iddia eden bir tarafın kendisi için en elverişli olan yerde davaimm kendini savunma imkanı olup olmadı ğı gözetilmeksizin hakkını arayabilmesi de davalının doğal hakimind en uzaklaşmasına ve adil yargılanma hakkının ihlaline neden olabilir. Bu nedenle, milletlerarası ticari uyuşmazl ıklarda alacaklının hakkına kavuş ması kolaylaştınlmak istendiği için davaimm adil yargılanma hakkı da göz ardı edilmemeli dir. Milletlerarası ticari uyuşmazlıklarda, davacı, davasını açacağı devlet mahkemesine karar verirken birçok etkeni dikkate alarak lehine ve İcra edebileceği bir kararı verecek bir mahkemede dava açmayı tercih ede cektir. Esas itibariyle bu analiz, milletlerarası bir sözleşmenin müzakeresi sırasında uyuşmazlık çözüm yöntemi belirlenir ken yapılması gereken bir analizdir. Öncelikle uyuşmazlığın çözüm yöntemi konusunda tahkim ve devlet yargısı arasında bir seçim yapılmalıdır. Tahkim tercih edilmediği hallerde uyuşmazlığın hangi devlet mahkemesinde ya da mahkemelerinde çözümleneceğinin belirlenmesi son derece önemlidir . Yetkili mahkeme seçilirken, adil bir yargılama yapacak ve verilen kararın diğer tarafın malvarlığının bulunduğu yerde İcra edilebilecek olması temel kriterlerdir. Taraflar sözleşme müzakerelerinde bu analizi yapmamışiarsa uyuşmazlık çıktıktan sonra davalarını nerede açacaklarına karar verirken bu analizi yapacaktır . Taraflar gerçekten o mahkemede dava açmaya ihtiyaçla rı oldu ğu için dava açmaktadır. Bu hakikat, tarafların dava açacakları mahkemeyi tesadüfen seçmediklerini ve seçmeyecek lerini göstermektedir. Kanun koyucula r, yetki kurallarını tesis etmek için bağlama noktalarını belir lerken ve bir bağlama noktasının aşırı yetki tesis edip etmediğine karar verirken bu hususu gözetmelidir. Bu da bağlama noktaları yorumlanırken ve kanunun amacı araştırılırken dikkate alınması gereken bir husustur. 3 Cemile DEMiR GÖKYAYLA Ticari Uyuşmazl ıklarda Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi Yukarıda belirlediğimiz sınırlar ve yetki kurallannın uygulanmasında dikkate alınması gereken hususlar ışığında, ilk bölümde milletlerarası yetki kurallarına ilişkin ilişkin temel esaslara değinıneye çalıştık. Milletlerarası yetkinin yargı yetkisinden farkı, devletlerin mahkeme lerinin milletlerarası yetkisini tesis ederken tercih edebilecekleri yöntemlere, münhasır ve aşırı yetki kuralı kavramına kısaca değindik. Türk milletlerarası yetki sistemi bu bölümde açıklanmaya çalışılmıştır. Bu bölümde, iç hukukun yer itiba riyle yetki kuralları ile MÖHUK 'ta yer alan milletlerarası yetki kurallan arasında ilişkiyi ineeledik Milletlerarası yetki kurallarının ne şekilde yorumlanması gerektiğini açıklamaya çalıştık. Bu çerçevede özellikle, adil yargılanma hakkının milletlerarası yetki kurallarının yorumlanması ve uygulanmasına olan etkilerine değinıneye ve özellikle milletlerarası ticari uyuşmazlıklarda yetki kurallarının uygulanmasına yönelik bir bakış açısı geliştirmeye çalıştık. Yine, birden çok yetkili mahkeme olan hallerde hangi devlet mahkemesinde dava açmaya karar vermeden önce analiz edilmesi gereken menfaat ve riskleri de açıklamaya çalıştık. İkinci bölümde, Türk hukukunda milletlerarası yetki tesis eden kural ları ineeledik Yetki kurallarını genel ve özel yetki kurallan olarak temel ayrıma uygun olarak ineeledik Bu çerçevede yabancı tüzel kişiler için genel yetkili bir mahkeme tesis etmenin mümkün ve doğru olup olmadı ğını tartışmaya açmaya çalıştık. Özel yetki kurallarını mümkün olduğunca uyuşmazlığın konusuna göre gruplandırmaya çalıştık. Özel yetki kurallarıyla ilgili olarak temel bilgileri ve milletlerarası ticari uyuşmazlık larda arz edebilecekleri özel liklere değinıneye çalıştık. 4 BİRİNCİ BÖLÜM MiLLETLERARASI YETKİ KURALLARINA İLİŞKİN TEMEL ESASLAR I. Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisinin Tesisinde Uyuşma zlığın Ticari Olmasının Etkisi Türk mahkeme lerinin milletlerarası yetkisi iç hukukun yer itibariyle yetki kurallanna göre belirlenir (MÖHUK.m.40). Dolayısıyla, kural ola rak, uyuşmazlığın milletlerarası bir uyuşmazlık -yabancı unsurlu bir özel hukuk meselesi- olup olmaması, uygulanacak yetki kurallarını değiştir meyecektir. Bu kuralın istisnası, MÖHUK'u n 41-47'nci maddelerindeki milletlerarası yetki kurallan kapsamına giren uyuşmazlıklardır. MÖHUK'u n 47'nci maddesi, tarafların yabancı bir mahkemeyi yet kilendiren bir yetki sözleşmesi yapmaları ha.linde bu yetki sözleşmes inin Türk mahkemeleri nin yetkisini hertaraf edip etmeyeceğ ini düzenlemek tedir. Yabancı unsurlu bir borç ilişkisinden doğan uyuşmazlıklar hak kında yapılan yetki sözleşmesi milletlerarası yetkili Türk mahkemesinin yetkisini hertaraf edebilir (MÖHUK.m.47). Türk mahkemelerinde açılan bir davada yabancı mahkeme lehine yetki sözleşmesine istinaden yetki itirazında bulunulması halinde, yetki hakkında karar verebilmek için uyuşmazlığın borç ilişkisinden doğup dağınadığı önemlidir. Madde, uyuş mazlığın ticari bir uyuşmazlık olmasını özel bir şart olarak aramamıştır. MÖHUK'u n 44,45 ve 46'ncı maddeleri, taraflardan bir tanesinin zayıf taraf olarak nitelendirildiği yabancı unsurlu
|
-yabancı unsurlu bir özel hukuk meselesi- olup olmaması, uygulanacak yetki kurallarını değiştir meyecektir. Bu kuralın istisnası, MÖHUK'u n 41-47'nci maddelerindeki milletlerarası yetki kurallan kapsamına giren uyuşmazlıklardır. MÖHUK'u n 47'nci maddesi, tarafların yabancı bir mahkemeyi yet kilendiren bir yetki sözleşmesi yapmaları ha.linde bu yetki sözleşmes inin Türk mahkemeleri nin yetkisini hertaraf edip etmeyeceğ ini düzenlemek tedir. Yabancı unsurlu bir borç ilişkisinden doğan uyuşmazlıklar hak kında yapılan yetki sözleşmesi milletlerarası yetkili Türk mahkemesinin yetkisini hertaraf edebilir (MÖHUK.m.47). Türk mahkemelerinde açılan bir davada yabancı mahkeme lehine yetki sözleşmesine istinaden yetki itirazında bulunulması halinde, yetki hakkında karar verebilmek için uyuşmazlığın borç ilişkisinden doğup dağınadığı önemlidir. Madde, uyuş mazlığın ticari bir uyuşmazlık olmasını özel bir şart olarak aramamıştır. MÖHUK'u n 44,45 ve 46'ncı maddeleri, taraflardan bir tanesinin zayıf taraf olarak nitelendirildiği yabancı unsurlu iş, tüketici sigorta ilişkilerin den doğan uyuşmazlıklarda Türk mahkemelerinin milletlerarası yetkisini düzenlemektedir. Dolayısıyla bu maddeler bakımından uyuşmazlığın ticari bir uyuşmazlık olup olmamasının herhangi bir rolü bulunmamaktadır. 5 Cemile DEMİR GÖKYAYLA Ticari Uyuşma zlıklarda Türk Mahkemeleri nin Milletlerarası Yetkisi Yukarıda saydığımız MÖHUK maddeleri dışında, Türk mahkemeleri nin yetkili olup olmadığı belirlenirken uyuşmazlığın yabancı unsurlu olup olmaması, davanın açıldığı Türk mahkemesinin yetkisine itiraz ederken HMK'nın 19'uncu maddesi uyarınca yetkili mahkemenin belirtilmesi gerekip gerekıned iği noktasında önemlidir. Bilindiği gibi, yetki itirazında bulunurken davalının yetkili mahkemeyi göstermesi gerekir. Aksi halde yetki itirazı dikkate alınmamaktadır. Türk mahkeme lerinin milletlerarası yetkili olmadığı gerekçesiyle yetki itirazında bulunurken ise davalı, yetkili olduğunu düşündüğü yabancı mahkemeyi göstermek zorunda değildir.' Sonuç olarak, milletlerarası ticari uyuşmazl ıklarda Türk mahkemesi nin milletlerarası yetkisinin tesisi bakımından sözleşmenin milletlerarası bir sözleşme olup olmadığı noktasında, -mesele yabancı bir mahkemeyi yetkilendiren yetki sözleşmes ine ilişkin olmadıkça- belirleyici değildir. Bununla birlikte, uyuşmazlığın milletlerarası ticari bir uyuşmazlık olması yetki kurallarının yorumlanması gereken hallerde önemlidir. Usul hükümleri, bu çerçevede yer itibariyle yetki kuralları yorumlanır ken, Kanun hükümlerinin amacı ve kanun koyucunun o kuralı getirmek suretiy le varmak istediği hedef dikkate alınmalıdır.2 Kanun koyucu, milletlerarası ticari uyuşmaz lıklara özgü çok az sayıda yetki kuralı tesis etmiştir. 3 Esas itibariyle milli uyuşmazlıklarda hangi Türk mahkemesinin yetkili oldu ğunun belirlenmesi için getirilen yetki kuralları, milletlerarası yetkiyi de belirleyecek şekilde çifte işieve sahiptir. Bu nedenle, milletlerarası ticari uyuşmazlıklardan doğan davalarda iç hukukun yer itibariyle yetki kural lan yorumlanırken milletlerarası ticari uyuşmazlıkların gereklerine uygun 6 Bkz. aşğ. Bölüm I, XIII. Bkz. aşğ. Bölüm I, XI. BunlarTTK'daki deniz ticaret hukukuna ve gemiler üzerinde ihtiyati tedbir ve ha ciz kararı vermeye yetk ili mahkemelere ilişkin yetki kuralları, TTK'nın I 05 'inci maddesi uyarınca acenteler ve TTK'da sayılan temsilcilere karşı dava açılmasına ilişkin düzenleme ve MÖHUK 'un yabancı mahkemeleri yetkilendiren yetki söz leşmelerine ilişkin 47'nci maddesidir. Bu çalışmanın ilerleyen kısımlarında bu kurallara ayrıntılı olarak değinilecektir. Milletleraras t Yetki Kurallanna ilişkin Temel Esaslar bir yorum yapılması gerekir. İç hukukun yer itibariyle yetki kurallarının yorumlanması ve uygulanması bakımından uyuşmazlığın milletlerarası bir ticari uyuşmazlık olup olmadığının tespiti önemlidir. Aşağıda çok kısaca milletlerarası ticari uyuşmazlı ktan ne anlaşılması gerektiğine değineceğiz. Milletlerarası ticari uyuşmazlıklar, genellikle bir özel hukuk sözleş mesinden doğmaktadır.4 Milletlerarası ticari uyuşmazlıklar, nadiren bor cun sözleşme dışındaki kaynaklarından doğabilir. Dolayısıyla, cu/pa in contrahendo , haksız fiil, sebepsiz zenginleşme veya vekaletsiz iş görme den milletlerarası ticari bir uyuşmazlık çıkması mümkün olmakla beraber çok sık rastlanan durumlar olmayabil ir. Milletlerarası ticaret, dar anlamda, yerleşim yerleri, iş yerleri, mutad meskenleri farklı ülkelerde olan ya da farklı tabiiyerteki gerçek ve tüzel kişiler arasındaki mal ve hizmet mübadelesini ifade etmektedir. Bazı hallerde, taraflar aynı ülkede bulunabilir ve aynı tabiiyette olabilir ancak yapılan işlem milletlerarası ticaret olarak mütalaa edilebilir. Bu nedenle milletlerarası ticaret, en geniş anlamıyla, milletlerarası mal ve hizmet mübadelesini içermesi nedeniyle milletlerarası ticaretin yarar alanına giren tüm ekonomik ve ticari faaliyetleri ifade eder.5 Milletlerarası ticaret, genellikle, milletlerarası özel hukuk sözleşmele rinin yapılması suretiyle gerçekleştiği için uyuşmazlıklar da milletlerarası özel hukuk sözleşme lerinden doğmaktadır. Bu nedenle, hangi sözleşme lerin milletlerarası özel hukuk sözleşmele ri veya kısaca milletlerarası sözleşme sayıldığının belirlenmesi gerekmekted ir. Bu konu uzun zaman tartışılmıştır. Bir sözleşme coğrafi veya taraftarla ilgili sebeplerden birden çok hukuk sistemiyle bağlantılı olmasa bile sözleşmenin ekonomik karak teri ön planda tutulduğunda milletlerarası ticareti ilgilendiren ya da mil letlerarası ticaretin yarar alanına giren sözleşmeler milletlerarası sözleşme niteliğinde kabul edilmelidir.6 Şanlı, s. 9. Şanlı, s. 7. Şan h, s. 9-1 O. 7 Cemile DEMiR GÖKYAYLA Ticari Uyuşmazlı klarda Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi 2675 sayılı mülga MÖHUK ve 5178 sayılı MÖHUK , Kanun 'un uygu lanması için özel hukuk ilişkinde yabancılık unsurunun varlığı bir ön şart olmasına rağmen yabancılık unsurunu tanımlamamı ştır. Yasal bir tanıma yer verilmemesinin kanun koyucunun bilinçli bir tercihi olduğu açıktır. MTK'nın ikinci maddesinde ise yabancılık unsurundan hareketle bir tah kimin milletlerarası nitelikte olup olmadığı tanımlanmı ştır. Kanun, hangi hallerde bir yabancılık unsurunun var olduğunu düzenlemiştir. Maddede, öncelikle coğrafi kriterlerden hareketle milletlerarası nitelik tespit edil miştir. Bunun dışında, coğrafi bir yabancılık unsuru olmasa da yabancı bir sermayenin veya kredinin/teminatın varlığı da tahkimin milletlerarası nitelikte kabul edilmesi için yeterli görülmüş tür. Dördüncü bent uyarınca, tahkim anlaşmasının dayanağını oluşturan asıl sözleşme veya hukuki iliş kinin, bir ülkeden diğerine sermaye ya da mal geçişini gerçekleştirmesi halinde sözleşmeden doğan uyuşmazlık yabancı unsurlu kabul edilir ve tahkim milletlerarası nitelik kazanır. Görüldüğü gibi, Kanun'daki tanımda yukanda aktardığımız doktrindeki tanımla örtüşmektedir . MTK'nın usule ilişkin bir kanun olduğundan bahisle Türk mahke melerinin milletlerarası yetkisinin tesisi bakımından yabancı unsurlu uyuşmazlık veya milletlerarası ticari uyuşmazlığın tanımında da MTK'nın ikinci maddesinin esas alınmasının mümkün olup olmadığı sorusu akla gelebilir. Öncelikle, yukarıda da ifade ettiğimiz gibi, milletlerarası yetki iç hukukun yer itibariyle yetki kurallarına göre belidendiği için ilk bakışta böyle bir tanıma gerek olmadığı düşünüle bilir. İkinci bölümde ayrıntılı ele alınacağı gibi, genel ve özel yetki kurallarının milletlerarası ticaretin gereklerine uygun yorumlanması gereken durumlar bulunmaktadır . Bu nedenle uyuşmazlığın milletlerarası ticari bir uyuşmazlık olarak nitelen meyeceği önemli olabilir. MTK'da bir hukuki ilişkinin milletlerarası bir uyuşmazlık olarak nitelenip nitelenemeyeceği konusunda oldukça geniş bir tanımdan hareket edilmiştir. Bu tanımın, mahkemeler huzurundaki bir uyuşmazlığın milletlerarası ticari bir uyuşmazl ık olup olmadığının tespiti gereken hallerde de esas alınması gerektiği kanaatindeyiz. 8 Milletleraras ı Yetki Kurallarına İlişkin Temel Esaslar II. Yargı Yetkisi ve Milletlerarası Yetki Öncelikle, mahkemelerin yargı yetkisi ve milletlerarası yetki bir devlet mahkeme sinin bir uyuşmazlık üzerinde yargılama yetkisine işa ret etmelerine ve "yetki" olarak isimlendirilmesine rağmen aynı anlama gelmemektedir. Yargı yetkisi, bir devletin kendi ülkesinde hakimiyet hak
|
ilk bakışta böyle bir tanıma gerek olmadığı düşünüle bilir. İkinci bölümde ayrıntılı ele alınacağı gibi, genel ve özel yetki kurallarının milletlerarası ticaretin gereklerine uygun yorumlanması gereken durumlar bulunmaktadır . Bu nedenle uyuşmazlığın milletlerarası ticari bir uyuşmazlık olarak nitelen meyeceği önemli olabilir. MTK'da bir hukuki ilişkinin milletlerarası bir uyuşmazlık olarak nitelenip nitelenemeyeceği konusunda oldukça geniş bir tanımdan hareket edilmiştir. Bu tanımın, mahkemeler huzurundaki bir uyuşmazlığın milletlerarası ticari bir uyuşmazl ık olup olmadığının tespiti gereken hallerde de esas alınması gerektiği kanaatindeyiz. 8 Milletleraras ı Yetki Kurallarına İlişkin Temel Esaslar II. Yargı Yetkisi ve Milletlerarası Yetki Öncelikle, mahkemelerin yargı yetkisi ve milletlerarası yetki bir devlet mahkeme sinin bir uyuşmazlık üzerinde yargılama yetkisine işa ret etmelerine ve "yetki" olarak isimlendirilmesine rağmen aynı anlama gelmemektedir. Yargı yetkisi, bir devletin kendi ülkesinde hakimiyet hak kının bir tezahürü olan yargılama hakkını ifade etmektedir. Bu anlamda yargı yetkisi, bir devletler genel hukuku meselesidir ve yetkinin kaynağı devletler hukukudu r. Yargı yetkisinin sınırlarını devletler hukuku belirler.7 Milletlerarası yetki ise, yargı yetkisinin yabancı unsurlu bir uyuşmaz lıkta kullanılmasını düzenleyen kuralları ifade eden bir milletlerarası özel hukuk kavramıdır.8 Devlet mahkeme lerinin milletlerarası yetkisinin kay nağı, örneğin CMR gibi taraf devlet mahkemele rinin sözleşmenin konusu uyuşmazlıklar üzerinde milletlerarası yetkisini düzenleyen bir milletle rarası sözleşme olmadığı sürece devletlerin milli hukuklarıdır . Yabancı unsurlu uyuşmaz lıklarda bir devletin mahkemelerinin hangi şartların ger çekleşmesi halinde kullanılabileceğini düzenlemek devletin iradesindedir. Uygulamada, yargı yetkisi ve milletlerarası yetki kavramlarını birbi rinden ayıran yargı kararları olduğu9 gibi yargı hakkı ifadesinin milletle rarası yetkiyle karıştınldığı kararlar da bulunmaktadır. 10 Nomer, Yetki, s. 398; Nomer, Usul,§ 136; Ekşi, s. 28; İskenderoğlu, s. 9-13. Nomer, Yetki, s. 405. Y. 10. HD., E. 2012/18234 K. 2014/16648 T. 08.07.2014 "Türk Anayasasında, bağımsız mahkemelerce kullanılacağı belirtilen yargı yetkisi ancak Devletler Hu kuku tarafından belirli alanlarda sınıriandırmıştır ve yargı yetkisi dava şartların dan kabul edilmektedir (Kuru, Baki; Hukuk Muhakemeleri Usulü, sayfa 882). Milletlerarası yetki denildiğinde, yargı yetkisinin mevcut olması koşulu ile bir da vaya hangi Devlet Mahkemesinin bakabileceği anlaşılır. Milletlerarası yetki dava şartlarından sayılmamaktadır . Her devlet Mahkemeleri nin milletlerarası yetkisini bizzat tayin eder. (Nomer, C.; Devletler Hususi Hukuku 7. bası 1993 sayfa 398)." [Lexpera içtihat Bilgi Bankası]. 10 İstanbul BAM, 12. HD., E. 2020/1088 K. 2020/942 T. 6.1 0.2020; İstanbul BAM, 12. HD., E. 2020/822 K. 20201711 T. 1.9.2020; İstanbul BAM, 13. HD., E. 2020/240 K. 2020/721 T. 2.7.2020; İstanbul BAM, 13. HD., E. 2020/597 9 Cemile DEMİR GÖKYAYLA Ticari Uyuşma zlıklarda Türk Mahkemeler inin Milletlerarası Yetkisi Milletlerarası yetki ve ülke içi yetki de aynı anlamda değildir. Milletlerarası yetki, yabancı unsurlu hukuki uyuşma zlıkların birden çok devletin yargı organlarına taksimini düzenlemektedir . Milletlerarası yetki belirlenir ken devletin mahkemeleri bütün olarak ele alınmaktadır. Milletlerarası yetkiye sahip devletin hangi mahkemesinin yetkili olduğu milletlerarası yetki kavramı içinde düşünülmemektedir. Bu itibarla, bir devletteki mahkemelerinin yargı çevrelerini belirleyen ülke içi yetki kural larından farklıdır. İç hukukta yetki, malıkernelerin sadece yer itibariyle yetkilerini değil görevlerini de (HMK.m. 1-4) kapsar. ı ı Bu çalışmada milletlerarası ticari uyuşmazl ıklarda Türk mahkeme lerinin milletlerarası yetkisi incelenmektedir. Bu nedenle, milletlerarası ticari davalarda Türk mahkemelerinin yargı yetkisi ve görev ilişkisi ele alınmayacaktır. III. Devletlerin Milletlerarası Yetki Kurallarının Belirlenmesindeki Münhasır Yetkileri Aşırı yetki kurallarına ilişkin başlıkta daha ayrıntılı olarak açıklana cağı üzere, her devlet, kendi mahkemelerinin milletlerarası yetkisini belir lerken münhasır bir yetkiye sahiptir. Yargı yetkisine ilişkin milletlerarası sözleşmeler (örneğin, bağışıklıkla ilgili sözleşmele r) hariç bir devletin yetki kurallarını belirleme yetkisini sınırlayan bir milletlerarası hukuk teamül kuralının bulunup bulunmadığı akademik olarak uzun zamandır özellikle aşırı yetki kuralları bağlamında tartışılmaktadır. Genellikle ifade edilen görüş, milletlerarası yetkilerini tesis ederken devletlerin taraf oldu- ll 10 K. 20201722 T. 2.7.2020; İstanbul BAM, 12. HO., E. 20201129 K. 2020/425 T. 17.4.2020; İstanbul BAM, 12. HO., E. 2020/129 K. 2020/425 T. 17.4.2020 karar larına konu olan ilk derece mahkeme kararlarında, mahkemeler yargı hakkı yok luğunedeniyle HMK.m. 1 14( 1 )(a) uyarınca davaları reddetmiştir. [Lexpera içtihat Bilgi Bankası]. Nomer, Yetki, s. 409-410 vd.; Erdem, s. 6. Milletleraras ı Yetki Kurallarına ilişkin Temel Esaslar ğu milletlerarası sözleşmel erden başka bir milletlerarası hukuk kuralıyla bağlı olmadıkla rı yönündedir. 