Datasets:

onlysainaa

/

new_parallel_from_docx

like 0

дүнх

ᠳ᠋ᠥ᠋ᠩᠬᠤ

үндсэн мэдээлэл

ᠦᠨᠳᠦᠰᠦᠨ ᠮᠡᠳᠡᠭᠡᠯᠡᠯ

толгой үг

ᠲᠣᠯᠣᠭᠠᠢ ᠦᠭᠡ

адил утгатай үг

ᠠᠳᠠᠯᠢ ᠤᠳᠬ᠎ᠠ ᠲᠠᠢ ᠦᠭᠡ

хамаа бүхий үг

ᠬᠠᠮᠢᠶ᠎ᠠ ᠪᠦᠬᠦᠢ ᠦᠭᠡ

төрөл

ᠲᠥᠷᠦᠯ

цаг үе

ᠴᠠᠭ ᠦᠶ᠎ᠡ

хэний хаанчлалын үед

ᠬᠡᠨ ᠦ ᠬᠠᠭᠠᠨᠴᠢᠯᠠᠯ ᠤᠨ ᠦᠶ᠎ᠡ ᠳᠣ

салбар

ᠰᠠᠯᠪᠤᠷᠢ

дүнх

ᠳ᠋ᠥ᠋ᠩᠬᠤ

дорнод ху, зүүн бүдүүлгүүд

ᠳᠣᠷᠣᠨᠠᠲᠤ ᠬᠤ᠂ ᠵᠡᠭᠦᠨ ᠪᠦᠳᠦᠭᠦᠯᠢᠭ᠌ ᠦᠳ

хо, хүннү, ухуан, шаанбий

ᠬᠤ᠂ ᠾᠢᠦᠩᠨᠦ᠂ ᠦᠬᠤᠸᠠᠨ᠂ ᠰᠢᠶᠠᠨᠪᠢ

овог, аймаг

ᠣᠪᠤᠭ᠂ ᠠᠢᠢᠮᠠᠭ

нэд ээ -II зуун

ᠨᠡ‍ ᠲᠤ‍ ᠡ‍ -II ᠵᠠᠭᠤᠨ

хүннү гүрнээс өмнөх үеийн монгол хэлтэн угсаа соёл улс төрийн томоохон нийтлэг, нэгдэл

ᠾᠢᠦᠩᠨᠦ ᠭᠦᠷᠦᠨ ᠡᠴᠡ ᠡᠮᠦᠨᠡᠬᠢ ᠦᠶ᠎ᠡ ᠶᠢᠨ ᠮᠣᠩᠭ᠋ᠣᠯ ᠬᠡᠯᠡᠲᠡᠨ ᠤᠭᠰᠠᠭ᠎ᠠ ᠰᠤᠶᠤᠯ ᠤᠯᠤᠰ ᠲᠥᠷᠥ ᠶᠢᠨ ᠲᠣᠮᠣᠬᠠᠨ ᠨᠡᠢᠢᠲᠡᠯᠢᠭ᠂ ᠨᠢᠭᠡᠳᠦᠯ

нэд ээ II-I мянганы заагт болж өнгөрсөн байгаль цаг уур, аж ахуйн өөрчлөлтийн үр дүнд төв азид нүүдлийн мал аж ахуйн хэлбэр бүрэн ноёрхов. мөн байгал нуураас говь, хангайн нуруунаас хянган хүртэлх уудам нутаг тудөрвөлжин булшны соёлын нийтлэг тогтжоо. ч, доржсүрэн, д, наваан, н, сэр ᠊ оджав, г, сүхбаатар нарын олон монгол эрдэмтний үзлээр дөрвөлжин булшны соёлыг монгол хэлтэн, монгол угсааны овог, аймгууд үлдээжээ. тэдний дунд хүннү, тунх нарын өвөг дээдэс (магадгүй өвөг дүнхүү, өвөг хүннүчүүд) байв. дунх нарыг эртний хятад сурвалжид нэд ээ -III зууны үед анх тэмдэглэжээ. хүннүгийн муудан (нэд ээ.-209-174) эцгээ хурааж төрийн эрх булаасны дараахан дунхын эзэн моодонг шахамдуулж аргамаг хүлэг, амраг хатныг нь ээлж дараалан нэхэж авав. эцэст нь дунхын эзэн 《хүннү манайхны хил савладаг овото хязгаарын орхигдсон нутгийг бид эзэмших хүсэлтэй тул хүннүчүүд нутаглаж болохгүй》 хэмээн тулган шаардав. үүнд хилэгнэсэн муутан дунхыг гэнэт довтолж эзнийг нь алж, улсыг нь хураав. ухуан, шаанби бол дунхын шууд удам болон томоохон салбар нь юм. тэд хүннүгийн эрхшээлд багтаж хэдэн зууныг өнгөрсөн билээ.

ᠨᠡ‍ ᠲᠤ‍ ᠡ‍ II-I ᠮᠢᠩᠭ᠋ᠠᠨ ᠤ ᠵᠠᠭᠠᠭ ᠲᠤ ᠪᠣᠯᠵᠤ ᠥᠩᠭᠡᠷᠡᠭᠰᠡᠨ ᠪᠠᠢᠢᠭᠠᠯᠢ ᠴᠠᠭ ᠠᠭᠤᠷ᠂ ᠠᠵᠤ ᠠᠬᠤᠢ ᠶᠢᠨ ᠥᠭᠡᠷᠡᠴᠢᠯᠡᠯᠲᠡ ᠶᠢᠨ ᠦᠷ᠎ᠡ ᠳ᠋ᠥᠩ  ᠳᠥ ᠲᠥᠪ ᠠᠽᠢ ᠳᠤ ᠨᠡᠭᠦᠳᠡᠯ ᠦᠨ ᠮᠠᠯ ᠠᠵᠤ ᠠᠬᠤᠢ ᠶᠢᠨ ᠬᠡᠯᠪᠡᠷᠢ ᠪᠦᠷᠢᠨ ᠨᠣᠶᠠᠷᠬᠠᠪᠠ᠃ ᠮᠥᠨ ᠪᠠᠢᠢᠭᠠᠯ ᠨᠠᠭᠤᠷ ᠠᠴᠠ ᠭᠣᠪᠢ᠂ ᠬᠠᠩᠭ᠋ᠠᠢ ᠶᠢᠨ ᠨᠢᠷᠤᠭᠤᠨ ᠠᠴᠠ ᠬᠢᠩᠭ᠋ᠠᠨ ᠬᠦᠷᠲᠡᠯᠡᠬᠢ ᠠᠭᠤᠳᠠᠮ ᠨᠤᠲᠤᠭ ᠲᠤᠳᠥᠷᠪᠡᠯᠵᠢᠨ ᠪᠤᠯᠠᠰᠢᠨ ᠤ ᠰᠤᠶᠤᠯ ᠤᠨ ᠨᠡᠢᠢᠲᠡᠯᠢᠭ ᠲᠣᠭᠲᠠᠵᠠᠢ᠃ ᠴ᠂ ᠳᠣᠷᠵᠢᠰᠦ᠋ᠷᠦᠩ᠂ ᠲ᠂ ᠨᠠᠸᠠᠩ᠂ ᠨ᠂ ᠰᠡᠷ ᠊ ᠣᠳᠵᠠᠪ᠂ ᠭ᠂ ᠰᠦᠬᠡᠪᠠᠭᠠᠲᠤᠷ ᠨᠠᠷ ᠤᠨ ᠣᠯᠠᠨ ᠮᠣᠩᠭ᠋ᠣᠯ ᠡᠷᠳᠡᠮᠲᠡᠨ ᠦ ᠦᠵᠡᠯ ᠢᠢᠡᠷ ᠳᠥᠷᠪᠡᠯᠵᠢᠨ ᠪᠤᠯᠠᠰᠢᠨ ᠤ ᠰᠤᠶᠤᠯ ᠢ ᠮᠣᠩᠭ᠋ᠣᠯ ᠬᠡᠯᠡᠲᠡᠨ᠂ ᠮᠣᠩᠭ᠋ᠣᠯ ᠤᠭᠰᠠᠭᠠᠨ ᠤ ᠣᠪᠤᠭ᠂ ᠠᠢᠢᠮᠠᠭ ᠤᠳ ᠦᠯᠡᠳᠡᠭᠡᠵᠡᠢ᠃ ᠲᠡᠳᠡᠨ ᠦ ᠳᠤᠮᠳᠠ ᠾᠢᠦᠩᠨᠦ᠂ ᠳ᠋ᠥ᠋ᠩᠬᠤ ᠨᠠᠷ ᠤᠨ ᠡᠪᠦᠭᠡ ᠳᠡᠭᠡᠳᠦᠰ (ᠮᠠᠭᠠᠳ ᠦᠭᠡᠢ ᠡᠪᠦᠭᠡ ᠳ᠋ᠥ᠋ᠩᠬᠤ᠂ ᠡᠪᠦᠭᠡ ᠾᠢᠦᠩᠨᠦᠴᠦᠳ) ᠪᠠᠶᠢᠪᠠ᠃ ᠳ᠋ᠥ᠋ᠩᠬᠤ ᠨᠠᠷ ᠢ ᠡᠷᠲᠡᠨ ᠦ ᠬᠢᠲᠠᠳ ᠰᠤᠷᠪᠤᠯᠵᠢ ᠳᠤ ᠨᠡ‍ ᠲᠤ‍ ᠡ‍ -III ᠵᠠᠭᠤᠨ ᠤ ᠦᠶ᠎ᠡ  ᠳᠥ ᠠᠩᠬ᠎ᠠ ᠲᠡᠮᠳᠡᠭᠯᠡᠵᠡᠢ᠃ ᠾᠢᠦᠩᠨᠦ ᠶᠢᠨ ᠮᠣᠤᠳᠣᠩ (ᠨᠡ‍ ᠲᠤ‍ ᠡ‍ ?-209-174) ᠡᠴᠢᠭᠡ ᠪᠡᠨ ᠬᠣᠷᠢᠶᠠᠵᠤ ᠲᠦᠷᠦ ᠶᠢᠨ ᠡᠷᠬᠡ ᠪᠤᠯᠢᠶᠠᠭᠰᠠᠨ ᠤ ᠳᠠᠷᠠᠭᠠᠬᠠᠨ ᠳ᠋ᠥ᠋ᠩᠬᠤ ᠶᠢᠨ ᠡᠵᠡᠨ ᠮᠣᠤᠳᠣᠩ  ᠢ ᠰᠢᠬᠠᠮᠳᠠᠭᠤᠯᠵᠤ ᠠᠷᠭᠠᠮᠠᠭ ᠬᠦᠯᠦᠭ᠂ ᠠᠮᠠᠷᠠᠭ ᠬᠠᠲᠤᠨ ᠢ ᠨᠢ ᠡᠭᠡᠯᠵᠢ ᠳᠠᠷᠠᠭᠠᠯᠠᠨ ᠨᠡᠬᠡᠵᠦ ᠠᠪᠤᠪᠠ᠃ ᠡᠴᠦᠰ ᠲᠣ ᠨᠢ ᠳ᠋ᠥ᠋ᠩᠬᠤ ᠶᠢᠨ ᠡᠵᠡᠨ 《ᠾᠢᠦᠩᠨᠦ ᠮᠠᠨ ᠤ ᠬᠢᠨ ᠤ ᠬᠢᠯᠢ ᠰᠠᠪᠠᠯᠠᠳᠠᠭ ᠣᠸᠥ᠋ᠲ᠋ᠣ ᠬᠢᠵᠠᠭᠠᠷ ᠤᠨ ᠣᠷᠬᠢᠭᠳᠠᠭᠰᠠᠨ ᠨᠤᠲᠤᠭ ᠢ ᠪᠢᠳᠡ ᠡᠵᠡᠮᠰᠢᠬᠦ ᠬᠦᠰᠡᠯ ᠲᠡᠢ ᠲᠤᠯᠠ ᠾᠢᠦᠩᠨᠦᠴᠦᠳ ᠨᠤᠲᠤᠭᠯᠠᠵᠤ ᠪᠣᠯᠬᠤ ᠦᠭᠡᠢ》 ᠬᠡᠮᠡᠨ ᠲᠤᠯᠭᠠᠨ ᠱᠠᠭᠠᠷᠳᠠᠪᠠ᠃ ᠡᠭᠦᠨ  ᠳᠥ ᠬᠢᠯᠢᠩᠨᠡᠭᠰᠡᠨ ᠮᠣᠤᠳᠣᠩ ᠳ᠋ᠥ᠋ᠩᠬᠤ ᠢᠢ ᠭᠡᠨᠡᠳᠲᠡ ᠳᠣᠪᠲᠣᠯᠵᠤ ᠡᠵᠡᠨ ᠢ ᠨᠢ ᠠᠯᠠᠵᠤ᠂ ᠤᠯᠤᠰ ᠢ ᠨᠢ ᠬᠤᠷᠢᠶᠠᠪᠠ᠃ ᠦᠬᠤᠸᠠᠨ᠂ ᠰᠢᠶᠠᠨᠪᠢ ᠪᠣᠯ ᠳ᠋ᠥ᠋ᠩᠬᠤ ᠶᠢᠨ ᠰᠢᠭᠤᠳ ᠤᠳᠤᠮ ᠪᠣᠯᠤᠨ ᠲᠣᠮᠣᠬᠠᠨ ᠰᠠᠯᠪᠤᠷᠢ ᠨᠢ ᠶᠤᠮ᠃ ᠲᠡᠳᠡ ᠾᠢᠦᠩᠨᠦ ᠶᠢᠨ ᠡᠷᠬᠡᠰᠢᠶᠡᠯ  ᠳᠥ ᠪᠠᠭᠳᠠᠵᠤ ᠬᠡᠳᠦᠨ ᠵᠠᠭᠤᠨ ᠢ ᠥᠩᠭᠡᠷᠡᠭᠰᠡᠨ ᠪᠢᠯᠡ᠃

монголын түүхчдийн үзэхээр нэд ээ II мянганы сүүлч – I мянганы эхээр төв азийн нүүдэлчдийн аймгийн холбоод байгуулагдах болжээ. хожим тэдгээр аймгийн холбоод дундаас дүнх, евежи, хүннүгийн аймгийн холбоо товойн гарч төв азид ноёрхохын төлөө өөр хоорондоо өрсөлдөн тэмцэлдэж эхэлсэн юм. нэд ээ V- зууны үест дүнх, евежи, хүннүгийн аймгийн холбоо төр улсын түвшинд хүрч хөгжсөн байна. төв ази, монгол орны төв, дорнод хэсэг дүнх, хүннүгийн мэдэлд захирагдаж байсан бол алш, хишигийн хонгил, дорнод туркестан, зүүн᠊гарын өргөн уудам нутгийг евежи хянаж мэдэх болжээ. тиймээс эртний хятадын нэг сурвалж доо тэр цагт нэд ээ III зууны хоёрдугаар хагаст хүннүгээс илүү дүнх хүчирхэг байсан, евежи цэцэглэн мандаж байсан гэж бичжээ. мөн өөр нэг сурвалжид дунхыг 《хүннүтэй нэг зэрэг мандан гарсан бөгөөд номт сумд цэрэг хоёр бум гаруй бий. зан заншил, түшмэдийн цол нь хүннү лөө төлөв адил》 гэж тэмдэглэсэн байдаг. мөн эртний хятадын сурвалжид евежийг бум гаран цэрэгтэй, хүннүг үл тоомсорлодог байсан гэж тодорхойлжээ. дунх нар одоогийн монгол улсын дорнод хэсэг түүнтэй залгаа орос холбооны улс, бүгд найрамдах хятад ард улсын нутгаар оршин сууж байв.

