Soressaa/oromo_name · Datasets at Hugging Face

text stringlengths 0 196k
hiiku irratti kan hundaa'e dha. Gaaffii maqaa jechuun gaaffii wal
qixxummaa jechuu dha. Gaaffiin wal-qixxummaa akka xiqqeeffamee hin
ilaalamneef, kanneen birootiin wal-bira qabamee yommuu ilaalamus
gatii yookiin bakka gad-aanaa akka hin arganneef, akkasumas ol-aanee
mul'achuuf carraaqqii godhamu dha.
Gaaffiiwwan eenyummaa qaama fedhii maqaati; fedhii maqaa ol
kaafachuuti. Fedhii maqaa keessa gaaffiin wal-qixxummaa jiraatuyyuu,
fedhiin kun wal-qixxummaa mirkaneessuun qofa deebi'uu dhiisuu
danda'a. Fedhiin dhala namaa hawwii otoo wal-irraa hin kutiin maqaa
ol-kaasanii leellisuudhaan kan qabame waan ta'eef fedhiin kabajaa wal
qixxummaa qofaan hin dhaabbatu. Namoonni ol-aanaa ta'anii
mul'achuuf, foon isaanii du'ullee faara fedhii maqaan isaanii akka
waamamu barbaaduu ni mul'isu.
Gosti fedhii inni sadaffaan, "fedhii bilisummaa" dha. Durii kaasee hanga
har'aatti, dhalli namaa micciirraa fi hidhaa nama biroo irraa bilisoomuuf
wareegama hedduu kaffalaa ture. Bilisummaan filannoowwan jireenya
keenya keessatti nu quunnaman mara irratti ofiin murtee dabarfachuu
dha. Fedhiin bilisummaan jiraachuu dhala namaa waliin walitti hidhata
guddaa kan qabuu fi amaluma dhala namaati. Namoonni du'a gidduu
hulluuqaa dhaaddannoo kan dhageessisaniif bilisummaan isaan
dirqisiiseetu.
Ija ida'amuutiin yommuu ilaalamu, fedhiiwwan dhala namaa amala
ida'amuu akka qaban hubachuun ni danda'ama. Gama tokkoon,
fedhiiwwan tokkoon tokkoon isaanii kan walitti ida'amanii fi fedhiiwwan
ida'amoo yommuu ta'an, gama biraatiin immoo gidduu isaanii wal
faalleessuun waan jiruuf, namoonni fedhiiwwan kana qofaa qofaatti
otoo hin taane ida'amuun qofa milkeessuu danda'u.
Fedhiiwwan hundi isaanii kan walitti hidhamani dha yommuu jennu,
fedhiin inni tokko isa biraa fakkaata jechuu keenya dha. Fakkeenyaaf,
fedhii jiraachuu yommuu jennu, fedhii haleellaawwan kallattiin qaama
biraa irraa nu qaqqabuu danda'u irraa eegamuu jechuu dha. Kunis, karaa
biraa yommuu ilaalamu bilisummaa jechuu dha. Fedhiin bilisummaa
keenya hir'achaa yommuu dhufu bu'aan isaa inni dhumaa balaa
kallattiin jiraachuurratti aggaamame dha. Hidhamuu keenyaan
bilisummaa dhabne yommuu jennu, qaama keenyarratti namni biraa
ajajaa jira jechuu dha. Kanaafuu, fedhiin jiraachuu kallattii qaama fedhii
bilisummaati jechuu ni dandeenya. Haa ta'u malee, hidhaa irraa
hiikamuun qofaa isaatti bilisummaa malee wal-qixxummaa hin
mirkaneessu. Wal-qixxummaan hacuuccaa namicha nu hidherraa
bilisoomuu qofa otoo hin taane, namticha nu hidhe sana cinaa
dhaabachuu fi wal-qixxee dorgomuu dabalata.
Gama biraatiin immoo, fedhiiwwan gidduu wal-faalleessuun ni Jira.
Fedhii jiraachuu yommuu guunnu, fedhii bilisummaa hir'isuu ni
dandeenya. Fakkeenyaaf, lammiilee haleellaa irraa ittisuuf jecha,
lammiilee irratti to'annoo cimaa taasisna. Bilisummaa lammiilee eeguuf
jecha yoo tarkaanfii fudhachuu dhiisnemmoo. namni heeraa fi seera
cabsuun haleellaa lammiilee irratti raawwachuu fi jiraachuu isaanii irraan
balaa geessisuu danda'a.
Gama biraatiin, wal-qixxummaa lammilee eegsisuu yommuu Jennu,
fedhii namootaa bilisummaan jiraachuu fi hojjeechuu isaanii irratti
qoqqobbii gochuun keenya waan hin oolle dha. Lammiilee wal-qixa
taasisuudhaaf abbaa humnaa to'achuu fi hunduu anaaf warra jedhan
tiksuun ni jalqabama.
