ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI ombohasa heta vy’apavê Karai Pablo Burián ha Arandukarenda El Lector-pe omyasâire ára resáre ko’â aranduka ojehaíva ñane ñe’ê Guaraníme tuicha oipytyvôtava mitâ ha mitârusukuérape iñemoarandúpe ha upekuévo omombaretevéva Guarani ñe’ê rekove. Upéicha avei, ATENEO ome’ê ijehechakuaa Mb. Mauro Lúgo-pe ombosako’íre ko aranduka aty, tuicha oipytyvôva Guarani ñe’ê myasâime. JEHECHAKUAA GUARANI ÑE'ÈME, CNC-PE Avañe'ẽ: Tetãvore San Pedro Arapokôi 14 jasyteî 2012, pyhareve, ATENEO oñembojajeýta hendapekuéra ome’êvo peteî rambosa umi mitâmimíme. Oiméramo oî oipytyvôséva upépe, ikatu ohenói ATENEO-pe: 021-520.276 ha omboguapy héra umi omba’apótava apytépe. Mokôi mba’énte rojerure upe árape: py’arory ha mborayhu Ava Guaraníme ĝuarâ Oisâmbyhýkuri upe aty Mbo'ehára Lucino Rodríguez Baroffi (Guarani Ñe'ê Rerekuapavêygua) ome'êva ñe'ê Mbo'ehára Lino Trinidad Sanabria-pe omombe'uva'ekue mba'éichapa heñói aranduka “Kósta Puku”, mba'éichapa ojehai ha máva mávapa umi kuatiahai apohare. Upéi ojehechaukákuri Mbo'ehára Rafael Dendia ha Juan Ramón Jiménez rembiasakue ha avei oñembohysýi ta'ânga rupive umi aranduka ape Mbo'ehára Lino Trinidad Sanabria ohaiva'ekue hekove pukukuépe. Upe rire oñe'êkuri Mbo'ehára Alcira Aranda Figueredo, imandu'ava'ekue umi chokokue Misiones-ygua rehe ohai ha omoha'ângava'ekue ipopekuéra umi kuatia. Ipahápe, Mbo'ehára Lucino Rodríguez Baroffi omoñe'êkuri peteî vore Platéro ha che rehegua; Atanasio Galeano katu ohendukákuri Platéro ha che purahéi; ha Jazmín del Paraguay opurahéikuri “Tapŷi tupemi” ha “Pacholi”. ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI rérape rome'ê ore vy'apavê Mbo'ehára LINO TRINIDAD SANABRIA ha ALCIRA ARANDA FIGUEREDO-pe omoakâre pe tembiapo porâite osêva ára resáre ha hérava “Kósta Puku”, tuicha oipytyvôva Guarani rekove mombaretevépe. Mbo'ehára Jorge Rubiani omombe'úkuri upe ñorairô oikohague ára 2 jasypo ary 1866-pe, Tetâvore Ñe'êmbuku ñemby gotyo. José Eduvigis Díaz niko upe omoakâva'ekue ñane retâ ñorairôharakuérape. MBA'ÉPA OJEHU KURUGUATÝPE Ko yvy tuichakuére Tetã Paraguái Távayguakuéra 5.000 ava Loma Plata tenda oĩva tetãvore Boquerón, Paraguái retãme, 407 km Paraguaýgui, oñeguahẽ upépe peteĩ tape opiáva Ruta 9 Carlos A. López-gui. Ha’e oĩ pe colonias menonitas pa’ũme, Chaco paraguayo gotyo. Avakuéra Loma Plata-gua omba’apo kokuépe, mymba ñangareko ha industria-pe. Heta tapicha oĩ aty guasu hérava Sociedad Cooperativa Colonizadora-pe. Oñepyrũramo guare colonia Loma Plata, tendaguakuéra oguerekova’ekue heta apañuái hekovépe, techapyrã, mymba saite rehegua ha avei ndaipórigui pohanohára mba’evéichagua, tasyo umíva. Oĩ 101 aldeas rupi ko’ã colonia-pe. Ha’e colonia omoñepyrũva’ekue tetã ambuégui oúva (canadienses) amo ary 1927, rupi, peteĩ imbaretéva centro urbano y administrativo Cooperativas Menno pegua. Ha’e avei ñemuha guasu ha mba’apo renda, oguereko tembipuru ojeruva’erã opaichagua mayma tapicha ohosẽvape guara: hoteles, restaurantes ha reike hagua heta tenda iporãva ikatúva rehecha, techapyrã: Campo María, Laguna Capitán, Chaco Logde ha mabue mba’e. Artesanía rehegua, ojejapo bolsos ha kyha karaguatágui, ava aty Enlhet rembiapokue, Pozo Amarillo pegua, oĩva 70 km ñemby kuarahy resẽ gotyo Loma Plata-gui. Avei jahecha mba’apopy yvyra palosanto-gui ojejapopyre. Pe kamby rehe omba’apova oĩva upépe hérava Trébol oguereko visitas guiadas opavave tapicha ohosévape guara, oikuaaséva mba’eichaitépa omba’apo hikuái pe tendápe. Pe club de rodeo Isla Po’i, ha’éva Asociación de Ganaderos de Colonia Menno mba’e, ary 1984 guive oheka omyatyrõ, omoambue mymba ñangareko upépegua. Ary ha ary jave ára 12 jasypoteĩ jave oiko peteĩ feria de exposición ojehechaukahápe mba’épa mba’épa ojejapo pe tenda tuichakue jave. Avei heta oĩ omba’apóva omoporã téra omopotĩ hagua umi heta y renda (lagunas) ojapóvo ysyry rendagua oky guasu jave ha péicha omopotĩ yvy juky tenda pegua. Pe aranduka raity oĩva Colonia Menno-pe oguereko opaichagua tarjetas postales ha avei arandukakuñera ohaiv’akue ñe’ẽpapára oikóva upe rupi. Pe Chacra Experimental Isla Po’i pegua omba’apo ha omongakuaa mba’ekuaa ha ojeporeka mba’epyahu kokuépe guarã: mandyju, manduvi, sésamo, tomate, locote, mamone rehegua, avei omyesakã pe siembra directa, rotación de cultivos ha ambue mba’ére. Mymbakuéra rembi’urã, kapi’ipe opaichagua, pe yvýpe mba’eichaguápa ikatu oñeñoty, (forrajes), ararava ha ambue mba’e oĩva mba’eichaitépe ikatu oséporãve iñotymby mymbakuéra rembi’urã. Avei oñemba’apo ka’avo jeguakarã, yva ha yvyrakuera uperupiguite rehe ikatu haguáicha araka’eve ndoapái ko’ã mba’e. Ko’ãga peteĩ umi yrundy tasyo tetãvore Boquerón pegua oĩ Loma Plata-pe, ikatuhápe oho magma tapicha oikóva ko tendápe. Oñeguahẽkuaa Loma Plata-pe peteĩ tape hũ opiáva 22 km Transchaco-gui. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 20:28, 7 jasykõi 2015. Tekove niko ha’e peteĩ teko omoingoéva mba’erekokuaa retekuéra oguerekóva tekovekuaa mba’ekuéra, ndoguerekóivagui. Oĩheta tekove ysajakuéra, ha’éva ka’avo, mymba, urupe ha hetave. Tekovekuaaty ha’e tembikuaaty iñangaturãvéva oha’ỹijóva tekove, oĩ viña heta ambue. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Jaikuaaháicha ha’ekuéra ityre’ŷ opytávo, oñemosâ hekovekuéra ha ojeheja chupekuéra ñembotypýpe, ikatu’ŷre ojapo mba’eve. Ñane retâ ruvicha hesaraipa chuguikuéra. Ko’áĝa jahechakuaa mburuvichakuéra ijapuhague chupekuéra. Ojupi, oiko chugui tetâ ruvicha ha hesarái ha opyrû iñe’êre. Mba’éretepa ndojejoguaséi chupekuéra pe yvy pehê oîva Unión, San Pedro-pe. Mba’éichapiko chupekuéra ĝuarâ ndaiporimo’âi pirapire ha ijyképe oñemomboparei viru ambue vyroreípe. Avei tekotevê ja’e INDI ha imotenondehára ndojapoiha mba’evete vera oipytyvô haĝua chupekuéra. Arapokôi 31 jasyapy 2012, ka’aru, ATENEO ohojeýta hendapekuéra oguerahávo hi’upyrâ ha ijaorâ chupekuéra. Jepiveguáicha, oiméramo oî oipytyvôséva upépe, ikatu ohenói ATENEO-pe: 021-520.276 ha omboguapy héra umi ohótava apytépe. Jepiveguáicha, mokôi mba’énte rojerurejey upe árape: py’arory ha mborayhu Ava Guaraní ha Mbyakuérape ĝuarâ. Emoñe’ê umi jehaipyre kóva mboyvegua, ko’âvape: * Che ndaha’éi nde ryvy...che ndoroikuaái... nde nadaha’eichéne che ryke’y, chupekuéra ha oñemoi chenupã. Asapukái, cherasê, añemopomoi ha mba’eve voi - Nde niko reñe’ê, che ajapórõ guáicha nderehe. Che niko ame’ê chupe, ha’e * Ha mba’ére neremombe’úi chéve mba’éichapa reñemu hendive?. Nde niko ere chéve tuicháva, areko hagua che kokuetee, guéi ha opa mba’e... - Ha upéva piko mba’e? ha upéi? * Aguahê hógape ojepuka jave hese. Pe yryvu imba’ekuaáva ramo reme’êakue chupe, ndaupeichaira’e ha hi’ári onambi’o mo’ã karai Sepípe. Upe javete aikuave’ê che * Upévante chéve nachemoi porãi. Mba’e ajapóta ága che vaka’y rehe. Mba’éicha amongarúta che rembireko ha che ra’ykuérape. - Ambyasy nendive che ryvy. Ani rejepy’apy. Nde po’a cheguerekógui chéve nde Ko mba’e ojehúva niko peteî mba’e ivaíva, ivai añetetéva. Mba’éichapiko oñemboykéta ñande rapichápe oñe’êhaguére iñe’ê tepe. Amo hapópe ohechauka opavavépe oîha gueterei Mercosur-pe o’apo’i ha ojahéiva ñane Avañe’ême. Hi’âitémaniko ko’âichagua jejahéi oñemongusugue ha oñeñotŷ mombyry yvyguýpe. Avei tekotevê âichagua sâmbyhyhára oñemosê upe oîhágui ha hendaguépe oñemoî ambue tekove ohechakuaava’erâ taha’e ha’éva yvypóra ohasa’asýva remikotevê. Guarani tekojoja ndaha’ei ambue mba’e pe imbaretevéva jejuporã Peteĩha Ñorairõ Guasu (gn) Avañe'ẽ: Jeikogua reko ha ñande jyva pu’aka mbareteve rehe… omoñepyrũva teko ha ñemano, tytýi. yvytuturusu pyatangy. Che ha’e peteĩ yvyturusu. kuaápe, yvypóra ñypytú, teñói kuéra, y , yvyra. Apopyrâ. Morangu hesa'ýijo ha ñemoñe'ê: "Leô ha anguja'i" - Ñe'êtekopota - Modos verbales - Modo volitivo - Ñe'êtéva moimbaha - Moñe'êrâ: Aguara ha kuarahy Mimby - Ñe'êpoty: Ambopyta hagua che akâme.... 116-121 Claudia Benítez niko oiko táva Madrid-pe, España retâme ha upépe omba’apo tembiapo héravape “Hora América”, omombe’uhápe hikuái opaichagua marandu oikóva ko’a rupi. Umi pukoe hérava Radio Exterior de España, Radio Nacional de España ha Radio 5 niko oĝuahê mombyry hikuái, España retâ ryepýpe ha upéicha avei ko yvóra tuichakue javeve ñanduti rupive. Iporâ avei ja’e Claudia Benítez rupive ñane Avañe’ê iñasâihaguékuri oparupiete. Avañe’ẽ Guarani: peteĩ ñe’ẽ porã: Guarani Ñe’ejoapy / Frases em Guarani Ko yvy tuichakuére Algunas composiciones son "Che retãme ajevývo", "Mitã mboriahu", "Che pyapy", "Ñane ñe’ê mba’erã", "Che pyapy ñane retã", "Mborayhúpe", "Kunu’u rupi’a", "Pytã, morotî, hovy", "Mamóiko reime", "Nomanomo’ai guarani ñe’ê" y "Tovémana". Tape oiporavova’ekuépe. Ára 7 jasypo ha'e ára 127ha ary pegua ku arapapaha Gyregoriopegua ha ára 128ha umi ary hekope'ỹme. Umi 238 ára ohasa va'erã opa hag̃ua ary. 1836: Joseph Gurney Cannon, jokuaikuaahára Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ñemano ary 1926). 1840: Joaquín Baranda, jokuaikuaahára Méhiko pegua (ñemano ary 1909). 1885: George Gabby Hayes, actor Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ñemano ary 1969). 1892: Archibald MacLeish, haihára ha educador Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ñemano ary 1). 1901: Gary Cooper, actor Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ñemano ary 1961). 1905: Bumble Bee Slim, músico Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua de blues (ñemano ary 1968). 1909: Edwin Herbert Land, inventor ha físico Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ñemano ary 1991). 1922: Darren McGavin, actor Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ñemano ary 2006). 1931: Teresa Brewer, cantante Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ñemano ary 2007). 1931: Gene Wolfe, haihára Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua. 1932: Pete Domenici, jokuaikuaahára Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua. 1946: Thelma Houston, cantante Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua. 1951: Bernat Soria, científico ha jokuaikuaahára Espáña pegua. 1957: Dave Taylor, luchador Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua. 1968: Traci Lords, actriz Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua. 1971: Ivan Sergei, actor Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua. 1974: Breckin Meyer, actor Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua. 1987: Pierre Ducasse, vakapipopo ha'ãhára Hyãsiaygua. 