ᠮᠣᠩᠭ᠋ᠣᠯ ᠤᠨ ᠲᠡᠦᠬᠡᠴᠢᠳ ᠦᠨ ᠦᠵᠡᠬᠦ ᠪᠡᠷ ᠨᠡ‍ ᠲᠤ‍ ᠡ‍ II ᠮᠢᠩᠭ᠋ᠠᠨ ᠤ ᠰᠡᠭᠦᠯᠴᠢ – I ᠮᠢᠩᠭ᠋ᠠᠨ ᠤ ᠡᠬᠢ ᠪᠡᠷ ᠲᠦᠪ ᠠᠽᠢ ᠶᠢᠨ ᠨᠡᠭᠦᠳᠡᠯᠴᠢᠳ ᠦᠨ ᠠᠶᠢᠮᠠᠭ ᠤᠨ ᠬᠣᠯᠪᠣᠭᠠᠳ ᠪᠠᠶᠢᠭᠤᠯᠤᠭᠳᠠᠬᠤ ᠪᠣᠯᠵᠠᠢ᠃ ᠬᠣᠵᠢᠮ ᠲᠡᠳᠡᠭᠡᠷ ᠠᠶᠢᠮᠠᠭ ᠤᠨ ᠬᠣᠯᠪᠣᠭᠠᠳ ᠳᠤᠮᠳᠠ ᠠᠴᠠ ᠳ᠋ᠥ᠋ᠩᠬᠤ᠂ ᠶᠥᠸᠸᠵᠢ᠂ ᠾᠢᠦᠩᠨᠦ ᠶᠢᠨ ᠠᠶᠢᠮᠠᠭ ᠤᠨ ᠬᠣᠯᠪᠣᠭ᠎ᠠ ᠲᠣᠪᠣᠶᠢᠨ ᠭᠠᠷᠴᠤ ᠲᠥᠪ ᠠᠽᠢ ᠳᠤ ᠨᠣᠶᠠᠷᠬᠠᠬᠤ ᠶᠢᠨ ᠲᠥᠯᠥᠭᠡ ᠥᠪᠡᠷ ᠬᠣᠭᠣᠷᠣᠨᠳᠣ ᠪᠠᠨ ᠥᠷᠢᠰᠦᠯᠳᠦᠨ ᠲᠡᠮᠡᠴᠡᠯᠳᠦᠵᠥ ᠡᠬᠢᠯᠡᠭᠰᠡᠨ ᠶᠤᠮ᠃ ᠨᠡ‍ ᠲᠤ‍ ᠡ‍ V- ᠵᠠᠭᠤᠨ ᠤ ᠦᠶᠡᠰ ᠲᠣ ᠳ᠋ᠥ᠋ᠩᠬᠤ᠂ ᠶᠦᠸᠸᠵᠢ᠂ ᠾᠢᠦᠩᠨᠦ ᠶᠢᠨ ᠠᠶᠢᠮᠠᠭ ᠤᠨ ᠬᠣᠯᠪᠣᠭ᠎ᠠ ᠲᠥᠷᠥ ᠤᠯᠤᠰ ᠤᠨ ᠲᠦᠪᠰᠢᠨ  ᠳᠥ ᠬᠦᠷᠴᠦ ᠬᠦᠭ᠍ᠵᠢᠭᠰᠡᠨ ᠪᠠᠶᠢᠨ᠎ᠠ᠃ ᠲᠥᠪ ᠠᠽᠢ᠂ ᠮᠣᠩᠭ᠋ᠣᠯ ᠣᠷᠣᠨ ᠤ ᠲᠥᠪ᠂ ᠳᠣᠷᠣᠨᠠᠲᠤ ᠬᠡᠰᠡᠭ ᠳ᠋ᠥ᠋ᠩᠬᠤ᠂ ᠾᠢᠦᠩᠨᠦ ᠶᠢᠨ ᠮᠡᠳᠡᠯ  ᠳᠥ ᠵᠠᠬᠢᠷᠤᠭᠳᠠᠵᠤ ᠪᠠᠶᠢᠭᠰᠠᠨ ᠪᠣᠯ ᠠᠯᠠᠱᠠ᠂ ᠬᠡᠰᠢᠭ᠌ ᠤᠨ ᠬᠣᠩᠭᠢᠯ᠂ ᠳᠣᠷᠣᠨᠠᠲᠤ ᠲᠦᠷᠻᠧᠰᠲ᠋ᠠᠨ᠂ ᠵᠡᠭᠦᠨ᠊ᠭᠠᠷ ᠤᠨ ᠥᠷᠭᠡᠨ ᠠᠭᠤᠳᠠᠮ ᠨᠤᠲᠤᠭ ᠢ ᠶᠥᠸᠸᠵᠢ ᠬᠢᠨᠠᠵᠤ ᠮᠡᠳᠡᠬᠦ ᠪᠣᠯᠵᠠᠢ᠃ ᠲᠡᠶᠢᠮᠦ ᠡᠴᠡ ᠡᠷᠲᠡᠨ ᠦ ᠬᠢᠲᠠᠳ ᠤᠨ ᠨᠢᠭᠡ ᠰᠤᠷᠪᠤᠯᠵᠢ ᠳᠤ ᠲᠡᠷᠡ ᠴᠠᠭ ᠲᠤ ᠨᠡ‍ ᠲᠤ‍ ᠡ‍ III ᠵᠠᠭᠤᠨ ᠤ ᠬᠣᠶᠠᠳᠤᠭᠠᠷ ᠬᠠᠭᠠᠰ ᠲᠤ ᠾᠢᠥᠩᠨᠦ ᠡᠴᠡ ᠢᠯᠡᠭᠦᠦ ᠳ᠋ᠥ᠋ᠩᠬᠤ ᠬᠦᠴᠦᠷᠬᠡᠭ᠌ ᠪᠠᠶᠢᠭᠰᠠᠨ᠂ ᠶᠦᠸᠸᠵᠢ ᠴᠡᠴᠡᠭᠯᠡᠨ ᠮᠠᠨᠳᠤᠵᠤ ᠪᠠᠶᠢᠭᠰᠠᠨ ᠭᠡᠵᠦ ᠪᠢᠴᠢᠵᠡᠢ᠃ ᠮᠥᠨ ᠥᠭᠡᠷ᠎ᠡ ᠨᠢᠭᠡ ᠰᠤᠷᠪᠤᠯᠵᠢ ᠳᠤ ᠳ᠋ᠦ᠋ᠩᠬᠤ ᠶᠢ 《ᠾᠢᠦᠩᠨᠦ ᠲᠡᠢ ᠨᠢᠭᠡ ᠵᠡᠷᠭᠡ ᠮᠠᠨᠳᠤᠨ ᠭᠠᠷᠤᠭᠰᠠᠨ ᠪᠥᠭᠡᠳ ᠨᠤᠮᠤᠳᠤ ᠰᠤᠮᠤᠲᠤ ᠴᠡᠷᠢᠭ ᠬᠣᠶ᠋ᠠᠷ ᠪᠤᠮ ᠭᠠᠷᠤᠢ ᠪᠤᠢ᠃ ᠵᠠᠩ ᠵᠠᠩᠰᠢᠯ᠂ ᠲᠦᠰᠢᠮᠡᠳ ᠦᠨ ᠴᠣᠯᠠ ᠨᠢ ᠾᠢᠦᠩᠨᠦ ᠯᠦᠭᠡ ᠲᠥᠯᠥᠪ ᠠᠳᠠᠯᠢ》 ᠭᠡᠵᠦ ᠲᠡᠮᠳᠡᠭᠯᠡᠭᠰᠡᠨ ᠪᠠᠶᠢᠳᠠᠭ᠃ ᠮᠥᠨ ᠡᠷᠲᠡᠨ ᠦ ᠬᠢᠲᠠᠳ ᠤᠨ ᠰᠤᠷᠪᠤᠯᠵᠢ ᠳᠤ ᠶᠦᠸᠸᠵᠢ ᠶᠢ ᠪᠤᠮ ᠭᠠᠷᠤᠨ ᠴᠡᠷᠢᠭ ᠲᠡᠢ᠂ ᠾᠢᠦᠩᠨᠦ ᠶᠢ ᠦᠯᠦ ᠲᠣᠭᠣᠮᠰᠠᠷᠯᠠᠳᠠᠭ ᠪᠠᠶᠢᠭᠰᠠᠨ ᠭᠡᠵᠦ ᠲᠣᠳᠣᠷᠬᠠᠶᠢᠯᠠᠵᠠᠢ᠃ ᠳ᠋ᠥ᠋ᠩᠬᠤ ᠨᠠᠷ ᠣᠳᠣ ᠶᠢᠨ ᠮᠣᠩᠭ᠋ᠣᠯ ᠤᠯᠤᠰ ᠤᠨ ᠳᠣᠷᠣᠨᠠᠲᠤ ᠬᠡᠰᠡᠭ ᠲᠡᠭᠦᠨ ᠲᠡᠢ ᠵᠠᠯᠭᠠᠭ᠎ᠠ ᠣᠷᠣᠰ ᠬᠣᠯᠪᠣᠭᠠᠨ ᠤ ᠤᠯᠤᠰ᠂ ᠪᠦᠭᠦᠳᠡ ᠨᠠᠶᠢᠷᠠᠮᠳᠠᠬᠤ ᠬᠢᠲᠠᠳ ᠠᠷᠠᠳ ᠤᠯᠤᠰ ᠤᠨ ᠨᠤᠲᠤᠭ ᠢᠶᠠᠷ ᠣᠷᠣᠰᠢᠨ ᠰᠠᠭᠤᠵᠤ ᠪᠠᠶᠢᠪᠠ᠃

нэд ээ 209 оны үед хүннүгийн муудан шан юены ялагдаж улс нь бутарч харьяат овог, аймгууд нь ийш тийш бутарч зугтжаа. ухуан, шаанбиас гадна цифу, моёон (мужин), тоохүүн (доёохүн, тогон, аз), дуэва (давгач), тойфа, туван, хятан (китан) зэрэг олон аймгийг дүнх (шаанбий) өн шууд удмын аймгууд гэж үздэг.

ᠨᠡ‍ ᠲᠤ‍ ᠡ‍ 209 ᠣᠨ ᠤ ᠦᠶ᠎ᠡ  ᠳᠥ ᠾᠢᠦᠩᠨᠦ ᠶᠢᠨ ᠮᠣᠤᠳᠣᠩ ᠱᠠᠨ ᠢᠦᠢ ᠶᠢᠨ ᠢᠯᠠᠭᠳᠠᠵᠤ ᠤᠯᠤᠰ ᠨᠢ ᠪᠤᠲᠠᠷᠠᠵᠤ ᠬᠠᠷᠢᠶᠠᠲᠤ ᠣᠪᠤᠭ᠂ ᠠᠶᠢᠮᠠᠭ ᠤᠳ ᠨᠢ ᠡᠶᠢᠰᠢ ᠲᠡᠶᠢᠰᠢ ᠪᠤᠳᠠᠷᠠᠵᠤ ᠵᠢᠭᠤᠲᠠᠵᠠᠢ᠃ ᠦᠬᠤᠸᠠᠨ᠂ ᠰᠢᠶᠠᠨᠪᠢ ᠠᠴᠠ ᠭᠠᠳᠠᠨ᠎ᠠ ᠼᠢᠹᠦ᠋᠂ ᠮᠤᠶᠤᠩ (ᠮᠤᠵᠢᠨ)᠂ ᠲᠤᠭᠤᠬᠦᠨ (ᠲᠤᠶᠤᠾᠦᠨ᠂ ᠲᠣᠭᠣᠨ᠂ ᠠᠵᠠ)᠂ ᠲᠦᠧᠧᠪᠠ (ᠲᠠᠪᠭᠠᠴᠢ)᠂ ᠲᠤᠢᠹᠠ᠂ ᠳ᠋ᠤᠸᠠᠨ᠂ ᠬᠢᠲᠠᠨ (ᠻᠢᠳᠠᠨ) ᠵᠡᠷᠭᠡ ᠣᠯᠠᠨ ᠠᠶᠢᠮᠠᠭ ᠢ ᠳ᠋ᠥ᠋ᠩᠬᠤ (ᠰᠢᠶᠠᠨᠪᠢ) ᠍ ᠦᠨ ᠰᠢᠭᠤᠳ ᠤᠳᠤᠮ ᠤᠨ ᠠᠶᠢᠮᠠᠭ ᠤᠳ ᠭᠡᠵᠦ ᠦᠵᠡᠳᠡᠭ᠃

ашигласан ном зохиол

ᠠᠰᠢᠭᠯᠠᠭᠰᠠᠨ ᠨᠣᠮ ᠵᠣᠬᠢᠶᠠᠯ

түүхийн тэмдэглэл (хятад хэлээр) .

ᠲᠡᠦᠬᠡ ᠶᠢᠨ ᠲᠡᠮᠳᠡᠭᠯᠡᠯ (ᠬᠢᠲᠠᠳ ᠬᠡᠯᠡ ᠪᠡᠷ) ᠃

хожуу хан улсын түүх (хятад хэлээр) .

ᠬᠣᠵᠢᠭᠤ ᠬᠠᠨ ᠤᠯᠤᠰ ᠤᠨ ᠲᠡᠦᠬᠡ (ᠬᠢᠲᠠᠳ ᠬᠡᠯᠡ ᠪᠡᠷ) ᠃

гурван улсын ойллого (хятад хэлээр) .

ᠭᠤᠷᠪᠠᠨ ᠤᠯᠤᠰ ᠤᠨ ᠣᠶᠢᠯᠠᠯᠭ᠎ᠠ (ᠬᠢᠲᠠᠳ ᠬᠡᠯᠡ ᠪᠡᠷ) ᠃

г, сүхбаатар. шаанби нарын угсаа гарал, соёл, аж ахуй, нийгмийн байгуулал (нэн эртнээс нэд

ᠭ᠂ ᠰᠦᠬᠡᠪᠠᠭᠠᠲᠤᠷ᠃ ᠰᠢᠶᠠᠨᠪᠢ ᠨᠠᠷ ᠤᠨ ᠤᠭᠰᠠᠭ᠎ᠠ ᠭᠠᠷᠤᠯ᠂ ᠰᠤᠶᠤᠯ᠂ ᠠᠵᠤ ᠠᠬᠤᠢ᠂ ᠨᠡᠶᠢᠭᠡᠮ ᠤᠨ ᠪᠠᠶᠢᠭᠤᠯᠤᠯ (ᠨᠡᠩ ᠡᠷᠲᠡᠨ ᠡᠴᠡ ᠨᠡ‍ ᠲᠤ‍

зуун) . улаанбаатар,, 1971.

ᠵᠠᠭᠤᠨ) ᠃ ᠣᠯᠠᠭᠠᠨᠪᠠᠭᠠᠲᠣᠷ᠂᠂ 1971᠃

монгол улсын түүх. тэргүүн бодь. улаанбаатар,, 2003.

ᠮᠣᠩᠭ᠋ᠣᠯ ᠤᠯᠤᠰ ᠤᠨ ᠲᠡᠦᠬᠡ᠃ ᠲᠡᠷᠢᠭᠦᠨ ᠪᠣᠲᠢ᠃ ᠣᠯᠠᠭᠠᠨᠪᠠᠭᠠᠲᠣᠷ᠂᠂ 2003᠃

п, дэлгэржаргал. монголчуудын угсаа гарвал. улаанбаатар,, 2005.

ᠫ᠂ ᠳᠡᠯᠭᠡᠷᠵᠢᠷᠭᠠᠯ᠃ ᠮᠣᠩᠭ᠋ᠣᠯᠴᠤᠳ ᠤᠨ ᠤᠭᠰᠠᠭ᠎ᠠ ᠭᠠᠷᠪᠠᠯ᠃ ᠣᠯᠠᠭᠠᠨᠪᠠᠭᠠᠲᠣᠷ᠂᠂ 2005᠃

б, батсүрэн. ухуан (аваар) ба шаанби (сэрвэ) . улаанбаатар,, 2016.