12 Devletler, milletlerarası yetki kurallarını farklı mülahazalarla tesis etmektedir. Dolayısıyla, devletler birbirlerinden çok farklı milletlerarası yetki kuralları koyabilirler. Bu durum aynı anda birden çok devlet mah kemesinin yetkili ya da hiçbir devletin mahkemesinin söz konusu uyuş mazlık bakımınd an yetkili olmamasına neden olabilir. Birden çok devlet mahkemesinin yetkili olması halinde davayı açan taraf bu mahkemeler arasında seçim yapma imkanına kavuşacaktır . Kaçınılmaz ve haklı olarak, davacı, kendi menfaatleri için en uygun olduğunu düşündüğü mahkemede davasını açacaktır . 13 Türk hukukunda, davacının yetkili mahkemeler ara sından kendisi için en elverişli mahkemeyi seçmesini engelleyen hukuki bir mekanizma olmadığı gibi buna gerek de yoktur. Zira Kıta Avrupası hukukuna mensup olan Türk hukukunda yetersiz irtibata, örneğin sadece bir usill işleminin gerçekleşmesine bağlı bir milletlerarası yetki kuralı bulunmamaktadır . Bu nedenle dava milletlerarası yetkili Türk mahkeme lerinde açılmışsa uyuşmazlık ile Türk mahkemeleri arasında makul bir bağlantı vardır. Bu noktada, İngilizce forum shopping ve forum non-convenience kavramiarına değinmek gerekir. Bu kavramlar Müşterek Hukuk14 siste mine aittir. Forum shopping, davacının birden çok devlet mahkemesinin farklı nedenlerle yetkili olması halinde kendisi için en elverişli olanı tercih etmesidir. Seçilen mahkemenin uyuşmazlıkla olan bağlantısı çok zayıfsa, mahkeme bu durumu tespit ettiğinde daha irtibatlı mahkemeler lehine kendi milletlerarası yetkisinden vazgeçip davayı yetkisizlik nedeniyle red dedebitir ki bu forum non-convenience olarak ifade edilmektedir . Forum non-convenience, Müşterek Hukukta yabancı mahkeme lehine yapılan 12 Bkz. aşğ. Bölüm I, VI. 13 Şanh, s. 129; Doğan, Milletlerarası Ticaret Hukuku, s. 1271. 14 Müşterek Hukuk terminolojisi için bkz. Akıncı, Seçilen Mahkeme, s. 21 dn. 40. ll Cemile DEMİR GÖKYAYLA Ticari Uyuşmazlık larda Türk Mahkemeler inin Milletlerarası Yetkisi derdestlik itirazının değerlendirilmesi aşamasında da başvurulan bir kav ramdır. 15 Anayasanın 36'ncı maddesi uyarınca, hiçbir mahkeme, görev ve yetkisi içindeki davaya bakmaktan kaçınamaz. Bu nedenle, yargılamanın daha iyi yapılacağı gerekçesiyle yetkisizlik kararı verilmesi Türk huku kunda kabul edilmemi ştir. Yetkili olmasına rağmen başka bir mahkeme yerine yetkisizlik kararı verilebileceği yegane durum HMK'nın 7'nci maddesidir . Birden çok davalı olan hallerde dava davalılardan birisinin yerleşim yeri mahkemesinde açılabilir. Ancak, dava davalılardan birisinin kendi mahkemesinden başka bir mahkemeye getirmek amacıyla açıldığı anlaşılırsa mahkeme o davalı hakkında davayı ayırıp yetkisizlik kararı verebilir. Bu maddenin forum non convenience ile ilişkisi kurulmuştur ve isabetli olarak bunun
|
s. 1271. 14 Müşterek Hukuk terminolojisi için bkz. Akıncı, Seçilen Mahkeme, s. 21 dn. 40. ll Cemile DEMİR GÖKYAYLA Ticari Uyuşmazlık larda Türk Mahkemeler inin Milletlerarası Yetkisi derdestlik itirazının değerlendirilmesi aşamasında da başvurulan bir kav ramdır. 15 Anayasanın 36'ncı maddesi uyarınca, hiçbir mahkeme, görev ve yetkisi içindeki davaya bakmaktan kaçınamaz. Bu nedenle, yargılamanın daha iyi yapılacağı gerekçesiyle yetkisizlik kararı verilmesi Türk huku kunda kabul edilmemi ştir. Yetkili olmasına rağmen başka bir mahkeme yerine yetkisizlik kararı verilebileceği yegane durum HMK'nın 7'nci maddesidir . Birden çok davalı olan hallerde dava davalılardan birisinin yerleşim yeri mahkemesinde açılabilir. Ancak, dava davalılardan birisinin kendi mahkemesinden başka bir mahkemeye getirmek amacıyla açıldığı anlaşılırsa mahkeme o davalı hakkında davayı ayırıp yetkisizlik kararı verebilir. Bu maddenin forum non convenience ile ilişkisi kurulmuştur ve isabetli olarak bunun Kanun'un açık hükmünden kaynaklanan bir istisna olduğu belirtilmiştir. 16 IV. Türk Milletlerarası Yetki KuraUarının Yabancı Malıkernelerin Yetkisini Tesis Etmemesi Yukarıda ifade ettiğimiz gibi, her devlet kendi ülkesinin milletlerarası yetkisini belirlemekte mutlak bir yetkiye sahiptir. Bunun diğer anlamı da bir devlet mahkemesinin yetkili olup olmadığını yabancı bir devlet huku kunun belirleyemeyecek olmasıdır. Böylece, bir devletin milletlerarası yetki kuralları, söz konusu uyuşma zlığın dünya üzerinden hangi devletin mahkemesinde görüleceğini tespit etmez. Sadece o devletin mahkeme sinin milletlerarası yetkili olup olmadığını belirler.17 Örneğin, HMK'nın 6'ncı maddesindeki davalının yerleşim yeri mahkeme si, davalı hangi ülkede yerleşim yerine sahipse o yer mahkemesinin yetkisini tesis etmez. Sadece davalının yerleşim yeri Türkiye'deyse Türk mahkemelerinin 6'ncı 15 Kavramlar hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Ekşi, s. 60-65; Akıncı, Derdestlik, s. 27 vd.; Öztekin Gelgel, Tüketici, s. 129; Dardağan, s. 79-116; Bayraktaroğlu Özçelik, s. 71 vd.; Kiestra, s. 108 vd.; Canbeldek Akın, s. 124. 16 Akın cı, s. 115 dn. 187. 17 Nomer, Yetki, s. 41 7; Ekşi, s. 21; Şanh, s. 146; Güngör, s. 231. 12 Milletlerarasi Yetki Kurallanna İlişkin Temel Esaslar madde marifetiyle yetkili olup olmadığını belirler. Bu hususa Yargıtay kararlarında değinilm iştir. 18 Türk mahkemeleri nin milletlerarası yetki kurallarının yabancı bir mahkemeyi yetkilendir emeyeceğine ilişkin bu temel prensip, hüküm ve sonuçları nı, yetki itirazı ve sonuçlarını düzenleyen HMK'nın 19'uncu ve 20'nci maddeleri çerçevesinde göstermektedir. Türk mahkemelerinin milletlerarası yetkili olmadığını iddia eden davalı, yetki itirazında yetkili mahkemeyi göstermek zorunda değildir ve yetkisiz olduğuna karar veren mahkeme de yetkili mahkeme yabancı mahkemeyi yetkisizlik kararında 18 Y. 11. HO., E. 2007/12254 K. 2009/1912 T. 20.02.2009 "Mahkemece, davacı şirket merkezinin Bulgaristan'da olması nedeniyle iç hukukun bu konudaki nor matİf düzenlemesine ilişkin HUMK 'nun I 7 .maddesinin emredici hükmü uyarın ca şirketin merkezinin bulunduğu yer mahkemesini n yetkili ve görevli olduğu sonucuna varılmıştır. HUMK'nun 17.maddesince öngörülen kesin yetki kuralının merkezi Türkiye'de bulunan ve Türk yasalarına göre kurularak faaliyet gösteren tüzel kişilere ilişkin olduğu açıktır. Yabancı bir şirketin ortağı ile veya bu şirketin ortakları arasında ki uyuşmazl ıkların şirketin merkezinin bulunduğu yabancı ülke mahkemesince görülmesi gerektiği ve bu durumun Türk kamu düzenini ilgilendiren bir yetki kuralı olması hasebiyle süresinde ilk itiraz olarak ileri sürülmese bile re'sen gö zetilebileceği yolundaki yorum ve kabul yerinde değildir. Çünkü değinilen kesin yetki kuralı, yabancı uyruklu tüzel kişilerle ilgili davalarda işletilemez." [Lexpera içtihat Bilgi Bankası]. Y. 8. HO., E. 2013/219 K. 2013110820 T. 10.07.2013 "Bundan ayrı, yabancılık unsuru taşıyan yetkisizlik itirazı üzerine yapılacak değerlendirme sonucu verile cek kararda sadece "mahkemenin yetkisizliği nedeniyle" dava dilekçesinin reddi ne karar verilmesiyle yetinilmesi gerekirken "İngiltere adli makamlar ının yetkili olduğunun tespitine" karar verilmesi Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkındaki Kanunun amir hükümlerine uygun düşmediği gibi, Türkiye'nin de ta raf olduğu ikili ve çok taraflı sözleşme hükümlerine de aykırı düşmektedir. Yerel mahkemelerin yabancı bir mahkemenin (adli makamları nın) herhangi bir konuda yetkili olduğuna karar veremez. Çünkü bu konuda yetki ve görevleri bulunma maktadır." [Lexpera içtihat Bilgi Bankası]. 13 Cemile DEMiR GÖKYAYLA Ticari Uyuşma zlıklarda Türk Mahkemeler inin Milletlerarası Yetkisi gösteremez ve dava dosyasının o ülke mahkemesine gönderilmesine karar veremez. Yargıtay kararlarında bu husus belirtilmi ştir. 19 V. Yetkilendir en Mahkemeyle Uyu şmazlık Arasında İrtibat Bulunması Esası Yukarıda, devletlerin yetki kurallarını tesis ederken onları bağlayan bir milletlerarası hukuk kuralı olmadığına dair görüşün genellikle kabul edildiğini ifade etmiştik. Aşırı yetki kurallarına ilişkin kısımda bu konuya tekrar değinilece ktir. Devletlerin kendi milletlerarası yetkisini tesis eder ken Milletlerarası Hukuktan kaynaklanan sınırlama olmamasına rağmen bir usUl hukuku prensibi olarak, bir mahkemenin yargı çevresine dahil olan uyuşmazlıklar belirlenir ken uyuşmazlık veya tarafları ile mahkeme nin yargı çevresi arasında bir irtibat bulunması gerekir. Aşağıda bu husus açıklanmaya çalışılacaktır. Adli Yargı İlk Derece Mahkemeleri ile Bölge Adiiye Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yetkileri Hakkında Kanunun 5'inci maddesi uyarınca, Adalet Bakanlığı, her il merkezi ile bölgelerin coğrafi durumları ve iş yoğunluğu göz önünde bulundurarak belirlediği ilçelerde hukuk mahke meleri kurar. Bir hukuk mahkeme sinin yargı çevresi, bulunduğu il mer kezi veya ilçe ile buna adli yönden bağlı olan ilçelerin idari sınırlarıdır. Böylece, hukuk mahkemelerinin yargı çevresi belirlenmiş olmaktadır. 19 14 Bkz. aşğ. Bölüm I, XIII; Y. 2. HD., E. 1998/938 K. 1998/325 I T. I 8.03.1998 "Davaya bakacak yetkili bir Türk Mahkemesi mevcutsa, davanın Türkiye'de görülmesi gerekir. Diğer bir anlatımla yetkili bir Türk Mahkemes inin olmaması halinde yetki ilirazı yapılabilir. Türk Mahkemesi yetki ilirazı üzerine sadece ken disinin Milletlerarası yetkiye sahip olup olmadığını inceler. Milletlerarası yetkiye sahip olmadığının tesbiti halinde başka bir ülkenin yetkisini belirlemeden dava nın reddine karar vermesi icabeder. Çünkü, Türk Mahkemesi yabancı mahkeme ye yetki veremeyeceği gibi atıftandırma da bulunamaz. Yine yabancı unsuru ihti va eden bir davada Türkiye'de yer itibariyle yetkili mahkeme mevcutken yetkisiz bir mahkemede davanın açılması halinde yetki itirazının isabetli gösterilmemesi sebebiyle ret kararı verilip işin esasının incelenmesi icabeder (HUMK.m.23)". [Lexpera içtihat Bilgi Bankası]. Milletleraras i Yetki Kurallanna İlişkin Temel Esaslar Malıkernelerin yargı yetkisi, belli bir coğrafi bölgeyle sınırlıdır. Bu coğrafi bölgeye o mahkemenin yargı çevresi denir. Yetki kuralları da bir davaya coğrafya bakımınd an hangi yerdeki görevli hukuk mahkemesi tarafından bakılacağını belirleyen kurallardır.20 Yetki kurallarının iki önemli unsuru vardır. Bunlar, (milletlerara sı) yetki kuralının konusu (örneğin sözleşmeden doğan uyuşmazlık) ve mahkemenin yargı çevresiyle davanın tarafları veya uyuşmazlık arasında bağiantıyı kuran nokta -bağlama noktası-dır (örneğin sözleşmenin ifa yeri).21 Yer itibariyle yetki kurallan belirlenir ken uyuşmazlığın tarafları arasındaki usulü konulardaki dengenin sağlanması gerekir. Yer itibariyle yetki kuralları, tarafların haklarına erişimini kolaylaştır malıdır. Ancak, davalının doğal hakiminden uzaklaşmasına da engel olmalıdır. Davacının mahkemeye erişim hakkı ve davaimm adil yargılanma hakkının gereği olan doğal hakim
|
verilip işin esasının incelenmesi icabeder (HUMK.m.23)". [Lexpera içtihat Bilgi Bankası]. Milletleraras i Yetki Kurallanna İlişkin Temel Esaslar Malıkernelerin yargı yetkisi, belli bir coğrafi bölgeyle sınırlıdır. Bu coğrafi bölgeye o mahkemenin yargı çevresi denir. Yetki kuralları da bir davaya coğrafya bakımınd an hangi yerdeki görevli hukuk mahkemesi tarafından bakılacağını belirleyen kurallardır.20 Yetki kurallarının iki önemli unsuru vardır. Bunlar, (milletlerara sı) yetki kuralının konusu (örneğin sözleşmeden doğan uyuşmazlık) ve mahkemenin yargı çevresiyle davanın tarafları veya uyuşmazlık arasında bağiantıyı kuran nokta -bağlama noktası-dır (örneğin sözleşmenin ifa yeri).21 Yer itibariyle yetki kurallan belirlenir ken uyuşmazlığın tarafları arasındaki usulü konulardaki dengenin sağlanması gerekir. Yer itibariyle yetki kuralları, tarafların haklarına erişimini kolaylaştır malıdır. Ancak, davalının doğal hakiminden uzaklaşmasına da engel olmalıdır. Davacının mahkemeye erişim hakkı ve davaimm adil yargılanma hakkının gereği olan doğal hakim ilkesi arasında bir denge tesis edilmelidir. Bu dengenin sağlanabilmesi için, yetki kurallan tesis edilirken tercih edilen bağlama noktaları, adil ve makul olmalıdır . Bu nedenle, bir mahkemenin yer itiba riyle yetkili olması için uyuşmazlık ile mahkemenin coğrafi yargı çevresi arasında bir irtibatın olması gerekir. Bu irtibat, uyuşmazl ığın taraflarıyla -sübjektif-veya uyuşmazlığın konusuyla -dava sebebiyle- yargı çevresi arasındaki ilişki olabilir.22 Yetkinin tesisi için aranan irtibatın ne olduğu na kanun koyucu karar verir. Taraflardan birisinin yerleşim yerinin veya mutad meskenin mahkemenin yargı çevresinde olması bu anlamda sübjek tifbağlantıdır . İfa (HMK.m.l O) ya da ika yeri (HMK.m. l6) mahkeme sinin yetkili olması uyuşmazlığın konusu ile mahkemenin yargı çevresi arasın daki irtibata örnek gösterilebilir. Bir mahkemenin milletlerarası yetkisinin tesis edilebilmesi için hangi bağlantı noktalarının objektif bir irtibat sağladığının tespiti gerekir. Farklı 20 Postacıoğlu/Altay, § 225; Kuru, C.I, s. 380-381; Kuru/AslanNılmaz, s. 131- 132; Akkan, Pekcanıtez Usul, s. 267. 21 Ekşi, s. 22. 22 Ekşi, s. 41; Nomer, Ten:fiz, s. 570; Şan lı, s. 150. 15 Cemile DEMiR GÖKYAYLA Ticari Uyuşma zlıklarda Türk Mahkemeleri nin Milletlerarası Yetkisi bir ifadeyle, hangi yetki kurallarının adil ve makul olduğu belirlenmelidir ki bu oldukça tartışmalı bir husustur.23 Malıkernelerin yargı çevresiyle uyuşmazlık arasında bir irtibatın bulunması gerektiğine inanılınakla birlikte, milletlerarası yetki kuralları tesis edilirken tek kriter yargı çevresiyle olan irtibat değildir. Milletlerarası yetki kuralları oluşturulurken irtibat dışında dikkate alınan unsurlar da bulunmaktadır. Bunlardan bir tanesi taraf menfaatleridir. Örneğin, zayıf tarafa kendi yerleşim yeri mahkemesinde dava açılmasına izin verilmesi irtibat şartıyla örtüşmemektedir . MÖHUK 'un 44 ve 45'inci maddelerinde zayıf taraf işçi ve tüketicinin kendi açacakları davlarda yerleşim yeri veya mutad mesken mahkemeleri yet kilidir. Bazı hallerde milletlerarası yetki nin tesisi devlet menfaatinin gereği olabilir. Milletlerarası toplumun men faatieri ve usul hukukuna ilişkin menfaatler de yakınlık kriteriyle çelişen yetki kurallarına sebep olabilse de milletlerarası yetki tesisinde dikkate alınmaktadır. 24 VI. Aşın (Aşkın) Yetki Kuralları Milletlerarası yetkinin tesisi için uyuşmazlıkla mahkemenin yargı çevresi arasında uyuşmazlığın tarafları (sübjektif) ya da uyuşmazlığın konusu itibariyle (objektif) mahkemenin o davada yargılama yapması nı haklı kılan adil ve makul bir irtibatın olması gerekip gerekmediğidir doktrinde çok uzun bir süre tartışılmıştır. Mesele, Milletlerarası Hukukun devletlerin kendi mahkemelerinin özel hukuk uyuşmazlıklarında millet lerarası yetkisini belirleyen kuralları koyma yetkilerini sınıriayıp sınır lamadığı sorunu ele alınmıştır.25 Devletler taraf, oldukları milletlerarası sözleşmelerle yetki kuralı tesis etme yetkilerini kendi iradeleriyle sınır layabilir. 26 Milletlerarası sözleşmeler dışında, devletlerin milletlerarası 23 24 25 Huysal, s. 473. Dardağan, s.73-79. Dardağan, s. 24-44. 26 Örneğin, CMR'nin 31 'inci maddesinde yer alan yetki kuralı uluslararası taşıma 16 Millelleraras i Yelki Kurallanna ilişkin Temel Esaslar yetkisinin sadece söz konusu devletle irtibatlı uyuşmazlıkları çözmek le sınırlı olduğuna dair bir milletlerarası hukuk kuralı olup olmadığı doktrinde uzun süre tartıştidıktan sonra bu yönde "bir teamül kuralının oluştuğunun" söylenemeyeceği sonucuna varılmıştır.27 Baskın görüşe, Milletlerarası Hukukta devletlerin milletlerarası yetki kurallarını düzen lerken onları sınırlayan bir mekanizma bulunmamaktadır. 28 Milletlerarası yetkinin tesisi adil yargılanma kuralları çerçevesinde ele alınmaktadır. Milletlerarası yetki kuralları öncelikle AİHS'nin 6'ncı maddesi çerçeve sinde mahkemeye erişim hakkının sağlanması bakımından önemlidir.29 Aşırı milletlerarası yetki kuralları da hukuki dinlenilme hakkı ve adil yargılanma hakkıyla ilgilidir. Adil yargılanma hakkı, davalının kendisini yeterince iyi savunamayacağı bir mahkeme önünde savunmak zorunda bıraktimamasını gerektirir . Aşırı yetki kuralları silahların eşitliği ilkesinin İhHiline de neden olabilir. Bununla birlikte, AİHS 'nin 6'ncı maddesinden hareketle AİHS 'nin devletlerin milletlerarası yetki kurallarını belirleme yetkisini sınıriadı ğı söylenememektedir. 30 Bununla birlikte milletlerarası yetki kuralları tesis edilirken uyuş mazlıkla mahkemenin yargı çevresi arasında bir irtibattan hareketle yetki kuralları tesis edilmektedir, davaimm yerleşim yeri, ifa yeri, ika yeri vs. Herhangi bir veya yeterli irtibat olmamasına (zayıf ya da meşru görülme- 27 28 29 30 sözleşmelerinden doğan uyuşmazl ıklarda CMR'ye taraf Devletlerin yargılama yetkilerini belirlemektedir. Davanın bir akit Devlet mahkemesinde açıldıktan sonra başka bir akit Devlet mahkemesinde tekrar açılırsa ikinci mahkeme birinci mahkemenin yargı yetkisi lehine kendi yargılama yetkisinden vazgeçmek ve der destlik nedeniyle dava şartı yokluğundan davayı reddetmek zorundadır (CMR. m. 31 ve HMK. m. ı 1 4). CMR'deki yetki kuralları kesin yetki kuralları ve diğer Türk kanunlarında düzenlenen yetki kurallarına göre yetki tesis edilemez. Bkz. aşğ. Bölüm II, II, C, ı. Dardağan, s. 45. Nomer, Yetki, s. 400-401; Nomer, Usul,§ 137; Şanlı, s. ı29, 150; Doğan, s. 60; Doğan, Milletlerarası Ticaret Hukuku, s. 1 308; D ard ağan, s. 56. Bkz. aşğ. Bölüm I, Xl, C, c. Nomer, Tenfiz, s. 570; Dardağan, s. 56-64; Süzen, Denetim, s.l26. 17 Cemile DEMiR GÖKYAYLA Ticari Uyuşma zlıklarda Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi yen irtibata dayanarak) rağmen malıkernelerin milletlerarası yetkisinin tesis edilmesi halinde ise karşımıza aşırı yetki kuralları çıkmaktadır .31 Aşırı yetki kurallarında davacının çıkarları korurımakta davalıyla yetkili mahkeme arasında bulunması gereken irtibat noktaları ihmal edilmektedir . Aşırı yetki kuralları, davaimm korurımasını ifade eden "actor sequitur forum rei'' kuralını ihlal etmektedir. Böylece davacının hakkını ispat edene kadar hakkını aramak için külfete katlanmas ının gereği olarak tezahür eden davaimm yerleşim yeri mahkemesinin genel yetkili mahkeme olarak kabul edilmesinin etkisi azalmaktadır . 32 Yukarıda ifade ettiğimiz gibi aşırı yetki kurallarının koyulmasını engelleyen bir milletlerarası hukuk kuralı bulunmadığı için aşırı yetki kuralları da milletlerarası hukuka aykırı değildir.33 Ancak aşırı yetki kural ları, bir kişinin kendisine çok uzak dava konusuyla bağlantısız mahke meler önünde yargılanmasına neden oldukları için doktrinde istenmeyen kurallar olarak nitelendiri lmiştir.34 Türk mahkeme lerinin milletlerarası yetkisi tesis edilmesi amacıyla yer itibariyle yetki kuralları uygulanır ken aşırı yetki tesis edildiği anlamına gelecek yorum ve uygulamala rdan kaçı nılması gerektiği ifade edilmektedir.35 Uygulamada, devlet mahkemeleri, doktrinde aşırı yetki kuralı olarak nitelenen yetki kurallarına istinaden yetki tesis etmekte