1987: Serge Gakpé, vakapipopo ha'ãhára Hyãsiaygua. 1987: Jérémy Menez, vakapipopo ha'ãhára Hyãsiaygua. 1988: Brandon Jones, actor, productor ha músico Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua. 1993: Tyler Johnson, baloncestista Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua. 1839: José María Heredia, ñe'ẽpapára cubano (ary reñói 1803). 1896: H. H. Holmes (Herman Webster Mudgett), asesino en serie Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ary reñói 1861). 1951: Warner Baxter, mba'eapohára Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ary reñói 1889). 1978: Augusto Codecá, mba'eapohára Argentinagua (ary reñói 1906). 1992: Simón Cabido, mba'eapohára Espáña pegua (ary reñói 1931). 2000: Douglas Fairbanks Jr., mba'eapohára Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ary reñói 1909). 2002: Kevyn Aucoin, maquillador ha fotógrafo Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ary reñói 1962). 2005: Tristan Egolf, novelista, músico ha activista jokuaikuaahára Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ary reñói 1971). 2005: Otilino Tenorio, vakapipopo ha'ãhára ecuatoriano (ary reñói 1980). 2007: Diego Corrales, boxeador Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ary reñói 1977). 2012: José Luis Villar Palasí, intelectual ha jokuaikuaahára Espáña pegua (ary reñói 1922). 2013: Romanthony, cantante, DJ ha productor Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ary reñói 1967). 2015: Aitor Mazo, mba'eapohára Espáña pegua (ary reñói 1961). Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 12:54, 20 jasypoteĩ 2017. "Invictus" niko peteĩ ta'ãngasyry ary 2009-peguare, oisãmbyhyva’ekue Clint Eastwood ha oĩhaguépe ñoha’ãngahárarõ Morgan Freeman ha Matt Damon ha omombe’úva Nelson Mandela oipururõguare pe ñe’ẽpoty ombojoaju hag̃ua mayma hetãyguápe, ary 1995-pe, Rugby Yvoragua Kópa jave. Pe téra ou pe ñe’ẽpoty Mandela orekova’ekue peteĩ kuatiamíre oĩ aja ka’irãime ha ombopy’aguasuva’ekue chupe upépe oĩ aja. Ta’ãngasyrýpe, Mandela ohai pe ñe’ẽpoty Francois Pienaar, ha’éva Sudáfrica Rugby atyha ruvicha ha he’ihápe chupe omombareteseha joaju hetãyguakuéra apytépe upe ñeha’ãru’ã rupive. "Invictus" ta'ãngasyry-pe ñe'ẽpoty "Invictus" Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 21:27, 11 jasypoteĩ 2018. FIFA Tembiesarái Yvypavẽ 1970 (Copa Mundial de Fútbol de 1970, karaiñe'ẽme) ha'e akue pe IX (9ha) vakapipopo ñembosarái hetatetãrehegua kuimba'erehegua ojejapóva FIFA rehe, pe Vakapipopo Tembiesarái Yvypavẽ. Ojapo Méhiko, ára 31 jasypo guive ha ára 21 jasypoteĩ meve ary 1970 jave. Ipu'akavéva ha'eva tetã Pindorama, mbohapyha jey opu'akáva, ha ipu'akavéva hekovia ha'eva Italia. Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 10:00, 1 jasypateĩ 2018. She mo ñepü rasa nde mba'e asy. mboapy mba'ekuaágui, ore ñe'ẽndy pavẽ hekosãsóva ha opavave ikatu ohai hese. 1742 kuatiarogue jareko avañe'ẽme. Ko mba'e rehegua • Ñeme'ẽ rei Ko tenda oiko ñanduti ñe'ẽndy ohaíva ñanduti poruhára kuéra voi. Nde rehai kuaárõ avañe'ẽme, ikatu reiporopytyvõ ko'ápe. ingyaterrañe'ẽ (English) • hyãsiañe'ẽ (français) • malagásiñe'ẽ (malagasy) alemañañe'ẽ (Deutsch) • chinañe'ẽ (中文) • karaiñe'ẽ (español) • olándañe'ẽ (nederlands) • lituañañe'ẽ (lietuvių) • poloñañe'ẽ (polski) • rrusiañe'ẽ (русский) • sevia-kyoásia ñe'ẽ (srpskohrvatski / српскохрватски) • suésia ñe'ẽ (svenska) kanáro ñe'ẽ (ಕನ್ನಡ) • katalúña ñe'ẽ (català) • koreañe'ẽ (한국어) • kurdo (kurdî / كوردی) • hilándia ñe'ẽ (suomi) • gyrésia ñe'ẽ (ελληνικά) • ungyria ñe'ẽ (magyar) • ido • italiañe'ẽ • poytugañe'ẽ • tamil ñe'ẽ (தமிழ்) • tuykia ñe'ẽ (türkçe) • vienã ñe'ẽ (tiếng việt) Vikimédia omomba'apo Vikiñe'ẽndy ha heta tembiapo hekosãsóva ambuéva. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 16:22, 1 jasypakõi 2017. Joayhu térã Tekoayhu (karaiñe'ẽ: Amistad) oñeembo’aeva ha oikova tekoporãme oñondive. Ha'e peteĩ temiandu. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Pirá-pitá in Guarani (Avañe'ẽ) Avañe'ẽ: Concepción (Paraguái) Ñamomimói mandi’o pyahu ja’u haguâ. He’iséva Vare´a, ñembyahýi, py´anandi. 2. Ñembyasy máva ohasáva 3. Py´aro, py´ako´õ, py´angata. A ñe'ëmbucúgui porahéita. Porahéi ñepüngatú va'e. O joavy porahéitára ñe'ë. Mborahéita re'ýi. Kãchẽjunga térã Kanchenjunga ha'e peteĩ yvyty guasu oĩ Himalaia, India ha Nepal henda. Ohupity 8.586 metro para ári hu'ãme. Kãchẽjunga ha'e mbohapyha tuichave yvyty yvóragua. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 15:42, 8 jasyapy 2013. Ñande ha'e yvypóbra, yvyky ijaraite Ha hi'árama imbo'éro yvy mba'apohára. Ñande jaryi kuéra oheja ñandéve ymaite guive; Ha tesaráipe opytáma ñane mba'eha. NDAHA'EI UMI KARAÍ GUASU KUÉRA MBA'E; YVY JARA HA'E UMI MBA'APOHÁRA ÑANE RETAYGUA, NDAHA'EI MBARETE OMONGORÁVA ÑANE RETÁME. Ñande rekove yvy oikotevëva hi'ä jareko, Yvy apére ñañemity ha yvyguype japytu'u. Ko'éro heñoi hagua ñande py'ápe katupyry, ÑANDE YVY JARA TEÉ... YUPÉVA HA'E TETÄGUA, YVY JARA HA'E UMI MBA'APOHARA ÑANE RETAGUA, Anive upéiti maymáva ohendúva ndo'ui mba'eve. Ha umi mba'apohára mboriahu, hete ry'ai ome'e reíva. Ha'ekuéra hina umi tyre'ymí Mba'éicha tamora'e iko'e hekove kuéra, IMBA'APO KUERA RY'AI REPY RAPYKUÉRI, che py'a rasy aropurahéi; . ñamaña ñane retãre, Ha upekuévo toñemomba’e che ângare Karai guasu David Caparelli oúkuri ñane retâme oikuaávo mba’e pyahu Guarani ñe’ê rehegua ikatuhaĝuáicha ojevývo Sâo Paulo-pe omyasâi umi marandu. Caparelli ha hembireko Estela Montenegro, ha’éva puraheihára ñane retâygua; akóinte omoherakuâ iñangirûkuéra apytépe opaite mba’e pyahu ojehúva ñane Avañe’ême. Mbo’ehára David Galeano Olivera ombohysýikuri chupe umi tembiapo ojejapóva Guarani rayhupápe ñane retâ tuichakue javeve ha avei ambue tetâ rupi. Ka’aguýpe ojejapo ha tupâópe opa Ka’aguýpe oñemoña ha ýpe upéi oikove Karai Victorio Pirandello ha ita’ýra -pytagua mokõivéva- oúkuri Italia-gui ha oġuahẽ rire ñane retãme ojogapo Ypakaraípe. Tuicha ndaje upe yvy ha’ekuéra ojoguava’ekue. Henyhẽte opaichagua yvvrá­gui, upevakuére omba’apo hikuái yvyra ñekytĩ ha jehepyme’ẽme. Tuichaitereígui upe yvy ojoguáva, ombovókuri hikuái heta he­ndápe, péicha oñepyrũ oityraẽ peteĩ hendápe ha upégui ohasa ohóvo ambuépe. Mokõivemínte omba’apo. Sapy’apy’a omoirũjepi chupekué­ra karai González ikarretami reheve. Peteĩ jey ndaje, karai Pirandello ra’y opu’ãkuri ha ha’eño oho oity haġua yvyra. Upe ára, ha’e oike peteĩ tenda pyahúpe, oĩva peteĩ ysyrymi mboypýri. Oguejy hymba kavaju árigui, omosãingo vosa ogueruhápe hembi’urã, ha’e... upéi katu oiporavo yvyra oity haġua, ha ohoreíma heseve. Ñemondýi reheve ojupi hymba kavaju ári ha pya’épeko oipykúi hóga rape. Mba’evete nomombe’úikuri itúvape. “Añeñandu vai”, he’ínte chupe. Ambue ára, opu’ã ha ohojeýkuri omba’apohaġuáicha. Oġuahẽ upépe ha upeichaiténte avei oikojey hese. Irundy ára pukukue javeve oikókuri upe mba’e karai Pirandello ra’ýre, ha upeichavérõ jepe, mba’evete vera nomombe’úi itúvape. Upéinte niko, upe ára pohápe, oġuahẽ ndaje oúvo karai González ikarretami reheve. Upe karia’y vaicháku ojeroviavéva hese ha omombe’u chupe hembiasakue. “Oiméne niko póra mba’e, che ra’y”, he’íjekoraka’e chupe karai González. Oho hikuái mokõive upe tenda peve. Oguejy hikuái. Karai Gonzalez oguapy ijypypete ohenduhaġuáicha oimeraẽ mba’e. Mitãkaria’ymi katu, jepiverõguáicha, oñepyrũ ombota yvyra oity haġua. Ombota, ombota ha ombota, ha upeichaháguinte ohendu máva ombotáva ikupépe. Opóvoi ha he’i karai González-pe: “Rehendúpara’e”. “Nahá­niri. Nahendúi mba’eve”, he’íkuri karai González, ha upéi ombo­joapy: “Oiméne niko nderehe ojeroviave, upévare ndévente oñeñandu­káhina”, ha upéi he’ive: “Jagueruva’erã karai Pa’i ha ñañembo’e hese”. Karai Pirandello ra’y omhohováikuri kóicha: “Cherehénteramo ikatu jagueru, áġakatu che ru ndoipotamo’ãi. Ha’e niko ndogueroviái ko’ã mba’e”. Oújeko mitãkaria’y ha karai González heta oñomongeta karai Pirandello ndive, ha heta oñomongeta rire osẽkuri omonei chupekuéra. Ko’ẽmi rehe oúma karai Pa’i ha hendive heta tapicha tekorei ha omomba’eguasúva umi mba’e. Oñembo’ejoaite hikuái, ha opakuévo ñembo’eguasu, Pa’i ohovasa upe tenda ha ohypýi ykaraipyrépe. Henonde, mokõive ijyke ha ikupe gotyo ohovasa ha ohypýikuri; ha upeichahápe ohecha hikuái mba’éichapa peteĩ hendápe otimbo pe yvy, hendy’imi tata, ha upéi katu ogue. Oguetevoi. Oñemboja hikuái, ha’e... mokõi kuimba’e ndaje osẽkuri he’i upérõ: “Jajo’óna, oiméne niko Pláta Yvyguy mba’e”. Oñepyrũkuri ojo’o ha oimo’ã’ỹre ojuhu hikuái peteĩ kuña rete kanguekue. Tuicha oñe­mondýi ha’ekuéra. Karai Pa’i he’íkuri: “Jagueraháta, ha’e ... ñañotỹta Tupão korapýpe”. Ha upeichaite jekoraka’e ojapo hikuái. Ambue ára ko’ẽme, ohojeýkuri karai Pirandello ra’y oity haġua yvyra. Ombota, ombota, ha ombota, ha’e... oity yvyra. Mba’evéma nohenduvéi. Ñembo'e Jeroky Ñemohenda:Tape guasu Paraguáipe - Vikipetã Ñemohenda:Tape guasu Paraguáipe Emiliano González Navero - 16 jasypoteĩ ÑEMITŶHÁRA – AGRICULTOR – Guarani Ñe'ê – David Galeano Olivera Omoheñói ka’avo Kowae iporã Ñande Reko. Ele Ha'e Omombe’u Oipota Martin Lutéro oĩvo upe Ausburgo Amandajépe, tendota guasu Kalo V Alemáñagua ha karai kuéra ohenói chupe ha'e ombotove hag̃ua umi mba'e ha'e ohaiva'ekue, ojeiségui Katóliko jeroviágui, hákatu Lutéro ombohovái chupekuéra ha oñorairõ opa mba'e ha'e ohai rehe. Ñemyatyrõ oñemoĩva, térã hérava mante Ñemyatyrõ ha Lutéro Ñemyatyrõ, upe mba'e guasuete jeroviapy rehegua jerovia Hesu Kiritóre rehegua oñepyrũva'ekue Alemáñame amo saro'y XVI-pe, Martin Lutéro ogueroguatava'ekue, ojeívo jerovia katóliko atýgui ha omoheñóivo Lutéro jerovia, heta tupão ambuéva oñembohérava tupãonguéra oñemoĩva térã tupãonguéra Lutéro ra'y.