ᠪ᠂ ᠪᠠᠲᠤᠰᠦ᠋ᠷᠦᠩ᠃ ᠦᠬᠤᠸᠠᠨ (ᠠᠸᠠᠷ) ᠪᠠ ᠰᠢᠶᠠᠨᠪᠢ (ᠰᠡᠷᠪᠢ) ᠃ ᠣᠯᠠᠭᠠᠨᠪᠠᠭᠠᠲᠣᠷ᠂᠂ 2016᠃

евежи

ᠶᠦᠸᠸᠵᠢ

үндсэн мэдээлэл

ᠦᠨᠳᠦᠰᠦᠨ ᠮᠡᠳᠡᠭᠡᠯᠡᠯ

толгой үг

ᠲᠣᠯᠣᠭᠠᠢ ᠦᠭᠡ

адил утгатай үг

ᠠᠳᠠᠯᠢ ᠤᠳᠬ᠎ᠠ ᠲᠠᠢ ᠦᠭᠡ

хамаа бүхий үг

ᠬᠠᠮᠢᠶ᠎ᠠ ᠪᠦᠬᠦᠢ ᠦᠭᠡ

төрөл

ᠲᠥᠷᠦᠯ

цаг үе

ᠴᠠᠭ ᠦᠶ᠎ᠡ

хэний хаанчлалын үед

ᠬᠡᠨ ᠦ ᠬᠠᠭᠠᠨᠴᠢᠯᠠᠯ ᠤᠨ ᠦᠶ᠎ᠡ ᠳᠣ

салбар

ᠰᠠᠯᠪᠤᠷᠢ

евежи

ᠶᠦᠸᠸᠵᠢ

ювеси, юижий, яти, годой

ᠶᠥᠸᠸᠰᠢ᠂ ᠢᠦᠢᠵᠢ᠂ ᠶᠠᠲ᠋ᠢ᠂ ᠭᠤᠲᠤᠢ

дүнх, хүннү, духар

ᠳ᠋ᠥ᠋ᠩᠬᠤ᠂ ᠾᠢᠦᠩᠨᠦ᠂ ᠲᠣᠬᠠᠷ

овог, аймаг

ᠣᠪᠤᠭ᠂ ᠠᠶᠢᠮᠠᠭ

нэд ээ -II зуун

ᠨᠡ‍ ᠲᠤ‍ ᠡ‍ -II ᠵᠠᠭᠤᠨ

хүннү гүрнээс өмнөх үеийн энэтхэг европ хэлт угсаатан

ᠾᠢᠦᠩᠨᠦ ᠭᠦᠷᠦᠨ ᠡᠴᠡ ᠡᠮᠦᠨᠡᠬᠢ ᠦᠶ᠎ᠡ ᠶᠢᠨ ᠡᠨᠡᠳᠬᠡᠭ᠌ ᠧᠦᠢᠷᠣᠫᠠ ᠬᠡᠯᠡᠲᠦ ᠤᠭᠰᠠᠭᠠᠲᠠᠨ

нэд ээ III зууны сүүлчээр цэцэглэн мандаж байсан евежи (月氏, 月支, 禺氏) бол энэтхэг европ хэлний тухар хэлний бүлэгт багтдаг эртний сурвалжит ард түмэн. эртний грекийн страбоны (нэд ээ 663 - нэд 24) 《газар зүй》 ту яксарту (шартарьяа) он нөгөө эрэгт аш (Άσιοι), ашааннь (’Ασιαοί, пашаанни), духар (Τόχαροι), сакрауль (Σακάραυλοι) гэсэн скиф аймгууд нутаглана, грекчодоос тэд бактриг булааж авсан гэж тэмдэглэжээ. мөн птоломейн (100-170) 《газар зүй》 ту яксартын умардад ядий (’Ιατιοι), духар (Τάχοροι), сакрауль (Αύγαλοι) нутагладаг гэж бичсэн. энэ хоёр мэдээний аш, ядийг эрдэмтэд евежи мөн гэж үздэг.

ᠨᠡ‍ ᠲᠤ‍ ᠡ‍ III ᠵᠠᠭᠤᠨ ᠤ ᠰᠡᠭᠦᠯᠴᠢ ᠪᠡᠷ ᠴᠡᠴᠡᠭᠯᠡᠨ ᠮᠠᠨᠳᠤᠵᠤ ᠪᠠᠶᠢᠭᠰᠠᠨ ᠶᠦᠸᠸᠵᠢ (月氏᠂ 月支᠂ 禺氏) ᠪᠣᠯ ᠡᠨᠡᠳᠬᠡᠭ᠌ ᠧᠦᠢᠷᠣᠫᠠ ᠬᠡᠯᠡᠨ ᠦ ᠲᠣᠬᠠᠷ ᠬᠡᠯᠡᠨ ᠦ ᠪᠦᠯᠦᠭ ᠲᠣ ᠪᠠᠭᠲᠠᠳᠠᠭ ᠡᠷᠲᠡᠨ ᠦ ᠰᠤᠷᠪᠤᠯᠵᠢᠲᠤ ᠠᠷᠠᠳ ᠲᠦᠮᠡᠨ᠃ ᠡᠷᠲᠡᠨ ᠦ ᠭᠷᠧᠻ ᠦᠨ ᠰᠲ᠋ᠷᠠᠪᠤᠨ ᠤ (ᠨᠡ‍ ᠲᠤ‍ ᠡ‍ 663 - ᠨᠡ‍ ᠲᠤ‍ 24) 《ᠭᠠᠵᠠᠷ ᠵᠦᠢ》 ᠍  ᠳᠥ ᠶᠠᠻᠰᠠᠷᠲᠤ (ᠰᠢᠷᠲᠠᠷᠢᠶ᠎ᠠ) ᠍ ᠤᠨ ᠨᠥᠭᠥᠭᠡ ᠡᠷᠭᠢ  ᠳᠥ ᠠᠰᠢ (Άσιοι)᠂ ᠠᠰᠢᠶᠠᠨᠨᠢ (’Ασιαοί᠂ ᠫᠠᠰᠢᠶᠠᠨᠨᠢ)᠂ ᠲᠣᠬᠠᠷ (Τόχαροι)᠂ ᠰᠠᠻᠠᠷᠠᠦ᠋ᠯᠢ (Σακάραυλοι) ᠭᠡᠰᠡᠨ ᠰᠻᠢᠹ ᠠᠶᠢᠮᠠᠭ ᠤᠳ ᠨᠤᠲᠤᠭᠯᠠᠨ᠎ᠠ᠂ ᠭᠷᠧᠻᠴᠤᠳ ᠠᠴᠠ ᠲᠡᠳᠡ ᠪᠠᠻᠲ᠋ᠷᠢ ᠶᠢ ᠪᠤᠯᠢᠶᠠᠵᠤ ᠠᠪᠤᠭᠰᠠᠨ ᠭᠡᠵᠦ ᠲᠡᠮᠳᠡᠭᠯᠡᠵᠡᠢ᠃ ᠮᠥᠨ ᠫᠲ᠋ᠣᠯᠣᠮᠧᠢ ᠶᠢᠨ (100-170) 《ᠭᠠᠵᠠᠷ ᠵᠦᠢ》 ᠍  ᠳᠥ ᠶᠠᠻᠰᠠᠷᠲᠤ ᠶᠢᠨ ᠤᠮᠠᠷᠠᠳᠤ ᠳᠤ ᠶᠠᠲ᠋ᠶᠢ (’Ιατιοι)᠂ ᠲᠣᠬᠠᠷ (Τάχοροι)᠂ ᠰᠠᠻᠠᠷᠠᠦ᠋ᠯᠢ (Αύγαλοι) ᠨᠤᠲᠤᠭᠯᠠᠳᠠᠭ ᠭᠡᠵᠦ ᠪᠢᠴᠢᠭᠰᠡᠨ᠃ ᠡᠨᠡ ᠬᠣᠶ᠋ᠠᠷ ᠮᠡᠳᠡᠭᠡᠨ ᠦ ᠠᠰᠢ᠂ ᠶᠠᠲ᠋ᠶᠢ ᠢ ᠡᠷᠳᠡᠮᠲᠡᠳ ᠶᠦᠸᠸᠵᠢ ᠮᠥᠨ ᠭᠡᠵᠦ ᠦᠵᠡᠳᠡᠭ᠃

эртний хятад сурвалжийн мэдээгээр нэд ээ III-II зууны үеийн евежийн гол нутаг нь цалиан уулаас (38º25〈 хойд өргөрөг,, 100º15〉 зүүн уртраг, орчим) дүнхван хүртэл байжаа. дангийн үеийн сурвалжийн мэдээгээр энэ нь линг (овий), гань (заные), соо (зүцован), янь (аниш), шаа (дүнхуан) тойргийн нутаг юм. евежийн эрхшээлд гансаас шинжээн хүртэлх өргөн уудам нутагт оршиж байсан лоолан (шаншин, крорайна), чиш, гүйц (куца), янц (арги, карашар) зэрэг хот улсууд, үсэн (ашааннь), хүче, бага ювежи, сак зэрэг том жижиг олон овог, аймаг багтаж байв. нэд ээ 207-204 оны орчим анх муутан (нэд ээ 209-174) шан юиний ялагдсан евежи нар нэд ээ 177 онд хүннүгийн баруун цэцэн ванд дахин ялагдаж шинжээн дахь хараат эзэмшлүүд, газар нутгаа алджээ. гүй зүйе,

ᠡᠷᠲᠡᠨ ᠦ ᠬᠢᠲᠠᠳ ᠰᠤᠷᠪᠤᠯᠵᠢ ᠶᠢᠨ ᠮᠡᠳᠡᠭᠡ ᠪᠡᠷ ᠨᠡ‍ ᠲᠤ‍ ᠡ‍ III-II ᠵᠠᠭᠤᠨ ᠤ ᠦᠶ᠎ᠡ ᠶᠢᠨ ᠶᠦᠸᠸᠵᠢ ᠶᠢᠨ ᠭᠣᠣᠯ ᠨᠤᠲᠤᠭ ᠨᠢ ᠼᠢᠯᠶᠠᠨ ᠠᠭᠤᠯᠠ ᠠᠴᠠ (38º25〈 ᠬᠤᠶᠢᠳᠤ ᠥᠷᠭᠡᠷᠢᠭ᠌᠂᠂ 100º15〉 ᠵᠡᠭᠦᠨ ᠤᠷᠳᠤᠷᠢᠭ᠂ ᠣᠷᠴᠢᠮ) ᠳ᠋ᠥ᠋ᠩᠬᠤᠸᠠᠨ ᠬᠦᠷᠲᠡᠯ᠎ᠡ ᠪᠠᠶᠢᠵᠠᠢ᠃ ᠲᠠᠩ ᠤᠨ ᠦᠶ᠎ᠡ ᠶᠢᠨ ᠰᠤᠷᠪᠤᠯᠵᠢ ᠶᠢᠨ ᠮᠡᠳᠡᠭᠡ ᠪᠡᠷ ᠡᠨᠡ ᠨᠢ ᠯᠢᠩ (ᠤᠪᠡᠢ)᠂ ᠭᠠᠨᠢ (ᠵᠠᠨ ᠶᠧ)᠂ ᠰᠤ (ᠽᠶᠥ᠋ᠴᠤᠸᠠᠨ)᠂ ᠶᠠᠨᠢ (ᠠᠨᠢᠰᠢ)᠂ ᠱᠠ (ᠳ᠋ᠥ᠋ᠩᠬᠤᠸᠠᠨ) ᠲᠣᠭᠣᠷᠢᠭ ᠤᠨ ᠨᠤᠲᠤᠭ ᠶᠤᠮ᠃ ᠶᠦᠸᠸᠵᠢ ᠶᠢᠨ ᠡᠷᠬᠡᠰᠢᠶᠡᠯ ᠳᠤ ᠭᠠᠨᠰᠤ ᠠᠴᠠ ᠰᠢᠨᠵᠢᠶᠠᠩ ᠬᠦᠷᠲᠡᠯᠡᠬᠢ ᠥᠷᠭᠡᠨ ᠠᠭᠤᠳᠠᠮ ᠨᠤᠲᠤᠭ ᠲᠤ ᠣᠷᠣᠰᠢᠵᠤ ᠪᠠᠶᠢᠭᠰᠠᠨ ᠯᠸᠤᠯᠠᠨ (ᠱᠠᠨᠱᠠᠨ᠂ ᠻᠷᠣᠷᠠᠶᠢᠨ᠎ᠠ)᠂ ᠴᠸᠰᠢ᠂ ᠭᠥᠢᠼᠢ (ᠻᠦᠼᠠ)᠂ ᠶᠠᠨ᠋ᠼᠢ (ᠠᠷᠭᠢ᠂ ᠻᠠᠷᠠᠱᠠᠷ) ᠵᠡᠷᠭᠡ ᠬᠣᠲᠠ ᠤᠯᠤᠰ ᠤᠳ᠂ ᠦᠰᠦ᠋ᠨ (ᠠᠰᠢᠶᠠᠨᠨᠢ)᠂ ᠬᠦᠼᠧ᠂ ᠪᠠᠭ᠎ᠠ ᠶᠦᠸᠸᠵᠢ᠂ ᠰᠠᠻ ᠵᠡᠷᠭᠡ ᠲᠣᠮᠣ ᠵᠢᠵᠢᠭ ᠣᠯᠠᠨ ᠣᠪᠤᠭ᠂ ᠠᠶᠢᠮᠠᠭ ᠪᠠᠭᠳᠠᠵᠤ ᠪᠠᠶᠢᠪᠠ᠃ ᠨᠡ‍ ᠲᠤ‍ ᠡ‍ 207-204 ᠣᠨ ᠤ ᠣᠷᠴᠢᠮ ᠠᠩᠬ᠎ᠠ ᠮᠣᠤᠳᠣᠩ (ᠨᠡ‍ ᠲᠤ‍ ᠡ‍ 209-174) ᠱᠠᠨ ᠢᠦᠢ ᠶᠢᠨ ᠢᠯᠠᠭᠳᠠᠭᠰᠠᠨ ᠶᠦᠸᠸᠵᠢ ᠨᠠᠷ ᠨᠡ‍ ᠲᠤ‍ ᠡ‍ 177 ᠣᠨ ᠳᠤ ᠾᠢᠦᠩᠨᠦ ᠶᠢᠨ ᠪᠠᠷᠠᠭᠤᠨ ᠰᠡᠴᠡᠨ ᠸᠠᠩ ᠳᠤ ᠳᠠᠬᠢᠨ ᠢᠯᠠᠭᠲᠠᠵᠤ ᠰᠢᠨᠵᠢᠶᠠᠩ ᠳ᠋ᠠᠬᠢ ᠬᠠᠷᠠᠭᠠᠲᠤ ᠡᠵᠡᠮᠰᠢᠯ ᠦᠳ᠂ ᠭᠠᠵᠠᠷ ᠨᠤᠲᠤᠭ ᠢᠶᠠᠨ ᠠᠯᠠᠳᠠᠵᠠᠢ᠃ ᠭᠢᠦᠢ (ᠽᠢᠦᠢ᠂

нэд ээ 174-162, -XI лоошин шан ий нэд ээ 167-166 оны өвөл тэднийг дахин довтолж бод цохив. евежи нар хишигийн хонгилоос (гансо) нүүж тэнгэр уул, долоон усны хөндий хүрч сей (сай, сак) нарыг довтолж нутгийг нь булаагаад суурьшихыг оролдов. гэвч хүннүгийн харьяат өсөн кунмо тэднийг мөшгөн довтолж цааш хөөв. нэд ээ 160 оны орчим согтион нутагт хүрч грек ᠊ бактри улсыг түшжээ. тэднийг эртний хятад сурвалжид та евежи гэдэг ба 4 буман хүн амтай, зуугаад мянган цэрэгтэй, явгу цолтой язгууртнууд захирах 5 аймаг (шүүмий, шоо ми, гүйшован (кушан), шудан, гоофу) болдог гэж тэмдэглэжээ. евежи нарын түшсэн грек ᠊ бактри улс нь дотоод, гадаад улс төрийн нөхцөл, шалтгааны улмаас нэд ээ 130 оны үеэс доройтжээ. нэд ээ II-I зууны заагаар евежи нар согд, бактри мужийг эзэмшиж, шилжин суурьшжаа. евежи нар нэд I зууны эхээр кшины хаант улсыг үүсгэн байгуулсан юм.