|
forum rei'' kuralını ihlal etmektedir. Böylece davacının hakkını ispat edene kadar hakkını aramak için külfete katlanmas ının gereği olarak tezahür eden davaimm yerleşim yeri mahkemesinin genel yetkili mahkeme olarak kabul edilmesinin etkisi azalmaktadır . 32 Yukarıda ifade ettiğimiz gibi aşırı yetki kurallarının koyulmasını engelleyen bir milletlerarası hukuk kuralı bulunmadığı için aşırı yetki kuralları da milletlerarası hukuka aykırı değildir.33 Ancak aşırı yetki kural ları, bir kişinin kendisine çok uzak dava konusuyla bağlantısız mahke meler önünde yargılanmasına neden oldukları için doktrinde istenmeyen kurallar olarak nitelendiri lmiştir.34 Türk mahkeme lerinin milletlerarası yetkisi tesis edilmesi amacıyla yer itibariyle yetki kuralları uygulanır ken aşırı yetki tesis edildiği anlamına gelecek yorum ve uygulamala rdan kaçı nılması gerektiği ifade edilmektedir.35 Uygulamada, devlet mahkemeleri, doktrinde aşırı yetki kuralı olarak nitelenen yetki kurallarına istinaden yetki tesis etmekte ve aşırı yetki tesisi sonucu verilen kararlar ortaya çıkabilmektedir. Zaman içinde aşırı yetki kurallarının yaptırımı, aşırı yetki kurallarına dayanarak kendisini yetkili kabul eden malıkernelerin verdikleri kararların başka bir ülkede tanınıp tenfiz edilmemesi olarak şekillenmiştir. Kararı veren yabancı mahkemenin karara konu dava ve taraflar üzerinde tenfiz devleti tarafından kabul edile- 31 32 33 Dardağan, s. 129. Nomer, Tenfiz, s. 570 vd.; Akıncı, Derdestlik, s. 34; Özel, Haksız Fiiller, s. 27; Süzen, Denetim, s. 123-124 Kiestra, s. 91; Sarı öz Büyükalp, s. 295. 34 Dardağan, s. 56. 35 Aynntılı bilgi için bkz. Sarıöz Büyükalp, s. 324 vd. 18 Milletleraras ı Yetki Kurallanna Ilişkin Temel Esaslar bilir bir yetkiye sahip olmaması çok sayıda milli hukukta ve milletlerarası sözleşmede bir tenfiz engeli olarak düzenlenmi ştir. Zira doğal hakim ilkesi vasıtasıyla adil yargılanma hakkı korunmak istenmektedir.36 MÖHUK'u n 54'üncü maddesinin (b) bendi de aşırı yetki kurallarına dayanan yabancı mahkeme kararlarının tenfiz edilmeyebileceğini açıkça düzenlenmiştir. Buna göre, davaimm itiraz etmesi koşuluyla iHimın, dava konusu veya taraftarla gerçek bir ilişkisi bulunmadığı halde kendisine yetki tanıyan bir devlet mahkemesinden verilmiş olması söz konusu kara rın tanınması ve tenfizini engelle r.37 2 Temmuz 2019 tarihli Hukuki ve Ticari Konularda Yabancı Mahkeme Kararlarının Tanınmasına ve Tenfizine İlişkin La Haye Anlaşması, taraf olmak isteyen devletlerin imzasına açılmış ancak henüz yürürlüğe girme miştir.38 Anlaşma uyarınca akit devlet mahkemelerinde verilen bir kararın, diğer bir akit devlette tanınıp tenfiz edilebilmesi için Sözleşmenin 5'inci maddesinde sayılan mahkemele rden birisi tarafından verilmiş bir karar olması gerekmektedir.39 Anlaşmanın 5'inci maddesindeki dolaylı yetki 36 37 38 39 Bkz. Huysal, s. 469; Güven, s. 126; Süzen, Denetim, s. 125; Arslan, İnsan Hak ları Sözleşmes i, s. 337. Bu denetimin nasıl yapılması gerektiği konusunda ayrıntılı bilgi için bkz. Huysal, s. 483 vd. https:/ /www.hcch.net/eniinstruments/ conventions/status-table/?cid= 13 7 (Erişim Tarihi 08.04.202 I). Sözleşmenin Türkçeye tercümesi için bkz. Dülger/Dülger, s. 1731-1746. Anlaşmanın 5'inci madde hükmü şu şekilde tercüme edilmiştir: "1. Bir karar, aşağıda belirtilen şartlardan birinin varlığı halinde tanınabilir ve tenfiz edilebilir: a. Aleyhine tanıma ya da tenfiz istenen kişinin menşe ülkedeki yargılamaya taraf olduğu tarihte mutad meskeni menşe ülkede ise, b. Aleyhine tanıma ya da tenfiz istenen gerçek kişinin menşe ülkedeki yargıla maya taraf olduğu tarihte işyeri merkezi menşe ülkede ise ve söz konusu kararın temelini oluşturan iddia bu işletmenin faaliyetlerinden kaynaklanıyor ise, c. Aleyhine tanıma veya tenfiz talebinde bulunulan kişi, kararın temelini oluştu ran ve, karşı iddialar dışındaki iddiaları ileri süren kişi ise, 19 Cemile DEMiR GÖKYAYLA Ticart Uyuşmazl ıklarda Türk Mahkemeler inin Milletlerarası Yetkisi 20 d. Davalı, menşe ülkedeki yargılamanın tarafı haline geldiği tarihte menşe ülkede ayrı bir tüzel kişiliği olmaksızın şube, acente veya diğer türden kuruluşları işleti yar ise ve kararın temelini oluşturan iddialar söz konusu şube, acente veya diğer türden kuruluşun faaliyetlerine ilişkin ise, e. Davalı, kararın verildiği yargılama esnasında menşe ülkedeki mahkemenin yet kisine açıkça rıza göstermiş ise, f. Davalı, yetki ve yetki kullanımına ilişkin İtirazın menşe ülke hukuku uyarınca kabul edilmeyeceğinin kesin olması durumu hariç olmak üzere, esasa ilişkin iddia ve savunmalarını yaparken menşe ülkedeki zaman aralığı içerisinde mahkemenin yetkisine itiraz etmemiş ise, g. Sözleşmesel yükümlülüğe ilişkin mahkeme kararı ve bu kararın, davalının iş leme ilişkin faaliyetlerinin o Devlet ile maksattı ve önemli bir bağlantı ihtiva etmemesi kaydıyla (i) taraftar arasındaki anlaşmaya veya (ii) taraftar arasında anlaşma olmaması halinde sözleşmeye uygulanacak hukuka uygun olmak üzere o yükümlülüğün ifasının yerine ge tirildiği ülke mahkemeleri tarafından verilmiş olması, h. Bir gayrimenkulün kiralanınasına ilişkin karar ve kararın gayrimenkulün bu lunduğu Devlet mahkemesi tarafından verilmesi, i. Sözleşmesel talep aynı davalıya karşı söz konusu ayni hak talebi ile birlikte yö ne! tilmiş ise menşe ülkede bulunan taşınmaz mal üzerindeki ayni hak ile güvence altına alınan sözleşmesel yükümlülüğe ilişkin bir karar, j. Ölüm, fiziksel yaralanma, maddi varlıklara yönelik zarar veya kayıptan kaynakla nan ve zararın nerede meydana geldiği önem arz etmeksizin menşe ülkede gerçek leşen zarara doğrudan neden olan davranış veya ihmale ilişkin· olan bir karar, k. Aşağıdaki benHerdeki şartların bulunması kaydıyla, gönüllü olarak oluşturulan ve yazılı olarak kanıtlanan bir tröst'ün geçerliliği, kurulması, etkileri, idaresi veya çeşitleri ile ilgili bir karar: i. davanın açıldığı tarih itibariyle menşe ülkedeki mahkemelerin bu meselelerle ilgili ihtilaftarı çözmekle yetkili mahkemeler olarak tröst senedinde belirlenmesi, ii. davanın açıldığı tarih itibariyle menşe ülkedeki mahkemelerin, zımni ya da açık şekilde, tröst'ün esas idaresinin yapılacağı yer olduğunun belirlenmiş olması, Bu paragrafyalnızca tröst ilişkisi içerisinde olan veya daha önce olmuş olan taraf lar arasındaki tröst'ün iç hususlarına ilişkin kararlar bakımından uygulama alanı bulacaktır. ı. i. asıl dava konusu işlem veya olaydan kaynaklanması kaydıyla karşı davacı lehi ne sonuçlanan veya Milletleraras ı Yetki Kurallanna İlişkin Temel Esaslar kuralları, bir yetki kuralının aşırı bir yetki kuralı olup olmadığına karar verirken, yol gösterici olabilir. Yetki tesis eden bağlantının zayıf olup olmadığı aslında sübjektif bir yargıya dayanmaktadır . Zira menşe devletinin hukukuna göre söz konusu bağlantı aşırı yetki tesis etmemektedir. Ancak tenfiz devletine göre aşırı bir yetki tesis söz konusudur. Sübjektif değer yargıları yerine objektif bir standart uyarınca hangi bağlantıların aşırı yetki tesis ettiğinin belirlenmesi gerektiği teklif edilmiştir. Bu görüşe göre bir grup yetki tesisinin davalı bakımından haksız olup olmadığı belirlenmelidir.40 Bizim de katıldığımız diğer bir görüşe göre, milletlerarası bir yetki kuralının aşırı yetki tesis edip etmediğine kategorik olarak karar vermek yerine her somut olayın özellikleri dikkate alınarak somut uyuşmazlıkta tesis edilen milletlerarası ii. ileri sürememe yasağının engellenmesi için menşe ülke hukuku uyarınca zo runlu tutroadıkça karşı davacı aleyhine sonuçlanan Karşı dava hakkındaki karar, m. münhasır mahkeme seçimi anlaşması hariç bir şekilde yapılan veya yazılı bir şekilde ya da herhangi
|
aslında sübjektif bir yargıya dayanmaktadır . Zira menşe devletinin hukukuna göre söz konusu bağlantı aşırı yetki tesis etmemektedir. Ancak tenfiz devletine göre aşırı bir yetki tesis söz konusudur. Sübjektif değer yargıları yerine objektif bir standart uyarınca hangi bağlantıların aşırı yetki tesis ettiğinin belirlenmesi gerektiği teklif edilmiştir. Bu görüşe göre bir grup yetki tesisinin davalı bakımından haksız olup olmadığı belirlenmelidir.40 Bizim de katıldığımız diğer bir görüşe göre, milletlerarası bir yetki kuralının aşırı yetki tesis edip etmediğine kategorik olarak karar vermek yerine her somut olayın özellikleri dikkate alınarak somut uyuşmazlıkta tesis edilen milletlerarası ii. ileri sürememe yasağının engellenmesi için menşe ülke hukuku uyarınca zo runlu tutroadıkça karşı davacı aleyhine sonuçlanan Karşı dava hakkındaki karar, m. münhasır mahkeme seçimi anlaşması hariç bir şekilde yapılan veya yazılı bir şekilde ya da herhangi bir iletişim yöntemi ile daha sonra erişilebilir hale getiren bir yöntemle oluşturulan anlaşma çerçevesinde yetkili kılınan mahkeme tarafın dan verilen bir karar, Bu paragrafta belirtilen münhasır mahkeme seçimi anlaşması; iki ya da daha fazla taraf arasında spesifik bir hukuld ilişkiden kaynaklanan ya da bu ilişkiden doğa bilecek uyuşmazlıkların bir Devlete ait mahkeme ya da bir ülkenin bir veya daha fazla mahkemesi tarafından çözülmesi için ve diğer tüm mahkemeterin yetkisinin kaldırılması amacıyla akdedilen anlaşmayı ifade etmektedir. 2. Tanıma veya tenfiz talebi, asıl olarak kişisel, aile veya evle ilgili (tüketici) amaçlarla hareket eden gerçek kişiye karşı tüketici sözleşmesine ilişkin konularda veya çalışana karşı çalışanın iş sözleşmesine ilişkin konularda istenir ise; a. birinci paragrafın (e) bendi yalnızca, sözlü ya da yazılı rıza mahkemeye iletil miş ise uygulanacaktır , b. Birinci paragrafın (f) , (g) ve (m) bentleri ise uygulanmayacaktır. 3. Birinci paragrafhükmü, taşınrnaz malların kiralanınasına ilişkin kararlar veya taşınrnaz malların tesciline ilişkin karara uygulanmayacaktır . Bu tür kararlar, yal nızca, ilgili kararın taşınınazın bulunduğu yer mahkemesi taraf ından verilmiş ol ması halinde tanıma ve tenfiz için uygun olacaktır. (Dülger/Dülger, s. 1734-1736). 40 Özel, Haksız Fiiller, s. 27. 21 Cemile DEMiR GÖKYAYLA Ticari Uyuşma zlıklarda Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi yetkinin aşırı yetki tesis edip etmediğine bakılması gerekir.41 Örneğin, davacının kendi yerleşim yeri mahkemesine verilen yetki, aşırı yetki kuralı olarak değerlendirilmeye adaydır. Ancak, insan hakları ihlali nede niyle uğranılan zararın tazmini amacıyla dava açılması halinde davacının yerleşim yeri mahkemeleri aşırı yetkili mahkeme olarak değerlendirilme melidir. Yine zayıf tarafın kendi yerleşim yerindeki veya mutad mesken mahkemelerine yetki tanıyan yetki kuralları da davacı korunmaya muhtaç zayıf taraf olduğu için aşırı yetki kuralı olarak mütalaa edilmemektir .42 Nitekim, MÖHUK'u n 44'üncü ve 45'inci maddelerinde zayıf taraf olarak mütalaa edilen işçi ve tüketiciye, yerleşim yeri ve mutad mesken mahke melerinde dava açma imkanı getirilmiştir. VII. Münhasır Yetki Kuralları MÖHUK'un 51 'inci maddesinin (b) bendi uyarınca, yabancı bir mahkeme kararının Türkiye'de tanınması ve tenfiz edilebilmesi için Türk mahkemelerinin münhasır yetkisine giren bir konuda verilmemiş olması gerekir. Türk mahkemelerinin münhasır yetkisine giren konularda veri len yabancı mahkeme kararları Türkiye'de tanınmaz ve tenfiz edilemez. Aynı şekilde, Türk mahkemelerinin münhasır yetkili oldukları bir davada yabancı mahkeme lehine yapılan bir yetki sözleşmesine dayanarak yetki itirazında bulunulması halinde yetkisizlik itirazı reddeditir ve uyuşmazlı ğın esası hakkında karar verilir (MÖHUK.m.47). Münhasır yetki kuralının ne anlama geldiği konusunda doktrinde ve mahkeme kararlarında birlik bulunmaktadır.43 Bilindiği gibi iç huku- 41 Nomer, Yetki, s. 401; Ekşi, s. 50-51; İskenderoğlu, s. 20; Sarıöz Büyükalp, s. 328; Güven, s. 127. 42 Huysal, s. 487 vd.; Güven, s. 127; Çörtoğlu Koca, s. 187. işkence yapılması ne deniyle uğranılan zarann tazmini konusunda yetkili olabilecek mahkemeler için bkz. AİHM, Nan-Liman ve İsviçre Davası, 15 Mart 2018, (http://hudoc.echr.coe. int/eng?i=OO I-181789, Erişim Tarihi 7/12/2020). 43 22 6100 sayılı HMK'nın yürürlüğe girmesinden önceki dönemdeki tartışmalar için bkz. Esen, Münhasır Yetki, s. 184 vd. Milletleraras i Yetki Kurallanna İlişkin Temel Esaslar kun yer itibariyle yetki kurallarının bazıları kesin yetki kuralıdır. Bunlar kamu düzenine ilişkindir ve davanın mutlaka kesin yetkili mahkemede açılması gerekir. Aksi takdirde, mahkeme davanın her aşamasında re'sen yetkisiz olduğuna karar verebilir. Münhasır yetki kuralları ise kesin yetki kuralları olmakla beraber diğer devlet mahkemelerin in yetkisi karşısında münhasır an Türk mahkemelerinin yetkili olduğu anlamına gelmektedir. İç hukukun her kesin yetki kuralı, MÖHUK'un 47'nci ve 54(b) madde leri anlamında münhasır yetki kuralı değildir. Bir yetki kuralının getiriliş amacından ve kaleme alınış tarzından hareketle münhasır yetki kuralı olup olmadığına karar verilmesi gerekir. Kesin yetki kuralının getiriliş amacı, yetki kuralına konu olan davanın mutlaka Türk mahkemelerinde görülme sini sağlamak olmalıdır.44 Taşınınazın aynına ilişkin davalarda taşınınazın bulunduğu yer mah kemesinin kesin yetkili olduğunu düzenleyen HMK'nın 12'nci maddesi münhasır yetki kur alıdır. Devletlerin başka bir ülkedeki taşınmaz üzerin deki ayni haklar hakkında yargı yetkileri kullanamayacakianna dair bir anlayış bulunsa da devletler bu konuda milletlerarası hukuk alanında bir kural koymak yerine kendi ülkelerindeki taşınınazın aynına ilişkin yaban cı mahkeme kararlarını tanınmamakla yetinmişle rdir.45 Türk hukukunda münhasır yetki kuralı olduğu düşünülen yetki kural ları ikinci bölümde o yetki kuralının ele alındığı başlıkta açıklanmaya çalışılmıştır. VIII. Milletlerarası Yetki Kurallarının Belirlenmesine İlişkin Sistemler Devletlerin milletlerarası yetki kurallarını belirlerken tercih edebi lecekleri değişik sistemler bulunmaktadır. Aşağıda kısaca bu sistemlere değinilecektir. 44 Nomer, Tenfiz, s. 566; Esen, Münhasır Yetki, s. 186-187; Süzen, Denetim, s. 5 vd.; Güngör, s. 234. 45 Nomer, Yetki, 402; Ekşi, s. 252; Kiestra, s. 92. 23 Cemile DEMiR GÖKYAYLA Ticari Uyuşma zlıklarda Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi A. Milli Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisinin Verilen Kararların Yabancı Ülkelerde Tanınması ve Tenfizi Dikkate Alınarak Belirlen mesi Bu sistemlerden bir tanesi, yer itibar iyle milletlerarası yetki kuralları belirlenirken verilen kararın yabancı ülkede tanınması ve tenfiz edilmesini gözeterek tanıma tenfize engel olmayacak nitelikte yetki kurallarının belir lenınesini esas alır. Bu anlamda, milli uyuşmazlıklarda yer itibariyle yetki li mahkemenin milletlerarası yetkiyi de tesis edebilmesi, verilecek kararın yabancı bir ülkede, örneğin tarafların vatandaşı olduğu ülkede tanınması tenfizinin mümkün olmasına tabi olabilir. Zira bazı hukuk sistemlerinde yabancı bir mahkeme kararının tanınması ve tenfizi, menşe mahkemesinin tanıma tenfiz devletinin hukukuna göre milletlerarası (dolaylı) yetkiye sahip olmasına bağlı olabilir.46 Örneğin, İsviçre Milletlerarası Özel Hukuk Kanununun 25 ve 26'ncı maddeleri, kararı veren mahkemenin yetkili olmasına ilişkin koşullar içermektedir. 25'inci madde uyarınca, yabancı bir mahkeme kararının İsviçre 'de tanınması ve tenfizi için kararı veren yabancı makamın yetkili olması gerekmektedir. 26'ncı madde hangi hallerde yabancı makamın, 25'inci madde anlamında yetkili olduğunu düzenlemektedir. Buna göre, yabancı makam, İsv. MÖHK'ta yer alan bir milletlerarası yetki kuralı gereğince yetkiliyse (dolaylı yetkili); bu şekil de yetki tesis edilemiyorsa
|