[1] Ojeikuaa ku Ñemyatyrõ oñepyrũite Martin Lutéro ohaívo ha ombokuatiávo hembiapokue Umi 95 techaukapyrã ary 1517-pe, ohechaukáva mba'érepa oñemoambue arã Katóliko jeroviapy. Ku ñemyatyrõ iñepyrũ ojejuhu umi karai arandu Európagua ñeimo'ã apytépe, ha'ekuéra ohekáva'ekue jeroviapy ñemoambue Tupão Katólikope, ñemoambue iñembo'épe ha hekoteépe, ha'ekuéra avei nomboajéi ha noneĩri Pápa rekuái ha hembiapo Kirito jeroviapýre. Ko'ãga hína, oiko amo 300 sua umíva ijeroviapy tupão oñemoĩva pegua, ha heta tupão ambuéva oñepyrũkuri ku ñemyatyrõgui. Heta tapicha ijatýkuri upépe omoirûvo Mbo’ehára Ronaldo Dietze-pe onohêva ára resáre mokôi aranduka oipytyvôtava ñane retâygua ha ambue tetâmegua oikuaaporâvévo mba’éichapa oñemotenondeva’erâ ñemu temitŷ rehegua ha avei máva mávapa umi temitŷ hoky ha ome’êva hi’a ñane retâ yvýpe. Mbo’ehára Ronaldo Dietze niko oikuaa porâ ñane retâ yvy ha upéicha rupi oikuaa porâ avei mba’épa ikatu ñañemitŷ jahupyty haĝua pe teko porâve ojoapytépe. ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI rérape rome’ê ore vy’apavê ha ore jehechakuaa Mbo’ehára Ronaldo Dietze-pe ko’â mokôi aranduka onohêvare, ohechaukahápe iñarandu pypukuha yvy ñangareko, yvy puru, temitŷ, temitŷ ñemu ha hetaiteve ambue mba’épe. Ñe’êjovake rupive mokôivéva oñomongeta hikuái Tupâsy Ka’akupe árare. Tetâ Ta’ângambyry onohêta ára resáre ko ñomongeta Tupâsy Ka’akupe ára mboyve, árape ha ára rire, ikatuhaĝuáicha oikuaauka marandu ko arete rehegua. Mbo’ehára David Galeano Olivera imandu’ákuri moôguipa ou upe arete, mávapa pe ñande Ypykue hérava Hose, mboy Tupâsy ra’ângápa ojapókuri ha moôpa oî ko’áĝa mokôivéva. Avei mba’eichaitépa ojegueromandu’a ko arete guasu ambue tetâ oikoha rupi ñane retâygua (Argentina, España, Estados Unidos ha ambuéva). Ko jejuhúpe ojehechakuaa tekotevêha mbo’eharakuéra akóinte oñembokatupyry ikatuhaĝuáicha ára ha ára ombo’ekuaave ha ombo’eporâve taha’eha’éva mbo’erâ ndaha’éi Guarani ñe’ê añónte. Upéicha avei maymáva ohechakuaa tekotevêha ko’ê ko’êre ñamombareteve Guarani ñe’ême taha’eha’ehápe péicharô añoite ikatúta avei ñamombareteve ñane retâ rekove ha ñamotenondeve ichupe ko yvy ape ári. ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI oñepepirûkuri oî haĝua avei upe amandaje guasúpe ijatyhaguépe heta tapicha ñane retâygua ha ambue tetâmegua ohesa’ŷijo haĝua mba’eichaitépa oîhína pe ñe’ê jeroguata ñane retâme ha mba’épa tekotevê ojejapo upe mba’e oikoporâve haĝua. Omoakâ pe SICOM, karai OSCAR CÁCERES, ha’éva marandumyasâihára ha ñe’êmboguatahára ha oikuaa ha oipuruporâva ñane Avañe’ê. ATENEO oîmiva’ekue hendive ha karai Celso Velázquez -amyrŷi- ndive, Radio Cáritas-pe amo 1987, 1988 ha 1989-pe, ha’ekuéra omyakârôguare tembiapo hérava “Ñandehaichaite”. Jepiveguáicha, ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI omombe’u rire mba’eichaitépa oî ñane Avañe’ê ñane retâ ha ambue tetâ rupi; ojerurékuri ñane retâ ruvichakuéra ojepy’apyve ha omombareteve haĝua ñane Avañe’ê taha’eha’ehápe, ha’égui pe ñe’ê ojepuruvéva ñane retâme ha ha’égui pe tembipuru ikatútava onohê ñande rapichakuérape mboriahu, jehasa’asy ha tavy poguýgui. David Galeano Olivera omyesakâjey opavavépe ndaha’eiha Guarani ñe’ê añónte pe ñambojoparáva, avei upe mba’e oikoha Castellano ñe’ême ha upe mba’e avave ndohechakuaaséi. Jopara rekógui ñasêkuaa ñambo’eporâ ha ñañe’êporârô Guarani ha castellano, he’íkuri ha’e. Ko mbo’esyry oñeha’âta ombokatupyryve SNC-guápe Guarani ñe’ê purúpe. Jaikuaaháicha heta ñane retâygua oñe’ê Guaranime térâ oñe’êve Guaraníme ha umívape tekotevêha oñembohovái iñe’ê tepe. Upe mba’e omomýi SNC-pe omoñepyrû haĝua ko mbo’esyry. Iporâ avei jaikuaa, ko mbo’esyrýpe oñeme’êvetaha pa’û ñomongeta ha jehaípe, ha’éva umi mokôi mba’e oikotevêtava ko’â mba’apohára upe omba’apohápe. Umi oñembokatupyryvéva apytépe oîvoi heta oñe’êkuaáva Guarani ñe’ême, umíva apytépe, kuñakarai Amada Gómez arete guive ojepytasóva ñane Avañe’ê rayhupápe (ojapojepékuri heta ñoha’ânga Moliniers-Romero Cueto ndive) ha ko’áĝa omba’apóva SNC-pe. Jahechaháicha, ñane retâ térâ ambue tetâme, ára ha ára, ojejapo peteî mba’e pyahu omombaretevéva Guarani ñe’ê rekove. Ja’ekuaa ndohasaiha peteî ára oiko’ŷre peteî mba’e oipytyvôva ñane Avañe’ê myasâi ha momba’eguasúpe. ATENEO ñe’êporavopyre niko he’ivoi “Ñamba’apóke oñondivepa Guarani ñe’êre ikatuhaĝuáicha ko’ê ko’êre ojekuaaporâve, ojepuruporâve, ojehayhuve ha taitenondeve ñane retâ ha ambue tetâme”. Karai José Ramón Frete niko peteî Guarani rayhuhára añetete oikóva Táva Carlos Pellegrini-pe ha upe guive omyasâivajepi hemiandu ñane Avañe’ê rehegua. Itáva niko oî pe yno’ô Yvera rembe’ýpe ha upépe oî gueterei heta tapicha oñe’ê ha ohayhúva Guarani ñe’è ha reko. Jaikuaaháicha Guarani niko ha’e avei Taragui (Corrientes) ñe’ê teete ha ko’áĝa rupi oî heta tapicha, kuimba’e ha kuña, oñembokatupyryséva Guaraníme upépe. ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI rérape rome’ê ore vy’apavê ha ore jehechakuaa karai José Ramón Frete; karai Juan Fraga ha mayma tapicha Táva Carlos Pellegrini-guápe omomba’eguasu ha ojepytasóre hikuái Guarani ñe’ê ha reko rayhupápe. Pyhare piro’y asy ha iñasaindyporâvape oĝuahê ijapýpe ko vy’aguasu arete guive ojapóva umi omoakâva Takuare’ê Aty. Kakuaáva, mitârusu ha mitâ ñane retâ ha ambue tetâmegua ijatýkuri Guarambarépe ohenduka ha ohechukávo ikatupyry purahéi, jeroky, káso ñemombe’u, ñe’êpoty ha ambue mba’épe. Upépe ojehechákuri mitârusukuéra hesâi, hetia’e ha ipy’arorýva, ndopitáiva, ndoka’úiva ha ndoipurúiva ñanavai ovy’a haĝua. Péicha ñane irû Teófilo Acosta onohê ára resáre ko ñe'êpotyryru hérava "Kerayvoty ha purahéi" ha ohechauka ikatupyryha ñe’êpoty apópe, mokôive ñane ñe’ême, ha Peter Tase ñepytyvô rupive, ombohasa umi hembiapo porâita inglés ñe’ême. Jepémo ha’e oiko mombyry ñane retâgui nomboykéi ñane ñe’ê ha ñane retâ reko ha upehaguére akóinte Sady ndive omotenonde hikuái opaichagua tembiapo omoherakuâvo umi mokôive mba’e; ha opa umívare, ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI rérape rombojo’ajo’a chupekuéra vy’apavê ijapyra’ŷva. Avañe'ẽ: Ña'ẽmbe mba'éichapa ojeroky. ha ñanekangypaitéma. Ko'ápe oĩ peteĩ tysýi taikuérape Achegety Ñe'ẽkuaaha Hetatetãreheguápe. ã Avañe'ẽ: tetã, akã, hãiva ä Ingleñe'ẽ Amerikagua ah, karaiñe'ẽ casa, hyãsiañe'ẽ patte aː Alemañañe'ẽ Aachen, hyãsiañe'ẽ gare Long [a]. ɑː Ingleñe'ẽ father, hyãsiañe'ẽ pâte Long [ɑ]. b Italiañe'ẽ bile, alemañañe'ẽ Bub d Karaiñe'ẽ hundido e Avañe'ẽ tereho, terere, ha'e ɛ Ingleñe'ẽ bet, poytugañe'ẽ meleca h Ingleñe'ẽ high ɦ Ingleñe'ẽ ahead, ñe'ẽ pya'e jave i Avañe'ẽ tembi'u, ári, piko iː Ingleñe'ẽ sea [i] puku. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 22:28, 18 jasykõi 2016. Áraveñe'ẽ - Vikipetã Áraveñe'ẽ térã Arávia ñe'ẽ ha'e hína ñe'ẽ Asia ha Afrika pegua. Oguereko 550.000.000 ñe'ẽharakuéra yvype. Ha'e peteĩ Tetãnguéra Joaju ñe'ẽ. Árave ha'e ñe'ẽ semítika itujavéva mayma ko'ãgagua ñe'ẽ pa'ũme, péicha, hi'aguivéva semítiko ñepyrũgui. Péva aravekuéra ñe'ẽ ñepyrũ, oikóva aráviga yvykũme. Oĩ ñe'ẽporã jehaipyre sa ro'y VI guive ha ha'e ñe'ẽ Korã ojehaihague, kuatiañe'ẽ marangatu musulmã mba'éva. Iñemyasãi sa ro'y VII guive, tenda heñoihague guive, ojoaju mbarete yvága rape islã rehe ha avei aravekuéra tahachi mbaretére, omyasãiva hekopohýi Afrika yvate tuichakuére.[1] Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 20:22, 9 jasyporundy 2018. Mosku ha´eva tavusu teta Rrúsia retã pegua. Ko távape oikovéva hína 10.562.099 tavayguakuéra. Táva Mosku hína táva guasuvéva opa Európa pegua. Ijapytépe oĩ upe ysyry "moscova" ha hembe'ýre opyta "Óga morotĩ" (Белый дом) oikovehápe mburuvicha guasu Rrúsia retã pegua. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Péicha avei omotenondéva peteĩ tembiapo purory ha temiandu jehaípe, ambue andu ojehaíva; heta ary omba’apo ko’ã mba’épe oikuaukàvo tetã kuaandy ha tavarandu, ogueraháva héra “Parrilla Luna y Folklore”, oñemoherakuãva peteĩ arandukápe. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 23:33, 7 jasyapy 2013. Ñane Ñe´ẽ Guarani: Ñemongeta Guasu Mokõiha Polítika Ñe’ẽnguéra Rehegua Ko yvy tuichakuére CHE túva ha che sy ojokuaa 1919-pe peteĩ aty guasúpe ojapo vaʼekue umi Estudiánte Internasionál de la Biblia Cedar Póintpe (Ohio, Estados Unidos), ha upe áñope voi omenda hikuái. Che anase 1922-pe, ha che ermáno Paul dos áño upe rire. Che rembireko Grace onase 1930-pe ha hógape enterovéva oservi Jehovápe. Itúva Roy Howell ha isy Ruth, oservíma vaʼekue Jehovápe ituvakuérandi voi. Hiʼarive, Grace avuelokuéra ermáno Charles T. Russell amígo vaʼekue. Ñañemoĩ porã vaʼerã Ñandejára ndive, ndaipóri mbaʼeve iñimportantevéva upévagui. Ñamotenonde vaʼerã Irréino, ani umi mbaʼerepy (Prov. 28:20; Ecl. 7:1; Mat. 6:33, 34). Heta ningo oĩ umi mitãrusu ha mitãkuña hesãi ha imbarete porãva. Haʼekuéra ikatu ojapo hetave mbaʼe Jehová servísiope ha ikatu avei okumpli umi asignasión ijetuʼuvéva jepe. 24 jasyapy ha'e papoapy mbohapyha ára arygua. Ko yvy tuichakuére Avañe'ẽ: Indonesia Ko yvy tuichakuére Mávapa umi añetehápe oadoráva Ñandejárape ko Yvy ape ári? 10 Upeichaite, peteĩ oporohayhúva ndojukái hapichápe, péro ndahaʼéi upéva añónte. Umi kristiáno añetegua oipo ru kyreʼỹme itiémpo, imbarete, imbaʼerepy oñopytyvõ ha oñomokyreʼỹ hag̃ua (Hebreos 10:24, 25). Haʼekuéra oñopytyvõ ojehasa asy jave, ha nombotavýi hapichápe. Upéicha ojapo la Biblia heʼíva ‘ojapo rupi iporãva opavavépe g̃uarã’ (Gálatas 6:10). Peteĩnte oĩ pe rrelihión añetegua (Mateo 7:13, 14). Ko yvy tuichakuére Ojeʼétava oñepyrũ hag̃ua pe rreunión (3 min. térã saʼive) Itamembeyku (karaiñe'ẽ: mercurio) ha'e peteĩ apỹi kimi rehegua, ita pytã térã pytãngy. Átomo mba'era'ã ha'e 80. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 17:11, 7 jasypateĩ 2016. Vereve ñe'ẽnguéra - Vikipetã Vereve ñe'ẽnguéra Tetãnguéra: Máva oñe'ẽva: Amo 25 sua Oñe'ẽhápe Vereve ñe'ẽnguéra. Vereve ñe'ẽnguéra ha'e peteĩ ñe'ẽ aty, Afro-asiátika aty guasúgui. Umi te'ýi vereve oñe'ẽva, amo 12 sua Marruéko retãygua ha 8 sua Arhélia retãygua, ojejuhu tapichakuéra oñe'ẽva Livia, Tunísia, Ehípto, Níher, Mali, Mauritáña ha Vukína Fáso retãme avei. Vereve ñe'ẽnguéra oipuru achegety tifinagh. Ko aty ipype oike 25 térã 26 ñe'ẽnguéra. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 21:29, 28 jasykõi 2018. Francisco Solano López heñóikuri 24 jasypokõi 1827-pe, Manorã, Paraguaýpe. Itúva karai Carlos Antonio López ha isýkatu kuñakarai Juana Pabla Carrillo. Oguereko irundy joyke’y, hérava: Inocencia, Venancio, Rafaela ha Beningno. Oñemoarandu’ypýkuri Mbo’ehára Juan Pedro Escalada ndive ha upéi Pa’i Bernardo Parés ndive. Itúva ojupírõ ñane retã ruvichárõ Dr. Francia omano rire, Francisco orekókuri 15 ary. Omoñe’ẽ heta ha opaichagua aranduka. Upéi oñembokatupyry avei Francia ha Inglaterra ñe’ẽme. Imitãrusúpe oikóma chugui Guarini ha 1845-pe ojehupi chupe coronel ramo. 1853-pe oiko ichugui brigadier general ha ohókuri Europa-pe oikuaaukávo ñane retã hérava Paraguay isãsomaha. Upe mba’e rehehápe ha jekupyty rekávo og̃uahẽkuri Gran Bretaña, Francia, Prusia ha Cerdeña-pe. Umi tetãgui ojogua avei ñane retãme g̃uarã yga tuicháva ha opaichagua mboka. Oĩroguare Paris oikuaajepékuri Elisa Alicia Lynch-pe, Irlandaygua, oguerúva’ekue hendive, hembirekóramo. Ary 1862 mbyte rupi ojeporavo ichupe omyengoviávo itúvape, oñembyaty peve peteĩ Amandaje oiporavo’arã ñane retã ruvicha pyahurã. 10 jasyporundy 1862 omanósapy’a Carlos Antonio López ha ita’ýra Francisco ojupi hendaguépe. Uperiremínte ñane retã Amandaje oiporavókuri Francisco Solano-pe ñane retã ruvichárõ 10 ary pukukuerã. Ojupi guive ñane retã ruvichárõ ha mbohapy ary rire peve, Francisco Solano López ojapo heta mba’e ñane retã motenondevévo, péicha: oipysove pe Ferrocarril ha omog̃uahẽ Piraju peve; avei omoñepyrũ Tuvicharenda Rogaguasu, omopu’ãuka Tupãsy Paraguay Tupão ha Paraguay Ñoha'ãnga Róga. Ombohetave mbo’ehaokuéra ha omondo heta mitãrusúpe Europa-pe oñemoaranduvévo. Omoheñói Campamento Cerro León, Pirajúpe, ombyaty ha ombokatupyryhaguépe 5.000 Guarini. Tenondeve gotyo, 1 jasypo 1865-pe, Karai Elizalde, Argentina-ygua; karai Octaviano, Brasil-ygua ha Carlos de Castro, Uruguaigua; omboguapy hikuái herakuéra kuatiáre ombojoaju hag̃ua umi mbohapy tetã mbaretekue ojeitývo Paraguay ári, ñorãirõ guasúpe. Upérõ ñane retã Amandaje ojapókuri Francisco Solano López-gui Mariscal omotenonde hag̃ua ñane retãme upe ñorãirõ guasu aja. Francisco Solano López upémarõ ova Humaita, Ñe’ẽmbukúpe oisãmbyhy porãvévo ñane retã ñorairõharakuérape. Mbeguekatúpe mbohapyve tetã imbaretevéva ñandehegui oñemotenonde ñanderehe ha ñanemboguevi Uruguaya ha Corrientes-gui. Ohasa hikuái Parana ha oikémakatu Paso de Patria, Ñe'ẽmbukúpe. Upéi oñepyrũ pe vore mokõiha. Umi ñorãirõ opytáva mandu’arã apytépe oĩ: Humaita, Pikysyry ha Las Cordilleras. Kurupa’ytýpe jajokókuri Triple Alianza-yguápe. Upéi jaikejey ambue ñorãirõme Corrales, Estero Bellaco, Tujutĩ, Jataity Kora, Boquerón ha Sauce. Ho’ávo Humaita ipoguypekuéra, López oguerova henda San Fernando-pe, Tevikuary rembe’ýpe. San Fernando-pe, Francisco Solano López ojukauka heta ñane retãyguápe oje’égui hesekuéra omotĩha ñane retãme.Umi ojejukava’ekue apytépe, haimete 400 tapicha rupi, oĩkuri Venancio ha Beningo López, ha’éva hikuái Francisco Solano joyke’y. Heta ñorãirõ oiko upe rire (Pirivevúi, Acosta Ñu ha ambuéva). Jepémo upéicha, Francisco Solano López noñeme’ẽi. Péicha, 14 jasykõi 1870-pe ñane retã ñorãirõharakuéra og̃uahẽ hikuái Cerro Kora peve; ha peteĩ brasilerokuéra aty, omotenondéva Gral. Correa da Cámara, osẽ’akue Concepción-gui ipiarikuéra. 1 jasyapy 1870 jave Brasiléro ha 200 Paraguay ñemoñare oñorãirõ hikuái Cerro Korápe. Francisco Solano López-pe ojekutu hu’ýpe hyeguýpe ha kysepykúpe oñembovo iñakã. Vaivaípe ha’e og̃uahẽkuri Aquidabán rembe’ýpe. Upépe ohupytyjeýkuri chupe Correa da Cámara ojerureva’ekue ichupe oñeme’ẽ hag̃ua. Upépe Francisco Solano López oñembo’yjey ha kysepuku ipópe oñorãirõjey upe brasilero ndive. Ho’ájeývo he’i chupékura: “Amano che retãre” ha upépe peteĩ brasilero ojapi chupe ikorasõpe ha ojuka ichupe. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 11:38, 2 jasyapy 2018. gnwiki Mburuvichavete ra'y rekuái Avañe’ẽ Guarani: peteĩ ñe’ẽ porã: Panambi hovy - Borboleta azul Ñambyasýramo jepe, Jesús disipulokuéra apytépe jepe oĩ umi oñemoimportanteséva. Upévare haʼe heʼi chupekuéra: “Peẽ katu ani peheja avave penerenói Mboʼehára. Pene Mboʼehára ningo peteĩnte, ha peẽ enterovéva oñoermáno. Ha ani peje, ore ru avavépe ko yvy ape ári. Peteĩnte pende Ru, oĩva yvágape. Ani avei peheja avave heʼi peẽme ‘che ruvicha’. Pende Ruvicha ningo peteĩnte, haʼe hína Cristo”. ¿Mbaʼéichapa umi disípulo opensa vaʼerã ijehe? Jesús heʼi chupekuéra: “Pe tuichavéva pende apytépe, oiko vaʼerã pene rembijokuáirõ. Pe oñembotuichávape, ojeapoʼíta, ha pe oñemomirĩvape katu oñembotuicháta” (Mateo 23:8-12). Ko yvy tuichakuére Ha táva guasúpe Peteî mba’énte Ombohetia’éva Yvy, ñande róga Ko yvy tuichakuére “Ko ára hína manduʼarã” 2 Kristianokuéra ojapo vaʼerã heta sakrifísio oĩ porãséramo Jehová ndive. Por ehémplo, tekotevẽ omboyke tiémpo oñemboʼe ha olee hag̃ua la Biblia, ostudia hag̃ua hogayguakuérandi, oho hag̃ua rreunionhápe ha opredika hag̃ua (Jos. 1:8; Mat. 28:19, 20; Heb. 10:24, 25). * Añetehápe, ñañehaʼã rupi pe Rréino rehehápe ha Jehová ñanevendesígui, koʼág̃arupi ojepredikave ha hetave hénte oñemoag̃ui pe “montáña oĩháme Jehová róga” (Is. 2:2, NM). Oĩ avei ermáno oservíva Betélpe, oipytyvõva ojejapo hag̃ua Salón del Reino ha Salón de Asambléa, oorganisáva umi aty guasu ha oipytyvõva oiko jave desástre naturál. Jehová ndojeruréi ñandéve jajapo hag̃ua koʼã tembiapo ikatu hag̃uáicha jaikove opa ára g̃uarã, upéicharõ jepe iñimportanteterei oñemotenonde hag̃ua Ñandejára Rréino. 17 Heta ermáno ha ermána ojesakrifika pe Rréino rehehápe, ha jaʼekuaa ojoguaha hikuái ‘pe víno oñeñohẽvape oñekuaveʼẽ hag̃ua Ñandejárape’ (Filip. 2:17, NM). ¡Ajépa jaguerohoryete chupekuéra! Oĩ heta ermáno omotenondéva umi tembiapo ojejapóva pe Rréino rehehápe ha umi hembireko ha ifamiliakuéra ojesakrifika avei hendivekuéra, ha jaagradeseterei chupekuéra upévare. 18 Oĩ heta mbaʼe ikatúva jajapo pe Rréino rehehápe. Upévare, ñañemboʼékena Jehovápe ha jahecha mbaʼépa ikatu jajapove chupe g̃uarã. Koʼág̃ama voi jahupyty heta mbaʼe porã “ha amo gotyove” katu jahupytýta hetave mbaʼe ijojahaʼỹva (Mar. 10:28-30, NM). Ha'éko oiko oipyaha... Ohohápe ohopáma Imba'e rekotevẽ ijape omombe'u Petỹ hũmante hemby akãópe ohova'erã. Hymbami rova po'i, jagua'i ojuapykuéri Ipy'a rekotevẽ ohasávape he'íva gnwiki Vengali ñe'ẽ Péicha ATENEO omomba’eguasu umi tembiapoita are guive ojapóva Táva Paraguaýpe ñane avañe’ê ha ñande reko rayhupápe. Heta tapicháma oñemoarandujepe upe ATENEO Paraguayguápe ha umíva apytépe oî heta osêva ohekombo’évo mitâ ha mitârusúpe oñemoaranduvévo iñe’ê teépe. He’iséva Máva remiandu omyangekóiva ha oipy´apýva chupe, ojehe´áva kyhyje reheve. Kuarepoti (karaiñe'ẽ: Metal) ha'e peteĩ apỹi kimi rehegua, ita repoti. Yvy opacatu i rupi. Tóva (Iñe`eme: "q'om" ) ha`e ypyguakuéra aty oiko Cháko guasùpe, Argentina (20.600 ava) ha Paraguáipe (700 ava). Héra ou Avañe'ẽgui "tova guasu". Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 14:13, 8 jasyapy 2013. Ñemohenda:Tembiasagua'u ta'angambyrýgui - Vikipetã Ñemohenda:Tembiasagua'u ta'angambyrýgui Mauricio Cardozo Ocampo ko tapicha ojekuaa “generación de oro” Paraguái purahéi rehegua apytépe tuichavéva, ha tapicha oñemoarandu mbareteva’ekue TavaranduParaguái rehe. Heñói Yvyku'i, Paraguái-pe, 14 jasypo 1907-me, Crescencia Cardozo Caballero memby. Upépe ae nesãsóta ha upépe ae revy’áne. Temimbo’ekuéra ndive 23 Ndajajotetái va’e. Jajapose va’e mante katu ndajajapói voi. Upéixa jaiko ramo “Ani peiko teĩ upéixa” nde’íry va’erã nhande-vy onhemonhe’ẽ va’e. Tekoha-rupi ae jaiko. Mbo’ehára katupyry hekópe, omba’apo kane’ô’ŷre imitârusu guive ha peichahápe oipytyvôkuri heta tapichápe. Ombo’e heta hendápe ha avei heta jey ombo’ereíkuri ku ndaipóri KÁSO ÑEMOMBE'U: TAVA'ÍPE OJEHUVA'EKUE KÁSO ÑEMOMBE'U: MAKA'I ÑEHA'ÂME OJEHUVA'EKUE KÁSO ÑEMOMBE'U: KURURU NIPORA'E “Koʼápe oĩ hína peteĩ tuichavéva Salomóngui” (Mateo 12:42). Ko yvy tuichakuére Avañe'ẽ: Albert Einstein Tekovekuaaty ñemohenda Yperana ruvichaete (karaiñe'ẽ: pingüino rey) - (Aptenodytes patagonicus) ha'e peteĩ guyra yperana juehegua oiko tenda ro'ýpe, jueheguaty yperana tĩmbukúva pegua. Yperana guasuve mokõiha, yperana ruvicha rire. Oikove mante Antártidape, ha ohaitypo ypa'ũ hembe'y Antártidape. Ipyti'a ha ijahy'o pytã'yjuva, ijatukupe hũngyva. Ipy'a morotĩva, iñakã hũva ha itĩ pytã'yjuva ha mbukúva. Yperana ruvichaete mitã Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 01:17, 30 jasypoteĩ 2013. "Pe óga potîeterei ha'e nde ru mba'e." He’iséva: oñopytyvô jojáva, ñopytyvô jojápe. Ko yvy tuichakuére 27 jasyporundy ha'e 270º ára arygua, jasyporundype. Yvy opacatu i japu'a. Google Chrome ha'e peteĩ ñanduti kundahára ojapo Google, ára 2 jasyporundy ary 2008-pe, ojeipurúva ojeheka hag̃ua umi Internet rendakuéra. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 08:21, 20 jasypoapy 2018. 7 jasyteĩ ha'e pokõiha ára arygua. Tetã peteĩ reko Amérikagua Venesuela Ko yvy tuichakuére “Ñane yvy ha ñane retã reko sã’ŷ rehehápe: Paraguái oku’e!” Avañe'ẽ: Jujuy Ko atýpe oîkuri heta mbo’ehára San Lorenzo ha ijereregua oñembojava’ekue oñembokatupyryve haĝua. Temimbo’ekuéra ISL-pegua ohechaukákuri mbo’eharakuérape mba’eichaitépa ojepuruva’erâ ñoha’ânga aporeko oñembo’e haĝua ñe’ê taha’e Guarani, castellano térâ ambuéva; upevarâ, ha’ekuéra ojapókuri peteî ñoha’ânga hérava “Yvakuéra ñembosarái”, ohaiva’ekue Mbo’ehára María Cristina Invernizzi de Santos. Upe rire umi mbo’ehára, ohechauka haĝua oikûmbyhague upe aporeko, oñembyatýkuri atymimíme ha ojapo hikuái ñoha’ânga mbykýva. Opavavénte ohecharamo ha omomba’eguasu ñoha’ânga puru tekombo’épe. Romoĝuahê ore vy’apavê ha ore jehechakuaa temimbo’e ha mbo’eharakuéra ISL-guápe omotenondére pe ñembokatupyry, tuicha oipytyvôtava mbo’eharakuérape, hembiapópe. Ja’eva’erâ avei âichagua tembiapo rupi Guarani ñe’ê oñemombareteveha ko’ê ko’êre. Avañe'ẽ: Mbyjaty Avañe'ẽ: Poygoríka Añeme’êhápe ha’e’ŷre mboýpa ha Che kerayvotýpe ahecha py’aguapy ko yvórape, Ha jepémo upéicha che apytu’û Ha che ñe’â akóinte ipyahu Heta tapicha ijatýkuri upépe omoirûvo Mbo’ehára Ronaldo Dietze-pe onohêva ára resáre mokôi aranduka oipytyvôtava ñane retâygua ha ambue tetâmegua oikuaaporâvévo mba’éichapa oñemotenondeva’erâ ñemu temitŷ rehegua ha avei máva mávapa umi temitŷ hoky ha ome’êva hi’a ñane retâ yvýpe. Mbo’ehára Ronaldo Dietze niko oikuaa porâ ñane retâ yvy ha upéicha rupi oikuaa porâ avei mba’épa ikatu ñañemitŷ jahupyty haĝua pe teko porâve ojoapytépe. ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI rérape rome’ê ore vy’apavê ha ore jehechakuaa Mbo’ehára Ronaldo Dietze-pe ko’â mokôi aranduka onohêvare, ohechaukahápe iñarandu pypukuha yvy ñangareko, yvy puru, temitŷ, temitŷ ñemu ha hetaiteve ambue mba’épe. Ñe’êjovake rupive mokôivéva oñomongeta hikuái Tupâsy Ka’akupe árare. Tetâ Ta’ângambyry onohêta ára resáre ko ñomongeta Tupâsy Ka’akupe ára mboyve, árape ha ára rire, ikatuhaĝuáicha oikuaauka marandu ko arete rehegua. Mbo’ehára David Galeano Olivera imandu’ákuri moôguipa ou upe arete, mávapa pe ñande Ypykue hérava Hose, mboy Tupâsy ra’ângápa ojapókuri ha moôpa oî ko’áĝa mokôivéva. Avei mba’eichaitépa ojegueromandu’a ko arete guasu ambue tetâ oikoha rupi ñane retâygua (Argentina, España, Estados Unidos ha ambuéva). Ko jejuhúpe ojehechakuaa tekotevêha mbo’eharakuéra akóinte oñembokatupyry ikatuhaĝuáicha ára ha ára ombo’ekuaave ha ombo’eporâve taha’eha’éva mbo’erâ ndaha’éi Guarani ñe’ê añónte. Upéicha avei maymáva ohechakuaa tekotevêha ko’ê ko’êre ñamombareteve Guarani ñe’ême taha’eha’ehápe péicharô añoite ikatúta avei ñamombareteve ñane retâ rekove ha ñamotenondeve ichupe ko yvy ape ári. ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI oñepepirûkuri oî haĝua avei upe amandaje guasúpe ijatyhaguépe heta tapicha ñane retâygua ha ambue tetâmegua ohesa’ŷijo haĝua mba’eichaitépa oîhína pe ñe’ê jeroguata ñane retâme ha mba’épa tekotevê ojejapo upe mba’e oikoporâve haĝua. Omoakâ pe SICOM, karai OSCAR CÁCERES, ha’éva marandumyasâihára ha ñe’êmboguatahára ha oikuaa ha oipuruporâva ñane Avañe’ê. ATENEO oîmiva’ekue hendive ha karai Celso Velázquez -amyrŷi- ndive, Radio Cáritas-pe amo 1987, 1988 ha 1989-pe, ha’ekuéra omyakârôguare tembiapo hérava “Ñandehaichaite”. Jepiveguáicha, ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI omombe’u rire mba’eichaitépa oî ñane Avañe’ê ñane retâ ha ambue tetâ rupi; ojerurékuri ñane retâ ruvichakuéra ojepy’apyve ha omombareteve haĝua ñane Avañe’ê taha’eha’ehápe, ha’égui pe ñe’ê ojepuruvéva ñane retâme ha ha’égui pe tembipuru ikatútava onohê ñande rapichakuérape mboriahu, jehasa’asy ha tavy poguýgui. David Galeano Olivera omyesakâjey opavavépe ndaha’eiha Guarani ñe’ê añónte pe ñambojoparáva, avei upe mba’e oikoha Castellano ñe’ême ha upe mba’e avave ndohechakuaaséi. Jopara rekógui ñasêkuaa ñambo’eporâ ha ñañe’êporârô Guarani ha castellano, he’íkuri ha’e. Ko mbo’esyry oñeha’âta ombokatupyryve SNC-guápe Guarani ñe’ê purúpe. Jaikuaaháicha heta ñane retâygua oñe’ê Guaranime térâ oñe’êve Guaraníme ha umívape tekotevêha oñembohovái iñe’ê tepe. Upe mba’e omomýi SNC-pe omoñepyrû haĝua ko mbo’esyry. Iporâ avei jaikuaa, ko mbo’esyrýpe oñeme’êvetaha pa’û ñomongeta ha jehaípe, ha’éva umi mokôi mba’e oikotevêtava ko’â mba’apohára upe omba’apohápe. Umi oñembokatupyryvéva apytépe oîvoi heta oñe’êkuaáva Guarani ñe’ême, umíva apytépe, kuñakarai Amada Gómez arete guive ojepytasóva ñane Avañe’ê rayhupápe (ojapojepékuri heta ñoha’ânga Moliniers-Romero Cueto ndive) ha ko’áĝa omba’apóva SNC-pe. Jahechaháicha, ñane retâ térâ ambue tetâme, ára ha ára, ojejapo peteî mba’e pyahu omombaretevéva Guarani ñe’ê rekove. Ja’ekuaa ndohasaiha peteî ára oiko’ŷre peteî mba’e oipytyvôva ñane Avañe’ê myasâi ha momba’eguasúpe. ATENEO ñe’êporavopyre niko he’ivoi “Ñamba’apóke oñondivepa Guarani ñe’êre ikatuhaĝuáicha ko’ê ko’êre ojekuaaporâve, ojepuruporâve, ojehayhuve ha taitenondeve ñane retâ ha ambue tetâme”. Karai José Ramón Frete niko peteî Guarani rayhuhára añetete oikóva Táva Carlos Pellegrini-pe ha upe guive omyasâivajepi hemiandu ñane Avañe’ê rehegua. Itáva niko oî pe yno’ô Yvera rembe’ýpe ha upépe oî gueterei heta tapicha oñe’ê ha ohayhúva Guarani ñe’è ha reko. Jaikuaaháicha Guarani niko ha’e avei Taragui (Corrientes) ñe’ê teete ha ko’áĝa rupi oî heta tapicha, kuimba’e ha kuña, oñembokatupyryséva Guaraníme upépe. ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI rérape rome’ê ore vy’apavê ha ore jehechakuaa karai José Ramón Frete; karai Juan Fraga ha mayma tapicha Táva Carlos Pellegrini-guápe omomba’eguasu ha ojepytasóre hikuái Guarani ñe’ê ha reko rayhupápe. Pyhare piro’y asy ha iñasaindyporâvape oĝuahê ijapýpe ko vy’aguasu arete guive ojapóva umi omoakâva Takuare’ê Aty. Kakuaáva, mitârusu ha mitâ ñane retâ ha ambue tetâmegua ijatýkuri Guarambarépe ohenduka ha ohechukávo ikatupyry purahéi, jeroky, káso ñemombe’u, ñe’êpoty ha ambue mba’épe. Upépe ojehechákuri mitârusukuéra hesâi, hetia’e ha ipy’arorýva, ndopitáiva, ndoka’úiva ha ndoipurúiva ñanavai ovy’a haĝua. Péicha ñane irû Teófilo Acosta onohê ára resáre ko ñe'êpotyryru hérava "Kerayvoty ha purahéi" ha ohechauka ikatupyryha ñe’êpoty apópe, mokôive ñane ñe’ême, ha Peter Tase ñepytyvô rupive, ombohasa umi hembiapo porâita inglés ñe’ême. Jepémo ha’e oiko mombyry ñane retâgui nomboykéi ñane ñe’ê ha ñane retâ reko ha upehaguére akóinte Sady ndive omotenonde hikuái opaichagua tembiapo omoherakuâvo umi mokôive mba’e; ha opa umívare, ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI rérape rombojo’ajo’a chupekuéra vy’apavê ijapyra’ŷva. Ko atýpe ojekuaauka maymávape pe aranduka porâite ombyatýva ipype opaichagua marandu tenda porâporâvéva rehegua jaguerekóva ñane retâme ha ikatuhápe -ñande ha pytaguakuéra- jaha jaikuaávo, ñañandúvo ha jahecharamóvo. Iporâ avei ñamombe’u ko aranduka osêha mokôive ñane retâ ñe’ême (Guarani ha castellano) ha heseve SENATUR omboajeha Ñe’ênguéra Léi osêramóva ñane retâme. Avañe'ẽ: Aka'ẽ para Ko yvy tuichakuére Añetehápe ningo ndaivaíri rejepyʼapy ne píntare. La Biblia omombeʼu voi oĩ hague heta kuimbaʼe ha kuña iporãitereíva. Por ehémplo, Sara, Raquel, Abigail, José ha David. Ha heʼi voi peteĩ kuñataĩ hérava Abisag iporãiterei hague (1 Reyes 1:4). Oĩ heta mitãrusu ha mitãkuña oguejysetereíva de péso ha upévare oñepyrũ ndokaruvéi. Upéicha rupi hetápe ou ojagarra pe enfermeda hérava anoréxia, umi orekóva ko enfermeda ikatu hína omano upéva káusare. Kuarahyreike hembiapogua'u omopirĩva (karaiñe'ẽ: película del Oeste) térã Western ha'e ta'angamýi heko omopirĩva Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua ojejapóva kuarahyreike gotyo upe retãme, omombe'u vaka ñeñangarekohára jehasa térã ambue tembiasa ohasa kuarahyreike gotyo. Ko ñe'ẽ western ou inglyesñe'ẽ ha he'ise kuarahyreike pegua. Ko'ãga ha yma oĩ heta ta'angamýi, tekoha'ãngandy ta'angambyrýgui, ñoha'ãnga ha aranduka omombe'u kuarahyreike hembiasa. Haimete opa ko'ã tembiasa ohasa saro'y XIX.[1] Tetã peteĩ reko Amérikagua Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 00:40, 17 jasyteĩ 2014. opaite tembikuaa hekosãsóva renda, opavave ikatúva ohaijey. Arapokõi, 17 jasyapy ary 2018 jave. Ko'ág̃a oĩ 3467 kuatiarogue avañe'ẽme ojehai vaekue. Ñe'ẽporãhaipyre Avañe'ẽ Vikipetã Avañe'ẽ ha'e peteĩ ñe'ẽ tupi-guarani ñe'ẽ pegua oñeñe'ẽva Ñembyamérikape, Paraguái, Argentina, Bolivia ha Pindorámape. Avañe'ẽ ha'e peteĩ te'yikuéra Amérikagua ñe'ẽnguéra apytépe heta iñe'ẽhárava, oñemohendáva irundy tetãnguéra iñambuévape. Avei, ha'eñoite ojehechakuaáva ñe'ẽ teéramo peteĩ Paraguái, Taragui, Bolivia ha Takurúpe. Ko tendápe, rojapo kuaarenda hekosãsóva Wikipedia avañe'ẽme. Roha'arõ ha romba'apo peẽme rojapo mba'e avañe'ẽme, nahániri karaiñe'ẽme. Oĩ 3467 mba'e hai kuéra avañe'ẽme ko'ag̃agua. Ko tenda ha'e peteĩ kuaapy aty ohaíva ñanduti puruharakuéra voi. Nde rehekakuaáirõ avañe'ẽme, ikatu roipytyvõ ndéve ko'ápe. Ndahasýi! Vikipetã ñe'ẽnguéra Wikipedia (Amérika ñe'ẽnguéra) : Ka'atĩnga. Yvytyrysýi Diamantina Ñe'ẽkuaaty ha Ñe'ẽtekuaa Guarani reko ha ñe'ẽ Guarani Ñe'ẽpukuaa Ñe'ẽjoaju Guaraníme Jehechave avañe'ẽ rehegua Mombe'ugua'ukuéra Joaju avañe'ẽ rehegua Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 07:16, 14 jasypoteĩ 2016. Oikuaava'erä mba'éichapa haihára oipuru ñe'ënguéra hesakä ha kangyve opyta poräve haçua he'iséva, ha mba'e. • Oikümbykuaava’erä mba’emba’épa oñemoçuahëse jehaipyre rupive oguerekóva marandu ciencia reheguáva ha omba'emombe’úva. hekópe umi ñe'ë Ohesa'ÿijokuaava'erä ñe'ënguéra he'iséva heta mba'e ha mba'épa oñembohyapuva'erä tï rupive, ha avei ombojoajuva’erä hendaitépe umi morfemakuéra ohova'erä ñe'ërapo ndive. • Ohesa’ÿjokuaa mba'éichapa haihára oipyhy umi ñe'ëporä oipy'arupíva Oñandukuaava'erä mba'e porä ha mba'e vai oñemombe'úva jehaipyrépe ha omombe'ukuaa pe oñandúva omoñe'ë rire • Ohechakuaa guarani ñe'ëporä oguerekoha heta kuaapy ñande rekove ha ñande rekoha rehegua ojehechakuaáva opaichagua ñe’ëporähaipyre hekoha rehe, hapichakuéra rekove rehe, hemikotevë rehe, heko hapichakuéra ndive ha ambue mba'e rehe. oñondive, ñande rapichakuéra ndive, ymaite guive ko'äçaite peve. mávandipa ha mba’eichahápepa oñe’ëhína. Omopyenda ha ombohetekuaava’erä pe omba’emombe’útava oñe’ë jave. omba’emombe’úva oikóva ha he’íva mba’éichapa Ohesa’yijova’erä mba’éichapa ojepuru jehaipyrépe umi ñe’ë • Omba’emombe’ukuaa ijehaipe oikóva ha mba’éichapa ojejapova’erä opa mba’e, avei oargumentakuaa ombojoajukuaa rupi iñe’ënguéra omoçuahë Oipurukuaaha umi ñe’ë ombojoajúva ijeheguivoi. • Ohesa’ÿijokuaa mba'éichapa haihára iberoamérica ha paraguaigua oipyhy umi ñe'ëporä oipy'arupíva hembiapokue omoñe'ëvape. mba’épa omomýira’e haihárape ohai haçua mba’eichahápepa ohaíra’e. mba’éichapa chakuaa hembiapópe. ñande rekoha, avei ambue tetä rekove ha rekoha rehegua ojehechakuaáva • Oikümbykuaa mba’emba’épa oñemoçuahëse ñe’ëjehai’ÿva rupive, umi ojeiporúva oporombopuka haçua ha oñekuave’ë haçua opa mba’e avei. • Oikümbykuaa mba’emba’épa oñemoçuahëse jehaipyre rupive, umi ojeiporúva oporombopuka haçua, umi oñekuave’ë haçua opa mba’e ha umi oguerekóva marandu ciencia reheguáva avei. oñembohasava’ekue mba'éichapa paraguaigua oipyhy umi ñe'ëporä oipy'arupíva hembiapokue omoñe'ëvape. Guaraní Ñe’ê Eme’ẽ oréve ko árape ore rembi’urã, Avañe'ẽ: Ñeñopĩ gnwiki Hesukrísto Tupao Marangatukuéra Arapahapegua Mbo’ehára pyahu 2012, Táva Tovatîme Mbo’ekuaahára pyahu, Táva Tovatîygua Avañe'ẽ: Etohom Avañe'ẽ: Kirigitã Ko yvy tuichakuére La Biblia ohechauka Ñandejára koʼẽrõitéma oipeʼapataha umi mbaʼasy ombohasa asýva mitã ha kakuaápe (Revelación [Apocalipsis] 21:3, 4). Og̃uahẽvo upe ára, “avave ndeʼimoʼãi: ‘Cherasy hína’” (Isaías 33:24). * Avañe'ẽ: Ape Tetã peteĩ reko Amérikagua tetãvorekuéra - Vikipetã (Oñembohapejeýva Tetã peteĩ reko Amérikagua Tetãvorekuéra) Tetã peteĩ reko Amérikagua ha'e peteĩ tetã oĩ Yvateamérika, ñembype Kanatã ha