ᠨᠡ‍ ᠲᠤ‍ ᠡ‍ 174-162᠂ -XI) ᠯᠣᠤᠱᠠᠨ ᠱᠠᠨ ᠢᠦᠢ ᠨᠡ‍ ᠲᠤ‍ ᠡ‍ 167-166 ᠣᠨ ᠤ ᠡᠪᠦᠯ ᠲᠡᠳᠡᠨ ᠢ ᠳᠠᠬᠢᠨ ᠳᠣᠪᠲᠣᠯᠵᠤ ᠪᠤᠲᠤ ᠴᠤᠬᠢᠪᠠ᠃ ᠶᠦᠸᠸᠵᠢ ᠨᠠᠷ ᠬᠡᠰᠢᠭ᠌ ᠤᠨ ᠬᠣᠩᠭᠢᠯ ᠠᠴᠠ (ᠭᠠᠨᠰᠤ) ᠨᠡᠭᠦᠵᠦ ᠲᠩᠷᠢ ᠠᠭᠤᠯᠠ᠂ ᠳᠣᠯᠣᠭᠠᠨ ᠤᠰᠤᠨ ᠤ ᠬᠥᠨᠳᠡᠢ ᠬᠦᠷᠴᠦ ᠰᠧ (ᠰᠠᠢ᠂ ᠰᠠᠻ) ᠨᠠᠷ ᠢ ᠳᠣᠪᠲᠣᠯᠵᠤ ᠨᠤᠲᠤᠭ ᠢ ᠨᠢ ᠪᠤᠯᠢᠶᠠᠭᠠᠳ ᠰᠠᠭᠤᠷᠢᠰᠢᠬᠤ ᠶᠢ ᠣᠷᠣᠯᠳᠤᠪᠠ᠃ ᠭᠡᠪᠡᠴᠦ ᠾᠢᠦᠩᠨᠦ ᠶᠢᠨ ᠬᠠᠷᠢᠶᠠᠲᠤ ᠦᠰᠦ᠋ᠨ ᠻᠦᠨ᠋ᠮᠣ ᠳᠡᠳᠡᠨ ᠢ ᠮᠥᠰᠬᠢᠨ ᠳᠣᠪᠲᠣᠯᠵᠤ ᠴᠠᠭᠠᠰᠢ ᠬᠦᠭᠡᠭᠡᠪᠡ᠃ ᠨᠡ‍ ᠲᠤ‍ ᠡ‍ 160 ᠣᠨ ᠤ ᠣᠷᠴᠢᠮ ᠰᠣᠭᠳᠢᠶᠠᠨ ᠨᠤᠲᠤᠭ ᠲᠤ ᠬᠦᠷᠴᠦ ᠭᠷᠧᠻ ᠊ ᠪᠠᠻᠲ᠋ᠷᠢ ᠤᠯᠤᠰ ᠢ ᠲᠦᠰᠢᠵᠡᠢ᠃ ᠲᠡᠳᠡᠨ ᠢ ᠡᠷᠲᠡᠨ ᠦ ᠬᠢᠲᠠᠳ ᠰᠤᠷᠪᠤᠯᠵᠢ ᠳᠤ ᠳᠠ ᠶᠦᠸᠸᠵᠢ ᠭᠡᠳᠡᠭ ᠪᠠ 4 ᠪᠤᠮᠠᠨ ᠬᠦᠮᠦᠨ ᠠᠮᠠ ᠲᠠᠢ᠂ ᠵᠠᠭᠤᠭᠠᠳ ᠮᠢᠩᠭ᠋ᠠᠨ ᠴᠡᠷᠢᠭ ᠲᠡᠢ᠂ ᠶᠠᠪᠭᠤ ᠴᠣᠯᠠᠲᠠᠢ ᠢᠵᠠᠭᠤᠷᠲᠠᠨ ᠨᠤᠭᠤᠳ ᠵᠠᠬᠢᠷᠬᠤ 5 ᠠᠶᠢᠮᠠᠭ (ᠰᠢᠦᠮᠢ᠂ ᠱᠤ ᠠᠨ ᠮᠢ᠂ ᠭᠦᠢᠱᠤᠸᠠᠨ (ᠻᠦᠱᠠᠨ)᠂ ᠰᠢᠳᠤᠨ᠂ ᠭᠤᠣᠹᠦ᠋) ᠪᠣᠯᠳᠠᠭ ᠭᠡᠵᠦ ᠲᠡᠮᠳᠡᠭᠯᠡᠵᠡᠢ᠃ ᠶᠦᠸᠸᠵᠢ ᠨᠠᠷ ᠤᠨ ᠲᠦᠰᠢᠭᠰᠡᠨ ᠭᠷᠧᠻ ᠊ ᠪᠠᠻᠲ᠋ᠷᠢ ᠤᠯᠤᠰ ᠨᠢ ᠳᠣᠲᠣᠭᠠᠳᠤ᠂ ᠭᠠᠳᠠᠭᠠᠳᠤ ᠤᠯᠤᠰ ᠲᠥᠷᠥ ᠶᠢᠨ ᠨᠥᠬᠥᠴᠡᠯ᠂ ᠰᠢᠯᠲᠠᠭᠠᠨ ᠤ ᠤᠯᠠᠮ ᠠᠴᠠ ᠨᠡ‍ ᠲᠤ‍ ᠡ‍ 130 ᠣᠨ ᠤ ᠦᠶ ᠡ ᠠᠴᠠ ᠳᠣᠷᠣᠶᠢᠲᠠᠵᠠᠢ᠃ ᠨᠡ‍ ᠲᠤ‍ ᠡ‍ II-I ᠵᠠᠭᠤᠨ ᠤ ᠵᠠᠭᠠᠭ ᠢᠶᠠᠷ ᠶᠦᠸᠸᠵᠢ ᠨᠠᠷ ᠰᠣᠭᠳᠠ᠂ ᠪᠠᠻᠲ᠋ᠷᠢ ᠮᠤᠵᠢ ᠶᠢ ᠡᠵᠡᠮᠰᠢᠵᠦ᠂ ᠰᠢᠯᠵᠢᠨ ᠰᠠᠭᠤᠷᠢᠰᠢᠵᠠᠢ᠃ ᠶᠦᠸᠸᠵᠢ ᠨᠠᠷ ᠨᠡ‍ ᠲᠤ‍ I ᠵᠠᠭᠤᠨ ᠤ ᠡᠬᠢ ᠪᠡᠷ ᠻᠰᠢᠨ ᠤ ᠬᠠᠭᠠᠨᠲᠤ ᠤᠯᠤᠰ ᠢ ᠡᠭᠦᠰᠬᠡᠨ ᠪᠠᠶᠢᠭᠤᠯᠤᠭᠰᠠᠨ ᠶᠤᠮ᠃

евежийн толгойлогчид явга цол зүүдэг. евежи дотроо олон аймагтай томоохон угсаатан байжаа. хүннүд ялагдаж ихэнх нь өрнө зүгт нэхсэн ч нутагтаа үлдэж бага евежи нэртэй болсон хэсэг сүү жооос лиан зүүний хооронд нутаглаж хүннүд захирагджаа. тэд бас хүнье, шүүж зэрэг таван овогтой байжээ. эдгээр бага ювежийн удмын аймгийн нэр зуун хүртэл түүхийн тавцанд үзэгдсээр байжээ.

ᠶᠦᠸᠸᠵᠢ ᠶᠢᠨ ᠲᠣᠯᠣᠭᠠᠶᠢᠯᠠᠭᠴᠢᠳ ᠶᠠᠪᠭᠤ ᠴᠣᠯᠠ ᠵᠡᠭᠦᠳᠡᠭ᠃ ᠶᠦᠸᠸᠵᠢ ᠳᠣᠲᠣᠷ᠎ᠠ ᠪᠠᠨ ᠣᠯᠠᠨ ᠠᠶᠢᠮᠠᠭ ᠲᠠᠢ ᠲᠣᠮᠣᠬᠠᠨ ᠤᠭᠰᠠᠭᠠᠲᠠᠨ ᠪᠠᠶᠢᠵᠠᠢ᠃ ᠾᠢᠦᠩᠨᠦ  ᠳᠥ ᠢᠯᠠᠭᠳᠠᠵᠤ ᠶᠡᠬᠡᠩᠬᠢ ᠨᠢ ᠥᠷᠥᠨ᠎ᠡ ᠵᠦᠭ ᠲᠣ ᠨᠡᠬᠦᠭ᠍ᠰᠡᠨ ᠴᠤ ᠨᠤᠲᠤᠭ ᠲᠤ ᠪᠠᠨ ᠦᠯᠡᠳᠡᠵᠦ ᠪᠠᠭ᠎ᠠ ᠶᠦᠸᠸᠵᠢ ᠨᠡᠷ᠎ᠡ ᠲᠡᠢ ᠪᠣᠯᠤᠭᠰᠠᠨ ᠬᠡᠰᠡᠭ ᠰᠥ ᠵᠸᠤ ᠠᠴᠠ ᠯᠢᠶᠠᠨ ᠵᠸᠥ ᠶᠢᠨ ᠬᠣᠭᠣᠷᠣᠨᠳᠣ ᠨᠤᠲᠤᠭᠯᠠᠵᠤ ᠾᠢᠦᠩᠨᠦ  ᠳᠥ ᠵᠠᠬᠢᠷᠤᠭᠳᠠᠵᠠᠢ᠃ ᠲᠡᠳᠡ ᠪᠠᠰᠠ ᠾᠦᠨᠶᠧ᠂ ᠰᠢᠦᠴᠤ ᠵᠡᠷᠭᠡ ᠲᠠᠪᠤᠨ ᠣᠪᠤᠭ ᠲᠠᠢ ᠪᠠᠶᠢᠵᠠᠢ᠃ ᠡᠳᠡᠭᠡᠷ ᠪᠠᠭ᠎ᠠ ᠶᠦᠸᠸᠵᠢ ᠶᠢᠨ ᠤᠳᠤᠮ ᠤᠨ ᠠᠶᠢᠮᠠᠭ ᠤᠨ ᠨᠡᠷ᠎ᠡ ᠵᠠᠭᠤᠨ ᠬᠦᠷᠲᠡᠯ᠎ᠡ ᠲᠡᠦᠬᠡ ᠶᠢᠨ ᠲᠠᠪᠴᠠᠩ ᠳᠤ ᠦᠵᠡᠭᠳᠡᠭᠰᠡᠭᠡᠷ ᠪᠠᠶᠢᠵᠠᠢ᠃

түмэн шан юийг муутан залгах ёстой байв. гэвч түмэн бага хатны хүүгээ шан юе болгох ин тулд моодонг евежийг гэнэт довтолов. үүнд хилэгнэсэн евежийн эзэн моодонг барьж алахыг завдахад моодон евежийн хурдан аргамаг и хулгайлж унаад зугтаж нутагтаа эсэн мэнд иржээ. муутан хаан болоод гарал угсаа нэгтэй дунхыг довтолж эрхшээлдээ оруулсны дараа ювежийг нэд ээ 207-204 онд довтолжоо. нэд ээ 177 онд хүннүгийн баруун цэцэн ван евжийн хараат баруун хязгаарыг дайлж 26 хот улс, овог, аймгийг өөртөө нэгтгэв. гэвч хүчирхэг хэвээр байсан евежийг луушан шан иү нэд ээ 167-166 оны өвөл их цэргээр дайлж эзнийг нь алж гавлаар нь аяга хийсэн юм.

ᠲᠦᠮᠡᠨ ᠱᠠᠨ ᠢᠦᠢ ᠶᠢ ᠮᠣᠤᠳᠣᠩ ᠵᠠᠯᠭᠠᠬᠤ ᠶᠣᠰᠣᠲᠠᠢ ᠪᠠᠶᠢᠪᠠ᠃ ᠭᠡᠪᠡᠴᠦ ᠲᠦᠮᠡᠨ ᠪᠠᠭ᠎ᠠ ᠬᠠᠲᠤᠨ ᠤ ᠬᠦᠦ ᠪᠡᠨ ᠱᠠᠨ ᠢᠦᠢ ᠪᠣᠯᠭᠠᠬᠤ ᠶᠢᠨ ᠲᠤᠯᠠᠳᠠ ᠮᠣᠤᠳᠣᠩ  ᠢ ᠶᠥᠸᠸᠵᠢ ᠳᠤ ᠢᠯᠡᠭᠡᠭᠡᠳ ᠳᠠᠷᠠᠭ᠎ᠠ ᠨᠢ ᠶᠦᠸᠸᠵᠢ ᠶᠢ ᠭᠡᠨᠡᠳᠲᠡ ᠳᠣᠪᠲᠣᠯᠪᠠ᠃ ᠡᠭᠦᠨ  ᠳᠥ ᠬᠢᠯᠢᠩᠨᠡᠭᠰᠡᠨ ᠶᠦᠸᠸᠵᠢ ᠶᠢᠨ ᠡᠵᠡᠨ ᠮᠣᠤᠳᠣᠩ  ᠢ ᠪᠠᠷᠢᠵᠤ ᠠᠯᠠᠬᠤ ᠶᠢ ᠵᠠᠪᠳᠤᠬᠤ ᠳᠤ ᠮᠣᠤᠳᠣᠩ ᠶᠦᠸᠸᠵᠢ ᠶᠢᠨ ᠬᠤᠷᠳᠤᠨ ᠠᠷᠭᠠᠮᠠᠭ ᠢ ᠬᠤᠯᠠᠭᠠᠶᠢᠯᠠᠵᠤ ᠤᠨᠠᠭᠠᠳ ᠵᠢᠭᠤᠳᠠᠵᠤ ᠨᠤᠲᠤᠭ ᠲᠤ ᠪᠠᠨ ᠡᠰᠡᠨ ᠮᠡᠨᠳᠦ ᠢᠷᠡᠵᠡᠢ᠃ ᠮᠣᠤᠳᠣᠩ ᠬᠠᠭᠠᠨ ᠪᠣᠯᠤᠭᠠᠳ ᠭᠠᠷᠤᠯ ᠤᠭᠰᠠᠭ᠎ᠠ ᠨᠢᠭᠡᠲᠡᠢ ᠳ᠋ᠦ᠋ᠩᠬᠤ ᠶᠢ ᠳᠣᠪᠲᠣᠯᠵᠤ ᠡᠷᠬᠡᠰᠢᠶᠡᠯ ᠳᠤ ᠪᠡᠨ ᠣᠷᠣᠭᠤᠯᠤᠭᠰᠠᠨ ᠤ ᠳᠠᠷᠠᠭ᠎ᠠ ᠶᠦᠸᠸᠵᠢ ᠶᠢ ᠨᠡ‍ ᠲᠤ‍ ᠡ‍ 207-204 ᠣᠨ ᠳᠤ ᠳᠣᠪᠲᠣᠯᠵᠠᠢ᠃ ᠨᠡ‍ ᠲᠤ‍ ᠡ‍ 177 ᠣᠨ ᠳᠤ ᠾᠢᠦᠩᠨᠦ ᠶᠢᠨ ᠪᠠᠷᠠᠭᠤᠨ ᠰᠡᠴᠡᠨ ᠸᠠᠩ ᠶᠦᠸᠸᠵᠢ ᠶᠢᠨ ᠬᠠᠷᠠᠭᠠᠲᠤ ᠪᠠᠷᠠᠭᠤᠨ ᠬᠢᠵᠠᠭᠠᠷ ᠢ ᠳᠠᠶᠢᠯᠠᠵᠤ 26 ᠬᠣᠲᠠ ᠤᠯᠤᠰ᠂ ᠣᠪᠤᠭ᠂ ᠠᠶᠢᠮᠠᠭ ᠢ ᠥᠪᠡᠷ ᠲᠡᠭᠡᠨ ᠨᠢᠭᠡᠳᠬᠡᠪᠡ᠃ ᠭᠡᠪᠡᠴᠦ ᠬᠦᠴᠦᠷᠬᠡᠭ᠌ ᠬᠡᠪ ᠢᠶᠡᠷ ᠪᠠᠶᠢᠭᠰᠠᠨ ᠶᠦᠸᠸᠵᠢ ᠶᠢ ᠯᠣᠤᠱᠠᠨ ᠱᠠᠨ ᠢᠦᠢ ᠨᠡ‍ ᠲᠤ‍ ᠡ‍ 167-166 ᠣᠨ ᠤ ᠡᠪᠦᠯ ᠶᠡᠬᠡ ᠴᠡᠷᠢᠭ ᠢᠶᠡᠷ ᠳᠠᠶᠢᠯᠠᠵᠤ ᠡᠵᠡᠨ ᠢ ᠨᠢ ᠠᠯᠠᠵᠤ ᠭᠠᠪᠠᠯᠠ ᠪᠠᠷ ᠨᠢ ᠠᠶᠠᠭ᠎ᠠ ᠬᠢᠭ᠍ᠰᠡᠨ ᠶᠤᠮ᠃

ашигласан ном зохиол

ᠠᠰᠢᠭᠯᠠᠭᠰᠠᠨ ᠨᠣᠮ ᠵᠣᠬᠢᠶᠠᠯ

түүхийн тэмдэглэл (хятад хэлээр) .