alır. Bu anlamda, milli uyuşmazlıklarda yer itibariyle yetki li mahkemenin milletlerarası yetkiyi de tesis edebilmesi, verilecek kararın yabancı bir ülkede, örneğin tarafların vatandaşı olduğu ülkede tanınması tenfizinin mümkün olmasına tabi olabilir. Zira bazı hukuk sistemlerinde yabancı bir mahkeme kararının tanınması ve tenfizi, menşe mahkemesinin tanıma tenfiz devletinin hukukuna göre milletlerarası (dolaylı) yetkiye sahip olmasına bağlı olabilir.46 Örneğin, İsviçre Milletlerarası Özel Hukuk Kanununun 25 ve 26'ncı maddeleri, kararı veren mahkemenin yetkili olmasına ilişkin koşullar içermektedir. 25'inci madde uyarınca, yabancı bir mahkeme kararının İsviçre 'de tanınması ve tenfizi için kararı veren yabancı makamın yetkili olması gerekmektedir. 26'ncı madde hangi hallerde yabancı makamın, 25'inci madde anlamında yetkili olduğunu düzenlemektedir. Buna göre, yabancı makam, İsv. MÖHK'ta yer alan bir milletlerarası yetki kuralı gereğince yetkiliyse (dolaylı yetkili); bu şekil de yetki tesis edilemiyorsa ama davaimm yerleşim yeri kararın veri ldiği ülkedeyse yetkilidir. Yabancı makamın asıl dava hakkında yetkili olması ve asıl dava ile karşı dava arasında bir irtibat bulunması halinde karşı dava hakkında da yetkili olduğu kabul edilmiştir. İktisadi menfaatleri ilgilendi ren kararlar bakımınd an başka alternatifler de düzenlenmiştir . Buna göre, yabancı mahkeme, İsv. MÖHK uyarınca geçerli bir (yetki) anlaşma(sı) yla yetkilendirilmişse veya davalı yabancı mahkemede yetki itirazında bulunmadan uyuşmazlığın esası hakkında yargılamaya katılmışsa yabancı makam 25 'inci madde anlamında yetkilidir. 46 Ekşi, s. 37-39. 24 Milletler arasi Yetki Kurallanna İlişkin Temel Esaslar 2 Temmuz 2019 tarihli Hukuki ve Ticari Konularda Yabancı Mahkeme Kararlarının Tanınmasına ve Tenfizine İlişkin La Haye Anlaşması47 uya rınca akit devlet mahkemelerinde verilen bir kararın diğer bir akit devlette tanınıp tenfiz edilebilmesi için, Sözleşmenin 5'inci maddesinde sayılan mahkemel erden birisi tarafından verilmiş bir karar olması gerekmekte dir.48 Tanıma tenfiz kararı verecek olan mahkeme, menşe devlette kararı veren mahkemenin Anlaşmada sayılan dalaylı yetki kurallarına göre yet kili olup olmayacağını incelemek zorundadır . Anlaşmanın 5'inci madde sinde yer alan dalaylı yetki kuralları, menşe devletle uyuşmazlık arasında bir irtibatın bulunmasını gerektirmektedir. 5'inci maddede sayılan 13 dalaylı yetki kuralı, davalıyla bağlantılı yetki kuralları, anlaşmaya daya nan yetki kuralları ve iddia ve menşe devlet ile bağlantılı yetki kuralları olarak sınıflandırılabi lmektedir .49 Menşe mahkemesi 5'inci maddede sayılan dalaylı yetki kurallarından birisine göre yetkili değilse karar Anlaşmaya göre değil; ama akit devletin iç hukuk kuralları uyannca tanınıp tenfiz edilebilir. Bu husus, Anlaşmanın 15'inci maddesinde düzenlenmiştir . Bu maddeye göre "Madde 6 hükmüne aykırı olmamak üzere, bu Anlaşma mahkeme kararlarının iç hukuk uyarın ca tanıma veya tenfizlerinin yapılmasına engel teşkil etmez." Dolayısıyla Anlaşmaya rağmen akit bir devlet mahkemesi 5'inci maddede sayılan yetkili mahkemel erden verilmemiş kararı da tenfiz edebilir.50 Bunun tek istisnası Anlaşmanın 6'ncı maddesinde yer alan münhasır yetki kuralıdır. Bu kural uyarınca, taşınınazın aynı hakkında taşınınazın bulunduğu yer mahkemesi dışında bir mahkemeden verilen kararlar, 5'inci madde uyarın ca yetkili bir mahkemeden verilmiş olsa veya iç hukuk uyarınca tanınabilir olsa da tanınmazY 47 Bkz. yuk. dn. 38 48 Anlaşmanın 5'inci maddesinin tercümesi için bkz. yuk. dn. 39. 49 Çalışkan/Çalışkan, s. 241; Süral Ef eçınar, s. 786. 50 Garcimartin-Saumier, s. 88; Çalışkan/Çalışkan, s. 240; Süral Efeçınar, s. 788 51 Nomer, 1974 yılında kaleme aldığı "Devletler Hususi Hukukunda Milletlera rası Yetki Methumu" adlı eserinde, devletler arasında taşınınazın aynına ilişkin 25 Cemile DEMİR GÖKYAYLA Ticari Uyuşmazlık larda Türk Mahkemeleri nin Milletlerarası Yetkisi Anlaşmanın, taraf devletlerin doğrudan yetki kurallarını düzenlemedi ği ve taraf devletlerin doğrudan yetki kurallarını belirlemek konusundaki yetkilerinin Anlaşmadan etkilenmeyeceği ifade edilmiştir. Tenfiz hakimi, menşe mahkemesinin kendi hukukuna göre yetkili olup olmadığını ince lemeyecektir. Ancak, 5'inci maddede yer alan yetki kurallarına uygun milletlerarası yetki kurallarına sahip olan devlet mahkemelerinden verilen kararlar Anlaşma uyarınca tenfiz imkanınd an daha çok yararlanab ilecek tir.52 Anlaşma, menşe devlet mahkemesinin Anlaşmanın 5'inci maddesi uyannca yetkili olmasını aramakla dalaylı olarak akit devlet mahke melerinin milletlerarası yetki kurallarını belirlerken benimseyecekleri stratejilerini etkileyebil ir. Maddede sayılan yetki kuralları karşılaştırmalı hukukta genel kabul gören mahkemeyle uyuşmazlık arasında olması gere ken irtibat anlayışını yansıtmaktadır. 53 Bu itibarla Anlaşmaya taraf olan devletler, mahkemelerinin yetkilerini 5'inci maddedeki irtibat noktalarını esas alarak belirlemek isteyebilir. Böylece, verdikleri kararların akit dev let mahkemelerinde tenfizini temin etmek isteyebilirler. Bu nedenle, artık devletlerin yetki tesis ederken kararın tenfizini de düşünmek zorunda oldukları söylenebilirse de kanımızca bu mutlak bir kural değildir. Zira Anlaşma, saydığı 13 yetki kuralı uyarınca yetkili olmayan bir mahkeme den verilen kararın en azından iç hukuka göre tenfizini, taşınınazın aynına ilişkin kararlar hariç olmak üzere engellememektedir. 52 53 26 uyuşmazlıklarda taşınınazın bulunduğu yer mahkemes inin münhasır yetkili kabul edilmesi yönünde bir şuur oluştuğunu ancak bunun devletlerin yabancı ülkede bulunan taşınınazın aynına ilişkin uyuşmazlıkları milletlerarası yetkilerinden vazgeçme lerini gerektiren bir milletlerarası hukuku kuralı oluşmadığını ifade et miştir. (Nomer, Yetki, s. 419). Bu çalışmadan 45 yıl sonra, 2019 yılında devlet lerin imzasına açılan Sözleşmenin uzun yıllardır oluşmakta olan bu ortak bilincin tezahürü olduğu söylenebilir. Zira, bir akit devlet mahkemesinde diğer bir akit devlette bulunan taşınınazın aynına ilişkin bir kararın tanınması yasaklanmıştır . Ancak yine akit devletlerin milletlerarası yetkilerini tesis etmelerini yasaklayan bir düzenleme yapılmamı ştu. Garcimartin-Saumier, s. 88. Sürat Efeçınar, s. 787. Milletleraras ı Yetki Kurallarına ilişkin Temel Esaslar Türk mahkemeleri nin milletlerarası yetkisi tesis edilirken, bu karann yabancı devletlerde tenfiz edilme kabiliyederi belirleyici temel unsur olmamalıdır . Zira öncelikle, başka bir devletin mahkemeleri münhasır yetkili olduğu için veya başka bir ülkenin milletlerarası yetki kurallarının dolaylı uygulanması halinde Türk mahkemelerinin milletlerarası yetkili olmadığı için objektif bir irtibatın varlığına rağmen Türk mahkemele rinin milletlerarası yetkisinden vazgeçmek için haklı bir sebep yoktur. Devletlerin yabancı unsurlu uyuşmazlıklar bakımından yargılama yetki leri birbirine eşittir. 54 Özellikle milletlerarası ticari uyuşmazlıklar bakımından Türk mahke melerinin milletlerarası yetkisinin kararın başka ülkelerde tenfizine bağla mak doğru olmayacaktır. Zira, milletlerarası ticaretle uğraşan kişiler, karann davanın açıldığı ülkede i cra kabiliyeti yoksa veya i cra edileceği ülkede tenfiz edilemeyecekse burada dava açmayacaklardır.55 Karann başka bir yerde tenfizinin gerekmeme sine rağmen Türk mahkemelerinin yetkisinin hertaraf edilmesi de kanun koyucu için bariz bir yanlış tercih olacaktır. Bu bağlam da, HUMK'nun 16'ncı maddesindeki davalının malvarlığının bulunduğu yerdeki Türk malıkernelerin yetkisinin kaldırılması ve yalnızca uyuşmazlık konusu malvarlığının bulunduğu yer mahke mesiyle sınırlandınlma sı; madde gerekçesinde de bu daralmanın tek gerekçesinin Türk mahkeme kara rlannın yabancı ülkelerde tenfiz edilmerne riski olarak gösterilmesi kanun koyucu nun hatalı bir tercihidir. Bu konuya aşağıda tekrar değinilecektir.56 B. İç Hukukun Yer İtibariyle Yetki Kurallarının Uygulan ması Suretiyle Milletlerarası Yetkinin Tesisi (Bağımlı Yetki Sistemi) Bu sistemde, yabancı unsurlu özel hukuk
|
başka ülkelerde tenfizine bağla mak doğru olmayacaktır. Zira, milletlerarası ticaretle uğraşan kişiler, karann davanın açıldığı ülkede i cra kabiliyeti yoksa veya i cra edileceği ülkede tenfiz edilemeyecekse burada dava açmayacaklardır.55 Karann başka bir yerde tenfizinin gerekmeme sine rağmen Türk mahkemelerinin yetkisinin hertaraf edilmesi de kanun koyucu için bariz bir yanlış tercih olacaktır. Bu bağlam da, HUMK'nun 16'ncı maddesindeki davalının malvarlığının bulunduğu yerdeki Türk malıkernelerin yetkisinin kaldırılması ve yalnızca uyuşmazlık konusu malvarlığının bulunduğu yer mahke mesiyle sınırlandınlma sı; madde gerekçesinde de bu daralmanın tek gerekçesinin Türk mahkeme kara rlannın yabancı ülkelerde tenfiz edilmerne riski olarak gösterilmesi kanun koyucu nun hatalı bir tercihidir. Bu konuya aşağıda tekrar değinilecektir.56 B. İç Hukukun Yer İtibariyle Yetki Kurallarının Uygulan ması Suretiyle Milletlerarası Yetkinin Tesisi (Bağımlı Yetki Sistemi) Bu sistemde, yabancı unsurlu özel hukuk uyuşmazl ıklarına özgü ayrı milletlerarası yetki kurallarının getirilmesine gerek duyulmamaktadır. İç hukukun yer itibariyle yetki kuralları, yabancı unsurlu uyuşmazlıklarda da 54 Ekşi, s. 40-41. 55 Bkz. aşğ. Bölüm I, XII. 56 Bkz. aşğ. Bölüm II, II, A, 2, c. 27 Cemile DEMİR GÖKYAYLA Ticari Uyuşmazl ıklarda Türk Mahkemeler inin Milletlerarası Yetkisi malıkernelerin milletlerarası yetkisini tesis etmektedir.57 Türk milletlerara sı yetki sistemi, iç hukukun yer itibariyle yetki kurallarına göre belirlendi ği için bu konuya aşağıda Türk mahkemelerinin yetki sistemi açıklanırken değinilecektir. 58 C. İç Hukukun Yer İtibariyle Yetki Kurallarından Ayrı Milletlerarası Yetki Kurallarının Konulması (Bağımsız Yetki Sistemi) Bu sistemde, milli malıkernelerin milletlerarası yetkisinin tespitinde iç hukukun yer itibariyle yetki kurallarından hareket edilmesinin, millet lerarası yetki kuralları belirlenir ken gözetilmesi gereken tüm menfaatleri korumayacağı fıkrinden hareket edilmektedir. Yukarıda ifade ettiğimiz gibi, iç hukukun yer itibariyle yetki kurallan, taraftarla sübjektif bir bağ lantısı veya uyuşmazlığın konusuyla mahkeme arasında yakın ve gerçek bir irtibat kuran maddi veya hukuki olayların olduğu yer mahkemelerinin yetkisini tesis eder. İç hukukun yer itibariyle yetki kur alları, taraflar ara sındaki usulü konulardaki dengeyi ve uyuşmazlığın hızlı, az masrafla ve kolay çözülmesine sağınayı amaçlar.59 Oysa milletlerarası yetki tesis edi lirken iç hukukun yer itibariyle yetki kurallarının koruduğu menfaatlerden farklı menfaatler de vardır. Bunlardan birisi, karann yabancı ülkelerde tenfızinin gerekip gerekmeyeceğidir. Diğerleri, dış karar ahenginin tesi si, kararın konusu hukuki ilişkinin önemi olarak ifade edilmiştir. Diğer taraftan, uyuşmazlığın hangi devlet mahkemesinde gör ülmesinin gerek tiği uygulanacak hukuku da etkileyecektir. Bu nedenle, iç hukukun yer itibariyle yetkinin tesis edilmesi yerine milletlerarası yetkiyi düzenleyen bağımsız yetki kur allannın getirilmesinin daha doğru olduğunu kabul eden sistemler olmuştur.60 57 Ekşi, s. 42-44; İskenderoğlu, s. 25-26. 58 Bkz. aşğ. Bölüm I, IX, B. 59 Bkz. yuk. Bölüm I, V. 60 Ekşi, s.41-42; İskenderoğlu, s.24-25; Doğan, Milletlerarası Ticaret Hukuku, s. 1304. 28 Mil/etleraras r Yetki Kuralla nna ilişkin Temel Esaslar Bu konuda İsviçre MÖHK örnek gösterilebilir. İsviçre MÖHK, yabancı unsurlu uyuşmazlıklarda İsviçre mahkemeleri nin milletlerarası yetkisini MÖHK'ta düzenlemiştir (İsv. MÖHK.m.2-10, m.l09, m.l12, m.ll4). AB'ye üye olan devletlerin mahkemelerinin milletlerarası yetki si de 1968 tarihli Hukuki ve Ticari Konularda Malıkernelerin Yetkisi ve Mahkeme Kararları nın Tenfizine İlişkin Brüksel Konvansiyonun yürür lüğe girmesinden itibaren ayrı milletlerarası yetki kurallarıyla yeknesak olarak iç hukukun yer itibariyle yetki kurallarıyla değil bağımsız millet lerarası yetki kurallarıyla düzenlenmiştir .61 Brüksel Konvansiyonu Tüzük olarak yeniden düzenlemiş (AB Brüksel Tüzüğü I) ve Tüzük'te, 2012 yılında bazı değişiklikler yapılmıştır (AB Brüksel Tüzüğü II).62 Dolasıyla, AB Hukukunda da üye devletlerin milletlerarası yetkisi, iç hukukun yer itibariyle yetki kurallarından ayrı düzen lenmiştir. Bazı ülkelerde milletlerarası yetki kuralları iç hukukun yer itibariyle yetki kurallarından bağımsız olarak düzenlenmesine rağmen milletlerarası yetki kurallarındaki bağlama noktalarıyla iç hukukun yer itibariyle yetki kurallarının bağlama noktaları genellikle aynıdır. Örneğin genel yetki li mahkeme, İsviçre MÖHK'u n ikinci maddesi, AB Brüksel Tüzüğü II'nin 4'üncü maddesi ve HMK'nın 6'ncı maddesi uyarınca davaimm yerleşim yeri mahkemesidir . AB Brüksel Tüzüğü II'nin 7 (l)'inci maddesi uyarın ca, sözleşmeden doğan uyuşmazlık larda yetkili mahkemel erden birisi de ifa yeri mahkeme sidir. HMK'nın lO'uncu maddesi de ifa yeri mahkeme lerini yetkilendi rrnektedir. Haksız fıilden doğan davalarda haksız fiilin ika yeri mahkemesi hem Tüzük'ün 7(2) maddesi hem de HMK'nın 16'ncı mahkemesi uyarınca yetkili mahkemedir . Tüzük'te diğer bazı özel durum lar için özel yetki kuralları bulunmakla birlikte bağlama noktalarının iç hukukun yer itibariyle yetki kurallanndan farklı olduğunu iddia etmek güçtür. İsviçre MÖHK'ta yine yerleşim yeri, işyeri, mutad mesken, ifa 61 OJ L 299, 31. ı2.1972, p. 32-42. 62 Reguıation (EU) No 1215/20 ı 2 of the European Parliament and of the Council of ı 2 December 20 ı 2 on jurisdiction and the recognition and enforcement of judg ments in civiı and commerciaı matters (OJ L 351, 20.12.2012). 29 Cemile DEMİR GÖKYAYLA Ticari Uyuşma zlıklarda Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi yeri (İsviçre MÖHK.m. l09, m.ll2, m.ll4) gibi aynı bağlama noktalarını kullanmaktadır . D. İç Hukukun Yetki Kuralları Yanında Milletlerarası Yetkiye İlişkin Tamamlayıcı Milletlerarası Yetki Kuralları Koyulması İç hukukun yer itibariyle yetki kurallann ve milletlerarası yetki kural larının aynı bağlama noktalarından hareket ediyor olması kanımızca bütün milletlerarası yetki kurallarının ayrıca düzenlenmesi gereğini ortadan kal dırmaktadır. Bununla birlikte milletlerarası yetki kurallannın iç hukukun yer itibariyle yetki kurallarından farklı dinamikle ri olabilir. Bu dinamik lerden kaynaklanan kaygılar bazı özel milletlerarası yetki kuralları geti rilmesiyle çözüme kavuşturula bilir. Bu yaklaşım, karma nitelikli millet lerarası yetki sistemi olarak anılmıştır.63 MÖHUK , Türk mahkemelerinin milletlerarası yetki sistemini karma yetki sistemi üzerine kurmuştur. IX. Türk Milletlerarası Yetki Sistemi A. Milletlerarası Yetki Kurallarının Tarihçesi Antik dönemden önce milletlerarası yetki kurallarına ilişkin düzenle meler yapılmasına gerek olmamıştır. Zamanla ticari amaçlı, savaş, keşif, hac ya da iltica amaçlı dolaşım artmıştır. Bizim konumuz bakımınd an özellikle önemli olan ticaret amaçlı dolaşımın artmış olmasıdır. Bir süre sonra, Roma ve Yunan şehir devletlerinde yabancı unsurlu uyuşmazlıkları çözümlernek üzere yetkili mahkemeler kurulmuş ve yabancı unsurlu uyuş mazlıklara uygulanacak bir hukuk sistemi gelişmeye başlamıştır. Yabancı unsurlu uyuşmazlıklarda yetkili mahkeme, davaimm yerleşim yeri ve/veya bulunduğu yer mahkemesi olarak düzenlenmiş tir. Sözleşmeden doğan davalarda sözleşmenin yapıldığı yer mahkeme sinin yetkili kılınmıştır. Bir devletteki farklı milletten olan kişilerin aralanndaki uyuşmazlıkların 63 Ekşi, s. 44; İskenderoğlu, s. 26. 30 Milletleraras ı Yetki Kurallarına ilişkin Temel Esaslar çözülmesi için bu toplulukla ra özgü mahkemeler kurulmuştur.64 Osmanlı Devleti döneminde de davacı ve davaimm farklı yargı çevrelerinde otur maları halinde davaimm oturduğu yerdeki şer'i mahkemeler yetkiliydi.65 Türkiye tarihinde öncelikle Osmanlı dönemine değinilmesi gerekir. Osmanlı Devleti'nde mahkemelerinin yabancı unsurlu uyuşmaz lıklardaki yargı yetkisi kapitülasyonla r nedeniyle sınırlandınlmıştır.66 Osmanlı tabi iyetinde olmayan aynı
|
olmasıdır. Bir süre sonra, Roma ve Yunan şehir devletlerinde yabancı unsurlu uyuşmazlıkları çözümlernek üzere yetkili mahkemeler kurulmuş ve yabancı unsurlu uyuş mazlıklara uygulanacak bir hukuk sistemi gelişmeye başlamıştır. Yabancı unsurlu uyuşmazlıklarda yetkili mahkeme, davaimm yerleşim yeri ve/veya bulunduğu yer mahkemesi olarak düzenlenmiş tir. Sözleşmeden doğan davalarda sözleşmenin yapıldığı yer mahkeme sinin yetkili kılınmıştır. Bir devletteki farklı milletten olan kişilerin aralanndaki uyuşmazlıkların 63 Ekşi, s. 44; İskenderoğlu, s. 26. 30 Milletleraras ı Yetki Kurallarına ilişkin Temel Esaslar çözülmesi için bu toplulukla ra özgü mahkemeler kurulmuştur.64 Osmanlı Devleti döneminde de davacı ve davaimm farklı yargı çevrelerinde otur maları halinde davaimm oturduğu yerdeki şer'i mahkemeler yetkiliydi.65 Türkiye tarihinde öncelikle Osmanlı dönemine değinilmesi gerekir. Osmanlı Devleti'nde mahkemelerinin yabancı unsurlu uyuşmaz lıklardaki yargı yetkisi kapitülasyonla r nedeniyle sınırlandınlmıştır.66 Osmanlı tabi iyetinde olmayan aynı devlet vatandaşı olan ya da farklı devlet vatandaşı olan yabancılar arasındaki uyuşmazlıklarda Osmanlı Devleti 'nin yargı yetkisi bulunmamaktaydı.67 Bu durum yer itibariyle yetki kurallarıyla ilgi li değildir. Burada devletin yabancılar üzerindeki yargı yetkisinin sınırlan ması söz konusudur. Bu sınırlama yer itibariyle yetki kurallarına duyulan ihtiyacı geciktirmiş olabil ir. Osmanlı tebaasıyla yabancılar arasındaki hukuki uyuşmazlıklarda Osmanlı mahkemeleri yar gılama yetkisine sahipti. İlk önce Osmanlı şer'i mahkemelerinde yargılama yapılmıştır. Daha sonra Osmanlı tebaaları ile yabancılar arasındaki davalar için görevli ticaret ve ceza mahkemeler kurulmuştur. Mahkeme heyetinde yabancılar da bulun maktaydı. 68 Osmanlı tebaasıyla yabancılar arasındaki ticari uyuşmazlıklara bu karma mahke meler bakardı.69 Kapitülasyonların tek taraflı olarak kaldırılmasını müteakip, yabancı lar için yeni bir düzenin kurulması gerekmişt ir. Bu amaçla 1914 yılında İmtiyazat-ı Ecnebiyenin İlgası Üzerine Ecanib Hakkında İcra Olunacak Muameleye Dair Talimatname hazırlanarak uygulamaya yön verilmek istenmiştir70• 1915 yılında da Memaliki Osmaniyede Bulunan Ecnebilerirı 64 Altuğ, s. 42; Erten, s. 26-29. 65 Erten, s.32-33. 66 Kapitülasyonlar döneminde yargı yetkisi için bkz. Altuğ, s. 4 I -42. 67 Ekşi, s. 3; Erten, s. 37; İskenderoğlu, s. 27. 68 Ekşi, s. 4. 69 Altuğ, s. 42; İskenderoğlu, s. 27. 70 Erten, s. 41. 31 Cemile DEMiR GÖKYAYLA Ticari Uyuşmazlı klarda Türk Mahkemeler inin Milletlerarası Yetkisi Hukuk ve Vezaifı Hakkında Kanunu Muvakkat çıkarılmı ştır. Gerçek anlamda Osmanlı mahkemelerinin milletlerarası yetkisi bu Kanunla düzenlenmiştir .71 Bu Kanun geçici bir kanun olarak adlandırı lmış olma sına rağmen 1982 yılında 2675 sayılı MÖHUK yürürlüğe girene kadar yürürlükte kalmıştır. Türk mahkemelerinin yargı yetkisine ilişkin kural, Muvakkat Kanunun 4'üncü maddesinde yer almıştır. Maddenin bu çalışmayla ilgili kısmının öz Türkçe kar şılığı Erten tarafından şu şekilde ifade edilmiştir:72 "Yabancı Devlet vatandaşlarına ve taşmmaz mallara ait bütün davalar ile hukuk ve ceza davaları ile ticari davalar Osmanlı vatandaşlarıyla ilgisi bulunmasa dahi Osmanlı Devleti 'nin mahkemel er inde, Osmanlı Devleti 'nin kanun ları, nizam/an ve usulüne göre görülür. ( ... )". Çalışmamızın konusu açı sından önemli olan ticari davalar açıkça maddede zikredilmiştir. Böylece yabancı unsurlu ticari davalarda Türk mahkemelerinin yargı yetkisi oldu ğu herhangi bir tereddüde yer vermeyecek şekilde belirtilmiştir.73 Maddenin başında, Osmanlı Devleti'nin mahkemelerinin milletlerara sı hukuk anlamında yargı yetkisi düzenlenmiştir . Esas itibariyle Osmanlı Devleti egemen bir devlet olarak yargı yetkisine sahipti; ancak o dönem deki koşullar nedeniyle zaten var olan bir hakkı açıkça ifade etmek gereği duymuştur. Zira başka bazı devletler Osmanlı Devleti'nin yabancılar üzerinde yargılama yetkisinin olmadığını iddia etmekteydil er. Egemenlik haklarını ihlal eden Kapitülasyonlar rejimini kaldıran Devlet yargı yetki sinin bulunduğunu beyan etmek ihtiyacı hissetmiştir .74 71 İskenderoğlu, s. 27. 72 Erten, s. 42-43. 73 Bununla birlikte yabancıların kişi hallerine davalarda Türk mahkemelerinin yar gılama yetkisine birtakım istisnalar getirilmiştir. Bu mesele bu çalışmanın kap samında ele alınmayacağı için ayrıca değerlendirilmeyecektir . Ayrıntılı bilgi için bkz. Çelikel!Erdem, s. 560 dn. 3; Ekşi, s. 7 vd.; Erten, s. 43 vd. 74 Nomer, Yetki, s. 406; Nomer, Usul, § 190; Ekşi, s. 5. 