Qabeenyaa fi dalaga namootaa irratti daangaan ni kaa'ama. Ol
aantummaa siyaasaa akka hin qabanneefis qoqqobbiin irratti godhama.
Kunis bilisummaa namootaa ni hir'isa. Bilisummaa isaanii haa kabajnuuf
jechaa, akka feetan jennee yoo gadi lakkisne immoo, abbootiin irree
namoota humna hin qabne miciriqsuun, qabeenyaan, siyaasaan, aadaa
fi wantoota kana fakkataniin ol-aantummaa goonfatu. Kunis, wal
qixxummaa hir'isa.
Kanaafuu, fedhiiwwan kanneen gidduu walitti hidhamiinsaa fi
tokkummaa akkasumas, wal-faalleessuu gidduu isaanii jiru yoo ilaalle,
fedhiiwwan kanneen guutuun kan danda'amu, namootni yommuu
ida'aman ta'uusaa hubachuu dandeenya. Bilisummaan isa tokkoo wal
qixxummaa isa biraa irratti dhiibbaa kan uumu yoo ta'e, isa tokko
haleellaa irraa yommuu eegnu, bilisummaa isa tokkoo yoo tuqne, hireen
nama tokkoo hiree isa biraa waliin kan wal-qabate waan ta'eef
fedhiiwwan keenya guuttachuuf furmaata guddaa kan ta'u ida'amuu
dha. Haaluma wal-fakkaatuun, fedhiiwwan keenya mataan isaanii amala
ida'arnuu waan qabaniif, inni tokko isa biraa malee qofaa isaa
dhaabbachuun jiraachuu keenya nuuf mirkaneessuu hin danda'u.
Kanaafuu, jiraachuun keenya kan nuu mirkanaa'u, fedhiiwwan hunda
idaanee yommuu ilaallu dha malee, yommuu fedhii isa tokko yaadannee
isa biraa irraanfannu daandii dheeraa deemuu hin dandeenyu.
Seenaan yeroo dheeraa biyya keenyaa balaa waraanaa irraa of-eegdee
jiraachuu ishee irratti kan xiyyeeffate dha. Biyyattiin yeroo haara galfii
argatte keessa hambaalee qaroominaa har'a ittiin boonnu kaa'uudhaaf
yaalteetti. Haa ta'u malee, irra caalaa tumsa biyya balaa irraa eeguuf
taasifamurratti xiyyeeffachuu keenyaan, qaroomina irraa baay'ee
fagaannee turre. Jalqabbii seenaa aammayyaa keessatti kaka'umsi
mmayyummaaf mul'isnes fedhii jiraachuu kallattii kana guutuurratti kan
xiyyeeffatee fi ammayyummaa meeshaalee waraanaa irratti kan
bu'uureffame malee fedhiiwwan biroo guutuuf kaka'umsi ture haala
ga'aa ta'een hin mul'anne.
Gaaffiin inni guddaan garuu, "haleellaa of-irraa ittisuun qofti wabii
jiraachuu namaa ni eegsisaa?" gaaffii jedhu dha. Biyya keenyatti
lakkoofsa namoota qawween dhumanirra, lakkoofsi namoota beelaa fi
dhibeen dhumanii yommuu wal-bira qabamu akka samii fi lafaatti kan
wal-irraa fagaate dha. Kanaafuu, balaan jiraachuu dhala namaarra
qaqqabu afaan qawwee irraa qofa kan dhufu miti. Yommuu qoonqootti
hir'atus balaan jiraachuu irra ga'uu danda'a. Dhugaan turree hubanne
tokko kanuma. Haa ta'u malee, fedhiiwwan qaamaa hubannee
fedhiiwwan keenya guutuuf yommuu sosochoonu rakkoon ammas nu
mudate fedhiin qaamaa fedhii maqaa gaarii fi fedhii bilisummaa dursa
jennee yaaduu keenya dha. "Hawaasni haalaan hin sooranne fedhii kan
biraa qabaachuu hin danda'u" jedhanii yaaduun yookiin "qoonqootu
dursa" yaadni jedhu, yaaddoo beelli nutti uumerraa yaada dhalate dha.
"Namni fedhii foonii isaa guuttannaan wanti biraa suuta jedhamee
qaqqabama" mammaaksijedhu sun nama akka bineensaatti ilaaluu irraa
qofa kan madde dha. Namni garuu nama kan ta'e fedhiiwwan

hiiku irratti kan hundaa'e dha. Gaaffii maqaa jechuun gaaffii wal

qixxummaa jechuu dha. Gaaffiin wal-qixxummaa akka xiqqeeffamee hin

ilaalamneef, kanneen birootiin wal-bira qabamee yommuu ilaalamus

gatii yookiin bakka gad-aanaa akka hin arganneef, akkasumas ol-aanee

mul'achuuf carraaqqii godhamu dha.