ᠲᠡᠦᠬᠡ ᠶᠢᠨ ᠲᠡᠮᠳᠡᠭᠯᠡᠯ (ᠬᠢᠲᠠᠳ ᠬᠡᠯᠡ ᠪᠡᠷ) ᠃

түрүү хан улсын түүх (хятад хэлээр) .

ᠲᠦᠷᠦᠭᠦᠦ ᠬᠠᠨ ᠤᠯᠤᠰ ᠤᠨ ᠲᠡᠦᠬᠡ (ᠬᠢᠲᠠᠳ ᠬᠡᠯᠡ ᠪᠡᠷ) ᠃

страбон. газар зүй, XI, 8, 2.

ᠰᠲ᠋ᠷᠠᠪᠤᠨ᠃ ᠭᠠᠵᠠᠷ ᠵᠦᠢ᠂ XI᠂ 8᠂ 2᠃

птоломэй. газар зүй, VI, 12, 4.

ᠫᠲ᠋ᠣᠯᠣᠮᠧᠢ᠃ ᠭᠠᠵᠠᠷ ᠵᠦᠢ᠂ VI᠂ 12᠂ 4᠃

п, дэлгэржаргал. монголчуудын угсаа гарвал. улаанбаатар,, 2005.

ᠫ᠂ ᠳᠡᠯᠭᠡᠷᠵᠢᠷᠭᠠᠯ᠃ ᠮᠣᠩᠭ᠋ᠣᠯᠴᠤᠳ ᠤᠨ ᠤᠭᠰᠠᠭ᠎ᠠ ᠭᠠᠷᠪᠠᠯ᠃ ᠣᠯᠠᠭᠠᠨᠪᠠᠭᠠᠲᠣᠷ᠂᠂ 2005᠃

шаанбий

ᠰᠢᠶᠠᠨᠪᠢ

үндсэн мэдээлэл

ᠦᠨᠳᠦᠰᠦᠨ ᠮᠡᠳᠡᠭᠡᠯᠡᠯ

толгой үг

ᠲᠣᠯᠣᠭᠠᠢ ᠦᠭᠡ

адил утгатай үг

ᠠᠳᠠᠯᠢ ᠤᠳᠬ᠎ᠠ ᠲᠠᠢ ᠦᠭᠡ

хамаа бүхий үг

ᠬᠠᠮᠢᠶ᠎ᠠ ᠪᠦᠬᠦᠢ ᠦᠭᠡ

төрөл

ᠲᠥᠷᠦᠯ

цаг үе

ᠴᠠᠭ ᠦᠶ᠎ᠡ

хэний хаанчлалын үед

ᠬᠡᠨ ᠦ ᠬᠠᠭᠠᠨᠴᠢᠯᠠᠯ ᠤᠨ ᠦᠶ᠎ᠡ ᠳᠣ

салбар

ᠰᠠᠯᠪᠤᠷᠢ

шаанбий

ᠰᠢᠶᠠᠨᠪᠢ

сэрвэ, сүмбэ

ᠰᠡᠷᠪᠢ᠂ ᠰᠦᠮᠪᠡ

дүнх, хүннү, ухуан

ᠳ᠋ᠥ᠋ᠩᠬᠤ᠂ ᠾᠢᠦᠩᠨᠦ᠂ ᠦᠬᠤᠸᠠᠨ

овог, аймаг

ᠣᠪᠤᠭ᠂ ᠠᠶᠢᠮᠠᠭ

нэд ээ III зуунаас нэд VI-VII зуун

ᠨᠡ‍ ᠲᠤ‍ ᠡ‍ III ᠵᠠᠭᠤᠨ ᠠᠴᠠ ᠨᠡ‍ ᠲᠤ‍ VI-VII ᠵᠠᠭᠤᠨ

монгол хэлт угсаа соёл улс төрийн томоохон нийтлэг, нэгдэл

ᠮᠣᠩᠭ᠋ᠣᠯ ᠬᠡᠯᠡᠲᠦ ᠤᠭᠰᠠᠭ᠎ᠠ ᠰᠤᠶᠤᠯ ᠤᠯᠤᠰ ᠲᠥᠷᠥ ᠶᠢᠨ ᠲᠣᠮᠣᠬᠠᠨ ᠨᠡᠶᠢᠲᠡᠯᠢᠭ᠂ ᠨᠢᠭᠡᠳᠦᠯ

шаанби бол хүннүтэй нэгэн үе түүхэнд тэмдэглэгдсэн томоохон аймаг. моодон шан еөен ялагдсан дунхын харьяат аймгийн зарим нь нутаг сэлхсэн. тэдний нэг шаанбий (鮮卑《 ser-pe) нар юм. шаанби гэсэн үгийг п, пеллио 1921 онд 《сэрвэ》 ( Särbi, Serbi), в, и , сосновски 1929 онд 《хеннба》, к, шартори, фан жован ёо нар 1930, 1934 онд 《сайби》 гэж, ээ , пуллибленк 1983 онд 《сэрвэ》, 《ширэв》 хэмээн, г, сүхбаатар 1992 онд 《сүмбэ》 гэж сэргээсэн, эдгээрээс сэрвээ ба сүмбэ гэж сэргээсэн нэрийг эрдэмтэд их дэмждэг. ухуан аймгийн ар бар хүннүгийн зүүн᠊гарт харьяалагдаж байсан шаанбичууд нэд I зууны дундуур хүчирхэгжжээ. нэд ээ 107-113 оны үед шаанбийн 120 боло (бүлүйбог) хан улсад элч илгээж байжаа. таншихуай (136-156-181) хааны үед шаанби улсад 53 орчим томоохон аймаг харьяалагдаж

ᠰᠢᠶᠠᠨᠪᠢ ᠪᠣᠯ ᠾᠢᠦᠩᠨᠦ ᠲᠡᠢ ᠨᠢᠭᠡᠨ ᠦᠶ᠎ᠡ ᠲᠡᠦᠬᠡᠨ  ᠳᠥ ᠲᠡᠮᠳᠡᠭᠯᠡᠭᠳᠡᠭᠰᠡᠨ ᠲᠣᠮᠣᠬᠠᠨ ᠠᠶᠢᠮᠠᠭ᠃ ᠮᠣᠤᠳᠣᠩ ᠱᠠᠨ ᠢᠦᠢ ᠶᠢᠨ ᠢᠯᠠᠭᠳᠠᠭᠰᠠᠨ ᠳ᠋ᠥ᠋ᠩᠬᠤ ᠶᠢᠨ ᠬᠠᠷᠢᠶᠠᠲᠤ ᠠᠶᠢᠮᠠᠭ ᠤᠨ ᠵᠠᠷᠢᠮ ᠨᠢ ᠨᠤᠲᠤᠭ ᠰᠡᠯᠬᠦᠭ᠍ᠰᠡᠨ᠃ ᠲᠡᠳᠡᠨ ᠦ ᠨᠢᠭᠡ ᠰᠢᠶᠠᠨᠪᠢ (鮮卑《‍ser-pe) ᠨᠠᠷ ᠶᠤᠮ᠃ ᠰᠢᠶᠠᠨᠪᠢ ᠭᠡᠰᠡᠨ ᠦᠭᠡ ᠶᠢ ᠫ᠂ ᠫᠧᠯᠯᠢᠣ 1921 ᠣᠨ ᠳᠤ 《ᠰᠡᠷᠪᠢ》 (‍Särbi᠂ ‍Serbi)᠂ ᠸ᠂ ᠢ‍᠂ ᠰᠣᠰᠨᠤᠸᠰᠻᠢ 1929 ᠣᠨ ᠳᠤ 《ᠬᠸᠧᠨᠨ᠋ᠪᠠ》᠂ ᠻ᠂ ᠱᠢᠷᠠᠲ᠋ᠤᠷᠢ᠂ ᠹᠠᠨ ᠵᠤᠸᠠᠨ ᠢᠤᠢ ᠨᠠᠷ 1930᠂ 1934 ᠣᠨ ᠳᠤ 《ᠰᠠᠶᠢᠪᠢ》 ᠭᠡᠵᠦ᠂ ᠡ‍᠂ ᠫᠦᠯᠯᠢᠪᠯᠧᠨ᠋ᠻ 1983 ᠣᠨ ᠳᠤ 《ᠰᠡᠷᠪᠢ》᠂ 《ᠰᠢᠷᠪᠢ》 ᠬᠡᠮᠡᠨ᠂ ᠭ᠂ ᠰᠦᠬᠡᠪᠠᠭᠠᠲᠤᠷ 1992 ᠣᠨ ᠳᠤ 《ᠰᠦᠮᠪᠡ》 ᠭᠡᠵᠦ ᠰᠡᠷᠭᠦᠭᠡᠭ᠍ᠰᠡᠨ᠂ ᠡᠳᠡᠭᠡᠷ ᠡᠴᠡ ᠰᠡᠷᠪᠢ ᠪᠠ ᠰᠦᠮᠪᠡ ᠭᠡᠵᠦ ᠰᠡᠷᠭᠦᠭᠡᠭ᠍ᠰᠡᠨ ᠨᠡᠷ᠎ᠡ ᠶᠢ ᠡᠷᠳᠡᠮᠲᠡᠳ ᠶᠡᠬᠡ ᠳᠡᠮᠵᠢᠳᠡᠭ᠃ ᠦᠬᠤᠸᠠᠨ ᠠᠶᠢᠮᠠᠭ ᠤᠨ ᠠᠷᠤ ᠪᠠᠷ ᠾᠢᠦᠩᠨᠦ ᠶᠢᠨ ᠵᠡᠭᠦᠨ᠊ᠭᠠᠷ ᠲᠤ ᠬᠠᠷᠢᠶᠠᠯᠠᠭᠳᠠᠵᠤ ᠪᠠᠶᠢᠭᠰᠠᠨ ᠰᠢᠶᠠᠨᠪᠢᠴᠤᠳ ᠨᠡ‍ ᠲᠤ‍ I ᠵᠠᠭᠤᠨ ᠤ ᠳᠤᠮᠳᠠᠭᠤᠷ ᠬᠦᠴᠦᠷᠬᠡᠭ᠍ᠵᠢᠵᠡᠢ᠃ ᠨᠡ‍ ᠲᠤ‍ ᠡ‍ 107-113 ᠣᠨ ᠤ ᠦᠶ᠎ᠡ  ᠳᠥ ᠰᠢᠶᠠᠨᠪᠢ ᠶᠢᠨ 120 ᠪᠤᠯᠤ (ᠪᠦᠯᠦᠣᠪᠤᠭ) ᠬᠠᠨ ᠤᠯᠤᠰ ᠲᠤ ᠡᠯᠴᠢ ᠢᠯᠡᠭᠡᠵᠦ ᠪᠠᠶᠢᠵᠠᠢ᠃ ᠲᠠᠨᠰᠢᠬᠤᠸᠠᠢ (136-156-181) ᠬᠠᠭᠠᠨ ᠤ ᠦᠶ᠎ᠡ  ᠳᠥ ᠰᠢᠶᠠᠨᠪᠢ ᠤᠯᠤᠰ ᠲᠤ 53 ᠣᠷᠴᠢᠮ ᠲᠣᠮᠣᠬᠠᠨ ᠠᠶᠢᠮᠠᠭ ᠬᠠᠷᠢᠶᠠᠯᠠᠭᠳᠠᠵᠤ

байв. нэд II- зууны үед шаанбичууд их төлөв их говийн өмнүүр одоогийн бүгд найрамдах хятад ард улсын өвөр монголын өөртөө засах орон, лиёонин, хэвий, шанш, шинш, ганс мужийн нутагт ухуан, ди, чин, хо, зөн зэрэг аймгуудтай холилдон хятадуудын дунд нутаглах болжээ.

ᠪᠠᠶᠢᠪᠠ᠃ ᠨᠡ‍ ᠲᠤ‍ II- ᠵᠠᠭᠤᠨ ᠤ ᠦᠶ᠎ᠡ  ᠳᠥ ᠰᠢᠶᠠᠨᠪᠢᠴᠤᠳ ᠶᠡᠬᠡ ᠲᠥᠯᠥᠪ ᠶᠡᠬᠡ ᠭᠣᠪᠢ ᠶᠢᠨ ᠡᠮᠦᠨᠡᠭᠦᠷ ᠣᠳᠣ ᠶᠢᠨ ᠪᠦᠭᠦᠳᠡ ᠨᠠᠶᠢᠷᠠᠮᠳᠠᠬᠤ ᠬᠢᠲᠠᠳ ᠠᠷᠠᠳ ᠤᠯᠤᠰ ᠤᠨ ᠥᠪᠥᠷ ᠮᠣᠩᠭ᠋ᠣᠯ ᠤᠨ ᠥᠪᠡᠷ ᠲᠡᠭᠡᠨ ᠵᠠᠰᠠᠬᠤ ᠣᠷᠣᠨ᠂ ᠯᠢᠶᠣᠣᠨᠢᠩ᠂ ᠬᠡᠪᠡᠢ᠂ ᠱᠠᠨᠰᠢ᠂ ᠱᠢᠨᠰᠢ᠂ ᠭᠠᠨᠰᠤ ᠮᠤᠵᠢ ᠶᠢᠨ ᠨᠤᠲᠤᠭ ᠲᠤ ᠦᠬᠤᠸᠠᠨ᠂ ᠳ᠋ᠢ᠂ ᠴᠢᠩ᠂ ᠬᠤ᠂ ᠵᠥᠩ ᠵᠡᠷᠭᠡ ᠠᠶᠢᠮᠠᠭ ᠤᠳ ᠲᠠᠢ ᠬᠣᠯᠢᠯᠳᠤᠨ ᠬᠢᠲᠠᠳ ᠤᠳ ᠤᠨ ᠳᠤᠮᠳᠠ ᠨᠤᠲᠤᠭᠯᠠᠬᠤ ᠪᠣᠯᠵᠠᠢ᠃

нэгдсэн шаанби улсыг үндэслэн байгуулсан таншихуай 156-166 оны хооронд газар нутгаа 3 хэсэгт хуваагаад, томоохон аймгийн эздийг их толгойлогч (түмний ноёд) бар томилж, хувь газар олгожоо. юбейпинээс зүүн тийш лиёотүн ба фийе, вэй ᠊ мо хүртэлх 23 бу (лоо) и зүүн гар, юбейпинээс баруун тийш шанга хүртэл нутагт суух 10 гаруй бу (лоо) и төв, шанхаас дүнхуан, усан хүртэлх газарт орших 20 илүү бу (лоо) и баруун гар болгож, толгойлогчид томилжээ. дорнод хэсэгт мизиа, цевези, суу ли, ухуай доо, төв хэсэгт кэзой, цевези, моёон (можон), өрнөд хэсэгт жи зиан ловв, ловв жи люи, туйаа, яа лиой нарыг томилжээ. тэд цөм их жолоодогч байсан авч, захиргааны талаар таншихвайд захирагддаг сурвалжтнууд юм. шаанби улсын засаг захиргааны энэ хуваарь кебинэний үед ч байжээ.