yvate Méjiko. Oguereko 50 tetãvore ha oguereko avei peteĩ ypa'ũ tetãvore herava Havái ha heta ambue tenda Oseaniape ha Para Karimbe. Tetã peteĩ reko Amérikagua oguereko 50 tetãvorekuéra ha peteĩ "Distrito Federal", herava Washington D.C. (Kolumbia Táva). Tetã peteĩ reko Amérikagua Tetãvorekuéra Tetã peteĩ reko Amérikagua Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 00:51, 17 jasyteĩ 2014. porãva, peteĩete ha ipaha: Ñe’ẽ ñepyrũ mboyve Ñemyakã peteĩete oñemboja’o’ỹva; upévare omoĩ porã isambyhy forma representativa republicana-rõ ha ohejapa ipu’aka ome’ẽ’ỹva katuete Tetãguasúpe. Taragüí Tetãmini rembe’y yvyrehegua ’ãva: Yvate kuarahyresẽre ha yvy kotyvo imba’etéva ymaite guare guive; kuarahyreikére Uruguay ysyry, omboja’óva Brasil ha Uruguay-gui; ha kuarahyreikére Parana ysyry, omboja’óva Santa Fe ha Chaco Tetãmini kuéragui. declaradas argentinas.Ha’e ijyvytee ysyry kuéra Uruguay ha Parana yvate rehegua umi ypa’ũ opytáva hembe’y ha ysyry rape guasu apytépe, ha imba’éva avei, umi ypa’ũ ñe’ẽ me’ẽ jehaipyre Tetãguasu Argentina ha umi omoañetéva avei Tetãmini ñe’ẽ me’ẽ jehaipyre terã ley Aty Tetãguasu rehegua. Opa ley ojehaíva ha omoambuéva yvy Tetãmini pehengue ’ãgagua, oñeme’ẽva, terã ojoapýva opaichagua, terã avei umi ñe’ẽ me’ẽ jehaipyre omoañetéva tembe’y rehegua, omomarandu jevy pehengue umi Aty Guasu rehegua pyvéi. Oñemoherakuã porã va’erã oñepyrũhápe, ha Ojerereko va’erã Tetãmini akãrõ Táva Taragüípe. Mburuvicha kuéra omba’apo meme va’erã ko Távape, sapy’ánterõ jepe ko Constitución ha ley ikatu omoambue oimérõ tekotẽve Ñe’ẽ ha jehai ava mba’etee isã so’ỹ va’erã. Opáva opaichave ikatu oikuahauka ipahaite peve hemimo’ã, ha oipyguara mburuvicha rekove, jepérõ ndikatúi ojapo sarambi isã sógui. Ndojejapói va’erã ley, ojokóva ñe’ẽ apyre’ỹ ha oimérõ mba’e rehegua ojehechauka va’erã mburuvichárõ umi ojeja’óva. Opa mburuvicha tekotevẽ omombe’u opa kuatia ñe’ẽ japu ha tembiapo aigue oñemoherakuãva Noñeme’ẽi va’erã ley ojokóva tavaygua ñembyaty oñemongeta haguã hekotevẽ kuéra rehe. Opa mburuvicha ojapóva terã ojapo’ỹva pu’akápe mba’vetérõ ojerereko va’erã. ndahéirõ umi ley he’iháicha. Umi preso noñerenohéi va’erã Tetãminígui oñemondo haguã ambue ka’irãime, aveí ndikatúi ojereru preso okarapegua ika’irãime. Mavave causa criminal-pe ndikatúi oñe’ẽ aigue ije’he, terã igénte kuérare irundy ohupytyha peve. Ikatu ojeike hógape pu’aka pyvéi juez ohaírõ kuatia, terã mburuvicha tavaygua sapy’a ojejuhúrõ mba’asy ojerovaséva opárupi. Ley he’i va’erã mba’éichapa ojeike va’erã pu’aka pyvéi. Upe kuatia he’í va’erã mba’e ha mba’éichapa ojejapo va’erã, ndoikóirõ upéicha katu umi mburuvicha ojapo aiguéva ombohovái va’erã . Opaite ava tetãminigua, tekotevẽ ojapo opa mba’e ley he’íháicha. Tetãmini opaga va’erã hembiguái kuéra rembiapo, ley apohára he’iháicha opa ro’y, ha Mburuvicha kuéra ndikatúi ome’ẽ, ipu’aka ambuépe, ko Constitución ha umi ley ome’ẽ va’ekue ichupekuéra, ikatu sapy’a ndoikói jehaiháicha Constitución ha léy-pe. Mbovyháre umi noñeme’ẽi va’erã ichupekuéra. Mburuvicha kuéra ombohovái va’erã hembiapo kuérarehe ko Constitución ha ley he’iháicha, ha oñemomboka va’erã ojerurérõ umi mburuvichaitéva, mante ndoikói péicha Avave ndojapresái va’erã ndopagái haguére hembijogua. ojepaga ojeporu va’ekue. Mba’eveichavérõ ndikatúi ohasa mokõi papo (25%) Tetãmini ikatúva oipuru, ha umi fondo público upe pago. Upe ley katu ohejáva ha’eño oñeme’ẽ va’erã poteĩ jasy aja, ojejapo’ỹrõ péicha opyta público-gui oike ha osẽva ha opa mba’e ojeporúva Tetãmini Estado ha umi Táva rehegua. Osẽ va’erã Boletin Oficial-pe ha avei mburuvicha kuéra oguenohẽ va’erã opa ojekuahaukaha pyvéí, Opa yvy tetãmini mba’e oñevende vae’rã subasta pública pyvéi. Ndikatúi katu upéicha umi yvy tetãmini mba’e ojererekóva oñevende haguã, ha colonia-rã, ’ãva oñevende va’erã Aty Guasu ohechauka va’erã upéva ou porãha enterovépe. Tetãmini ome’ẽ va’erã tembiapo umi omerecevévape, upevarã Aty Guasu ojapo va’erã ley de servicio civil. Pytaygua ndikatúi omba’apo Tetãminíme guarã ndojejapóirõ tetãygua. Ikatu hapichápe, opyta Tupã poguýpe ha mburuvicha kuéra poguy’ỹgui. Tembiapo Tetãmini rehegua ojereraha va’erã umi principio de legalidad, eficacia, opárupi tavaygua peguarã. Mburuvicha kuéra omba’apo va’erã upéicha. Avave mburuvicha ndikatúi ojapo aigue hapicháre omba’apóva hendive. Ndapéicharõ hembiapo aigue tuicha. Aty Guasu ojapo va’erã ley de ética oñemba’apo haguã Tetãmini rembiapóre, oguereko responsabilidad, ha opa ojapóva ipotĩ porã va’erã. Upéva upéicha katuete ojapo va’erã umi Tetãmini rehegua omba’apóva ta ha’e ha’éva rérape, mbyky terã ipukúrõ hembiapo, tojepaga terã ndojepagáirõ ichupekuéra, oikuahauka va’erã katu hembiaporã ikatu’ỹva ha ñenupa hesegua. Umi omba’apóva Tetãmini reheguáre oñepyrũ guive ha ipahape omombe’u va’erã mba’épa oguereko añetete ojekuaha va’erã opárupi, umi omba’apo haguépe ha ombopyhau va’erã opa ary. Ndikatúi va’erã oñembojo’a mokõi terã hetave Tetãmini rehegua tembiapo ojepagáva, ha’érõ jepe jeporavopyre peteĩete rehegua, jepérõ peteĩ Tetãmini ha ambue Tetãguasu rehegua, Mavavépe omba’apóva Tetãmini rehegua tembiapópe ta ha’e ha’éva, omba’apo aja ndikatúi terã oñemomba’eveha, umi ndojepapáiva ikatuháre oĩ tetãpýpe ha osẽva principio de la soberanía Tetãguasu rehegua jeporu, avei umi garantía ha derecho oĩva mokõivépe. sediciosa ojerereko va’erã mba’evetérõ. Tekotevẽ opa tetãygua omba’apo ojereru jevy haguã Constitución reko rehegua ha huvichatee kuéra, ha oñemoĩ ombohovái opa mburuvicha oñemomba’eharére. Okúirõ Constitución reko rehegua, opa omba’apóva hérape, ha’etérõ guáicha, ojerereko va’erã omba’apo Tetãmini terã táva rembiapópe araka’eve. Umi hembiapo ojerereko va’erã mba’evetérõ mba’eichave. Ojejubila haguã ’ára omba’apo terã aporte ojapo va’ekue upevarã ojererekóne mba’evérõ. Avave naiñe’ẽrendúi va’erã umi mburuvicha opyrũ va’ekue ko Constitución ha ley he’ívare. Upérõ avei ndipóiri ñe’ẽrendu umi ojererekóva mburuvichárõ. va’ekuépe guarã oiko rire guive ra’e upéicha. Aty Guasu terã Tetãmini mburuvicha, ipu’akapýpe ikatu ohenói consulta popular-pe omosã’ỹva. Estado Tetãmini rehegua oha’ã ha omboheko mbarete va’erã ichupe, upéva he’ise jehupyty ha familiar, ogapo, tembiapo me’ẽ, plata jeporuka ha cobertura social rehegua. tesãime. Estado Tetãmini rehegua oha’ã va’erã Tetãguasu ndivéi, táva, ha ’ãvare omba’apóva, jekuahauka opavavépe ha asistencia familiar, upevarã oñeme’ẽne hepyrã opa mba’e oñekotevẽva Tetãmini ha Tetãguasu Constitución-pe, ñe’ẽ me’ẽ jehaipyre ha ley-pe. Ñembosarái ha mborayhu ojererekóne ojejapo haguã ipersonalidad. Familia oñangarekopaite va’erã hese oñepyrũ guive. kunumi, guáina, ha okakuaháva rehegua, ha umi katuete ikatúva oñepysanga. Omboí va’erã opa mburuvicha tee pyvéipe, to ñehendu he’iva ha’ekuéra, sapy’a peteĩ decisión ohupytýrõ ha oipytyvõ va’erã abogado oikuaháva mitã ha okakuaháva derecho rehegua, oñepyrũ guive oñeñangareko va’erã óga ojejapo va’ekue upevarã anihaguáicha oñembyai hete ha iñakã rehegua. ñemba’apokuaha ha upéva oñepyrũ haguã. Tekombo’ẽ oheka upéva pyvéi to jepyta ijyvýpe ha to Estado Tetãmini rehegua ome’ẽ umi itujávape tekojojarã, jerereko ha jeporu umi derecho oĩva ko Constitución-pe, Tetãguasu Constitución-pe, ñe’ẽ me’ẽ jehaipyre ha ley-pe. cultural, oipytyvõ haguã umi tekotevẽme ha to hasa porãve hekove, ha ñangareko porãve umi ituja heko asyvéva, ha ojeheja va’ekue ha’eñõme, upévarã ha’eite terã ambue pyvéi Familia, sociedad ha Estado oipytyvõmbaite va’erã umi hekominivévape ha ome’ẽ va’erã Constitución-pe, ñe’ẽ me’ẽ jeháipyre tetã ambue rehegua, ley ha ko Constitución-pe, ha Tetãmini tuichakue peve oñeme’ẽne ñeha’ã ikatu haguã oñemomýi, guahẽ oiko haguã ha’eñõ umi Oñeñangareko porã va’erã opa kuña hyeguasúva rehe ha imemby kambu aja ha ha umi táva oiporuséva rehegua. mediación, arbitraje terã instancia judicial. Ojoavýva ha’érõ Tetãmini terã táva kuéra rehegua, Umi ley omoĩne mba’éichapa ojereraha va’erã opa joavy oñemyatyrõ jevy haguã ha avei mba’éichapa ndikatúi ojejapo. Opavave oguerekóne jeporu porã tekoha hesãiva ha ijojáva ha oñangareko va’erã oikóva ’ãga ha umi ouva’erãme guarã. Opa Tetãminigua oikuaha va’erã mba’épa ojapóne umi tembiapo guasu pública terã privada ombyaíva terã ikatúva ombyai tekoha ha oike va’erã omba’apo ojejapohápe tekoha Estado omombe’u va’erã opárupi omomarandu haguã umi oje’éva tekoha rehegua. Tekotevẽ oñembo’e tekoha reheguáre opárupi ha opaichave. oñeñangareko haguã tekoháre, terã ojoko haguã tembiapo, ombyaiva terã ombyaiséva tekoha, ha ombyaíva, ome’ẽ ley ojoko ha controláva tekoha ñembyai, oinupãne péicha ndojapóivape ha Estado Tetãmini rehegua oheka ha myaña va’erã proyecto jeheka ha jejapo umi plan ha Estado Tetãmini rehegua ha umi táva oñangareko va’erã yty ñembyatypáre ha to jeporu ñemyakã’i 41 Tetãguasu Constitución-pe. porã mba’épepa ombyaí aiguéne tekohápe. Umi recurso natural oiméva tetãmini yvýpe imba’etee: yvy, yvyguypegua, umi ’ypa’ũ oiméva, ’y opáva peguarã terã ikatúva opavave oiporu, avei umi ’y yvyguypegua umichagua Taragui Tetãmini yvypavépe, umi yvy ijaratee’ỹva oĩva Iberá (Yvera) ecosistémape, ’ãva Tetãmini mba’etee. Ley oñangareko hese ha tojaprovechapa porã, ha’eñõ terã ñe’ẽ peteĩme Tetãguasu ndivéi, ambue Tetãmini ha umi táva, ojererekóne tenondérupi umi aguĩgua. Ojeikove haguã oñekotevẽ katuete ’ýre. Estado Tetãmini rehegua ome’ẽ va’erã emprendimiento ha actividad oguerekóva interés social. Tetãmini ojapo va’erã ñe’ẽ me’ẽ jehaipyre Tetãmini mburuvicha oñangareko va’erã opaite yjyvýre. Tetãmini ha táva mba’e. Tetãmini ha táva mokõive ikatuha peve ojapo omoingouka va’erã yvy jeporu ha avei oñangareko táva kakuaha, táva jere ha ñu reheguáre, péicha ojejapo haguã: Umi yvy jeporu nomomarãi va’erã interés general. Tembiapo tekotevẽva ojapo va’erã tavaregua omoporãve haguã tekove, ome’ẽ va’erã umi jeporu mbarete yvy rehegua, ogapo ñemyasãi, oñereglamenta va’erã, ñemboja’o ha yvy hepyve, tembiapo guasu pyvéi. Ha avei ñande ka’aguy jeporu porã, ñeñangareko, ñemoporã, ha ñembokakuaha haguã tymba henda pegua. Tetãmini oguereko yvýpe hi’a va’erãrõ, omboyke especulación, yvyjeheja, ha ñembyaty guasu yvy hi’a’ỹva. Ikatu ojererekotee yvy, ha ijehupyty opa tetãygua peguarã ley he’iháicha. Estado Tetãmini