32 Mille!lerarast Yelki Kurallanna İlişkin Temel Esaslar Söz konusu hüküm, sadece yargı yetkisini değil aynı zamanda Türk mahkemelerinin yabancı unsurlu uyuşmazlıklarda milletlerarası -yer iti bariyle-yetkisini de düzenlemiştir . "Osmanlı Devleti 'nin mahkeme/erin de, Osmanlı Devleti 'nin kanunları, nizam/arı ve usUlüne göre görülür" demek suretiyle iç hukuktaki yer itibariyle yetki kurallarının Türk mah kemelerinin milletlerarası yetkisini tayin edeceği esasını benimsemi ştir. 75 Kapitülasyonların kaldırılmasını müteakip Ecnebi Anonim ve Sermayesi Eshama Münkasim Şirketlerle Ecnebi Sigorta Şirketleri Hakkında Kanunu Muvakkat çıkarılmıştır.76 Bu Kanunun 10'uncu mad desi uyarınca anonim ya da sermayesi payiara bölünmüş bir şirkete karşı dava açılması gereken hallerde, bunların acenteleri nin ya da şubelerinin bulunduğu yer de yasal yerleşim yerleri sayılmış ve bu yer mahkemele rinde aleyhine dava açılabileceği belirtilmi ştir.77 EŞHK, 6103 sayılı Türk Ticaret Kanununun Yürürlüğü ve Uygulama Şekli Hakkında Kanunun 41 'inci maddesiyle 1 Temmuz 2012 tarihinden itibaren yürürlükten kal dırılmıştır. 78 Ticari uyuşmazlıklarda Türk mahkemelerinin milletlerarası yetkisinin tarihçesiyle ilgili olarak değinilmesi gereken bir diğer yetki hükmü de mülga 1086 sayılı Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunun 16'ncı maddesi dir. Mülga HUMK'nın 16'nın maddesi şu şekildeydi: "Türkiye dahilinde malum ikametgahı olmayanlar aleyhindeki mal davaları Türkiye 'de sakin oldukları mahal mahkemesin de ve Türkiye 'de malum meskeni yoksa emvalinin veya munazaalı şeyin veya teminatı varsa o teminatm bulundu- 75 Altuğ, s. 43; Nomer, Yetki, s. 407; Nomer, Usul,§ 190; Ekşi, s. 6; Erten, s. 43; İskenderoğlu, s. 28-29. 76 Kabul Tarihi : 30 Teşrinisan i 1330, Yayımlandığı Takvimi Vakayi: Tarih: 4 Kanu nuevvel 1330 Sayı: 2025 Yay ımlandığı Düstur :Tertip: 2 Cilt: 7 Sayfa : 142. 77 Madde 1 O -işbu kanuna tevfikan şube veya acentehane tesis olunan mahaller mensup oldukları her ecnebi anonim veya sermayesi eshama mürıkasim şirketler için ikametgahı kanuni olup mahalli mezküredeki mehakim şirketin ihtilafatının mercii rü'yetidir . 78 RG. 14/2/2011 S. 27846. Cemile DEMiR GÖKYAYLA Ticari Uyuşmazlık larda Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi ğu mahal mahkemesinde bakılır." Böylece yabancı gerçek ve tüzel kişilere karşı Türkiye'de mal varlıklarının bulunması halinde Türk mahkemele rinde dava açılması imkanı tanınmıştı. Bu hüküm kaldırılmı ştır. Bunun yerine uyuşmazlık konusu malın bulunduğu yer mahkemes inin yetkisiyle sınırlı bir yetki kuralı getirilmiştir. 79 Bu çerçevede geçici hukuki koruma kararlarında yetkili mahkeme ye ilişkin mülga 1086 sayılı 104'üncü maddesine değinebiliriz. Mülga HUMK'n ın 104'üncü maddesi uyarınca "dava ikamesinden evvel haczi ihtiyati kararı mahkeme tarafindan verilir. Haczi ihtiyatden maada talep olunan ihtiyati tedbirlerin en az masrafla ve en çabuk nerede ifası mümkün ise işbu tedbirlere o mahat mahkemesi tarafindan dahi karar verilebilir. Dava ikamesinden sonra bilümum ihtiyati tedbirlere tahkikata memur hakim tarafindan karar verilir. Şu kadar ki hakim ihtiyati tedbirin diğer
|
DEMiR GÖKYAYLA Ticari Uyuşmazlık larda Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi ğu mahal mahkemesinde bakılır." Böylece yabancı gerçek ve tüzel kişilere karşı Türkiye'de mal varlıklarının bulunması halinde Türk mahkemele rinde dava açılması imkanı tanınmıştı. Bu hüküm kaldırılmı ştır. Bunun yerine uyuşmazlık konusu malın bulunduğu yer mahkemes inin yetkisiyle sınırlı bir yetki kuralı getirilmiştir. 79 Bu çerçevede geçici hukuki koruma kararlarında yetkili mahkeme ye ilişkin mülga 1086 sayılı 104'üncü maddesine değinebiliriz. Mülga HUMK'n ın 104'üncü maddesi uyarınca "dava ikamesinden evvel haczi ihtiyati kararı mahkeme tarafindan verilir. Haczi ihtiyatden maada talep olunan ihtiyati tedbirlerin en az masrafla ve en çabuk nerede ifası mümkün ise işbu tedbirlere o mahat mahkemesi tarafindan dahi karar verilebilir. Dava ikamesinden sonra bilümum ihtiyati tedbirlere tahkikata memur hakim tarafindan karar verilir. Şu kadar ki hakim ihtiyati tedbirin diğer bir mahalde daha az masrafla ve daha çabuk lfasını kabil görürse bu hususta karar verilmek üzere o mahal hakimini naip tayin edebilir." Bu hüküm de 2011 yılında kaldırılarak uyuşmazlığın esası hakkında yetkili mahkemeden geçici hukuki koruma kararı alınmasıyla sınırlı bir yetki kuralı getirilmiştir (HMK.m. 390). Böylece, Türkiye'de uyuşmaz lığın esası hakkında yetkili bir mahkeme yoksa Türkiye'de icra edilmesi gerekınesine rağmen Türk mahkemelerinden geçici hukuki koruma kararı alınması imkanı ortadan kaldırılmıştır. 80 Türk milletlerarası yetki kurallarının tarihçesiyle ilgili değinilmesi gereken diğer bir kanun hükmü ise yabancıların Türkiye'deki acenteleri nin davalarda temsil etmelerine ilişkin düzenlemed ir. 1927 tarihli Ticaret Kanununun 95'inci ve 96'ncı maddesinde yabancı ülkelerdeki kişilerin nam ve hesabına işlernde bulunan kişilerin müvekkillerini davada temsil yetkileri düzenlenmişt ir. Aynı hüküm, 1957 tarihli mülga 6762 TTK'nın 119'uncu maddesinde yer almıştır. 1957 tarihli TTK'nın gerekçesinde "çünkü tecrübe göstermiştir ki, basılmış olan genel şartnarnelere daya- 79 Bkz. aşğ. Bölüm II, II, A, 2, c. 80 Bkz. aşğ. Bölüm II, III, A. 34 Milletlerarası Yetki Kurallarına İlişkin Temel Esaslar narak ecnebi müesseseler narnma muamele yapan umumi vekiller, bazen bir ecnebi mahkemenin selahiyetli olduğunu ileri sürer/er. Bu suiistimali önlemek maksadiyle Tasarının 119. maddesi -ki bu hüküm bu bakımdan Ticaret Kanunun 95. maddesine tekabül eder-teklif edilmiştir." deniterek maddenin asıl amacının ticari uyuşmazlıklarda Türk mahkemelerinin yet kisini tesis etmek olduğu tereddüde yer vermeyecek şekilde ortaya konul muştur.81 Aynı yetki kuralı, 6102 sayılı yürürlükteki TTK'nın 105'inci maddesinde de muhafaza edilmiştir. 82 Kapitülasyonların kaldırılması ve Muvakkat Kanun'un çıkarılma sından itibaren Türk mahkemelerinin milletlerarası yetkisi, iç hukukun yer itibariyle yetki kuralları tarafından belirlenmiştir (2675 s. mülga MÖHUK.m.27 ve 5718 s. MÖHUK.m. 40). Bunun yanında, milletlerarası ticari uyuşmazlıkların özellikleri dikkate alınarak yabancılara karşı Türk mahkemelerinde dava açılmasını sağlayan yetki kuralları da tesis edil miştir. Bu yetki kurallarında Kapitülasyonların neden olduğu endişeterin etkisi açıktır. Ancak, bu çalışmada açıklanacağı gibi, 20 ll yılında HMK ve TTK'nın yürürlük kanununun yürürlüğe girmesiyle milletlerarası ticari uyuşmazlıklarda Türk mahkemelerinin yetkisi oldukça daraltılmıştır. Bu daraltmanın, mülga HUMK'nın 16'ncı maddesi bakımından bilinçli bir tercih olduğunu madde gerekçesinden anlamakla birlikte, HMK ve TTK'da yapılan tüm değişiklikler bir arada ele alındığından yetki kuralla rının bu ölçüde daraltı lmasının kanun koyucunun bilinçli bir tercihi olup olmadığı tartışılmalıdır. Milletlerarası ticari uyuşmazlıklarda Türk mahkemelerinin yetkisinin daraltılmasına karşılık iş, tüketici ve sigorta ilişkilerinde zayıf tarafın korunması amacıyla Türk mahkemelerinin yetkisi MÖHUK'u n 44-46 maddeleriyle genişletilmi ştir. 81 Kalpsüz, s. 1; Ülgen/Helvacı /Kendigelen/Kaya/ Nomer Ertan, s. 783; Börü, s. 12. 82 Bkz. aşğ. Bölüm II, H, 4. 35 Cemile DEMiR GOKYAYLA Ticari Uyuşmazlık larda Türk Mahkemeler inin Milletlerarası Yetkisi B. Genel Milletlerarası Yetki Kuralı MÖHUK'u n 40'ıncı maddesi uyarınca yabancı unsurlu uyuşmazlık larda Türk mahkemelerinin milletlerarası yetkisini, iç hukukun yer itibariy le yetki kuralları tayin eder. Böylece, Türk mahkemelerinin milletlerarası yetkisinin iç hukukun yer itibariyle yetki kuralları tarafından belirlenmesi esası getirilmiştir.83 Türk mahkemelerinin milletlerarası yetkili olması için 83 Adana BAM, 3. HD., E. 2018/ K. 2019/124 T. 29.1.2019 "MÖHUK'un "40. mad desine göre; "(1) Türk mahkemelerinin milletlerarası yetkisini, iç hukukun yer itibariyle yetki kuralları tayin eder". 36 Yine aynı Kanunun 46. Maddesinde; "Sigorta sözleşmesi nden doğan uyuşmaz lıklarda, sigortaemın esas işyeri veya sigorta sözleşmesini yapan şubesinin ya da acentasının Türkiye'de bulunduğu yer mahkemesi yetkilidir. Ancak sigorta ettirene, sigortalıya veya lehdara karşı açılacak davalarda yetkili mahkeme, onla rın Türkiye'deki yerleşim yeri veya mutad meskeni mahkemesi dir" şeklindedir. Türk hukukunda milletlerarası yetkiye ait özel kurallar konulması yerine, iç hu kukun yer itibariyle yetki kurallarının milletlerarası yetkinin de doğum sebebi olarak nazara alınması tercih edilmiştir. İç hukukun yer itibariyle yetki kurallarının milletlerarası yetki kuralları olarak da görev gördüğüne göre, milletlerarası yetkinin varlığı yer itibariyle yetkili bir mahkemenin bulunmasına bağlanmış olmaktadır. Diğer bir söyleyişle, yer itiba riyle yetkili bir mahkemenin bulunması milletlerarası yetkisinin doğumu için ye terlidir. Milletlerarası yetki konusuna ilişkin genel kural MÖHUK' un 40. maddesinde yer almaktadır. Bu hüküm uyarınca yabancılık unsuru taşıyan uyuşmazlıktarla Türk mahkemelerinin milletlerarası yetkisini, iç hukukun yer itibariyle yetki kuralları tayin eder. Bu MÖHUK' da düzenlenmiş bir genel yetki kuralıdır. Buna göre, yabancı unsurlu bir uyuşmazlıkta Türkiye'de yer itibariyle yetkili bir mahkeme mevcut ise, Türk mahkemelerinin o dava bakımdan milletlerarası yetkisi de mev cuttur." [Lexpera içtihat Bilgi Bankası] Y. ll. HO., E. 2014/2059 K. 2015/712 T. 20.1.2015 "Milletlerarası Medeni Usul Hukuku ise; yabancı unsurlu olay ve ilişkilerden kaynaklanan uyuşmazlıklarda, diğer konular yanında, özellikle Türk mahkemelerinin davaya bakmaya yetkisi olup olmadığını belirleyen kaidelerin bütünüdü r. 12.12.2007 tarihinde yürürlüğe giren, 27.1 1.2007 günlü 5718 sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkındaki Kanun; Devletler Hususi Hukukumu zun ana kaynağını oluşturur. Bu kanun "Milletlerarası Özel Hukuk" ile "Milletle rarası Usul Hukuku" olarak iki bölümde düzenlenmiştir. Milletleraras i Yetki Kurallanna İlişkin Temel Esaslar 1 • iç hukukun yer itibariyle yetki kuralları uyarınca yetkili olmaları gerekli ve yeterlidir.84 İç hukukun yer itibariyle yetki kuralları, başta HMK'daki Milletlerarası bağlantıları bulunan (Yabancı Unsurlu) olay ve ilişkilerden kaynak lanan hukuki uyuşmazlıklarda, mahkemelerin milletlerarası yetkilerini düzenleyen kaideler Usul Hukukunu meydana getirir. 5718 sayılı Yasa, milletlerarası yetkiye ilişkin hükümleri ile (Md.40-49) Türk mahkemelerinin Devletler hukuku anlamın da haiz oldukları yargı yetkisini hangi ölçüler içinde kullanacaklarını belirler. 5718 sayılı yasanın milletlerarası yetki başlıklı 40 ncı maddesi "Türk mahke melerinin milletlerarası yetkisini, iç hukukun yer itibariyle yetki kuralları tayin eder." hükmünü haiz olup, 6100 sayılı HMK.nun genel yetkili mahkeme başlıklı 6.madddesi, "Genel yetkili mahkeme, davalı gerçek veya tüzel kişinin davanın açıldığı tarihteki yerleşim yeri mahkemesidir." şeklindeki düzenlemeyi içermek tedir. Yine aynı yasanın sözleşmeden doğan davalarda yetki başlıklı lO'ncu mad desine göre sözleşmeden doğan davalar, sözleşmenin i fa edileceği yer mahkeme sinde de açılabilir."
|
İç hukukun yer itibariyle yetki kuralları, başta HMK'daki Milletlerarası bağlantıları bulunan (Yabancı Unsurlu) olay ve ilişkilerden kaynak lanan hukuki uyuşmazlıklarda, mahkemelerin milletlerarası yetkilerini düzenleyen kaideler Usul Hukukunu meydana getirir. 5718 sayılı Yasa, milletlerarası yetkiye ilişkin hükümleri ile (Md.40-49) Türk mahkemelerinin Devletler hukuku anlamın da haiz oldukları yargı yetkisini hangi ölçüler içinde kullanacaklarını belirler. 5718 sayılı yasanın milletlerarası yetki başlıklı 40 ncı maddesi "Türk mahke melerinin milletlerarası yetkisini, iç hukukun yer itibariyle yetki kuralları tayin eder." hükmünü haiz olup, 6100 sayılı HMK.nun genel yetkili mahkeme başlıklı 6.madddesi, "Genel yetkili mahkeme, davalı gerçek veya tüzel kişinin davanın açıldığı tarihteki yerleşim yeri mahkemesidir." şeklindeki düzenlemeyi içermek tedir. Yine aynı yasanın sözleşmeden doğan davalarda yetki başlıklı lO'ncu mad desine göre sözleşmeden doğan davalar, sözleşmenin i fa edileceği yer mahkeme sinde de açılabilir." anılan yasanın haksız fiilden doğan davalarda yetki başlıklı 16'ncı maddesine göre ise "Haksız fiilden doğan davalarda, haksız fiilin işlendiği veya zararın meydana geldiği ya da zarar görenin yerleşim yeri mahkemesi de yetkilidir." [Lexpera içtihat Bilgi Bankası]. Y. 10. HO., E. 2012/18234 K. 2014/16648 T. 08.07.2014 "Dava tarihi itibari ile yürürlükte olan 2657 Sayılı MÖHUK'u n 27. maddesi gereğince Türk Mahkeme lerinin milletlerarası yetkisini, iç hukukun yer itibarıyla yetki kuralları tayin eder. Yani, bir dava hakkında Türk Hukukunda, hiçbir ülke içi yetki kuralı yoksa, Türk Mahkemeleri, o dava için uluslararası yetkiye sahip değildir. Buna göre, HUMK. nun genel ve özel yetkiyi içeren hükümlerinin olayda varlığı halinde Türk Mah kemelerinin (icra daireleri) uluslararası yetkisinin kabulü gerekir. (ProfDr. Baki Kuru Usul 2001-1 Ci lt sahife: 635 v.d.) Bu durum, 5718 Sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun ile de devam ettirilmiştir. (5718 Sayılı Yasanın 40.maddesi hükmü)" [Lexpera içtihat Bilgi Bankası]. 84 Akıncı, BATİDER, s. 98. Y. 21. HO., E. 2019/5309 K. 2019/7692 T. 11.12.2019 "Öncelikle çözülmesi ge reken husus hangi ülke mevzuatının uygulanacağıdır. Yargı yetkisi, devletin ege menlik hakkının bir görünümüdür . Devlet, kural olarak ülkesi üzerinde yaşayan yabancılar da dahil olmak üzere, ülkesinde bulunan herkes ve herşey hakkında yargı yetkisini kullanabilir. Hatta "Lotus" davasında ortaya konulduğu üzere dev let yargı yetkisini ülkesi dışında vuku bulmuş olayları da kapsayacak şekilde kul lanabilir. Örneğin, devlet ülkesi dışında gerçekleşmiş bir haksız fiile ilişkin olarak yargı yetkisini kullanabilir. Yabancı unsurlu olaylarda belirli bir devletin mahke melerinin yetkili olup olmadıkları "milletlerarası (uluslararası) yetki kavramı" ile ifade edilir. Milletlerarası yetki kavramının iki yönü bulunmaktadır . Bu kavram 37 Cemile DEMiR GÖKYAYLA Ticari Uyuşma zlıklarda Türk Mahkemeleri nin Milletlerarası Yetkisi yetki kuralları olmak üzere, TMK, TBK, TTK ve diğer kanunlardaki ve Türkiye'nin taraf olduğu milletlerarası sözleşme lerdeki (MÖHUK.m.l) yetki kurallarını içermektedir. Türk mahkemelerinde verilecek kararın yabancı bir ülkede tenfiz edilebilecek olup olmamasının milletlerarası yetkinin belirlenmesinde herhangi bir rolü bulunmamaktadır.85 Diğer bir ifadeyle, verilecek mah keme kararı, yabancı bir ülke de Türk mahkemesinin yetkisi nedeniyle 85 38 bir yönden yabancı unsurlu olaylarda devletin kendi mahkemelerinin faaliyette bulunabilme yetkisine sahip olup olmadıkları veya hangi şartlar altında bu yetki ye sahip olduklarını belirtir. Diğer yönden ise aynı kavram yabancı bir Devlete ait makamların yabancı unsurlu bir olayda gösterdikleri yargı faaliyetinin tamamen iç hukuk açısından ülke içerisinde belirli tesiriere sahip olup olamayacağı veya hangi şartlada böyle bir tesire sahip olabileceğini tayin eder. Yabancı unsuru taşıyan bir davada milletlerarası özel hukuk kuralları gereğince, öncelikle milletlerarası yetki kurallarının tartışılarak, yargılama yetkisine hangi devlet yargısının sahip olduğunun belirlenmesi, yargı yetkisi belirlendikten sonra da kanunlar ihtilafı kuralları gereğince hangi devletin hukuk kurallarının uygu lanacağının tartışılması gerekmektedir. Türk hukukunda, ülke için yer itibariyle yetki kuralları aynı zamanda milletlerarası yetki kuralları olarak uygulanmakta dır. (MÖHUK , madde 40.) Yer itibariyle yetkili bir Türk mahkemesinin bulun ması milletlerarası yetkinin varlığı için gerekli ve yeterlidir. Herhangi bir davada Türk Hukukunda yer itibariyle yetkili mahkeme mevcut değilse, Türk mahkeme lerinin o dava için milletlerarası yetkisi de yoktur. Milletlerarası yetkinin tayinin de yer itibariyle yetki kuralları kullanılırken, dava taraflarının Türk vatandaşı ya da yabancı olması rol oynamaz. (Engin Nomer-Devletler Hususi Hukuku, Sayfa 440)" [Lexpera içtihat Bilgi Bankası]. Nomer, Usul,§ 192; Çelikel/Erdem, s. 572. Y. 21. HD., E. 2019/5309 K. 2019/7692 T. 11.12.2019 "Türk hukukunda millet lerarası yetkiye ait özel kurallar konulması yerine, iç hukukun yer itibariyle yetki kurallarının milletlerarası yetkininde doğum sebebi olarak nazara alınması tercih edilmiştir. İç hukukun yer itibariyle yetki kuralları milletlerarası yetki kaidele ri olarak da görev gördüğüne göre, milletlerarası yetkinin varlığı yer itibariyle yetkili bir mahkemenin bulunmasına bağlanmış olmaktadır. Diğer bir söyleyişle, yer itibariyle yetkili bir mahkemenin bulunması milletlerarası yetkisinin doğumu için yeterlidir. Türk mahkemesinin milletlerarası yetkisinin doğumu, mahkeme nin vereceği kararın Türkiye'de veya yabancı bir ülkede fiilen tenfiz edilebilip edilememesine de şüphesiz bağlı değildir." [Lexpera içtihat Bilgi Bankası]. Milletleraras t Yetki Kurallanna ilişkin Temel Esaslar tenfiz edilemeyecek olsa bile Türk mahkemel erinin milletlerarası yetkisi bulunmaktadır. Türk mahkemelerinin milletlerarası yetkisi tesis edilirken tarafların vatandaşlıklarının rolü bulunmamaktadır . Türk mahkemelerinin millet lerarası yetkisi varsa yabancı gerçek ve tüzel kişiler dava açabilir veya onlara karşı dava açılabilir.86 Aynı şekilde, uyuşmazl ığın esasına uygulanacak hukukun Türk huku ku veya yabancı bir hukuk olmasının Türk mahkemelerinin milletlerarası yetkili olup olmadığının belirlenmesinde herhangi bir etkisi yokt ur. Daha basit bir ifadeyle, uyuşmazlığın esasına yabancı bir hukukun uygulanması Türk mahkemelerinin milletlerarası yetkisizlik kararı vermesine neden olamazY Benzer şekilde, yer itibariyle yetki kuralları uyarınca Türk mah kemelerinin milletlerarası yetkili olmadığı davalarda da esasa Türk huku kunun uygulanması Türk mahkemeler inin milletlerarası yetkisini tesis etmez. Bununla birlikte şu hususa dikkat etmek gerekebilir: MÖHUK'u n 24 'üncü maddesi uyarınca taraflar uyuşmazlığın esasına uygulanacak hukuku zımnen seçebilir. Özellikle belirli bir devletin mahkemelerinin seçilmiş olması, diğer başka emarelerle birlikte, o devletin hukukunun seçildiği anlamına gelebilir. Tarafların, uygulanacak hukukun zımni olarak seçilmesi ile mahkemenin yetkisinin irtibatland ırıldığı durumlar, milletle rarası yetkiye değil uyuşmazlığın esasına uygulanacak hukukla ilgilidir. Türk mahkemeleri yanında başka devlet mahkemelerinin de aynı uyuşmazlık hakkında milletlerarası yetkili olması, yargılamanın Türk mahkemelerinde yapılmasına engel değildir.88 86 Nomer, Usul, § 215; Doğan, s. 61; Y. HGK., E. 1998/287 K. 1998/325 T. 06.05.1998 "Bu bağlamda, hemen be lirtelim ki, yetkinin varlığında davanın yan lannın Türk vatandaşı veya yabancı olması kural olarak bir faktör olarak alın maz." [Lexpera içtihat Bilgi Bankası]. 87 Çelikel/Erdem, s. 561. 88 Şanh, s. 132; Şanlı!Esen/Ata man-Figanmeşe, s. 407; Erdem, s. 7; Akıncı, s. 115. 39 Cemile DEMiR GÖKYAYLA Ticari Uyuşma zlıklarda Türk Mahkeme lerinin Milletlerarası Yetkisi İç hukukun yer itibariyle yetki kuralları,