Gaaffiiwwan eenyummaa qaama fedhii maqaati; fedhii maqaa ol

kaafachuuti. Fedhii maqaa keessa gaaffiin wal-qixxummaa jiraatuyyuu,

fedhiin kun wal-qixxummaa mirkaneessuun qofa deebi'uu dhiisuu

danda'a. Fedhiin dhala namaa hawwii otoo wal-irraa hin kutiin maqaa

ol-kaasanii leellisuudhaan kan qabame waan ta'eef fedhiin kabajaa wal

qixxummaa qofaan hin dhaabbatu. Namoonni ol-aanaa ta'anii

mul'achuuf, foon isaanii du'ullee faara fedhii maqaan isaanii akka

waamamu barbaaduu ni mul'isu.

Gosti fedhii inni sadaffaan, "fedhii bilisummaa" dha. Durii kaasee hanga

har'aatti, dhalli namaa micciirraa fi hidhaa nama biroo irraa bilisoomuuf

wareegama hedduu kaffalaa ture. Bilisummaan filannoowwan jireenya

keenya keessatti nu quunnaman mara irratti ofiin murtee dabarfachuu

dha. Fedhiin bilisummaan jiraachuu dhala namaa waliin walitti hidhata

guddaa kan qabuu fi amaluma dhala namaati. Namoonni du'a gidduu

hulluuqaa dhaaddannoo kan dhageessisaniif bilisummaan isaan

dirqisiiseetu.

Ija ida'amuutiin yommuu ilaalamu, fedhiiwwan dhala namaa amala

ida'amuu akka qaban hubachuun ni danda'ama. Gama tokkoon,

fedhiiwwan tokkoon tokkoon isaanii kan walitti ida'amanii fi fedhiiwwan

ida'amoo yommuu ta'an, gama biraatiin immoo gidduu isaanii wal

faalleessuun waan jiruuf, namoonni fedhiiwwan kana qofaa qofaatti

otoo hin taane ida'amuun qofa milkeessuu danda'u.

Fedhiiwwan hundi isaanii kan walitti hidhamani dha yommuu jennu,

fedhiin inni tokko isa biraa fakkaata jechuu keenya dha. Fakkeenyaaf,

fedhii jiraachuu yommuu jennu, fedhii haleellaawwan kallattiin qaama

biraa irraa nu qaqqabuu danda'u irraa eegamuu jechuu dha. Kunis, karaa

biraa yommuu ilaalamu bilisummaa jechuu dha. Fedhiin bilisummaa

keenya hir'achaa yommuu dhufu bu'aan isaa inni dhumaa balaa

kallattiin jiraachuurratti aggaamame dha. Hidhamuu keenyaan

bilisummaa dhabne yommuu jennu, qaama keenyarratti namni biraa

ajajaa jira jechuu dha. Kanaafuu, fedhiin jiraachuu kallattii qaama fedhii

bilisummaati jechuu ni dandeenya. Haa ta'u malee, hidhaa irraa

hiikamuun qofaa isaatti bilisummaa malee wal-qixxummaa hin

mirkaneessu. Wal-qixxummaan hacuuccaa namicha nu hidherraa

bilisoomuu qofa otoo hin taane, namticha nu hidhe sana cinaa

dhaabachuu fi wal-qixxee dorgomuu dabalata.

Gama biraatiin immoo, fedhiiwwan gidduu wal-faalleessuun ni Jira.

Fedhii jiraachuu yommuu guunnu, fedhii bilisummaa hir'isuu ni

dandeenya. Fakkeenyaaf, lammiilee haleellaa irraa ittisuuf jecha,

lammiilee irratti to'annoo cimaa taasisna. Bilisummaa lammiilee eeguuf

jecha yoo tarkaanfii fudhachuu dhiisnemmoo. namni heeraa fi seera

cabsuun haleellaa lammiilee irratti raawwachuu fi jiraachuu isaanii irraan

balaa geessisuu danda'a.