ᠨᠢᠭᠡᠳᠦᠭᠰᠡᠨ ᠰᠢᠶᠠᠨᠪᠢ ᠤᠯᠤᠰ ᠢ ᠦᠨᠳᠦᠰᠦᠯᠡᠨ ᠪᠠᠶᠢᠭᠤᠯᠤᠭᠰᠠᠨ ᠲᠠᠨᠰᠢᠬᠤᠸᠠᠢ 156-166 ᠣᠨ ᠤ ᠬᠣᠭᠣᠷᠣᠨᠳᠣ ᠭᠠᠵᠠᠷ ᠨᠤᠲᠤᠭ ᠢᠶᠠᠨ 3 ᠬᠡᠰᠡᠭ ᠲᠣ ᠬᠤᠪᠢᠶᠠᠭᠠᠳ᠂ ᠲᠣᠮᠣᠬᠠᠨ ᠠᠶᠢᠮᠠᠭ ᠤᠨ ᠡᠵᠡᠳ ᠢ ᠶᠡᠬᠡ ᠲᠣᠯᠣᠭᠠᠶᠢᠯᠠᠭᠴᠢ (ᠲᠦᠮᠡᠨ ᠦ ᠨᠣᠶᠠᠳ) ᠍ ᠪᠠᠷ ᠲᠣᠮᠢᠯᠠᠵᠤ᠂ ᠬᠤᠪᠢ ᠭᠠᠵᠠᠷ ᠣᠯᠭᠤᠵᠠᠢ᠃ ᠶᠥᠪᠧᠶᠢᠫᠢᠨ ᠡᠴᠡ ᠵᠡᠭᠦᠨ ᠲᠡᠶᠢᠰᠢ ᠯᠢᠶᠣᠣᠳᠥ᠋ᠩ ᠪᠠ ᠹᠢᠦᠢ᠂ ᠸᠸᠢ ᠊ ᠮᠤ ᠬᠦᠷᠲᠡᠯᠡᠬᠢ 23 ᠪᠤ (ᠯᠣ) ᠍ ᠢ ᠵᠡᠭᠦᠨ ᠭᠠᠷ᠂ ᠶᠥᠪᠧᠶᠢᠫᠢᠨ ᠡᠴᠡ ᠪᠠᠷᠠᠭᠤᠨ ᠲᠡᠶᠢᠰᠢ ᠱᠠᠩᠭ᠋ᠤ ᠬᠦᠷᠲᠡᠯ᠎ᠡ ᠨᠤᠲᠤᠭ ᠲᠤ ᠰᠠᠭᠤᠬᠤ 10 ᠭᠠᠷᠤᠢ ᠪᠤ (ᠯᠣ) ᠍ ᠢ ᠲᠥᠪ᠂ ᠱᠠᠩᠬ᠋ᠤ ᠠᠴᠠ ᠳ᠋ᠥ᠋ᠩᠬᠤᠸᠠᠨ᠂ ᠥᠰᠤᠨ ᠬᠦᠷᠲᠡᠯᠡᠬᠢ ᠭᠠᠵᠠᠷ ᠲᠤ ᠤᠷᠤᠰᠢᠬᠤ 20 ᠢᠯᠡᠭᠦᠦ ᠪᠤ (ᠯᠣ) ᠍ ᠢ ᠪᠠᠷᠠᠭᠤᠨ ᠭᠠᠷ ᠪᠣᠯᠭᠠᠵᠤ᠂ ᠲᠣᠯᠣᠭᠠᠶᠢᠯᠠᠭᠴᠢᠳ ᠲᠣᠮᠢᠯᠠᠵᠠᠢ᠃ ᠳᠣᠷᠣᠨᠠᠲᠤ ᠬᠡᠰᠡᠭ ᠲᠣ ᠮᠢᠽᠶᠠ᠂ ᠼᠢᠥᠸᠸᠽᠢ᠂ ᠰᠤ ᠯᠢ᠂ ᠬᠤᠸᠠᠢ ᠲᠸᠤ᠂ ᠲᠥᠪ ᠬᠡᠰᠡᠭ ᠲᠣ ᠻᠡᠽᠤᠢ᠂ ᠼᠢᠥᠸᠸᠽᠢ᠂ ᠮᠤᠶᠤᠩ (ᠮᠤᠵᠤᠨ)᠂ ᠥᠷᠥᠨᠡᠲᠦ ᠬᠡᠰᠡᠭ ᠲᠣ ᠵᠢ ᠽᠢᠶᠠᠨ ᠯᠤᠸᠸ᠂ ᠯᠤᠸᠸ ᠵᠢ ᠯᠢᠦᠢ᠂ ᠲᠤᠢ ᠶᠠᠨ᠂ ᠶᠠᠨ ᠯᠢᠤᠶᠢ ᠨᠠᠷ ᠢ ᠲᠣᠮᠢᠯᠠᠵᠠᠢ᠃ ᠲᠡᠳᠡ ᠴᠥᠮ ᠶᠡᠬᠡ ᠵᠢᠯᠣᠭᠣᠳᠤᠭᠴᠢ ᠪᠠᠶᠢᠭᠰᠠᠨ ᠠᠪᠠᠴᠤ᠂ ᠵᠠᠬᠢᠷᠭᠠᠨ ᠤ ᠲᠠᠯ᠎ᠠ ᠪᠠᠷ ᠲᠠᠨᠰᠢᠬᠤᠸᠠᠢ ᠳᠤ ᠵᠠᠬᠢᠷᠤᠭᠳᠠᠳᠠᠭ ᠰᠤᠷᠪᠤᠯᠵᠢᠲᠠᠨ ᠨᠤᠭᠤᠳ ᠶᠤᠮ᠃ ᠰᠢᠶᠠᠨᠪᠢ ᠤᠯᠤᠰ ᠤᠨ ᠵᠠᠰᠠᠭ ᠵᠠᠬᠢᠷᠭᠠᠨ ᠤ ᠡᠨᠡ ᠬᠤᠪᠢᠶᠠᠷᠢ ᠻᠧᠪᠢᠨᠧᠨ ᠦ ᠦᠶ᠎ᠡ  ᠳᠥ ᠴᠤ ᠪᠠᠶᠢᠵᠠᠢ᠃

нэд II зууны сүүлээр хоёр хуваагдаад байсан шаанби улсыг хоромхон хугацаанд нэгтгэсэн кебиненийг 235 онд вэй улсын хөлсний алуурчин илд түрж хөнөөсний дараа шаанби улс бутарсан. шаанби улсад харьяалагдаж байсан цифу, моёон, туеба зэрэг аймгууд зууны II хагаст өөрсдийн улсыг байгуулж эхлэв. эдгээрээс гадна шаанби нэрийг су гээ (цагаан), мигуй, еүе гео, мой юе, ифу, атон (адуун), шүү гуан (үхэр), хүо нян (хонин), жезүү, дезүү, телон, зүү ловв зэрэг олон аймаг зүүж байсан юм.

ᠨᠡ‍ ᠲᠤ‍ II ᠵᠠᠭᠤᠨ ᠤ ᠰᠡᠭᠦᠯ ᠶᠢᠡᠷ ᠬᠣᠶ᠋ᠠᠷ ᠬᠤᠪᠢᠶᠠᠭᠳᠠᠭᠠᠳ ᠪᠠᠶᠢᠭᠰᠠᠨ ᠰᠢᠶᠠᠨᠪᠢ ᠤᠯᠤᠰ ᠢ ᠬᠣᠷᠣᠮᠬᠠᠨ ᠬᠤᠭᠤᠴᠠᠭᠠᠨ ᠳᠤ ᠨᠢᠭᠡᠳᠭᠡᠭ᠍ᠰᠡᠨ ᠻᠧᠪᠢᠨᠧᠨ ᠢ 235 ᠣᠨ ᠳᠤ ᠸᠧᠢ ᠤᠯᠤᠰ ᠤᠨ ᠬᠥᠯᠦᠰᠦᠨ ᠦ ᠠᠯᠠᠭᠤᠷᠴᠢᠨ ᠢᠯᠳᠦ ᠳᠦᠷᠢᠵᠦ ᠬᠥᠨᠥᠭᠡᠭ᠍ᠰᠡᠨ ᠦ ᠳᠠᠷᠠᠭ᠎ᠠ ᠰᠢᠶᠠᠨᠪᠢ ᠤᠯᠤᠰ ᠪᠤᠲᠠᠷᠠᠭᠰᠠᠨ᠃ ᠰᠢᠶᠠᠨᠪᠢ ᠤᠯᠤᠰ ᠲᠤ ᠬᠠᠷᠢᠶᠠᠯᠠᠭᠳᠠᠵᠤ ᠪᠠᠶᠢᠭᠰᠠᠨ ᠼᠢᠹᠦ᠋᠂ ᠮᠤᠶᠤᠩ᠂ ᠲᠦᠧᠧᠪᠠ ᠵᠡᠷᠭᠡ ᠠᠶᠢᠮᠠᠭ ᠤᠳ ᠵᠠᠭᠤᠨ ᠤ II ᠬᠠᠭᠠᠰ ᠲᠤ ᠥᠪᠡᠷᠰᠡᠳ ᠦᠨ ᠤᠯᠤᠰ ᠢ ᠪᠠᠶᠢᠭᠤᠯᠵᠤ ᠡᠬᠢᠯᠡᠪᠡ᠃ ᠡᠳᠡᠭᠡᠷ ᠡᠴᠡ ᠭᠠᠳᠠᠨ᠎ᠠ ᠰᠢᠶᠠᠨᠪᠢ ᠨᠡᠷ᠎ᠡ ᠶᠢ ᠰᠤ ᠭᠡ (ᠴᠠᠭᠠᠨ)᠂ ᠮᠢᠭᠤᠢ᠂ ᠢᠦᠢ ᠭᠧᠤ᠂ ᠮᠣᠢ ᠢᠦᠢ᠂ ᠢᠹᠦ᠋᠂ ᠠᠳᠤᠨ (ᠠᠳᠤᠭᠤᠨ)᠂ ᠰᠢᠦ ᠭᠤᠸᠠᠨ (ᠦᠬᠡᠷ)᠂ ᠬᠧᠤ ᠨᠢᠶᠠᠨ (ᠬᠣᠨᠢᠨ)᠂ ᠵᠧᠽᠢᠦ᠂ ᠳ᠋ᠧᠽᠢᠦ᠂ ᠲᠢᠯᠤᠨ᠂ ᠵᠦ ᠯᠤᠸᠸ ᠵᠡᠷᠭᠡ ᠣᠯᠠᠨ ᠠᠶᠢᠮᠠᠭ ᠵᠡᠭᠦᠵᠦ ᠪᠠᠶᠢᠭᠰᠠᠨ ᠶᠤᠮ᠃

ашигласан ном зохиол

ᠠᠰᠢᠭᠯᠠᠭᠰᠠᠨ ᠨᠣᠮ ᠵᠣᠬᠢᠶᠠᠯ

хожуу хан улсын түүх (хятад хэлээр) .

ᠬᠣᠵᠢᠭᠤ ᠬᠠᠨ ᠤᠯᠤᠰ ᠤᠨ ᠲᠡᠦᠬᠡ (ᠬᠢᠲᠠᠳ ᠬᠡᠯᠡ ᠪᠡᠷ) ᠃

гурван улсын ойллого (хятад хэлээр) .

ᠭᠤᠷᠪᠠᠨ ᠤᠯᠤᠰ ᠤᠨ ᠣᠶᠢᠯᠠᠯᠭ᠎ᠠ (ᠬᠢᠲᠠᠳ ᠬᠡᠯᠡ ᠪᠡᠷ) ᠃

г, сүхбаатар. шаанби нарын угсаа гарал, соёл, аж ахуй, нийгмийн байгуулал (нэн эртнээс нэд

ᠭ᠂ ᠰᠦᠬᠡᠪᠠᠭᠠᠲᠤᠷ᠃ ᠰᠢᠶᠠᠨᠪᠢ ᠨᠠᠷ ᠤᠨ ᠤᠭᠰᠠᠭ᠎ᠠ ᠭᠠᠷᠤᠯ᠂ ᠰᠤᠶᠤᠯ᠂ ᠠᠵᠤ ᠠᠬᠤᠢ᠂ ᠨᠡᠶᠢᠭᠡᠮ ᠤᠨ ᠪᠠᠶᠢᠭᠤᠯᠤᠯ (ᠨᠡᠩ ᠡᠷᠲᠡᠨ ᠡᠴᠡ ᠨᠡ‍ ᠲᠤ‍

зуун) . улаанбаатар,, 1971.

ᠵᠠᠭᠤᠨ) ᠃ ᠣᠯᠠᠭᠠᠨᠪᠠᠭᠠᠲᠣᠷ᠂᠂ 1971᠃

монгол улсын түүх. тэргүүн бодь. улаанбаатар,, 2003.

ᠮᠣᠩᠭ᠋ᠣᠯ ᠤᠯᠤᠰ ᠤᠨ ᠲᠡᠦᠬᠡ᠃ ᠲᠡᠷᠢᠭᠦᠨ ᠪᠣᠲᠢ᠃ ᠣᠯᠠᠭᠠᠨᠪᠠᠭᠠᠲᠣᠷ᠂᠂ 2003᠃

п, дэлгэржаргал. монголчуудын угсаа гарвал. улаанбаатар,, 2005.

ᠫ᠂ ᠳᠡᠯᠭᠡᠷᠵᠢᠷᠭᠠᠯ᠃ ᠮᠣᠩᠭ᠋ᠣᠯᠴᠤᠳ ᠤᠨ ᠤᠭᠰᠠᠭ᠎ᠠ ᠭᠠᠷᠪᠠᠯ᠃ ᠣᠯᠠᠭᠠᠨᠪᠠᠭᠠᠲᠣᠷ᠂᠂ 2005᠃

б, батсүрэн. ухуан (аваар) ба шаанби (сэрвэ) . улаанбаатар,, 2016.