|
başka emarelerle birlikte, o devletin hukukunun seçildiği anlamına gelebilir. Tarafların, uygulanacak hukukun zımni olarak seçilmesi ile mahkemenin yetkisinin irtibatland ırıldığı durumlar, milletle rarası yetkiye değil uyuşmazlığın esasına uygulanacak hukukla ilgilidir. Türk mahkemeleri yanında başka devlet mahkemelerinin de aynı uyuşmazlık hakkında milletlerarası yetkili olması, yargılamanın Türk mahkemelerinde yapılmasına engel değildir.88 86 Nomer, Usul, § 215; Doğan, s. 61; Y. HGK., E. 1998/287 K. 1998/325 T. 06.05.1998 "Bu bağlamda, hemen be lirtelim ki, yetkinin varlığında davanın yan lannın Türk vatandaşı veya yabancı olması kural olarak bir faktör olarak alın maz." [Lexpera içtihat Bilgi Bankası]. 87 Çelikel/Erdem, s. 561. 88 Şanh, s. 132; Şanlı!Esen/Ata man-Figanmeşe, s. 407; Erdem, s. 7; Akıncı, s. 115. 39 Cemile DEMiR GÖKYAYLA Ticari Uyuşma zlıklarda Türk Mahkeme lerinin Milletlerarası Yetkisi İç hukukun yer itibariyle yetki kuralları, milletlerarası uyuşmazlıkla rın tüm gereklerini karşılayamaz. Bu nedenle, kanun koyucu 2675 sayılı mülga MÖHUK'ta iç hukukun yer itibariyle yetki kurallarına ek üç tane milletlerarası yetki kuralı koymuştu. Bunla r, Türklerin kişi hallerine ilişkin (mülga MÖH UK.m.28), yabancıların kişi hallerine ilişkin bazı uyuşmaz lıklar (mülga MÖHUK.m.29) ve mirasa ilişkin uyuşmazlık larda (mülga MÖHUK.m.30 ) Türk mahkemelerinin yetkisini düzenleyen kurallardı. Mer'i MÖHUK 'ta ise 41, 42 ve 43 'ün maddelerde bu yetki kuralları muha faza edilmiş ve bunlara ek olarak 44-46'ncı maddeleri arasında da tüketici, iş ve sigorta ilişkilerinden doğan uyuşmazlıklarda Türk mahkemelerinin milletlerarası yetkisini düzenleyen özel yetki kuralları getirilmiştir. MÖHUK 'ta 40'ıncı maddenin iç hukukun yetki kurallarına atıf yap masının yanında özel milletlerarası yetki kurallarının getirilmesin den hareketle MÖHUK'ta milletlerarası yetki konusunda karma sistemin kabul edildiği ifade edilmiştir.89 C. MÖHUK'ta Yer Alan Özel Yetki Kurallarıyla İç Hukukun Yer İtibariyle Yetki Kuralları Arasmdak i ilişki Milletlerarası bir uyuşmazlık, MÖHUK 'ta yer alan bir yetki kura lının ve aynı konuda iç hukukun da yer itibariyle yetki kuralının da kapsamındaysa, davacı bu yetki kurallan arasında seçim hakkı mı var dır yoksa MÖHUK' ta yer alan özel yetki kuralları kesin yetki kuralı mı teşkil etmektedir? Doktrinde her iki yönde de görüşler savunulm aktadır. Bildiğimiz kadarıyla, Yargıtay kararlarında bu özel yetki kuralları kesin yetki kuralı olarak değerlendirilmemişt ir. Bu tartışma, milletlerarası ticari uyuşmaz lıklarda yalnızca sigorta ilişkilerinden doğan uyuşmazlıklar için önem arz etmektedir. Zira MÖHUK 'ta yer alan diğer yetki kuralları millet lerarası ticari uyuşmazlıklada ilgili değildir. Bununla birlikte doktrindeki bu tartışmaya değinmeyi faydalı görüyoruz. 89 Çelikel/Erdem, s. 561; Ekşi, s. 44; İskenderoğlu, s. 32. 40 Milletlerarasi Yetki Kurallanna ilişkin Temel Esaslar Birinci görüşe göre, MÖHUK 'taki özel yetki kuralları, iç hukukun yetki kurallarının uygulanmasını hertaraf etmez, ancak MÖHUK' taki özel yetki kuralları münhasır yetki tesis etmekteyse artık iç hukukun yer itibariyle yetki kur alları bu münhasır yetki kur allarına aykırı değilse uygulana bilir.90 MÖHUK'un 44, 45 ve 46'ncı maddelerinin, iç hukukun yer itibariyle yetki kurallarını hertaraf etmesi bazı hallerde zayıf tarafın Türk mahkemelerinde dava açarnamasına neden olabilir ki bu da zayıf tarafı korumak amacıyla getirilmiş olan maddelerin amacına uygun değil dir. 91 Bu görüşe göre, davacı iç hukukun yer itibariyle yetki kurallarına ve MÖHUK 'taki özel yetki kurallarına göre yetkili mahkemeler arasında seçim hakkına sahiptir. Doktrindeki gittikçe taraftar kazanan diğer görüşe göre, milletlerarası yetkinin iç hukukun yer itibariyle yetki kurallarına göre belirleneceğini düzenleyen MÖHUK 'un 40'ıncı maddesi genel yetkili kuralı olarak anla şılmalıdır. MÖHUK'u n 41-46'ncı maddeleri arasındaki yetki kuralları özel yetki kurallarıdır. MÖHUK 'taki özel yetki kuralları uyarınca milletlerarası yetkili bir Türk mahkemesi varsa dava bu mahkemede görülebilir. Bu maddeler uyarınca milletlerarası yetkili bir Türk mahkemesi yoksa Türk mahkemeleri söz konusu uyuşmazlık bakımınd an milletlerarası yetkili değildir ve dava Türkiye'de açılamaz.92 Böyle bir ihtimalde iç hukukun yer itibariyle yetki kuralları uyarınca milletlerarası yetkili bir mahkeme olup olmadığı araştırılmaz.93 Bu görüşe göre, MÖHUK'un 41 ve 46'ncı 90 Nomer, s. 478. 91 Süzen, s. I I 8-121. 92 Altuğ, genel ve özel yetki ayrımını farklı bir şekilde ele almıştır. Bir devletin mahkemelerinin milletlerarası uyuşmazlıklarda yargı yetkisine sahip olmalarını genel yetki ve genel yetki tesis edildikten sonra o devletin hangi mahkemelerinin yetkili olduğunu gösteren yetki kuralları da özel yetki kuralı olarak ifade edilmiştir (Altuğ, s. 36). Yazarın ilk baskısını 1973 yılında yaptığı eserinin hazırlandığı sırada karşılaştırmalı hukukta aynı yaklaşım ifade edilmekteydi (Altuğ, s. 25 vd.). 93 Çelikel/Erdem, s. 561,629, 631, 634; Şanh, s. 147-148; Şanlı!Esen/Ataman Figanmeşe, s. 409 vd; Akıncı, s. I 18; Külüşlü, s. 59; Gölcüklü, İflas, s. 62; Özel, İş Sözleşmeleri, s. I 352; Çörtoğlu Koca, s. 195; Güngör, s. 232; Ekşi, 41 Cemile DEMiR G6KYAYLA Ticari Uyuşmazlık larda Türk Mahkemeler inin Milletlerarası Yetkisi maddeleri arasındaki yetki kurallan kesin yetki kuralı tesis etmektedir.94 MÖHUK'un 44, 45 ve 46'ncı maddelerinde yer alan özel yetki kuralları nedeniyle, iş, tüketici ve sigorta sözleşmelerinden doğan uyuşmazl ıklarda örneğin HMK'nın I O'uncu maddesi uyarınca i fa yeri mahkemesinin yet kisi bulunmamaktadır . 95 Yüksek mahkeme kararlarında ise MÖHUK'u n 40'ıncı ve 41-46'ncı maddeleri arasında genel yetki-özel yetki aynınma ilişkin bir tartışmaya rastlanma mıştır.96 Ancak Yargıtay 21 'inci Hukuk Dairesi, verdiği kararla- 94 95 96 42 MÖHUK'un 41 ve 42'nci maddelerinde iç hukukun yer itibariyle yetki kuralla rına atıf yapıldığı için bu maddeler dışındaki MÖHUK .m.43-46 bakımından iç hukukun yer itibariyle yetki kurallarına başvurula mayacağını ifade etmektedir. (Ekşi, Tenfiz, s. 217). Şanlı/Esen/Ataman- Figanmeşe, s. 411. Şanlı, s. 163; ŞanWEs en/Ataman- Figanmeşe, s. 427. "Adana BAM, 3. HD., E. 2018/1571 K. 2019/124 T. 29.1.2019 MÖHUK'un" 40. maddesine göre; "(1) Türk mahkemelerinin milletlerarası yetkisini, iç hukukun yer itibariyle yetki kuralları tayin eder". Yine aynı Kanunun 46. maddesinde; "Sigorta sözleşmesinden doğan uyuşmaz lıklarda, sigortaemın esas işyeri veya sigorta sözleşmesini yapan şubesinin ya da acentasının Türkiye'de bulunduğu yer mahkemesi yetkilidir. Ancak sigorta ettirene, sigortalıya veya lehdara karşı açılacak davalarda yetkili mahkeme, onla rın Türkiye'deki yerleşim yeri veya mutad meskeni mahkemesidir" şeklindedir. Türk hukukunda milletlerarası yetkiye ait özel kurallar konulması yerine, iç hu kukun yer itibariyle yetki kurallarının milletlerarası yetkinin de doğum sebebi olarak nazara alınması tercih edilmiştir. İç hukukun yer itibariyle yetki kurallannın milletlerarası yetki kurallan olarak da görev gördüğüne göre, milletlerarası yetkinin varlığı yer itibariyle yetkili bir mah kemenin bulunmasına bağlanmış olmaktadır. Diğer bir söyleyişle, yer itibariyle yet kili bir mahkemenin bulunması milletlerarası yetkisinin doğumu için yeterlidir. Milletlerarası yetki konusuna ilişkin genel kural MÖHUK' un 40. maddesinde yer almaktadır. Bu hüküm uyarınca yabancılık unsuru taşıyan uyuşmazlıklarla Türk mahkemelerinin milletlerarası yetkisini, iç hukukun yer itibariyle yetki kuralla rı tayin eder. Bu
|
da acentasının Türkiye'de bulunduğu yer mahkemesi yetkilidir. Ancak sigorta ettirene, sigortalıya veya lehdara karşı açılacak davalarda yetkili mahkeme, onla rın Türkiye'deki yerleşim yeri veya mutad meskeni mahkemesidir" şeklindedir. Türk hukukunda milletlerarası yetkiye ait özel kurallar konulması yerine, iç hu kukun yer itibariyle yetki kurallarının milletlerarası yetkinin de doğum sebebi olarak nazara alınması tercih edilmiştir. İç hukukun yer itibariyle yetki kurallannın milletlerarası yetki kurallan olarak da görev gördüğüne göre, milletlerarası yetkinin varlığı yer itibariyle yetkili bir mah kemenin bulunmasına bağlanmış olmaktadır. Diğer bir söyleyişle, yer itibariyle yet kili bir mahkemenin bulunması milletlerarası yetkisinin doğumu için yeterlidir. Milletlerarası yetki konusuna ilişkin genel kural MÖHUK' un 40. maddesinde yer almaktadır. Bu hüküm uyarınca yabancılık unsuru taşıyan uyuşmazlıklarla Türk mahkemelerinin milletlerarası yetkisini, iç hukukun yer itibariyle yetki kuralla rı tayin eder. Bu MÖHUK'd a düzenlenmiş bir genel yetki kuralıdır. Buna göre, yabancı unsurlu bir uyuşmazlıkta Türkiye'de yer itibariyle yetkili bir mahkeme mevcut ise, Türk mahkemelerinin o dava bakımdan milletlerarası yetkisi de mev cuttur." [Lexpera içtihat Bilgi Bankası]. Milletleraras ı Yetki Kurallarına İlişkin Temel Esaslar rında iş ilişkilerinden doğan uyuşmazlıklarda milletlerarası yetkiyi düzen leyen MÖHUK'un 44'üncü maddesindeki yetki kurallarının iç hukukun yer itibariyle yetki kurallarını hertaraf etmediği fikrinden hareket etmiş tir.97 97 Y. 21. HD., E. 20ı6/ı7700 K. 20ı6/ı4575 T. 24.ıl.20ı6 "Somut olayda, davalı şirket ... Türk Cumhuriyeti yasalanna göre kurulmuş bir şirket olup, şirketin yer leşim yeri ... İş kazası Lefkoşa'da bulunan Türk Silahlı Kuvvetlerine ait ... kışla sında bulunan işyerinde meydana gelmiştir. Ancak Davacı zarar görenin mutat yerleşim yeri ise ... Tüm bu açıklamala rdan sonra somut uyuşmazlıkta uygulanacak olan iç hukuk kuralları 5521 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu 5. ve 15. maddeleri ile 6100 sayılı HMK' nın ı6/son maddesidir . Bu bağlamda, .. .' un 40. ve 44. maddeleri doğrultu sunda Türk Mahkemeleri somut uyuşmazlıkta önüne gelen davaya bakmaya yet kilidir. Meydana gelen iş kazasında zarar gören davacının HMK. madde ı 6/son 'a göre mutat yerleşim yeri Kayseri'dir. Bu durumda, HMK. madde 16/son maddesi gereğince dava yetkili mahkemede açılmıştır. Buna göre ilk derece mahkeme since işin esasına girilmesi ve oluşacak sonuca göre karar verilmesi gerekirken, yerinde görülmeyen gerekçelerle davanın reddedilmesi usul ve yasaya aykırı olup bozma nedenidir. O halde davacının bu yönleri amaçlayan temyiz itirazlan kabul edilmeli ve hü küm bozulmalıdır ." [Lexpera içtihat Bilgi Bankası] Y.2 I .HD., E. 2019/5309 K. 2019/7692 T. 11.12.2019 "Türk hukukunun getirdiği bu sistemde, milletlararası yetki ile yer itibariyle yetkinin birlikte sahip bulunduğu "yerleşme" dikkate alınmaktadu. (Ergin Nomer-Devletler Hususi Hukuku-19. Baskı-İstanbul-Sayfa 431. Vd.) Dairemizin 2016/17700 Esas, 2016/14575 Ka rar sayılı, 24/11/20 ı 6 günlü kararında da aynı ilkeler benimsen miştir. İş kazasının tespiti davasında usul hükümleri açısından öncelikle 7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanununun uygulanması gerektiği açıktır. 7036 İş Mahkemeleri Kanununun 6. maddesine göre; "(1) İş mahkemelerinde açılacak davalarda yetkili mahkeme, da valı gerçek veya tüzel kişinin davanın açıldığı tarihteki yerleşim yeri mahkemesi ile işin veya işlemin yapıldığı yer mahkemesid ir. (2) Davalı birden fazla ise bunlardan birinin yerleşim yeri mahkemesi de yetkili dir. (3) İş kazasından doğan tazminat davalarında, iş kazasının veya zararın meydana geldiği yer ile zarar gören işçinin yerleşim yeri mahkemesi de yetkilidir. (4) İş mahkemelerinin yetkilerine ilişkin olarak diğer kanunlarda yer alan hüküm ler saklıd ır. (5) Bu madde hükümlerine aykırı yetki sözleşmeleri geçersizdir". 43 Cemile DEMiR GÖKYAYLA Ticari Uyuşma zlıklarda Türk Mahkemeleri nin Milletlerarası Yetkisi 44 İş Mahkemeleri Kanununun 9. maddesine göre ise; "Bu Kanunda hüküm bulun mayan hallerde 6 I 00 sayılı Kanun hükümleri uygulanır." Bu bağlamda iş kazası nın tespiti davalarında, dava, davalının yerleşim yerinde açılabilecektir. İş Mah kemeleri Kanununun 6. maddesindeki yetki kuralı, işçi tarafından işverene karşı açılacak davalarda uygulanacak olup, bu yetki kuralı kamu düzenindendir. (HGK. 2010/9 -52 E., Karar 2010/ 89, HGK 2009/10-236 E., 345 K., HGK 2012110- 1832 E., 201311015 K.) Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkındaki Kanunun 2. maddesine göre; "( 1) Hakim, Türk kanunlar ihtilafı kurallarını ve bu kurallara göre yetkili olan yabancı hukuku re'sen uygular. Hakim, yetkili yabancı hukukun muhtevas ının tespitinde tarafların yardımını isteyebilir. (2) Yabancı hukukun olaya ilişkin hükümlerinin tüm araştırmal ara rağmen tespit edilernemesi halinde, Türk hukuku uygulanır. (3) Uygulanacak yabancı hukukun kanunlar ihtilafı kurallarının başka bir hukuku yetkili kı lması, sadece kişinin hukuku ve aile hukukuna ilişkin ihtilaftarda dikkate alınır ve bu hukukun maddi hukuk hükümleri uygulanır. (4) Uygulanacak hukuku seçme imkanı verilen hallerde, taraftarca aksi açıkça kararlaştırılmadıkça seçilen hukukun maddi hukuk hükümleri uygulanır. (5) Hukuku uygulanacak devlet iki veya daha çok bölgesel birime ve bu birimler de değişik hukuk düzenlerine sahipse, hangi bölge hukukunun uygulanacağı o devletin hukukuna göre belirlenir. O devlet hukukunda belirleyici bir hükmün yokluğu halinde ihtilafta en sıkı ilişkili bölge hukuku uygulanır". Türk hukukunda milletlerarası yetkiye ait özel kurallar konulması yerine, iç hukukun yer itibariyle yetki kurallarının milletlerarası yetkininde doğum sebebi olarak nazara alınması tercih edilmiştir. İç hukukun yer itibariyle yetki kuralları milletlerarası yetki kaideleri olarak da görev gördüğüne göre, milletlerarası yetkinin varlığı yer itibariyle yetkili bir mahkemenin bulunmasına bağlanmış olmaktadır. Diğer bir söyleyişle, yer itibariyle yetkili bir mahkemenin bulunması milletlerarası yetkisinin doğumu için yeterlidir. Türk mahkemesinin milletlerarası yetkisinin doğumu, mahkemenin vereceği kararın Türkiye'de veya yabancı bir ülkede fiilen tenfiz edilebilip edilememesine de şüphesiz bağlı değildir. Somut olayda, davalı şirket Türkiye Cumhuriyeti yasalarına göre kurulmuş bir şirket olup, şirketin yerleşim yeri ... Mh .... Sk ... ./ .. .'dur. Tüm bu açıklamalardan sonra somut uyuşmazlıkta uygulanacak olan iç hukuk kuralları 7036 sayılı İş Mahkemel eri Kanunu 6. Maddesi ile hüküm bulunmayan hallerde 6100 sayılı HMK'dır. Bu bağlamda, MÖHUK' un 40. ve 44. maddeleri doğrultusunda Türk Mahkemeleri somut uyuşmazlıkta önüne gelen davaya bakmaya yetkilidir." [Lexpera içtihat Bilgi Bankası]. Mil/eılerarasJ Yeıki Kurallanna İlişkin Temel Esaslar Biz bu başlıkta, MÖHUK 'taki yetki kuralları ile iç hukukun yer itibariyle yetki kurallarını birlikte inceleyerek, MÖHUK' taki özel yetki kurallarının kesin yetki kuralı olup olmadığı konusunda bir sonuca var maya çalışacağız. Özel yetki kurallarının teker teker incelenmesine geçmeden önce, HMK'nın 5'inci maddesinin bu tartışmaya etkisini belirlemekte fayda vardır. Madde gerekçesine göre, "medeni yargılama alanında görev yapan mahkeme/erin yetkisi, Anayasanın 142 nci maddesine uygun olarak, bu Kanunla düzenlenmiştir. Diğer taraftan, 1086 sayılı Kanun dışında, özel kanunlardaki yetkiye ilişkin kurallar, kesin yetki kuralı olarak öngörül mediği takdirde genel yetki kuralı ile beraber seçimlik bir yetki kuralı oluşturaca ktır. Bu sebeple özel kanunlardaki yetkiye ilişkin hükümler saklı tutulmuştur
|