Gama biraatiin, wal-qixxummaa lammilee eegsisuu yommuu Jennu,

fedhii namootaa bilisummaan jiraachuu fi hojjeechuu isaanii irratti

qoqqobbii gochuun keenya waan hin oolle dha. Lammiilee wal-qixa

taasisuudhaaf abbaa humnaa to'achuu fi hunduu anaaf warra jedhan

tiksuun ni jalqabama.

Qabeenyaa fi dalaga namootaa irratti daangaan ni kaa'ama. Ol

aantummaa siyaasaa akka hin qabanneefis qoqqobbiin irratti godhama.

Kunis bilisummaa namootaa ni hir'isa. Bilisummaa isaanii haa kabajnuuf

jechaa, akka feetan jennee yoo gadi lakkisne immoo, abbootiin irree

namoota humna hin qabne miciriqsuun, qabeenyaan, siyaasaan, aadaa

fi wantoota kana fakkataniin ol-aantummaa goonfatu. Kunis, wal

qixxummaa hir'isa.

Kanaafuu, fedhiiwwan kanneen gidduu walitti hidhamiinsaa fi

tokkummaa akkasumas, wal-faalleessuu gidduu isaanii jiru yoo ilaalle,

fedhiiwwan kanneen guutuun kan danda'amu, namootni yommuu

ida'aman ta'uusaa hubachuu dandeenya. Bilisummaan isa tokkoo wal

qixxummaa isa biraa irratti dhiibbaa kan uumu yoo ta'e, isa tokko

haleellaa irraa yommuu eegnu, bilisummaa isa tokkoo yoo tuqne, hireen

nama tokkoo hiree isa biraa waliin kan wal-qabate waan ta'eef

fedhiiwwan keenya guuttachuuf furmaata guddaa kan ta'u ida'amuu

dha. Haaluma wal-fakkaatuun, fedhiiwwan keenya mataan isaanii amala

ida'arnuu waan qabaniif, inni tokko isa biraa malee qofaa isaa

dhaabbachuun jiraachuu keenya nuuf mirkaneessuu hin danda'u.

Kanaafuu, jiraachuun keenya kan nuu mirkanaa'u, fedhiiwwan hunda

idaanee yommuu ilaallu dha malee, yommuu fedhii isa tokko yaadannee

isa biraa irraanfannu daandii dheeraa deemuu hin dandeenyu.

Seenaan yeroo dheeraa biyya keenyaa balaa waraanaa irraa of-eegdee

jiraachuu ishee irratti kan xiyyeeffate dha. Biyyattiin yeroo haara galfii

argatte keessa hambaalee qaroominaa har'a ittiin boonnu kaa'uudhaaf

yaalteetti. Haa ta'u malee, irra caalaa tumsa biyya balaa irraa eeguuf

taasifamurratti xiyyeeffachuu keenyaan, qaroomina irraa baay'ee

fagaannee turre. Jalqabbii seenaa aammayyaa keessatti kaka'umsi

mmayyummaaf mul'isnes fedhii jiraachuu kallattii kana guutuurratti kan

xiyyeeffatee fi ammayyummaa meeshaalee waraanaa irratti kan

bu'uureffame malee fedhiiwwan biroo guutuuf kaka'umsi ture haala

ga'aa ta'een hin mul'anne.

Gaaffiin inni guddaan garuu, "haleellaa of-irraa ittisuun qofti wabii

jiraachuu namaa ni eegsisaa?" gaaffii jedhu dha. Biyya keenyatti

lakkoofsa namoota qawween dhumanirra, lakkoofsi namoota beelaa fi

dhibeen dhumanii yommuu wal-bira qabamu akka samii fi lafaatti kan

wal-irraa fagaate dha. Kanaafuu, balaan jiraachuu dhala namaarra

qaqqabu afaan qawwee irraa qofa kan dhufu miti. Yommuu qoonqootti

hir'atus balaan jiraachuu irra ga'uu danda'a. Dhugaan turree hubanne

tokko kanuma. Haa ta'u malee, fedhiiwwan qaamaa hubannee

fedhiiwwan keenya guutuuf yommuu sosochoonu rakkoon ammas nu

mudate fedhiin qaamaa fedhii maqaa gaarii fi fedhii bilisummaa dursa

jennee yaaduu keenya dha. "Hawaasni haalaan hin sooranne fedhii kan

biraa qabaachuu hin danda'u" jedhanii yaaduun yookiin "qoonqootu

dursa" yaadni jedhu, yaaddoo beelli nutti uumerraa yaada dhalate dha.

"Namni fedhii foonii isaa guuttannaan wanti biraa suuta jedhamee

qaqqabama" mammaaksijedhu sun nama akka bineensaatti ilaaluu irraa

qofa kan madde dha. Namni garuu nama kan ta'e fedhiiwwan