ᠪ᠂ ᠪᠠᠲᠤᠰᠦ᠋ᠷᠦᠩ᠃ ᠦᠬᠤᠸᠠᠨ (ᠠᠸᠠᠷ) ᠪᠠ ᠰᠢᠶᠠᠨᠪᠢ (ᠰᠡᠷᠪᠢ) ᠃ ᠣᠯᠠᠭᠠᠨᠪᠠᠭᠠᠲᠣᠷ᠂᠂ 2016᠃

ухуан

ᠦᠬᠤᠸᠠᠨ

үндсэн мэдээлэл

ᠦᠨᠳᠦᠰᠦᠨ ᠮᠡᠳᠡᠭᠡᠯᠡᠯ

толгой үг

ᠲᠣᠯᠣᠭᠠᠢ ᠦᠭᠡ

адил утгатай үг

ᠠᠳᠠᠯᠢ ᠤᠳᠬ᠎ᠠ ᠲᠠᠢ ᠦᠭᠡ

хамаа бүхий үг

ᠬᠠᠮᠢᠶ᠎ᠠ ᠪᠦᠬᠦᠢ ᠦᠭᠡ

төрөл

ᠲᠥᠷᠦᠯ

цаг үе

ᠴᠠᠭ ᠦᠶ᠎ᠡ

хэний хаанчлалын үед

ᠬᠡᠨ ᠦ ᠬᠠᠭᠠᠨᠴᠢᠯᠠᠯ ᠤᠨ ᠦᠶ᠎ᠡ ᠳᠣ

салбар

ᠰᠠᠯᠪᠤᠷᠢ

аваар, уван

ᠠᠸᠠᠷ᠂ ᠤᠸᠠᠨ

дүнх, хүннү, шаанбий

ᠳ᠋ᠥ᠋ᠩᠬᠤ᠂ ᠾᠢᠦᠩᠨᠦ᠂ ᠰᠢᠶᠠᠨᠪᠢ

овог, аймаг

ᠣᠪᠤᠭ᠂ ᠠᠶᠢᠮᠠᠭ

нэд ээ III зуунаас нэд зуун

ᠨᠡ‍ ᠲᠤ‍ ᠡ‍ III ᠵᠠᠭᠤᠨ ᠠᠴᠠ ᠨᠡ‍ ᠲᠤ‍ ᠵᠠᠭᠤᠨ

монгол хэлт угсаа соёл улс төрийн томоохон нийтлэг, нэгдэл

ᠮᠣᠩᠭ᠋ᠣᠯ ᠬᠡᠯᠡᠲᠦ ᠤᠭᠰᠠᠭ᠎ᠠ ᠰᠤᠶᠤᠯ ᠤᠯᠤᠰ ᠲᠥᠷᠥ ᠶᠢᠨ ᠲᠣᠮᠣᠬᠠᠨ ᠨᠡᠶᠢᠲᠡᠯᠢᠭ᠂ ᠨᠢᠭᠡᠳᠦᠯ

ухааныг дунхын шууд удмын аймаг гэж эртний хятад сурвалжид тэмдэглэсэн. муутан шан юе ин ялагдсан дунхын нэг хэсэг ухуан ууланд нүүж очоод ийм нэртэй болсон гэж сурвалжид бичжээ. ухуан (烏桓; уан, 烏丸《 ʔá-wán) гэсэн энэрийг ээ , пуллибленк 1962 онд 《аваар》 ( Ava Awar) хэмээн сэргээснийг эрдэмтэд дэмждэг. нэд ээ 119 онд хүннүгийн зүүн᠊гарын цэцэн вантай тулалдсан хан улсын хуй чиүбэн 70 гаруй мянган ухуаныг нутгаас нь хүчээр нүүлгэж хан улсын хилийн шанга, юбейпин, ееи ян тойргийн харалдаа шилжүүлэн суурьшуулж хүннү нарын хөдөлгөөнийг цагдаж байхыг даалгажээ. хүннү хан улсын эрхшээлд ээлжлэн автаж байсан ухуанчууд нэд I зууны дунд үеэс бие дааж эхэлсэн. нэг хэсэг шаанби улсад захирагдав.

ᠦᠬᠤᠸᠠᠨ ᠢ ᠳ᠋ᠥ᠋ᠩᠬᠤ ᠶᠢᠨ ᠰᠢᠭᠤᠳ ᠤᠳᠤᠮ ᠤᠨ ᠠᠶᠢᠮᠠᠭ ᠭᠡᠵᠦ ᠡᠷᠲᠡᠨ ᠦ ᠬᠢᠲᠠᠳ ᠰᠤᠷᠪᠤᠯᠵᠢ ᠳᠤ ᠲᠡᠮᠳᠡᠭᠯᠡᠭᠰᠡᠨ᠃ ᠮᠣᠤᠳᠣᠩ ᠱᠠᠨ ᠢᠦᠢ ᠶᠢᠨ ᠢᠯᠠᠭᠳᠠᠭᠰᠠᠨ ᠳ᠋ᠥ᠋ᠩᠬᠤ ᠶᠢᠨ ᠨᠢᠭᠡ ᠬᠡᠰᠡᠭ ᠦᠬᠤᠸᠠᠨ ᠠᠭᠤᠯᠠᠨ ᠳᠤ ᠨᠡᠭᠦᠵᠦ ᠣᠴᠢᠭᠠᠳ ᠡᠶᠢᠮᠦ ᠨᠡᠷ᠎ᠡ ᠲᠡᠢ ᠪᠣᠯᠤᠭᠰᠠᠨ ᠭᠡᠵᠦ ᠰᠤᠷᠪᠤᠯᠵᠢ ᠳᠤ ᠪᠢᠴᠢᠵᠡᠢ᠃ ᠦᠬᠤᠸᠠᠨ (烏桓; ᠦᠸᠠᠨ᠂ 烏丸《‍ʔá-wán) ᠭᠡᠰᠡᠨ ᠡᠨᠡᠷ ᠡ ᠶᠢ ᠡ‍᠂ ᠫᠦᠯᠯᠢᠪᠯᠧᠨ᠋ᠻ 1962 ᠣᠨ ᠳᠤ 《ᠠᠸᠠᠷ》 (‍Ava‍Awar) ᠬᠡᠮᠡᠨ ᠰᠡᠷᠭᠦᠭᠡᠭ᠍ᠰᠡᠨ ᠢ ᠡᠷᠳᠡᠮᠲᠡᠳ ᠳᠡᠮᠵᠢᠳᠡᠭ᠃ ᠨᠡ‍ ᠲᠤ‍ ᠡ‍ 119 ᠣᠨ ᠳᠤ ᠾᠢᠦᠩᠨᠦ ᠶᠢᠨ ᠵᠡᠭᠦᠨ᠊ᠭᠠᠷ ᠤᠨ ᠰᠡᠴᠡᠨ ᠸᠠᠩ ᠲᠠᠢ ᠲᠤᠯᠤᠯᠳᠤᠭᠰᠠᠨ ᠬᠠᠨ ᠤᠯᠤᠰ ᠤᠨ ᠬᠣᠢ ᠴᠢᠦᠪᠢᠨ 70 ᠭᠠᠷᠤᠢ ᠮᠢᠩᠭ᠋ᠠᠨ ᠦᠬᠤᠸᠠᠨ ᠢ ᠨᠤᠲᠤᠭ ᠠᠴᠠ ᠨᠢ ᠬᠦᠴᠦ ᠪᠡᠷ ᠨᠡᠭᠦᠯᠭᠡᠵᠦ ᠬᠠᠨ ᠤᠯᠤᠰ ᠤᠨ ᠬᠢᠯᠢ ᠶᠢᠨ ᠱᠠᠩᠭ᠋ᠤ᠂ ᠶᠦᠪᠧᠶᠢᠫᠢᠨ᠂ ᠢᠦᠢ ᠶᠠᠨ ᠲᠣᠭᠣᠷᠢᠭ ᠤᠨ ᠬᠠᠷᠠᠯᠳᠤᠭ᠎ᠠ ᠰᠢᠯᠵᠢᠭᠦᠯᠦᠨ ᠰᠠᠭᠤᠷᠢᠰᠢᠭᠤᠯᠵᠤ ᠾᠢᠦᠩᠨᠦ ᠨᠠᠷ ᠤᠨ ᠬᠥᠳᠡᠯᠭᠡᠭᠡᠨ ᠢ ᠴᠠᠭᠳᠠᠵᠤ ᠪᠠᠶᠢᠬᠤ ᠶᠢ ᠳᠠᠭᠠᠭᠠᠯᠭᠠᠵᠠᠢ᠃ ᠾᠢᠦᠩᠨᠦ ᠬᠠᠨ ᠤᠯᠤᠰ ᠤᠨ ᠡᠷᠬᠡᠰᠢᠶᠡᠯ  ᠳᠥ ᠡᠭᠡᠯᠵᠢᠯᠡᠨ ᠠᠪᠲᠠᠵᠤ ᠪᠠᠶᠢᠭᠰᠠᠨ ᠦᠬᠤᠸᠠᠨᠴᠤᠳ ᠨᠡ‍ ᠲᠤ‍ I ᠵᠠᠭᠤᠨ ᠤ ᠳᠤᠮᠳᠠ ᠦᠶ ᠡ ᠠᠴᠠ ᠪᠡᠶ᠎ᠡ ᠳᠠᠭᠠᠭᠠᠵᠤ ᠡᠬᠢᠯᠡᠭᠰᠡᠨ᠃ ᠨᠢᠭᠡ ᠬᠡᠰᠡᠭ ᠰᠢᠶᠠᠨᠪᠢ ᠤᠯᠤᠰ ᠲᠤ ᠵᠠᠬᠢᠷᠤᠭᠳᠠᠪᠠ᠃

таншихуайг нас барсны дараа ухуанчуудын дунд лийосын ухуан нар товойж гарч бусад игоо тэргүүлэх болов. ялангуяа татны (-190-207) үед ухуаний хүч чадал нэмэгдсэн гэж сурвалжид дурддаг. шанга тойргийн ухуан нарын эзэн нан лео, лийоодон тойргийн ухуан нарын эзэн суу пугаан нар хамтарч татны ахын хүү леогоог шан еед өргөж татанд ван цол өгсөн ч үнэн хэрэгтээ бодлого, төлөвлөгөөг урьдын адил татан мэдэж боловсруулсан хэвээр байв. хүч чадал нь өдөр ирхүй өсөж байсан татныг хятадын вэй улсыг үндэслэгч цуу цуу 207 онд биечлэн цэрэглэж люучен дэргэд тулалдаж ялаад татныг барьж толгойг нь огтлов. улмаар татныг дагаж байсан арваад мянган өрх үхуан нарыг хүчээр нүүлгэж хятадын дотоод мужууд руу нүүлгэн суулгажээ. гэхдээ үхуан нарын олонх нь нутагтаа үлдсэн юм. үүнээс хойш ухуанчууд дахин нэгдэж, хүчирхэгжиж чадаагүй ч нэд

ᠲᠠᠨᠰᠢᠬᠤᠸᠠᠢ ᠶᠢ ᠨᠠᠰᠤ ᠪᠠᠷᠠᠭᠰᠠᠨ ᠤ ᠳᠠᠷᠠᠭ᠎ᠠ ᠦᠬᠤᠸᠠᠨᠴᠤᠳ ᠤᠨ ᠳᠤᠮᠳᠠ ᠯᠢᠶᠣᠣᠰ ᠤᠨ ᠦᠬᠤᠸᠠᠨ ᠨᠠᠷ ᠲᠣᠪᠣᠶᠢᠵᠤ ᠭᠠᠷᠴᠤ ᠪᠤᠰᠤᠳ ᠢ ᠪᠠᠨ ᠲᠡᠷᠢᠭᠦᠯᠡᠬᠦ ᠪᠣᠯᠪᠠ᠃ ᠢᠯᠠᠩᠭ᠋ᠤᠢ ᠠ ᠲᠠᠳᠤᠨ ᠤ (-190-207) ᠦᠶ᠎ᠡ  ᠳᠥ ᠦᠬᠤᠸᠠᠨ ᠦ ᠬᠦᠴᠦ ᠴᠢᠳᠠᠯ ᠨᠡᠮᠡᠭᠳᠡᠭᠰᠡᠨ ᠭᠡᠵᠦ ᠰᠤᠷᠪᠤᠯᠵᠢ ᠳᠤ ᠳᠤᠷᠠᠳᠳᠠᠭ᠃ ᠱᠠᠩᠭ᠋ᠤ ᠲᠣᠭᠣᠷᠢᠭ ᠤᠨ ᠦᠬᠤᠸᠠᠨ ᠨᠠᠷ ᠤᠨ ᠡᠵᠡᠨ ᠨᠠᠨ ᠯᠧᠤ᠂ ᠯᠢᠶᠣᠣᠳᠦ᠋ᠩ ᠲᠣᠭᠣᠷᠢᠭ ᠤᠨ ᠦᠬᠤᠸᠠᠨ ᠨᠠᠷ ᠤᠨ ᠡᠵᠡᠨ ᠰᠤ ᠫᠥ ᠶᠠᠨ ᠨᠠᠷ ᠬᠠᠮᠲᠤᠷᠠᠵᠤ ᠲᠠᠳᠤᠨ ᠤ ᠠᠬ᠎ᠠ ᠶᠢᠨ ᠬᠦᠦ ᠯᠧᠤ ᠪᠠᠨ ᠢ ᠱᠠᠨ ᠢᠦᠢ ᠳᠤ ᠡᠷᠭᠦᠵᠦ ᠲᠠᠳᠤᠨ ᠳᠤ ᠸᠠᠩ ᠴᠣᠯᠠ ᠥᠭ᠍ᠭᠦᠭ᠍ᠰᠡᠨ ᠴᠤ ᠦᠨᠡᠨ ᠬᠡᠷᠡᠭ ᠲᠤ ᠪᠡᠨ ᠪᠣᠳᠣᠯᠭ᠎ᠠ᠂ ᠲᠥᠯᠥᠪᠯᠡᠭᠡ ᠶᠢ ᠤᠷᠢᠳᠤ ᠶᠢᠨ ᠠᠳᠠᠯᠢ ᠲᠠᠳᠤᠨ ᠮᠡᠳᠡᠵᠦ ᠪᠣᠯᠪᠠᠰᠤᠷᠠᠭᠤᠯᠤᠭᠰᠠᠨ ᠬᠡᠪ ᠢᠶᠡᠷ ᠪᠠᠶᠢᠪᠠ᠃ ᠬᠦᠴᠦ ᠴᠢᠳᠠᠯ ᠨᠢ ᠡᠳᠦᠷ ᠢᠷᠡᠬᠦᠢ ᠦᠰᠴᠦ ᠪᠠᠶᠢᠭᠰᠠᠨ ᠲᠠᠳᠣᠨ ᠢ ᠬᠢᠲᠠᠳ ᠤᠨ ᠸᠧᠢ ᠤᠯᠤᠰ ᠢ ᠦᠨᠳᠦᠰᠦᠯᠡᠭᠴᠢ ᠴᠤᠤ ᠴᠤᠣ 207 ᠣᠨ ᠳᠤ ᠪᠡᠶᠡᠴᠢᠯᠡᠨ ᠴᠡᠷᠢᠭᠯᠡᠵᠦ ᠯᠢᠤᠴᠧᠨ ᠳᠡᠷᠭᠡᠳᠡ ᠲᠤᠯᠤᠯᠳᠤᠵᠤ ᠢᠯᠠᠭᠠᠳ ᠲᠠᠳᠣᠨ ᠢ ᠪᠠᠷᠢᠵᠤ ᠲᠣᠯᠣᠭᠠᠢ ᠶᠢ ᠨᠢ ᠤᠭᠲᠤᠯᠪᠠ᠃ ᠤᠯᠠᠮ ᠢᠶᠠᠷ ᠲᠠᠳᠣᠨ ᠢ ᠳᠠᠭᠠᠵᠤ ᠪᠠᠶᠢᠭᠰᠠᠨ ᠠᠷᠪᠠᠭᠠᠳ ᠮᠢᠩᠭ᠋ᠠᠨ ᠡᠷᠦᠬᠡ ᠦᠬᠤᠸᠠᠨ ᠨᠠᠷ ᠢ ᠬᠦᠴᠦ ᠪᠡᠷ ᠨᠡᠭᠦᠯᠭᠡᠵᠦ ᠬᠢᠲᠠᠳ ᠤᠨ ᠳᠣᠲᠣᠭᠠᠳᠤ ᠮᠤᠵᠢ ᠨᠤᠭᠤᠳ ᠤᠷᠤᠭᠤ ᠨᠡᠭᠦᠯᠭᠡᠨ ᠰᠠᠭᠤᠯᠭᠠᠵᠠᠢ᠃ ᠭᠡᠬᠦ ᠳ᠋ᠤ ᠪᠠᠨ ᠦᠬᠤᠸᠠᠨ ᠨᠠᠷ ᠤᠨ ᠣᠯᠠᠩᠬᠢ ᠨᠢ ᠨᠤᠲᠤᠭ ᠲᠤ ᠪᠠᠨ ᠦᠯᠡᠳᠡᠭᠰᠡᠨ ᠶᠤᠮ᠃ ᠡᠭᠦᠨ ᠡᠴᠡ ᠬᠣᠶᠢᠰᠢ ᠦᠬᠤᠸᠠᠨᠴᠤᠳ ᠳᠠᠬᠢᠨ ᠨᠢᠭᠡᠳᠴᠦ᠂ ᠬᠦᠴᠦᠷᠬᠡᠭ᠍ᠵᠢᠵᠦ ᠴᠢᠳᠠᠭᠠᠳᠤᠢ ᠴᠤ ᠨᠡ‍ ᠲᠤ‍

зууны эцэс хүртэл умард хятадад өрнөсөн түүхэн үйл явдлуудад оролцож, нэр алдраа дуурсгасаар байсан гэдэг. тухайлбал, 210-220 ᠊гад оны үедтэй тойргийн ухуаний толгойлогч нен чен ди нар шаанбын хаан бүтогений ах фулоханд дагаар орохоор шийдэж хамтарч чуулж байв. 237 оны орчим лиоотүн ᠊ юбейпиний ухуан нарын эзэн кео лео тон хятадын вэй улстай нэг хэсэг дайсагнаж байсан яа дараа нь дүү алузиангаа илгээж найрамдсан тухай эртний хятад сурвалжид тэмдэглэсэн байдаг.