44. maddeleri doğrultusunda Türk Mahkemeleri somut uyuşmazlıkta önüne gelen davaya bakmaya yetkilidir." [Lexpera içtihat Bilgi Bankası]. Mil/eılerarasJ Yeıki Kurallanna İlişkin Temel Esaslar Biz bu başlıkta, MÖHUK 'taki yetki kuralları ile iç hukukun yer itibariyle yetki kurallarını birlikte inceleyerek, MÖHUK' taki özel yetki kurallarının kesin yetki kuralı olup olmadığı konusunda bir sonuca var maya çalışacağız. Özel yetki kurallarının teker teker incelenmesine geçmeden önce, HMK'nın 5'inci maddesinin bu tartışmaya etkisini belirlemekte fayda vardır. Madde gerekçesine göre, "medeni yargılama alanında görev yapan mahkeme/erin yetkisi, Anayasanın 142 nci maddesine uygun olarak, bu Kanunla düzenlenmiştir. Diğer taraftan, 1086 sayılı Kanun dışında, özel kanunlardaki yetkiye ilişkin kurallar, kesin yetki kuralı olarak öngörül mediği takdirde genel yetki kuralı ile beraber seçimlik bir yetki kuralı oluşturaca ktır. Bu sebeple özel kanunlardaki yetkiye ilişkin hükümler saklı tutulmuştur Maddedeki "diğer kanun/ar " terimi Anayasa ile ulus lararası antlaşmalan da kapsar şekilde, geniş anlamda kullanılmıştır." Gerekçeden anlaşıldığı gibi, HMK dışındaki kanunla rda yer alan yetki kurallarının tamamının kesin yetki kuralı tesis ettiğini söyleyemeyiz. Bu nedenle, MÖHUK'ta yer alan özel yetki kuralının kesin yetki kuralı olup olmadığını her bir yetki kuralı için ayrıca incelemek gerekir. 1. Türklerin Kişi Hallerine İlişkin Davalar Öncelikle, Türklerin kişi hallerine ilişkin davaları düzenleyen 41 'inci madde, açıkça iç hukukun yer itibariyle yetki kurallannın öncelikle uygu lanması gerektiğini ifade ettiği için bu madde bakımınd an herhangi bir tar tışma bul unmamaktadır. İç hukukun yer itibariyle yetki kuralları uyarınca yetkili bir mahkeme yoksa 41 'inci maddedeki diğer bağlama noktalarında hareketle yetkili Türk mahkemesi tespit edilecektir. Dolayısıyla bu madde iç hukukun yer itibariyle yetki kurallarını hertaraf eden kesin bir yetki kuralı değildir. 2. Yabaneliann Kişi Hallerine İlişkin Bazı Davalar Türkiye'de yerleşim yeri olmayan yabancılar hakkında açılacak vesayet, kayyımlık, kısıtlılık, gaiplik ve ölmüş sayılma davalarında Türk 45 Cemile DEMİR GÖKYAYLA Ticari Uyuşma zlıklarda Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi malıkernelerin milletlerarası yetkisini düzenleyen 42 'nci madde ise kişinin sakini olduğu yer, sakin değilse malvarlığının bulunduğu yer mahkemesi nin yetkisini düzenlem ektedir. 41 'inci maddeden farklı olarak iç hukukun yer itibariyle yetki kurallarına herhangi bir atıf yapılmamı ştır. Bu nedenle 42 'nci maddenin iç hukukun yer itibariyle yetki kur allarını hertaraf edip etmediğinin incelenmesi gerekir. Vesayet, kısıtlılık (TMK.m.41 1) ve kayyımlık (TMK.m.4 30) işlerinde ilgilinin yerleşim yeri mahkemesi yetkilidir. Dolayısıyla 42 'nci maddeyle yetkisi hertaraf edilen ya da edilmesi gereken bir mahkeme söz konusu değildir. Gaiplik davaları için de TMK'nın 32'nci maddesinin ikinci fıkrası uyarınca "yetkili mahkeme, kişinin Türkiye 'deki son yerleşim yeri; eğer Türkiye 'de hiç yerleşmemişse nüfus sicilinde kayıtlı olduğu yer; böyle bir kayıt da yoksa anasının veya babasının kayıtlı bulunduğu yer mahkeme sidir." 42'nci madde zaten Türkiye'de yerleşim yeri olmayan yabancılar (nüfusa kayıtlı olmayan) için konulmuş bir yetki kuralı olduğu için 42'nci maddeyle iç hukukun yer itibariyle yetki kur alları arasında iki tartışma olabilir. İlki, Türkiye'de hem ana babasının nüfusuna kayıtlı olduğu bir yer hem de malvarlığının bulunduğu yer mahkemesi varsa 42'nci madde ye rağmen ana babasının nüfusa kayıtlı olduğu yer mahkemesinde dava açılmasımn mümkün olup olmadığı dır. Diğer tartışma ise Türkiye'de malvarlığı yoksa ana babasının nüfusa kayıtlı olduğu yerde davanın açılıp açılamayacağıd ır. Türkiye'de son yerleşim yeri olmayan ve Türkiye'de nüfusa kayıtlı da olmayan bir yabancı hakkında Türk mahkemelerinin gaiplik kararı vermesinin ihtiyaç olarak ortaya çıkması oldukça zor bir ihtimaldir. Buna rağmen örneğin kişi, Mavi Karttılar Kütüğüne ya da Yabancılar Kütüğüne kaydolmuş bir yabancıysa Türkiye'de nüfus siciline kayıtlı sayılması gerekip gerekıned iği tartışılabilir. Bu kişilerin Türkiye'de nüfus siciline kayıtlı kabul edilmeleri halinde bu kişiler Türkiye'de nüfus siciline kayıtlı başkalarıyla da aile hukuku ilişkisi kurmuşla rsa (evlenme, evlat edinme, tanıma akla gelebilir) bu kişiler hakkında gaiplik kararı verilmesi gerekebilir. 46 Milletlerarası Yetki Kurallanna ilişkin Temel Esaslar NHK'nın üçüncü maddesinin "n" bendin uyarınca Mavi Kartlılar Kütüğü, doğumla Türk vatandaşı olup da çıkma izni almak suretiyle Türk vatandaşlığını kaybedenler ve bunların altsoylarının kayıtlarının elektronik ortamda tutulduğu kütüğü ifade etmektedir. Aynı maddenin "çç" bendi uyarınca Yabancılar Kütüğü ise kimlik numarası verilen yabancıların kayıtlarının elektronik ortamda tutulduğu kütüktür. Kütük, TDK Sözlüğünde "resmi kayıt defteri" olarak tanımlanmışt ır. Sicil ise "resmi belgelerin kaydedildiği kütük" anlamına gelmektedir. Dolayısıyla, Mavi Kartlı ve Yabancılar Kütüklerine kayıtlı yabancıların Tür kiye'de nüfus siciline kayıtlı oldukları sonucuna varılabilir. O zaman, malvarlığı olmasa bile sicilde kayıtlı olduğu yer mahkemesinde gaiplik davası dava açılabilir mi sorusuna cevap verilmesi gerekir. 42'nci maddedeki yetki kuralı, Türkiye'de yetkili bir milletlerarası mahkeme bulunmayan ama Türkiye'de mahkeme kararı verilmesi gereken hallerde Türk mahkeme lerinin yetkisini tesis edebilmek içindir. İç hukukun yer itibariyle yetki kurallarını hertaraf etmek ya da daraltmak gibi bir amacı olmadığı kana atindeyiz. Ülkemizde çok sayıda göçmen olduğu ve bu kişiler Türkiye'de kendileri için özel (nüfus) sicillerine kayıtlı olduğu için malvarlığı olmasa bile Türkiye'de dava açılabilir. Örneğin, Türk vatandaşıyla evli olup gaip olabilir ve evliliğin feshi davası açılması gerekebilir. Bu mülahazalarla MÖHUK'un 42 'nci maddesinin iç hukukun yer itibariyle yetkisini her taraf etmediği görüşüne katılıyoruz.9 8 Dolayısıyla Mavi Kartlılar için Türkiye'de nüfus siciline kayıtlı oldukları yerde gaiplik davası açılması mümkün olmalıdır. Dolayısıyla, kanımızca 42 'nci madde, iç hukukun yer itibariyle yetki kuralları uyarınca yetkili mahkemelerin yetkisini hertaraf etmemelidir. Ölmüş sayılma ise bir mahkeme tarafından değil mülki idari amirinin tutacağı bir tutanak ile tespit edilmektedir ve nüfus siciline işlenrnek tedir (NHK.m.32). İlgili yerin mülki amirinin emriyle nüfus kütüğüne ölü kaydı düşürülen kişinin sağ olduğunun tespiti ise çekişmesiz yargı konusudur (HMK.m.3 82(2)(a)(3)). Çekişmesiz yargı işlerinde yetkili 98 Çelikel/Erdem, s. 591. 47 Cemile DEMİR GÖKYAYLA Ticari Uyuşma zlıklarda Türk Mahkemeler inin Milletlerarası Yetkisi mahkeme ise kanunda aksine hüküm bulunmadıkça, çekişmesiz yargı işleri için talepte bulunan kişinin veya ilgililerden birinin oturduğu yer mahkemesidir (HMK.m.38 4). Ölü kaydı düşülen kişinin sağ olduğunun tespiti için 384'üncü madde uyannca yetkili mahkemenin yetkisinin her taraf edilmesi gerekmez. Öncelikle, burada olsa olsa Mavi Karttılar ve Yabancılar Kütüğüne kayıtlı yabancılar için Türkiye'de ölmüş sayılma kararı alınması gerekebilir. Yukarıda gaiplik davalan için yaptığımız ana liz, bu problem için de geçerlidir . 42'nci maddenin 384'üncü maddedeki yetki kuralını hertaraf etmek için getirilmiş bir kural olmadığı ve gereken hallerde 384'üncü madde uyarınca yetkili mahkemelerde dava açılabile ceği görüşündey iz. 3. Miras Davalar ı MÖHUK'u n 43 'üncü maddesi uyarınca mirasa ilişkin davalar öle nin Türkiye'deki son yerleşim yeri mahkemesinde, son yerleşim yerinin Türkiye'de olmaması halinde terekeye dahil malların bulunduğu yer mahkemesinde görülür. HMK'nın ı 1 'inci maddesi uyarınca da mirasa ilişkin davalarda ölenin son
|
veya ilgililerden birinin oturduğu yer mahkemesidir (HMK.m.38 4). Ölü kaydı düşülen kişinin sağ olduğunun tespiti için 384'üncü madde uyannca yetkili mahkemenin yetkisinin her taraf edilmesi gerekmez. Öncelikle, burada olsa olsa Mavi Karttılar ve Yabancılar Kütüğüne kayıtlı yabancılar için Türkiye'de ölmüş sayılma kararı alınması gerekebilir. Yukarıda gaiplik davalan için yaptığımız ana liz, bu problem için de geçerlidir . 42'nci maddenin 384'üncü maddedeki yetki kuralını hertaraf etmek için getirilmiş bir kural olmadığı ve gereken hallerde 384'üncü madde uyarınca yetkili mahkemelerde dava açılabile ceği görüşündey iz. 3. Miras Davalar ı MÖHUK'u n 43 'üncü maddesi uyarınca mirasa ilişkin davalar öle nin Türkiye'deki son yerleşim yeri mahkemesinde, son yerleşim yerinin Türkiye'de olmaması halinde terekeye dahil malların bulunduğu yer mahkemesinde görülür. HMK'nın ı 1 'inci maddesi uyarınca da mirasa ilişkin davalarda ölenin son yerleşim yeri mahkemesi yetkidir. Dolayısıyla 43'üncü maddenin ı ı 'inci maddeyi hertaraf edip etmemesinin pratik bir sonucu yoktur. Mirasçılık belgesi verilmesi ise HMK'nın 382'nci madde uyarınca çekişmesiz yargı işidir ve HMK'nın 384'üncü maddesindeki yetki kuralı yabancı unsurlu uyuşmazlıklar için de geçerlidir. 99 4. İş Sözleşmesi ve İş ilişkisi Davaları İş sözleşmesi ve iş ilişkisi davalarıyla ilgili iç hukukun yer itibariyle yetki kuralı 2017 tarihinde yürürlüğe giren 7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanununun 6'ncı maddesinde yer almaktadır. Birinci fıkra uyarınca, iş mahkemelerinde açılacak davalarda yetkili mahkeme, davalı gerçek veya tüzel kişinin davanın açıldığı tarihteki yerleşim yeri mahkemesi ile işin veya işlemin yapıldığı yer mahkemesid ir. İkinci fıkra uyarınca, davalı 99 Çelikel!Erdem, s. 626. 48 Milletleraras r Yetki Kurallanna ilişkin Temel Esaslar birden fazla ise bunlardan birinin yerleşim yeri mahkemesi de yetkilidir. Üçüncü fıkra iş kazasından doğan tazminat davaları için özel bir yetki kuralı vazetmektedir . Buna göre, iş kazasından doğan tazminat davaların da, iş kazasının veya zararın meydana geldiği yer ile zarar gören işçinin yerleşim yeri mahkemesi de yetkilidir. Bu madde hükümlerine aykırı yetki sözleşmeleri geçersizdir (f. 5). İş mahkemelerinin yetkilerine ilişkin olarak diğer kanunlarda yer alan hükümler saklıdır (f. 6). MÖHUK 'un 44'üncü maddesi uyarınca bireysel iş sözleşmes inden veya iş ilişkisinden doğan uyuşmazl ıklarda işçinin işini mutaden yaptığı işyerinin Türkiye'de bulunduğu yer mahkemesi yet kilidir. işçinin, işve rene karşı açtığı davalarda işverenin yerleşim yeri, işçinin yerleşim yeri veya mutad meskeninin bulunduğu Türk mahkemeleri de yetkilidir. Hem MÖHUK'u n 44'üncü hem de iMK'nın 6'ncı maddesi uyarınca işçi veya işverenin birbirlerine karşı açtığı davalarda yetkili mahkeme işin (mutaden) yapıldığı yer mahkemesid ir. Her iki Kanun da işin yapıldığı yeri bağlama noktası olarak kabul ettiği için işin yapıldığı yer mahkeme sinin yetkisi açısından MÖHUK'u n 44'üncü maddesinin iMK'nın 6'ncı madde sini hertaraf edip etmediği daha ziyade akademik bir tartışma konusudur. İki madde arasındaki ilişki açısından gerçek tartışma, yabancı unsurlu bir ilişkide işverenin iMK'nın 6'ncı maddesine istinaden işçinin Türkiye'deki yerleşim yerinde işçi aleyhine dava açmasının mümkün olup olmadığıdır . 44'üncü maddenin ikinci cümlesi uyarınca "işçinin, işverene karşı açtığı davalarda işverenin yerleşim yeri, işçinin yerleşim yeri veya mutad meskeninin bulunduğu Türk mahkemeleri de yetkilidir." Bu ifade karşısında işverenin işçiye karşı dava açabilmesi için 44'üncü maddenin birinci cümlesi uyarınca yetkili mahkeme sadece mutad işyeri mahkeme sidir. 44'üncü maddenin iMK'nın 6'ncı maddesini hertaraf ettiğinin kabul edilmesi halinde mutad işyeri Türkiye'de değilse işveren işçiye karşı işçinin Türkiye'deki yerleşim yerinde dava açamaz. Bertaraf etmediğinin kabul edilmesi hali nde ise Türkiye'de mutad işyeri olmasa da davacı işveren davalı işçiye kadar iMK'nın 6'ncı maddesi uyarınca işçinin dava tarihindeki yerleşim yerinde dava açabilir. 49 Cemile DEMiR GÖKYAYLA Ticari Uyuşma zlıklarda Türk Mahkemeleri nin Milletlerarası Yetkisi Doktrinde bir goruşe göre, mutad işyeri Türkiye'de değilse işçi ye karşı açılacak davala rda Türk mahkemelerinin yetkisinin olmadığı sonucuna varmak yerine bir özel hüküm olan 44'üncü maddede boşluk olduğu ve iç hukukun yer itibariyle yetki hükümlerine göre boşluğun doldurolması gerekir. İşçinin Türkiye'deki yerleşim yeri mahkemelerinin yetkili olmadığı sonucuna varılması halinde işveren işçi aleyhine yabancı mahkemel erde dava açacaktır ve bu daha işçi lehinde bir durum değildir.100 Güngör, işçinin mutad işyerinin Türkiye'de olmadığı hallerde işçiye karşı açılacak davaların iç hukukun yer itibariyle yetki kuralları uyarınca yetkili mahkemede açılabileceğini ifade etmiştir. Ancak, 44 'üncü madde kesin bir yetki kuralı tesis etmektedir. 101 Yukarıda ifade ettiğimiz MÖHUK 'taki yetki kurallarının kesin özel yetki kuralı olduğunu savunan yazariara göre ise iMK'nın 6'ncı madde sine istinaden işçinin Türkiye'deki yerleşim yeri mahkemelerinde dava açılamaz, böylece mutad işyeri Türkiye'de olmadığı sürece işçiye karşı Türkiye'de dava açılamaz ki maddenin zayıf tarafı koruma amacına daha uygun bir yorumdur. Kanun koyucunun tercihinin bu olduğu ifade edil mekle beraber doktrinde eleştirilmektedir. 102 İş kazasından doğan davalarda zarar Türkiye'de meydana gelmişse zararın meydana geldiği yer mahkemesinin yetkisine ilişkin iMK'nın 6'ncı maddesinin üçüncü fıkrasındaki hükümle 44'üncü madde arasında ki ilişkinin incelenmesi gerekir. iMK uyannca iş kazasının veya zararın meydana geldiği yer ile zarar gören işçinin yerleşim yeri mahkemesi de yetkilidir. 44'üncü maddede ise iş kazasının ve zararın yer mahkemeleri yetkilendirilmem iştir. Doktrinde 44 'üncü maddenin zayıf tarafı koruma amacıyla vazedildiği tartışmasız kabul edilmektedir ve gerekç esinde de ifade edilmiştir. 6'ncı maddenin diğer kanunlardaki yetki kurallarını saklı 100 Özel, İş Sözleşmeleri, s. 1362-1363, 1378. 101 Güngör, s. 250. 102 Uyanık, işçinin yerleşim yerinin Türkiye'de olmasına rağmen yerleşim yeri mah kemelerinin yetkili kılınmamasını eleştirmektedir (Uyanık, s. 974-976). 50 Milletleraras ı Yetki Kurallanna İlişkin Temel Esaslar tuttuğu ve 44'üncü maddenin mutlak koruma amacı dikkate alındığında iş kazasının veya zararın meydana geldiği yer Türkiye'de ise Türk mahke melerinin milletlerarası yetkili olduğu sonucuna varabiliriz. Yargıtay, iMK'nın yürürlüğe girmesinden önce verdiği bir kararda, iş kazasıyla ilgili bir uyuşmazlıkta 44'üncü maddenin iç hukukun yer itiba riyle yetki kurallarını hertarafetmediğine karar vermiş ve HMK'nın16'ncı maddesi uyarınca kazanın gerçekleştiği yer mahkemelerinin yetkili oldu ğuna karar vermiştir.103 iMK'nın yürürlüğe girmesinden sonra verdiği bir kararında da, Yargıtay, MÖHUK'u n 44'üncü maddesinin, iMK'nın 6'ncı maddesindeki ve HMK'da yer alan yetki kurallarını hertaraf etmediğine karar vermiştir.104 103 Y. 21. HD., E. 2016117700 K. 2016/14575 T. 24.11.2016 "Somut olayda, davalı şirket ... Türk Cumhuriyeti yasalarına göre kurulmuş bir şirket olup, şirketin yer leşim yeri ... İş kazası Letkoşa'da bulunan Türk Silahlı Kuvvetlerine ait ... kışla sında bulunan işyerinde meydana gelmiştir. Ancak Davacı zarar görenin mutat yerleşim yeri ise ... Tüm bu açıklamalardan sonra somut uyuşmazlıkta uygulanacak olan iç hukuk kuralları 5521 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu 5. ve 15. maddeleri ile 6100 sayılı HMK' nın 16/son maddesidir. Bu bağlamda, ... ' un 40. ve 44. maddeleri doğrultu sunda Türk Mahkemeleri somut
|
kazanın gerçekleştiği yer mahkemelerinin yetkili oldu ğuna karar vermiştir.103 iMK'nın yürürlüğe girmesinden sonra verdiği bir kararında da, Yargıtay, MÖHUK'u n 44'üncü maddesinin, iMK'nın 6'ncı maddesindeki ve HMK'da yer alan yetki kurallarını hertaraf etmediğine karar vermiştir.104 103 Y. 21. HD., E. 2016117700 K. 2016/14575 T. 24.11.2016 "Somut olayda, davalı şirket ... Türk Cumhuriyeti yasalarına göre kurulmuş bir şirket olup, şirketin yer leşim yeri ... İş kazası Letkoşa'da bulunan Türk Silahlı Kuvvetlerine ait ... kışla sında bulunan işyerinde meydana gelmiştir. Ancak Davacı zarar görenin mutat yerleşim yeri ise ... Tüm bu açıklamalardan sonra somut uyuşmazlıkta uygulanacak olan iç hukuk kuralları 5521 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu 5. ve 15. maddeleri ile 6100 sayılı HMK' nın 16/son maddesidir. Bu bağlamda, ... ' un 40. ve 44. maddeleri doğrultu sunda Türk Mahkemeleri somut uyuşmazlıkta önüne gelen davaya bakmaya yet kilidir. Meydana gelen iş kazasında zarar gören davacının HMK. madde I 6/son'a göre mu tat yerleşim yeri Kayseri' dir. Bu durumda, HMK. madde ı 6/son maddesi gereğince dava yetkili mahkemede açılmıştır. Buna göre ilk derece mahkeme since işin esasına girilmesi ve oluşacak sonuca göre karar verilmesi gerekirken, yerinde görülmeyen gerekçelerle davanın reddedilmesi usul ve yasaya aykırı olup bozma nedenidir. O halde davacının bu yönleri amaçlayan temyiz itirazlan kabul edilmeli ve hü küm bozulmalıdır." [Lexpera içtihat Bilgi Bankası] 104 Y.2l.HD., E. 2019/5309 K. 20 ı 9/7692 T. lI. I 2.20 I 9 "Türk hukukunun getirdiği bu sistemde, milletlerarası yetki ile yer itibariyle yetkinin birlikte sahip bulunduğu "yerleşme" dikkate alınmaktadır. (Ergin Nomer-Devletler Hususi Hukuku-ı 9. Baskı-İstanbul-Sayfa 431 vd.) Dairemizin 20ı6/ı 7700 Esas, 20ı6114575 Karar sayılı, 24/11/2016 günlü kararında da aynı ilkeler benimsenmi ştir. İş kazasının tespiti davasında usul hükümler i açısından öncelikle 7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanununun uygulanması gerektiği açıktır. 7036 İş Mahkemel eri Kanununun 6. 51 Cemile DEMİR GÖKYAYLA Ticari Uyuşmazl ıklarda Türk Mahkemeleri nin Milletlerarası Yetkisi 52 maddesine göre; "(1) İş mahkemelerinde açılacak davalarda yetkili mahkeme, da valı gerçek veya tüzel kişinin davanın açıldığı tarihteki yerleşim yeri mahkemesi ile işin veya işlemin yapıldığı yer mahkemesidir . (2) Davalı birden fazla ise bunlardan birinin yerleşim yeri mahkemesi de yetkili dir. (3) İş kazasından doğan tazminat davalarında, iş kazasının veya zararın meydana geldiği yer ile zarar gören işçinin yerleşim yeri mahkemesi de yetkilidir. ( 4) İş mahkemele rinin yetkilerine ilişkin olarak diğer kanunlarda yer alan hüküm ler saklıdır. (5) Bu madde hükümlerine aykırı yetki sözleşmeleri geçersizdir". İş Mahkemeleri Kanununun 9. maddesine göre ise; "Bu Kanunda hüküm bulun mayan hallerde 6100 sayılı Kanun hükümleri uygulanır." Bu bağlamda iş kazası nın tespiti davalarında, dava, davalının yerleşim yerinde açılabilecektir. İş Mah kemeleri Kanununun 6. maddesindeki yetki kuralı, işçi tarafından işverene karşı açılacak davalarda uygulanacak olup, bu yetki kuralı kamu düzenindendir . (HGK. 2010/9 -52 E., Karar 2010/89, HGK 2009/10-236 E., 345 K., HGK 2012/10- 1832 E., 2013/1015 K.) Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkındaki Kanunun 2. maddesine göre; "(l) Hakim, Türk kanunlar ihtilafı kurallarını ve bu kurallara göre yetkili olan yabancı hukuku re'sen uygular. Hakim, yetkili yabancı hukukun muhtevasının tespitinde tarafların yardımını isteyebilir. (2) Yabancı hukukun olaya ilişkin hükümlerinin tüm araştırmal ara rağmen tespit edilernemesi halinde, Türk hukuku uygulanır. (3) Uygulanacak yabancı hukukun kanunlar ihtilafı kurallarının başka bir hukuku yetkili kılması, sadece kişinin hukuku ve aile hukukuna ilişkin ihtilaflarda dikkate alınır ve bu hukukun maddi hukuk hükümleri uygulanır . (4) Uygulanacak hukuku seçme imkanı verilen hallerde, taraflarca aksi açıkça kararlaştırılmadıkça seçilen hukukun maddi hukuk hükümleri uygulanır . (5) Hukuku uygulanacak devlet iki veya daha çok bölgesel birime ve bu birimler de değişik hukuk düzenlerine sahipse, hangi bölge hukukunun uygulanacağı o devletin hukukuna göre belirlenir . O devlet hukukunda belirleyici bir hükmün yokluğu halinde ihtilafla en sıkı ilişkili bölge hukuku uygulanır". Türk huku kunda milletlerarası yetkiye ait özel kurallar konulması yerine, iç hukukun yer itibariyle yetki kurallarının milletlerarası yetkininde doğum sebebi olarak nazara alınınası tercih edilmiştir. İç hukukun yer itibariyle yetki kuralları milletlerarası Milletteraras t Yetki Kurallanna İlişkin Temel Esaslar MÖHUK'un 44'üncü maddesindeki yetki kuralının, iMK'nın 6'ncı maddesindeki ve HMK'daki diğer yetki kurallarını hertaraf eden kesin bir yetki kuralı olduğu sonucuna vanlırsa mutad işyeri Türkiye'de olmayan hallerde işçi aleyhine Türk mahkemelerinde dava açılamaz. Aksinin kabu lü halinde ise işveren yerleşim yeri Türkiye'de olan işçiye karşı yerleşim yeri mahkemesinde dava açabilir. Burada sorulması gereken soru, kanun koyucunun yurt dışında çalışan işçi aleyhine Türk mahkemelerinde dava açılmasını engellemek isteyip istemediğidir. Yargıtay iş uyuşmazlıklarında MÖHUK'u n 44'üncü maddesini kesin bir yetki kuralı olarak yorumlama maktadır. Kanunun gerekçesi ise bu konuda suskundur. MÖHUK'un 44'üncü maddesindeki yetki kuralının, MÖHUK 'un 54(b) maddesi anlamında sınırlı münhasır yetki tesis edip etmediği de aynı şekilde doktrinde tartışmalıdır. Burada işçi lehine sınırlı bir münhasır yetki tesis ettiği ifade edilmiştir. 105 Diğer taraftan doktrinde bu maddenin sınırlı münhasır yetki tesis etmediği de oldukça güçlü gerekçelerle ifade edilmiştir. 106 Madde gerekçesinde herhangi bir açıklık bulunmamaktadır . yetki kaideleri olarak da görev gördüğüne göre, milletlerarası yetkinin varlığı yer itibariyle yetkili bir mahkemenin bulunmasına bağlanmış olmaktadır. Diğer bir söyleyişle, yer itibariyle yetkili bir mahkemenin bulunması milletlerarası yetkisi nin doğumu için yeterlidir. Türk mahkemes inin milletlerarası yetkisinin doğumu, mahkemenin vereceği kararın Türkiye'de veya yabancı bir ülkede fiilen tenfiz edilebilip edilememesine de şüphesiz bağlı değildir. Somut olayda, davalı şirket Türkiye Cumhuriyeti yasalarına göre kurulmuş bir şirket olup, şirketin yerleşim yeri ... Mh .... Sk ... ./ .. .'dur. Tüm bu açıklamala rdan sonra somut uyuşmazlıkta uygulanacak olan iç hukuk kuralları 7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu 6. mad desi ile hüküm bulunmayan hallerde 6100 sayılı HMK' dır. Bu bağlamda, MÖ HUK' un 40. ve 44. maddeleri doğrultusunda Türk Mahkemeleri somut uyuşmaz lıkta önüne gelen davaya bakmaya yetkilidir." [Lexpera içtihat Bilgi Bankası]. 105 Şanh/Eseni Ataman-Figanmeşe, s. 410-41 1; münhasır yetki tesis ettiği yönünde bkz. Güngör, s. 250. 106 Sarıöz Büyükalp, s. 401-405; Özel, İş Sözleşmeleri, s. 1373 vd. 53 Cemile DEMİR GÖKYAYLA Ticari Uyuşmaz lıklarda Türk Mahkemeleri nin Milletlerarası Yetkisi 5. Tüketici Sözleşmesine İlişkin Davalar 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun 'un 68. madde sinin üçüncü fıkrası uyarınca tüketici işleminden doğan bir uyuşmazlıkta tüketicinin yerleşim yerinin bulunduğu veya tüketici işleminin yapıldığı yerdeki tüketici hakem heyetine başvuru yapılabilir. 70'inci maddenin üçüncü fıkrası uyarınca ise taraflar, tüketici hakem heyetinin kararlarına karşı tebliğ tarihinden itibaren on beş gün içinde tüketici hakem heyetinin bulunduğu yerdeki tüketici mahkemesine itiraz edebilir. İç hukukun yer itibariyle yetki kuralları uyarınca