rehegua oñangareko va’erã yvy pehengue hi’a poraitévã, ojapo va’erã umi plan de Ley he’íne mba’éichapa ojeporu va’erã yvy ojererekóva recurso renovable-rõ, ha umi impuesto Ley he’i va’erã mba’éichapa oñemboja’o, oñeme’ẽ ha ojeporu umi Tetãmini yvy omba’apóvape, upéicharõ oñeme’ẽ va’erã oiporúvape tenonderãrupi, umi hembiapo minivévape ha ita’ýra kuérape, ha avei umi persona jurídica oguerekóva organización cooperativa terã Estado Tetãmini rehegua ojapo va’erã leey he’íva mba’éichapa ojererekóne área protegida sistema rehegua: Ha avei ojogueraha porã va’erã, kakuaha hatã, tembiapo hi’áva, preservación del ambiente ha ñemoporãve tekoha rehegua. Avei oñeñangareko va’erã biodiversidad-re ha ojeprotege ha oñecontrola va’erã umi recurso Oje’e va’erã mba’éichapa ikatu oike ha osẽ umi especie autóctona flora ha fauna rehegua, ha Oñembojoja haguã umi área protegida-pe táva kuéra ha umi yvýrupi oikóva, oñomongeta va’erã Ojejapo haguã tembiapo guasu público terã privado tenondérupi ojehecha porã va’erã mba’épa umi oiko tujávama yma guive upépe derecho-re, ha upevarã Sapy’a ha’érõ libertad física derecho oñembyaíva, oñemominíva, oñemoambuéva terã juez oresolve voiete va’erã, oĩrõ jepe estado de sitio. mamóguipa osẽ ra’e, mba’evarãpa, ha ijeporu; umi oguerekóva registro, archivo, terã banco de privado mba’e; ko’ãva hikuái guive ome’ẽ haguã opa mba’ekuaha; ha sapy’a ojavýrõ, ijapúrõ terã odiscriminárõ, terã umi dato noĩmbáirõ, ndaha’etéirõ Opa tavaygua jeporavo ojejapo va’erã sistema proporcional pyvéi. Tetãmini yvy ojerereko va’erã distrito único-rõ ojeporavo haguã umi diputado ha senador Tekotevẽ oñeme’ẽ umi cargo joakykuéri oĩháicha umi candidato, oĩva umi lista-pe ojapo Opa jeporavo ojejapo va’erã padrón electoral-pe oguerekóva ha ley he’iháicha. peteĩ ’árape, ha mavave mburuvicha ndikatúi ojoko Ley he’i va’erã mba’éichapa ikatu terã ndikatúi ojevota. mburuvicha hesegua, ha péva avei ndikatúi ojoko noiméirõ mba’eguasu aigueterei ojustificáva. Opa jeporavo ojejapo va’erã umi ’árape ley he’iháicha, ha opa ñehenói jeporavorã, ordinaria terã extraordinaria, ojejapo va’erã opa ojehechahárupi, ha ojekuahauka va’erã peteĩ jasy ohenói va’erã oikuahauka haguã ichupe. rehegua, ha he’i umívare ovale terã ndovaleiha sapy’a noiméirõ umi oñekotevẽva hesekueragua. Tetãyguatee, terã ojerereko va’ekue péicha ley pyvéi irundy (4) ary rire. Umi tetãygua okára pegua oiko va’erã mokõi (2) ary ipukukue jave tetãminíme. Tetãguasu ha avei ambue Tetãmini reheguápe, ’ãvagui oñerenohẽ umi ombo’éva ha umi comisión representante terã abogado de empresa reheguárõ, omba’apóva hepyrehe Tetãguasu, Tetãmini ha Távape guarã, terã ocontratárõ Tetãmini ha umi Táva ndivéi, terã ojapyhýrõ gerencia, Táva ndivei kuéra. Péicharõ ndaha’evéima diputado, he’i rirérõ guive tenondérupi iñirũnguéra desempeño, inconducta, terã delito ojapo va’ekuére, ha oñema’ẽ haguã upévare oñekotevẽ Legislatura he’i va’erã, oje’eháicha tenonderãrupi, mbovy tetãyguápe orepresentáne peteĩ senador Tetãyguatee, terã ojerereko va’ekue péicha ley pyvéi po (5) ary rire. Ombotypa va’erã mbohapypa (30) ary. Umi tetãygua okára pegua oiko va’erã irundy (4) ary ipukukue jave Tetãminime. oñembopyahu va’erã mbohapy penhenguehápe opa mokõi (2) ary. sapy’a noĩrirõ Presidente omyakãteévape. Ha’érõ Tetãmini Gobernador terã Vicegobernador upe ojeacusáva, omyakã va’erã Senado-pe oñekotevẽrõ opa peve. Mba’eveichavérõ ndohasái va’erã sa mokõipa (120) ’ára, ndaupéicharõ opyta ipotĩ upe acusado. Ko’ãva ojerereko va’erã ’ára ojoakykueriguárõ, omba’aporõ Cámara de va’erã ijapytepegua kuérare, upérõ katu ndikatúi, terã sapy’a ha’erõ cuerpo elector, oma’ẽ jevy Umi senador ha diputado oñepyrũhápe omba’apo ohura va’erã Ñande Jára ha Tetãguasúre, terã héra porãre, ojapo porã haguã hembiapo. hembiapo jave. Mavave mburuvicha ndikatúi oprocesa, terã oja’o arakaeve umi he’í va’ekuére. guive ha opa peve hembiapo; mavave mburuvicha ndikatúi ojeapresa, ndojejuhúirõ sapy’a “in upéicharõ ojekuahauka va’erã Aty Guasu heseguápe, información sumaria ojejuhúva reheve, péva tenonderãrupi jepeve, ndaha’éirõ caso de urgencia ha oikuahauka va’erã upe ñehenóime mba’érepa oñe’ẽva’erã. Ikatu avei oñe’ẽ umi resolución terã oimeraẽva mba’e Tetãmini terã Tetãguasu reheguáre. Umi Senador ha Diputado-pe ojepaga va’erã léi he’iháicha ha upéva ha’ekuéra ndikatúi Oaproba terã odesecha umi ñe’ẽ me’ẽ tetã ambue, ha umi ojejapo va’ekue ambue Tetãmini municipal, ha oheja táva kuérape tomoῖmba porãve ko’ã mba’e. público,’ãva ojoja va’erã Tetãmini tuichakue peve. Omoĩ ha mboi tembiapo oñemba’apo porãve haguã Tetaminíme, ndaha’éi guive umi oĩmava ko Ojapo yvy ñemboja’o oñemba’apo porãve haguã administración-pe. Ikatu va’erã ome’ẽ privilegio ndaipukuetéiva terã recompensa de estímulo umi autor terã oñeme’ẽ monopolio. Ojapo va’erã avei ley yvy opáva peguarã ha Homestead reheguáre. He’i va’erã mba’éichapa ojeporúne terã oñevendéne yvy Tetãmini mba’e. Ome’ẽ permiso ojejapo haguã tembiapo guasu opáva peguarã Tetãminíme oñekotevẽva. Ome’ẽ permiso oñemoĩ haguã umi banco Tetãguasu Constitución-pe oĩháicha Ojapo va’erã ley general jeporavo rehegua. Ome’ẽ terã nome’ẽichéne licencia Gobernador ha Vicegobernador-pe osẽ are’ỹ haguã Tetãminí He’i va’erã mba’éichapa oñeme’ẽne Tetãmini yvy pehengue, dos tercios de votos de la he’isérõ ñekytỹ Tetãmini yvy terã jurisdición jeheja, ha umíva nomomarãirõ upe oje’éva Ojapo va’erã opáichagua ley ha reglamento oñekotevẽva omomýi haguã umi poder, ha mburuvichápe ko Constitución he’iháicha, ha avei mboguata porãve haguã umi oĩ va’ekuéma tenonderãme, ha opa mba’e de interés público ha general Tetãmini rehegua, ndopytái va’ekue oma’ẽ haguã hese, ha oaprobárõ avei opromulgáne. ndaupéichairõ upe veto ojerereko va’erã mba’evérõ. objeción reheve Aty Guasúpe osẽhaguégui, ’ápe oñemongeta jevy va’erã hese, ohasa rire kuéra reheve va’erã, he’i hagua si terã no; ha héra ha ifundaménto kuéra, ha avei umi Poder ipukuvéva ha oñemyatyrõ va’ekue reheve, terã opyta upe oñepyrũ haguéicha, ndaha’éirõ umi guive ojerereko va’erã ambue asunto-rõ ha opytáne upéicha oñemba’apo haguã hese oimeraẽva haguépe tenonderãrupi upe proyecto, ha noma’ẽi hese, mokói (2) jasy oguahẽ rire, upérõ ambue Umi Aty Guasu oñembyaty va’erã Asamblea General-rõ ko’ã mba’e añoiterã: opytáne upérõ umi mokõi candato oguereko va’ekue hetave voto tenonderãme ha sapy’a ojejojárõ Presidente he’í va’erã. Umi Asamblea General aty, omohenonde va’erã Vicegobernador, ha noĩrirõ ha’e Diputado Aty Guasúpe, ha upépe ojeporúne ko’ã ragla, ikatúva Legislatura ombotuichave umi ley reglamentaria pyvéi, ombyai’ỹ terã omomini’ỹre: Upe acusación terã denuncia oĩ va’erã kuatiápe, ha he’i porã va’erã mba’etépa umi ojejapo va’ekue ojererekóva fundamento-rõ. opyta oguereko opaite mb’ae aporã reheve. rehegua, ha upégui omondo va’erã Aty Guasúpe, kuatia ñe’ẽ reheve, oguerekóva dictamen Senado oñemoĩ va’erã Cámara de Justicia-rõ, ha voiete he’i va’erã araka’épa ikatu acusado ha umi documento oñembyaty va’ekue instrucción-pe. Upe acusado ou va’erã ijeheguínte, terã absuelto. Nda upéichairõ Senado ojapo va’erã sentencia. oñeme’ẽmba va’erã ichupe isuéldo oñesupendehague guive. Tetãminimegua, opyta ipoguýpe. Upe tribunal oguereko va’erã po (5) irũ oñondivegua, mokõi (2) ha’ekuéra guigua ha’e kuérape. Ijapyte kuéra guágui ojeporavo va’erã peteĩ Presidente, oñembopyahúva opa ary. Upe Defensor del Pueblo Tetãmini rehegua ha’e peteĩ órgano umipersonal ha administrativa ejercicio rehegua, oñekotevẽ’ỹre umi ambue derecho ñemomarã, ha oma’ẽ va’erã rehaguápe umi reforma legal, ha ha’ekuéra oma’ẽ va’erã umívare. ha ikatu ombyekovia peteĩ Vicegobernador ojeporavo va’ekue hendievéi, ha ha’éichante avei Toguereko hóga Tetãminíme upe onace va’ekue upépe, mbohapy (3) ary jeporavo mboyve, ha ndaha’éiva upepegua poteĩ (6) ary, ndaha’éirõ upe oje’e va’ekue tenonderãme, upe pore’ỹ oikóva Gobernador ha Vicegobernador opyta va’erã irundy (4) ary hembiapo kuérape, ha opa upe ’ára ley he’iháicha, ha mba’eve omondoso va’ekue umi hembiapo ikatúne uperire oñembopukuve ichupekuéra guarã. Oguereko va’erã sueldo ojepagáva ichupekuéra Tetãmini tesoro-gui, ’ára oje’évape, ha ndikatúi oñemoambue ichupekuéra hembiapo aja. Upéva aja ndikatúi omba’apo ambue, terã to jepaga ichupekuéra Tetãguasu terã Tetãminígui. mburuvicha aja ha’ekuéra. ndikatúi ojeporavo jevy peteĩ mokõive cargo peguarã, ndaha’éirõ irundy (4) ary rire, ojepapáva upe ’ára opahague guive período legal ha’ekuéra ojeporavo hague. Gobernador ha Vicegobernador hembiapo kuérape oĩ aja, opyta va’erã Tetãmini akãme, ha oipota’ỹre mokõi Aty Guasu, umi mokõive ñesẽ joakykúeri ndoguerekóiva ko requisito osẽ haguã. Sapy’a osẽrõ permiso’ỹre, okúi va’erã mokõive hembiapo kuéragui juicio político tenondérupi omombe’u guive upéi ichupekuéra. Sapy’a omanórõ, orenunciárõ terã oñemosẽrõ Gobernador-pe, umi hembiapokue opyta umíva opyta va’erã Aty Guasu akãme, ha upérõ ohenóine mbohapy (3) ’árape jeporavo pyahu, Oñepyrũhápe omba’apo Gebernador ha Vicegobernador ojapo va’erã juramento Tetãmini yvy ha’e distrito único. Jeporavo ñehenói oiko va’erã poteĩ (6) ha mbohapy (3) jasy Sapy’a upe fórmula peteĩ jerépe ogana va’ekue oguerekórõ irundypapo (45%) ’ári umi voto añetehápe oñeme’ẽ va’ekue, umíva ojerereko va’erã Gobernador ha Vicegobernador Tetãmini reheguárõ. Ha avei oguereko rirérõ irundypa (40%) jepe umi voto afirmativo añetéva oñeme’ẽ va’ekuégui ha avei oimérõ peteĩ diferencia upe fórmula hakykuéi guáre ohasáva pa (10%) ’ári umi voto añetegua ome’ẽ va’ekuégui. pyahurã, ha péva oiko va’erã mokoipa peteĩ (21) ’ára rire tenondeguágui. Ko jeporavo mokõiha peguápe oikéne umi mokõi fórmula tenonderã ojevotave va’ekue, ha oñeme’ẽne umi cargo upe impedimento legal upe candiato oike va’erã mo’ã upépe, partido terã alianza omoĩ va’ekue ichupe especial-pe oñehenói va’ekuépe irundypa poapy (48) hora tenonderãrupi, ha péva mbohapy ’ára oguahẽ rire ñemyakã’i 159 ñemomarandu, ha ko’ãva opa va’erã poha ’ára mboyve oñepyrũ rire. Upe joja opytárõ peteĩha votación rire Presidente Ay Guasu rehegua odefini va’erã upe jeporavo. acta ojejapo va’ekuégui, ha tenonderãrupi umi escrutinio ha formalidad he’iháicha umi ñemyakã’i 72 ha 83 ko Constitución-pegua. Ha umívare avei