ᠵᠠᠭᠤᠨ ᠤ ᠡᠴᠦᠰ ᠬᠦᠷᠲᠡᠯ᠎ᠡ ᠤᠮᠠᠷᠠᠳᠤ ᠬᠢᠲᠠᠳ ᠲᠤ ᠥᠷᠨᠢᠭᠰᠡᠨ ᠲᠡᠦᠬᠡᠨ ᠦᠢᠯᠡ ᠶᠠᠪᠤᠳᠠᠯ ᠤᠳ ᠲᠤ ᠣᠷᠣᠯᠴᠠᠵᠤ᠂ ᠨᠡᠷ᠎ᠡ ᠠᠯᠳᠠᠷ ᠢᠶᠠᠨ ᠳᠠᠭᠤᠷᠢᠰᠬᠠᠭᠰᠠᠭᠠᠷ ᠪᠠᠶᠢᠭᠰᠠᠨ ᠭᠡᠳᠡᠭ᠃ ᠲᠤᠬᠠᠶᠢᠯᠠᠪᠠᠯ᠂ 210-220 ᠍᠊ᠭᠠᠳ ᠣᠨ ᠤ ᠦᠶ᠎ᠡ  ᠳᠥ ᠳᠠᠢ ᠲᠣᠭᠣᠷᠢᠭ ᠤᠨ ᠦᠬᠤᠸᠠᠨ ᠦ ᠲᠣᠯᠣᠭᠠᠶᠢᠯᠠᠭᠴᠢ ᠨᠧᠨ ᠴᠧᠨ ᠳ᠋ᠢ ᠨᠠᠷ ᠰᠢᠶᠠᠨᠪᠢ ᠶᠢᠨ ᠬᠠᠭᠠᠨ ᠪᠥᠳᠤᠭᠧᠨ ᠦ ᠠᠬ᠎ᠠ ᠹᠦᠯᠤᠬᠠᠨ ᠳᠤ ᠳᠠᠭᠠᠷ᠎ᠠ ᠣᠷᠣᠬᠤ ᠪᠠᠷ ᠰᠶᠢᠳᠴᠦ ᠬᠠᠮᠲᠤᠷᠠᠵᠤ ᠴᠢᠭᠤᠯᠵᠤ ᠪᠠᠶᠢᠪᠠ᠃ 237 ᠣᠨ ᠤ ᠣᠷᠴᠢᠮ ᠯᠢᠤᠤᠳᠦ᠋ᠩ ᠊ ᠶᠥᠪᠧᠶᠢᠫᠢᠨ ᠦ ᠦᠬᠤᠸᠠᠨ ᠨᠠᠷ ᠤᠨ ᠡᠵᠡᠨ ᠻᠧᠤ ᠯᠧᠤ ᠳ᠋ᠤᠨ ᠬᠢᠲᠠᠳ ᠤᠨ ᠸᠧᠢ ᠤᠯᠤᠰ ᠲᠠᠢ ᠨᠢᠭᠡ ᠬᠡᠰᠡᠭ ᠳᠠᠶᠢᠰᠤᠩᠨᠠᠵᠤ ᠪᠠᠶᠢᠭᠰᠠᠨ ᠢᠶᠠᠨ ᠳᠠᠷᠠᠭ᠎ᠠ ᠨᠢ ᠳᠡᠭᠦᠦ ᠠᠯᠤᠽᠢᠶᠠᠩ ᠢᠶᠠᠨ ᠢᠯᠡᠭᠡᠵᠦ ᠨᠠᠶᠢᠷᠠᠮᠳᠠᠭᠰᠠᠨ ᠲᠤᠬᠠᠢ ᠡᠷᠲᠡᠨ ᠦ ᠬᠢᠲᠠᠳ ᠰᠤᠷᠪᠤᠯᠵᠢ ᠳᠤ ᠲᠡᠮᠳᠡᠭᠯᠡᠭᠰᠡᠨ ᠪᠠᠶᠢᠳᠠᠭ᠃

нэд ээ 119 онд ху цүүбиний олжлож ирсэн 70, 4 мянган ухуанчуудыг хан улсын хилийн 5 тойргийн чиг харалдаа нутгуудад суулгав, ухуанчууд дотроо 5 хэсэгт хуваагдах ба олонх нь хянганы нурууны баруун урдуур одоогийн долоннуураас баруун тийш зинин хүртэлх тал хээрт нутаглаж байв. нэд 180 ᠊гаад оны үед шанга тойргийн харалдаа 9 (10) мянган өрх, юбейпин тойргийн харалдаа 800 өрх, лиёосын харалдаа 5 мянган өрх, лёодон тойрогт 1 мянган өрх нийт 84-79 мянгаад ухуанчууд нутаглаж байжээ. үүнээс гадна хан улсын хилийнтай, яа мень, еүйг ян тойргийн харалдаа мөн ухуанчууд нутаглаж байлаа.

ᠨᠡ‍ ᠲᠤ‍ ᠡ‍ 119 ᠣᠨ ᠳᠤ ᠬᠤ ᠼᠢᠦᠪᠢᠨ ᠦ ᠣᠯᠵᠯᠠᠵᠤ ᠢᠷᠡᠭᠰᠡᠨ 70᠂ 4 ᠮᠢᠩᠭ᠋ᠠᠨ ᠦᠬᠤᠸᠠᠨᠴᠤᠳ ᠢ ᠬᠠᠨ ᠤᠯᠤᠰ ᠤᠨ ᠬᠢᠯᠢ ᠶᠢᠨ 5 ᠲᠣᠭᠣᠷᠢᠭ ᠤᠨ ᠴᠢᠭ᠌ ᠬᠠᠷᠠᠯᠳᠤᠭ᠎ᠠ ᠨᠤᠲᠤᠭ ᠤᠳ ᠲᠤ ᠰᠠᠭᠤᠯᠭᠠᠪᠠ᠂ ᠦᠬᠤᠸᠠᠨᠴᠤᠳ ᠳᠣᠲᠣᠷ᠎ᠠ ᠪᠠᠨ 5 ᠬᠡᠰᠡᠭ ᠲᠣ ᠬᠤᠪᠢᠶᠠᠭᠳᠠᠬᠤ ᠪᠠ ᠣᠯᠠᠩᠬᠢ ᠨᠢ ᠬᠢᠩᠭ᠋ᠠᠨ ᠤ ᠨᠢᠷᠤᠭᠤᠨ ᠤ ᠪᠠᠷᠠᠭᠤᠨ ᠤᠷᠳᠤᠭᠤᠷ ᠣᠳᠣ ᠶᠢᠨ ᠳᠣᠯᠣᠨᠨᠠᠭᠤᠷ ᠠᠴᠠ ᠪᠠᠷᠠᠭᠤᠨ ᠲᠡᠶᠢᠰᠢ ᠽᠢᠨᠢᠨ ᠬᠦᠷᠲᠡᠯᠡᠬᠢ ᠲᠠᠯ᠎ᠠ ᠬᠡᠭᠡᠷ᠎ᠡ  ᠳᠥ ᠨᠤᠲᠤᠭᠯᠠᠵᠤ ᠪᠠᠶᠢᠪᠠ᠃ ᠨᠡ‍ ᠲᠤ‍ 180 ᠍ ᠊ᠭᠠᠳ ᠣᠨ ᠤ ᠦᠶ᠎ᠡ ᠳᠤ ᠱᠠᠩᠭ᠋ᠤ ᠲᠣᠭᠣᠷᠢᠭ ᠤᠨ ᠬᠠᠷᠠᠯᠳᠤᠭ᠎ᠠ 9 (10) ᠮᠢᠩᠭ᠋ᠠᠨ ᠡᠷᠦᠬᠡ᠂ ᠶᠦᠪᠧᠶᠢᠫᠢᠨ ᠲᠣᠭᠣᠷᠢᠭ ᠤᠨ ᠬᠠᠷᠠᠯᠳᠤᠭ᠎ᠠ 800 ᠡᠷᠦᠬᠡ᠂ ᠯᠢᠶᠣᠣᠰ ᠤᠨ ᠬᠠᠷᠠᠯᠳᠤᠭ᠎ᠠ 5 ᠮᠢᠩᠭ᠋ᠠᠨ ᠡᠷᠦᠬᠡ᠂ ᠯᠢᠤᠤᠳᠦ᠋ᠩ ᠲᠣᠭᠣᠷᠢᠭ ᠲᠤ 1 ᠮᠢᠩᠭ᠋ᠠᠨ ᠡᠷᠦᠬᠡ ᠨᠡᠶᠢᠲᠡ 84-79 ᠮᠢᠩᠭ᠋ᠠᠭᠠᠳ ᠦᠬᠤᠸᠠᠨᠴᠤᠳ ᠨᠤᠲᠤᠭᠯᠠᠵᠤ ᠪᠠᠶᠢᠵᠠᠢ᠃ ᠡᠭᠦᠨ ᠡᠴᠡ ᠭᠠᠳᠠᠨ᠎ᠠ ᠬᠠᠨ ᠤᠯᠤᠰ ᠤᠨ ᠬᠢᠯᠢ ᠶᠢᠨ ᠳᠠᠢ᠂ ᠶᠠᠨ ᠮᠧᠨᠢ᠂ ᠢᠦᠢ ᠶᠠᠨ ᠲᠣᠭᠣᠷᠢᠭ ᠤᠨ ᠬᠠᠷᠠᠯᠳᠤᠭ᠎ᠠ ᠮᠥᠨ ᠦᠬᠤᠸᠠᠨᠴᠤᠳ ᠨᠤᠲᠤᠭᠯᠠᠵᠤ ᠪᠠᠶᠢᠯ᠎ᠠ᠃

монгол хэлт, нүүдэлчин ухуанчууд гурван удаа нутаг сэлгэж нэхсэн. эхний удаа хүннүгийн муудан шан юе ин довтолгооны улмаас нутаг сэлгэж ухуан ууланд нутаглажээ. хоёр дахь удаа, хан улсын жанжин ху цүйв нэд ээ 119 онд 70 мянх орчим ухуанчуудыг нутгаас нь нүүлгэж ханийн хилийн 5 тойргийн харалдаа нутагт суулгасан юм. гурав дэх удаа нэд 207 онд нэг хэсэг нь эртний хятад орны умард нутгуудад шилжин суув, нөгөө хэсэг ухаанчуудтай, юбейпин, лиоотон тойргийн харалдаа нутагласаар байв.

ᠮᠣᠩᠭ᠋ᠣᠯ ᠬᠡᠯᠡᠳᠣ᠂ ᠨᠡᠭᠦᠳᠡᠯᠴᠢᠨ ᠦᠬᠤᠸᠠᠨᠴᠤᠳ ᠭᠤᠷᠪᠠᠨ ᠤᠳᠠᠭ᠎ᠠ ᠨᠤᠲᠤᠭ ᠰᠡᠯᠭᠦᠵᠦ ᠨᠡᠬᠦᠭ᠍ᠰᠡᠨ᠃ ᠡᠬᠢᠨ ᠦ ᠤᠳᠠᠭ᠎ᠠ ᠾᠢᠦᠩᠨᠦ ᠶᠢᠨ ᠮᠣᠤᠳᠣᠩ ᠱᠠᠨ ᠢᠦᠢ ᠶᠢᠨ ᠳᠣᠪᠲᠣᠯᠭᠠᠨ ᠤ ᠤᠯᠠᠮ ᠠᠴᠠ ᠨᠤᠲᠤᠭ ᠰᠡᠯᠭᠦᠵᠦ ᠦᠬᠤᠸᠠᠨ ᠠᠭᠤᠯᠠᠨ ᠳᠤ ᠨᠤᠲᠤᠭᠯᠠᠵᠠᠢ᠃ ᠬᠣᠶ᠋ᠠᠷ ᠲᠠᠬᠢ ᠤᠳᠠᠭ᠎ᠠ᠂ ᠬᠠᠨ ᠤᠯᠤᠰ ᠤᠨ ᠵᠠᠩᠵᠤᠨ ᠬᠤ ᠴᠦᠢᠪᠢ ᠨᠡ‍ ᠲᠤ‍ ᠡ‍ 119 ᠣᠨ ᠳᠤ 70 ᠮᠢᠩᠬ᠋ ᠠ ᠣᠷᠴᠢᠮ ᠦᠬᠤᠸᠠᠨᠴᠤᠳ ᠢ ᠨᠤᠲᠤᠭ ᠠᠴᠠ ᠨᠢ ᠨᠡᠭᠦᠯᠭᠡᠵᠦ ᠬᠠᠨᠢ ᠶᠢᠨ ᠬᠢᠯᠢ ᠶᠢᠨ 5 ᠲᠣᠭᠣᠷᠢᠭ ᠤᠨ ᠬᠠᠷᠠᠯᠳᠤᠭ᠎ᠠ ᠨᠤᠲᠤᠭ ᠲᠤ ᠰᠠᠭᠤᠯᠭᠠᠭᠰᠠᠨ ᠶᠤᠮ᠃ ᠭᠤᠷᠪᠠ ᠳᠡᠬᠢ ᠤᠳᠠᠭ᠎ᠠ ᠨᠡ‍ ᠲᠤ‍ 207 ᠣᠨ ᠳᠤ ᠨᠢᠭᠡ ᠬᠡᠰᠡᠭ ᠨᠢ ᠡᠷᠲᠡᠨ ᠦ ᠬᠢᠲᠠᠳ ᠣᠷᠣᠨ ᠤ ᠤᠮᠠᠷᠠᠳᠤ ᠨᠤᠲᠤᠭ ᠤᠳ ᠲᠤ ᠰᠢᠯᠵᠢᠨ ᠰᠠᠭᠤᠪᠠ᠂ ᠨᠥᠭᠥᠭᠡ ᠬᠡᠰᠡᠭ ᠦᠬᠤᠸᠠᠨᠴᠤᠳ ᠲᠠᠢ᠂ ᠶᠦᠪᠧᠶᠢᠫᠢᠨ᠂ ᠯᠢᠤᠤᠳᠦ᠋ᠩ ᠲᠣᠭᠣᠷᠢᠭ ᠤᠨ ᠬᠠᠷᠠᠯᠳᠤᠭ᠎ᠠ ᠨᠤᠲᠤᠭᠯᠠᠭᠰᠠᠭᠠᠷ ᠪᠠᠶᠢᠪᠠ᠃

ашигласан ном зохиол

ᠠᠰᠢᠭᠯᠠᠭᠰᠠᠨ ᠨᠣᠮ ᠵᠣᠬᠢᠶᠠᠯ