|
ve 44. maddeleri doğrultusunda Türk Mahkemeleri somut uyuşmaz lıkta önüne gelen davaya bakmaya yetkilidir." [Lexpera içtihat Bilgi Bankası]. 105 Şanh/Eseni Ataman-Figanmeşe, s. 410-41 1; münhasır yetki tesis ettiği yönünde bkz. Güngör, s. 250. 106 Sarıöz Büyükalp, s. 401-405; Özel, İş Sözleşmeleri, s. 1373 vd. 53 Cemile DEMİR GÖKYAYLA Ticari Uyuşmaz lıklarda Türk Mahkemeleri nin Milletlerarası Yetkisi 5. Tüketici Sözleşmesine İlişkin Davalar 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun 'un 68. madde sinin üçüncü fıkrası uyarınca tüketici işleminden doğan bir uyuşmazlıkta tüketicinin yerleşim yerinin bulunduğu veya tüketici işleminin yapıldığı yerdeki tüketici hakem heyetine başvuru yapılabilir. 70'inci maddenin üçüncü fıkrası uyarınca ise taraflar, tüketici hakem heyetinin kararlarına karşı tebliğ tarihinden itibaren on beş gün içinde tüketici hakem heyetinin bulunduğu yerdeki tüketici mahkemesine itiraz edebilir. İç hukukun yer itibariyle yetki kuralları uyarınca tüketicinin başvurusuna bağlı olarak tüketici davaları, tüketicinin yerleşim yerinin bulunduğu veya tüketici işleminin yapıldığı yer mahkemesinde her iki tarafça da açılabilir. MÖHUK'un 45'inci maddesi uyarınca ise tüketici sözleşme lerinden doğan uyuşmazlıklarda, tüketicinin seçimine göre, tüketicinin yerleşim yeri veya mutad meskeni ya da karşı tarafın işyeri, yerleşim yeri veya mutad meskeninin bulunduğu Türk mahkemeleri yetkilidir. Bu fıkra uyarınca yapılan tüketici sözleşmeleri hakkında tüketiciye karşı açılacak davalarda yetkili mahkeme, tüketicinin Türkiye' deki mutad meskeni mah kemesidir. TKHK ile MÖHUK'u n tüketici sözleşmele rinden doğan uyuşmaz lıklarda yetki kurallları arasındaki fark MÖHUK 'ta tüketici işlemleri nin yapıldığı yer mahkemelerinin yetkilendirilmemesi dir. MÖHUK'un 44 'üncü maddesi kapsamına giren tüketici işlemleri tüketicinin mutad meskeninde yapılan veya tüketicinin oraya satıcı tarafından götürütmesi şartıyla yurt dışında yapılan tüketici işlemleridir (MÖHUK.m .26(2)). Bu nedenle milletlerarası tüketici işlemlerinde tüketici işleminin yapıldığı yer mahkemesinin yetkilendirilmesi çok anlamlı değildir. Zira burası zaten tüketicinin Türkiye'deki mutad meskeninin bulunduğu yerdedir. Tüketicinin açabileceği davalar bakımından tüketicinin yerleşim yeri ve tüketiciye karşı açılacak davalarda tüketicinin mutad mesken mahkemele ri de yetkitendirildiği için 45'inci maddenin iç hukukun yer itibariyle yetki hükmünü hertaraf edip etmediğin pratik bir önemi yoktur. 54 Milletlerarası Yetki Kurallanna ilişkin Temel Esaslar 6. Sigorta Sözleşmesine İlişkin Davalar HMK'nın 15'inci maddesi sigorta sözleşmelerinden doğan davalarda yetkili mahkemeye ilişkin iç hukukun yer itibariyle yetki kuralını düzen lemiştir. Bu madde uyarınca "(1) zarar sigortaları ndan doğan davalar, sigor ta, bir taşınmaza veya niteliği gereği bir yerde sabit bulunması gereken yahut şart kılınan taşınıra ilişkinse, malın bulunduğu yerde; bir yerde sabit bulunması gerekmeyen veya şart kılınmayan bir taşınıra ilişkinse, rizikonun gerçekleştiği yerde de açılabilir. (2) Can sigorta/arınd a, sigorta ettirenin, sigortaimm veya lehtarın leh veya aleyhine açılacak davalar da onların yerleşim yeri mahkemesi kesin yetkilidir. (3) Bu hüküm deniz sigortalarmd an doğan davalarda uygulanmaz." Madde, mal ve can sigortaları arasında bir ayrım yapmaktadır. Mal sigortalarında malın yeri değiştirilebilen bir mal olup olmadığına dayana rak bir ayrım yapmıştır . Mal sigortalanna ilişkin bu düzenleme hem sigor taemın hem de sigorta ettiren/sigortalı/lehtar tarafından açılacak davalar için geçerlidir. Can sigortalarında ise lehine ve aleyhine açılacak davalar da sigorta ettirenin, sigortaimm veya lehtarın yerleşim yer mahkemesini yetkili kılarak zayıf tarafı korumayı amaçlamış tır.107 MÖHUK'un 46'ncı maddesi uyarınca "sigorta sözleşmesinden doğan uyuşmaz/ık /arda, sigortaemın esas işyeri veya sigorta sözleşmesini yapan şubesinin ya da acentasınm Türkiye 'de bulunduğu yer mahkemesi yet kilidir. Ancak sigorta ettirene, sigortalıya veya lehdara karşı açılacak davalarda yetkili mahkeme, onların Türkiye 'deki yerleşim yeri veya mutad meskeni mahkemes idir". Burada sigortanın türüne göre (mal-can-deniz) bir ayrım yapılmamıştır. Bu maddede gerekçesinde açıkça belirtildiği gibi sigorta ilişkilerinin zayıf tarafı olduğu düşünülen sigorta ettiren/sigortalı/ lehtarı korumak amacıyla ihdas edilmiştir. Bu nedenle sigorta ilişkisinin taraflarından birisinin zayıf taraf olması halinde karşı açılacak davalarda 107 Kuru/Arslan/Yılmaz, s. 142-143. 55 Cemile DEMiR GÖKYAYLA Ticari Uyuşmazlık larda Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi milletlerarası yetki, MÖHUK'u n 46'ncı maddesine göre belirlenmeli dir. Buna karşılık, uyuşmazlığın taraflarından birisinin zayıf taraf olmadığı, çifte sigorta, reasürans, sigorta brokerliği sözleşme lerinden doğan dava larda yetkili mahkeme yine HMK'nın 15'inci maddesine göre belirlene cektir.108 Diğer taraftan, sigorta ilişkisinin tarafı zayıf durumdaki tüketici ve sigortalı değilse ve sözleşmenin tarafları da sigorta şirketleri değilse yine de 46'ncı madde uygulanmalı mıdır sorusu ortaya çıkabilir. Burada asıl önemli olan, uyuşmazlıktaki sigorta ettiren, sigortalı ve lehtarın başka bir tacir olmasıdır. Sigorta uyuşmazlığının sigartacı karşısınd aki tarafı bir taşıma şirketi ya da ithalat ihracat yapan bir üreticiyse yine de uyuşmazlık 46'ncı madde kapsamında kabul edilmeli midir? Yargıtay, taraflanndan birisi tüketici olmadığı anlaşılan deniz sigortasından doğan bir uyuşmaz lıkta 46'ncı maddeyi uygulamıştır . 109 Adana BAM da 2019 yılında verdiği 108 Çörtoğlu Koca, s. 240-242. Aksi yönde bkz. İstanbul BAM, 17. HD., E. 2019/3131 K. 2020/1131 T. 23.6.2020 [Lexpera içtihat Bilgi Bankası]. 109 Y. Il. HD., E. 2015/11168 K. 2016/6547 T. 13.6.2016 "Mahkemece, iddia, sa vunma ve tüm dosya kapsamına göre, dava konusu konşimentoda atıf yapılan ... Parti 'nin Bağlama notunun bu tahkim şartı tarafları bağlayacağından ve ... parti' de gönderen ile taşıyan arasındaki ilişkilerden kaynaklanan uyuşmaz! ıkiara tarafların uyuşmazlığın ... Tahkim kurulunda, İngiliz Hukukuna göre çözümtene ceği davalının ... parti'de dayanan tahkim itirazı yerinde ve süresinde olduğu ge rekçesiyle, Mahkemenin görevsizliği ile dava dilekçesinin 1 ve 2 nolu davalı yö nünden tahkim anlaşması nedeniyle görev yönünden reddine, davacı ... şirketinin 56 davalı ...... 1 gemisi sigortalısı ... aleyhine açtığı dava yönünden ise, MÖHÜK 40 maddesi gereğince, "Türk Mahkemeleri nin milletler arası yetkisi iç hukukun yet ki kurallarına göre tayin edilir." şeklindeki düzenleme gereğince davaimm .. .'da kurulu sigorta şirketi olup, 6100 Sayılı HMK'n un 5 ve 6. maddesi gereğince iş davanın davalının ikametgah1 veya ticaret merkezinin bulunduğu yerde bulunan görevli mahkemede açılması zorunlu olduğu, işbu davada, davaimm ticaret mer kezi dikkate alındığında ... Mahkemelerinin yetkili olduğu, dava konusu Saç em tianın davalı gemide ..... .'sinden ... ve .. .'a taşınırken ... açıklarında battığı ve bu sebeple, davacı ... şirketinin sigortalısına ödediği tazminatı rücuen tazminatının talep edildiği iş bu davada, ... Mahkemelerini yetkili kılacak bir yetki kuralının bulunmadığı gerekçesiyle, davalı ... şirketi yönünden Mahkemenin yetkisiz ol duğu gerekçesiyle, 3 nolu davalı yönünden ise dava dilekçesinin yetki yönünden reddine karar verilmiştir. Milletleraras ı Yetki Kurallarına İlişkin Temel Esaslar kararında benzer bir ticari uyuşmazlıkta 46'ncı maddeyi uygulamıştır .110 MÖHUK'u n 46'ncı maddesinin iç hukukun yer itibariyle yetki kurallarını bertaraf etmediği sonucuna varılması halinde 46'ncı maddenin taraflar dan birisinin tacir olduğu sözleşme lerde de uygulanmasında bir sakınca bulunmadığı kanaatindey iz. Bu konuya aşağıda sigorta ilişkisinden doğan davalarda Türk mahkemeleri nin milletlerarası yetkisini belirlenmesine ilişkin başlıkta etraflıca değinilecektir.111 Yukarıdaki analize
|
konusu Saç em tianın davalı gemide ..... .'sinden ... ve .. .'a taşınırken ... açıklarında battığı ve bu sebeple, davacı ... şirketinin sigortalısına ödediği tazminatı rücuen tazminatının talep edildiği iş bu davada, ... Mahkemelerini yetkili kılacak bir yetki kuralının bulunmadığı gerekçesiyle, davalı ... şirketi yönünden Mahkemenin yetkisiz ol duğu gerekçesiyle, 3 nolu davalı yönünden ise dava dilekçesinin yetki yönünden reddine karar verilmiştir. Milletleraras ı Yetki Kurallarına İlişkin Temel Esaslar kararında benzer bir ticari uyuşmazlıkta 46'ncı maddeyi uygulamıştır .110 MÖHUK'u n 46'ncı maddesinin iç hukukun yer itibariyle yetki kurallarını bertaraf etmediği sonucuna varılması halinde 46'ncı maddenin taraflar dan birisinin tacir olduğu sözleşme lerde de uygulanmasında bir sakınca bulunmadığı kanaatindey iz. Bu konuya aşağıda sigorta ilişkisinden doğan davalarda Türk mahkemeleri nin milletlerarası yetkisini belirlenmesine ilişkin başlıkta etraflıca değinilecektir.111 Yukarıdaki analize göre, MÖHUK'u n 46'ncı maddesinin sigorta lı, sigorta ettiren ve lehtarın zayıf taraf olarak nitelenebileceği hallerde HMK'nın 15'inci maddesini ve diğer iç hukukun yer itibariyle yetki kurallarını bertaraf edip etmediği tartışılabilir. Doktrinde her iki yönde de görüşler bulunmaktadır. Yukarıda ifade ettiğimiz gibi MÖHUK 'ta yer alan milletlerarası yetki kurallarının tamamını iç hukukun yer itibariyle yetki Kararı davacı vekili temyiz etmiştir. 1 -Dava dosyası içerisinde yer alan bilgi ve belgelere, mahkeme kararında dayanı lan delillerin tartışılıp değerlendirilmesinde usul ve yasaya aykırı bir yön bulun mamasına göre davacı vekilinin, aşağıda (2) nolu bent dışında kalan sair temyiz itirazlarını reddine karar vermek gerekmiştir. 2-5718 sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun (MÖHUK)'un 46.maddesi uyarınca bir davada ileri sürülen alacak talebi sigorta sözleşmesinden kaynaklanıyorsa davaya bakmaya yetkili olan mahkeme; sigortaemın esas işyeri veya sigorta sözleşmesini yapan şubesinin veya acentasının Türkiye'de bulunduğu yer mahkemesidir . An cak sigorta ettirene, sigortalıya veya lehdara karşı açılacak davalarda yetkili mah keme, onların Türkiye'deki yerleşim yeri veya mutad meskeni mahkemesidir . Somut olayda 3 numaralı davalı yönünden mahkemece davanın yetki yönünden reddine karar verilmiş ise de, davacı taraf (3) numaralı davalı ile (1) numaralı davalı donatan arasındaki sorumluluk sigortası sözleşmesine dayanmış olmakla, mahkemenin yetkisinin yukarıda bahsi geçen MÖHUK 46. maddesi uyarınca be lirlenmesi gerekirken yanılgılı gerekçe ile davanın yetki yönünden reddine karar verilmesi doğru görülmemiş ve bozmayı gerektirrniştir." [Lexpera içtihat Bilgi Bankası]. 110 Adana BAM, 3. HD., E. 2018/1571 K. 20191124 T. 29.1.2019 [Lexpera içtihat Bilgi Bankası]. 111 Bkz. aşğ. Bölüm ır, II, J. 57 Cemile DEMiR GÖKYAYLA Ticari Uyuşma zlıklarda Türk Mahkemele rinin Milletlerarası Yetkisi kurallarını hertaraf eden kesin yetki olarak değerlendiren görüş yanında 46'ncı maddenin tamamlayıcı nitelikte olduğu da ifade edilmektedir. 112 Aşağıda, maddeler arasındaki ilişki analiz edilmeye çalışılacaktır. HMK uyarınca zarar sigortalarından doğan davalarda, sigorta, sabit bir yerde bulunan (taşınmaz) veya bulunması gereken (işletmeye alınmış bir petrol platformu) veya şart koşulan (devam etmekte olan bir gökdelen inşaatında kullanılan kule vinci) bir malvarlığına ilişkin ise malvarl ığının bulunduğu yer mahkemesi yetkilidir. Bu bağlama noktasına MÖHUK'u n 46'ncı maddesinde yer verilmemi ştir. Öncelikle, malvarlığının bulunduğu yerde dava açılmasının zayıf taraf aleyhine olup olmadığına bakılma lıdır. Bu tür ihtimallerde Türk mahkemelerinde dava açılması gereken malvarlığı hemen hemen her zaman Türkiye'de bulunacağı için burası aynı zamanda zayıf tarafın yerleşim yeri veya mutad meskeni olacaktır (MÖHUK .m.46 c. 2). Zayıf tarafın yerleşim yeri veya mutad meskeni sabit malın bulunduğu yerde değilse bu mahkemede zayıf tarafa karşı dava açılıp açılamayacağını tartışmak uygun olabilir. Örneğin, Almanya'da yerleşim yeri olan Turkuaz Kart sahibi kişinin Türkiye'deki yazılığının sigortalamasıyla ilgili bir uyuşmazlık olduğunu düşünelim. Bu kişiye karşı Türk mahkemelerinde dava açılması 46'ncı maddenin koruma amacına aykırı mıdır? HMK'nın 15'inci maddesi uyarınca sigorta sabit bir yerde bulunması gerekmeyen bir malvarlığına ilişkinse rizikonun gerçekleştiği yer mah kemesi de yetkilidir. Türk mahkemelerinin yetkili olması için rizikonun Türkiye'de gerçekleşmesi gerekir. Yine bir üst paragraftaki Almanya'da yaşayan Alman Turkuaz Kart sahibinin Türkiye'de araba kullandığı sırada kaza113 yapması halinde Türk mahkemelerinin yetkisi tesis edilir. Ancak, 112 Süral, s. 188; Ekşi, MÖHUK 'un 46'ncı maddesi kapsamındaki uyuşmazlık larda HMK'nın I 5'inci maddesinin uygulanma yacağı görüşündedir (Ekşi, Tenfiz, s. 216). 113 Trafik kazalanndan doğan sigorta davalarında rizikonun gerçekleştiği yer mahke meleri de yetkilidir. Bkz. Y. 17 HD., 1396011 1 103, 22. I 0.2015 T. (Yılmaz, C. I, s. 434). 58 Milletteraras t Yetki Kurallanna İlişkin Temel Esaslar bu ihtimalde davacı sigartacı Türkiye'de yerleşik ise Türkiye'de dava açmak isteyecektir. Alman bir sigorta şirketi kazanın gerçekleştiği yer olan Türkiye'de zaten dava açmayacaktır . O zaman cevaplanması gereken soru, MÖHUK'u n 46'ncı maddesinin amacı, Türkiye'de sigartacı ya da sigar tahnın birbirine Türkiye'de dava açmalarını engellemek midir sorusudur. 46'ncı maddenin 15'inci maddenin birinci fıkrasını hertaraf edip etmediği konusunda belirleyici olan MÖHUK'un 46'ncı maddesinin ama cıdır ki bunun için gerekçeye bakmamız gerekir. Maddenin gerekçesinde öncelikle, sigorta sözleşmelerindeki genel işlem şartları vasıtasıyla Türk mahkemelerinin yargılama yetkisinin hertaraf edildiğine atıf yapılmıştır. Maddenin önce likli amacı, yabancı mahkeme lehine yapılan yetki sözleş meleriyle Türk mahkemelerinin yetkisinin hertaraf edilmesini önlemektir. Nitekim, gerekçede de yetkili mahkemenin yetkisinin yetki sözleşmesiyle hertaraf edilerneyeceği açıkça belirtilmiştir. MÖHUK'u n 47'nci madde sinde de bu husus açıkça ifade edilmiştir. Maddenin amacı, ekonomik sosyal açıdan zayıf tarafı korumak için zayıf taraf için elverişli mahkeme leri n yetkisini tesis etmek olarak anlaşılınaya müsaittir. Zayıf tarafın dahil olduğu uyuşmazlıklarda HMK'nın 15'inci maddesinin hertaraf edilmesi nin, başta can sigortaları olma üzere zayıf taraf lehine olma yacağı kanaa tindeyiz. Kanımızca, yukarıda verilen her iki örnek bakımından Türk mah kemelerinde dava açılmasının engellenmesi, zayıf tarafın korunması için gerekmemektedir . Dolayısıyla, MÖHUK'u n 46'ncı maddesinin amacının bu gibi davaları da hertaraf etmek sonucuna varmak için elimizde yeterli gerekçe bulunmamaktadır. Bu nedenle 46 'ncı maddenin 15'inci maddeyi hertaraf eden bir yetki kuralı olmadığı kanısındayız. Can sigortaları ise HMK'da mal sigortalarından ayrı mütalaa edilmiş tir. Maddenin ikinci fıkrası uyarınca can sigortalarında, sigorta ettirenin, sigortaimm veya lehtarın leh veya aleyhine açılacak davala rda onların yerleşim yeri mahkemesi kesin yetkilidir. MÖHUK'u n 46'ncı maddesiyle karşılaştırıldığın da HMK'nın 15' inci maddesi aslında daha zayıf taraf lehinedir. 15'inci madde uyarınca, can sigortalarında, sigorta ettirenin, sigartahnın veya lehtarın leh veya aleyhine açılacak davalarda onların yerleşim yeri mahkemesi kesin yetkilidir. Böylece zayıf taraf diğer tarafa 59 Cemile DEMiR GÖKYAYLA Ticari Uyuşmazlık larda Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi karşı kendi yerleşim yeri mahkemesinde de dava açabilir. Oysa zayıftara fa aynı imkan 46'ncı maddede veri lmemiştir . Bu nedenle 46'ncı maddede ki milletlerarası yetki kuralının iç hukukun yer itibariyle yetki kurallarını hertaraf etmesine gerek yoktur. HMK'nın 15'inci maddesinin gerekçesin de, söz
|
End of preview. Expand
in Data Studio
README.md exists but content is empty.
- Downloads last month
- 85