oñemomarandu va’erã Aty Guasu Presidente ha Gobernador ha Vicegobernador oñepyrũ va’erã omba’apo upe ’ára opahaguépe okúivarõma. Sapy’a oimérõ impedimento legal justificado, ikatu oñepyrũ omba’apo poteĩpa (60) Ojejapo haguã upe oje’éva ñemyakã’i 156-pe, opa partido terã alianza omoĩ va’erã peteĩ candidato Gobernador ha vicegobernador-rã, ha ndikatúi oiporu mba’eveichavérõ, upe Ombohasa umi pena oñemoĩ va’ekue delito-re Tetãmini jurisdicción rehegua, upevarã Ojapo ha omboguapy héra ñe’ẽ me’ẽ jehaipyrére tetã ambue ndivéi, ha ñe’ẽ me’ẽ jehaipyre Tetãguasu guápe, umi ñemyakã’i 124 ha 125 Tetã Guasu Constitución-pe he’iháicha. Omoĩ ha oguenohẽ iminístro kuérape, umi funcionario ha opa omba’apóva administración-pe, ndaha’éi guive ambue poder-pe oñeme’ẽ va’ekue ikatu haguã omba’apo hendivei kuéra ley Ha’e umi milicia Tetãmini rehegua ruvicha guasu ha ojapóne heseve kuéra umi Constitución ha Presidente-pe ha umi Távape. Oñangareko va’erã Tetamini yvy seguridad-re, umi oikóva upépere, umi repartición ha peteĩ mburuvicha guasuvépe upepegua omoañete haguã umi hembiapo, ha péicharõ kóva opyta imperiosa ha impostergable, ha ko’ãva omombe’u va’erã ichupekuéra umi sesión oñepyrũhápe. Ojeiko haguã Ministro-rõ oñekotevẽ umi Constitución he’ívare Diputado-rã. Umi Ministro omba’apo va’erã Gobernador ndivéi, ha ombaguapy héra kuéra umi acto kuéra rehegua, ha avei he’i mba’éichapa ojejapóne opa umiva. Oñepyrũ rire omba’apo Aty Guasu, umi Ministro despacho rehegua ome’ẽ va’erã Upe Tesorero ndopagái va’erã mba’eve, ndaha’éirõ Contador oipota va’ekue va’ekue ichupe, ha ha’e parte legítima opa umi proceso oñeñemongetahápe Tetãmini estado hembiapohápe, oĩ aja upe gobernador omoĩ va’ekue ichupe. Peteĩ ley he’i va’erã mba’éichapa Tetãmini oñemboja’óne umi judicial, terã omoñepyrũ jevy umi proceso opáma va’ekue, terã ojoko umi oĩvape. Umi acto ko’ãichagua ojereko va’erã mba’evetérõ. mokõipa po (25) ary, mokõi (2) ary upe hembiapópe, ha opa umi oñekotevẽva ojeike haguã pyvéi, Poder Ejecutivo-pe, ha péva omoĩ Senado rembipota reheve. upe ojejerurévare, ha kóva oñeme’ẽ ikatu haguã ombohovái ichupe kuéra. tenonderãrupi pyvéi. Oñemotenonde va’erã upe sorteo ojejapóvape, umi ojapo va’ekue concurso, oñembohekoviaha reheve, oje’eháicha tenondérupi, ha oguerahauka Senado-pe oaproba haguã. ley he’i va’erã mbovýpa ojepagáne hembiakuérare ha péva ndikatuí oñemominive mba’eichavérõ, hikuái jave hembiapo kuérape, ha ojepagáne umi época fija-pe. Omoĩ ha mosẽ iñempleado kuérape ha umi Juez de Primera Instancia reheguápe ko’ãva ojerure terã he’írõ. Umi Cámara de Apelación katu omoĩ haomosẽ imba’e kuérape. Umi mba’apo ñeme’ẽrã ojupi ha ñemomyi’ỹ hembiapópe. omombytáva hembiapo’ỹ reheve poteĩ (6) jasy peve, ha omulta cinco mil pesos moneda nacional He’i va’erã araka’épa oiméne umi feria judicial, ha avei umi feriado upéicha oñekotevẽro. rehegua he’íva. ñemyakã’i tenonde peguáicha. opa ary ome’ẽ va’erã Legislatura-pe, peteĩ momarandu va’ekue reheve. Upe Tesoro Tetãmini rehegua ome’ẽ va’erã opa jasýpe, upe Superior Tribunal de he’iháicha ñemyakã’i 182. Upe jeporavo oiko va’erã jekuahapýpe reheve, ha avei umi criterio Peteĩ (1) Magistrado Ministerio Público rehegua ojeporavo va’ekue ijapyte kuéra guigua Peteĩ (1) abogado, oguerekóva umi condición oñekotevẽva ojeike haguã Superior Tribunal de Opa integrante oguereko iñembohekoviaha, ojeporavo va’ekue ijarachaite, ha umi requisito tee reheve avei. Upe Presidente del Superior Tribunal de Justicia ñembohekoviaha, ha’e peteĩ ijapytépe kuéra guágui oñemoĩ va’ekue upevarã, ha Fiscal de Estado ñembohekoviaha Tesoro kuéra he’iháicha inciso tenondegua. pliego peteĩ ha’ekuéra rehegua, popa (15) ’ára oúvape; ha péicha ndojapóirõ ojererekóne ojererahaukávarõ upe pliego oĩva rehegua terna akãme. Senado oma’ẽ va’erã irundypapo (45) Omyakã peteĩ (1) Superior Tribunal de Justicia heseguágui ojeporavo va’ekue. Mokõi (2) Diputado ndaha’éiva partido político terã alianza ojuehegua, ha peteĩ (1) Senador, Opa integrante oguereko iñembohekoviaha, ojeporavo va’ekue ijaraichaite, ha umi requisito tee imandatokuéra aja ha opa rire peteĩ (1) ary hembiapo kuéra upe ojeporavo va’ekuére peve. Umi juez de paz, oñemoĩ ha oñemosẽ haguã oñekotevẽ umi fórma ha requisito, Estado ogarantiza va’erã tojeporupa umi derecho cultura-pe, oñembo’ẽ ha jekuaha mundo-re, oguerekóva tolerancia ha comprensión umi diferencia-re. Oha’ã va’erã tokakuaha ha osẽ haguã tetãygua oikóva vida democrática ha convivencia humana-pe. Upe tekombo’e ñepyrũha, primaria ha secundaria, ha’e obligatoria. Estado Tetãmini rehegua, omoingo upe Peteĩ Consejo Tetãmini rehegua, oguerekóva participación equitativa, opa umi omba’apóva tekombo’e reheguápe, oipytyvõne Ministerio hesegua rembiapópe, oĩva ñemyakã’i Oñemoĩ va’erã peteĩ (1) Consejo Escolar opa távape, oguerekóva comunidad educativa rehegua, ijeporavopýva. Ha’ekuéra opropone ha oparticpáne hembiapórõ umi política social ha Umi recurso oñeme’ẽ tekombo’e ha cultura-pe, oguereko va’erã umi oñekotevẽva reheguágui, ha oñeme’ẽ va’erã cultura-pe, peteĩ por ciento (1%) jepe Tetãmini presupuesto oejecuta terã ojejapo embargo umi bien ha renta opaichagua oñeme’ẽ va’ekue tekombo’e ojejerurehápe, terã opa ary. Upe Mbo’ehára Rembiapo rehegua ome’ẽ va’ekue umi organismotee oïháicha ley Tetãguasu terã Tetãmini reheguápe. Umi Táva rehegua oiko ijeheguiete opa ambue poder-gui, ko Constitución, ha umi Carta Orgánica Táva reheguápe Mavave mburuvicha nidkatúi omomarã upe táva autonomía-pe, oĩva ko Constitución-pe, ha sapy’a Legislatura ikatu ojapo peteĩ táva pyahu upe centro poblacional ohasarõ su (1.000) tekove, ojejuhurõ péicha censo nacional pahaguépe. Upe ley avei ome’ẽne táva pyahu yvyjere, ha umi Ley ome’ẽ jurisdicción territorial opa távape. Ko’ãva oñeha’ã va’erã omongakuaha umi ipytyvõ ha avei umi ifacultad opaite ijurisdicción peve. Upéicha avei umi táva oguereko hetavéva tekove Táva ñesambyhy oiko peteĩ Departamento Ejecutivo ha peteĩ Departamento Departamento Ejcutivo renondépe oĩne peteĩ tekove oñehenóiva Intendente, oiporavo va’ekue upéicha avei ojeporavóne fórmula-pe peteĩ Viceintendente-pe. Mokõive opyta irundy (4) ary opa rire, umi fórmula ojojáva oñondivéi, ha upe jeporavo oikóne mbohapypa (30) ’ára jepapa opa oimérõ pore’ỹ, suspensión, terã ambue impedimento temporal, terã provisorio. Sapy’a oimérõ oimérõ acefalía absoluta terã definitiva, ohenói va’erã jeporavorã mbohapy (3) ’arahápe, omomba haguã upe período opytáva, pévagui hembyguive peteĩ (1) ary jepe, ha ojejapóne upe jeporavo porundypa (90) ’ára upe ñehenói oiko rire. Ojepovórõ opaite concejal, peteĩ Távape, ojesortea va’erã araka’e pevépa ohupytýne imandáto kuéra, poteĩpa (60) ’arahápe, ojejapo rire Concejo Deliberante, ha upérõ ojerespetáne umi naturalizado, oguerekóva po (5) ary hesegua, ituichávama ha ta ha’e upe Táva jeporavo rehegua va’ekue mokõi ary upépe, olee ha ohaí kuaháva Tetãguasu ñe’ẽme, ha oíva umi registro especialpe táva oguerekóva. hembiapo kuéra ajápe. Ha’ekuéra oguereko responsabilidad civil hembiapo aigue terã ojapo’ỹvare imandáto jave. Ikatu oñemosẽ, oimérõ inhabilidad, oguahẽ va’ekue ichupe hasyrõ hete terã Ohenói ojeporavo haguã umi Táva ruvicha ha h’ei va’erã oimépa validez terã nulidad umi tembiapo ha sueldo reheguápe. Umi tembiapo guasu ha tape jejapo, óga apo táva pegua, umi parque ha paseo público; Ojogua, oadministra ha ovende opa táva mba’e. Ovende hagua oñekotevẽ dos tercios (2/3) demolición óga jejapo rehegua, ñemongu’i, ñemboi ha jereraha umi mba’e ha mercaderia Oñe’ẽ me’ẽ Tetãguasu, Tetãmini, ambue Táva ha umi sociedad civil organización ndivéi, cooperativa, mutual ha opavave ohekáva bienestar general. Ko’ãva oñemoĩne peteĩ registro-pe, Oiporúne umi facultad oĩva inciso 30 ñemyakã’i 75 Constitución Tetãguasu pegua. Umi Táva cuerpo electoral rehegua, ikatu ohenói audiencia pública-pe oñemongeta electorado táva rehegua. Ha’e obligatoria avei, oime mboyve upe tratamiento legislativo umi ñemoambue umi bien público jeporu terã mba’e rehe. electoral-pe táva reheguágui. vinculante-pe umi icompeténcia kuéra mba’e reheguápe, ndaha’éirõ presupuesto rehegua ha umi ndikatúi ohupyty umi nombotýi va’ekue gueteri imandáto peteĩ (1) arýpe, ha avei umi hembývape jepe poteĩ (6) jasy opa haguã upéva. Upe jerure oñemoĩ va’erã Tetãmini Junta Electoral renondépe, ha péva ojuhu rire hese umi observancia oje’éva tenondérupi, ohenóine consulta popular porundypa (90) ’árape, oñemoĩ rire mburuvicha ndikatúi oñongatu umi fondo terã elemento Tetãguasu Estado ome’ẽ va’ekue umi Umi Táva recursotee, nomomarãiva umi oĩva ley terã convenio-pe, ha’e ko’ãva: Opa recurso ome’ẽva ley umi Távape. Umi recurso inciso 3), 4) ha 5) oje’éva ko ñemyakã’íme, oñemondóne umi távape forma no Sapy’a peteĩ Táva oñecondenárõ opaga haguã peteĩ deuda, umi irenta ha opa imba’e haguã upe pago, poteĩ (6) jasy hápe, opyta rire firme sentencia. Mba’eveichavérõ ndikatúi Mba’eveichavérõ oñeme’ẽne poteĩpa ’ári por ciento (60%) umi recurso corriente táva mba’e guigua. Umi funcionario jeporavo pyre ha umi oguerekóva alta jerarquía Táva pegua, Umi Táva ikatu ojapo organismo de control hacienda municipal rehegua, oguerekóva kuéra ojeruréva, mba’eveichavérõ ndikatúi oñenega ichupekuéra. municipal ñemomarã, ha umi táva mburuvichahápe ojeaplica haguã, ikatu avei ombohasa Umi Carta Orgánica ikatúne ojapo upe figura vecino kuéra defensor rehegua, ha upépe oje’e va’erã, mba’éichapa oñemoĩne pévape ha mba’évapa umi ifunción. regional.Tetãmini omomarandu va’erã Távape opa umi tembiapo ha servicio Estado Federal terã Tetãmini mba’e nomomarãirõ, umi Táva opyta ijurisdicción reheve umi lugar municipal rehegua oñehenóine, debate parlamentario mboyve, peteĩ Congreso municipal, ha ñembyai guasu, ha péva ndohasái va’erã pokõi (6) jasýpe. Upe interventor ohenóine jeporavorã poteĩpa (60) ’árape, icárgope oike rire guive, ha upe oñehenóine peteĩ Convención-pe oguerekóva umi representante ojeporavo va’ekue tetãygua pyvéi facultad ojapo terã ojapo’ỹ haguã umi reforma Tetãmini Constitución rehegua. Araka’e ha mba’éichapa oikóne Convención ha quórum oikotevẽva. Mba’e plazo-pe ojapopáne hembiapo kuéra. Oguereko facultad oñekotevẽva oñe’ẽ haguã umi punto oĩva inciso 1), 2), 3) ha 4) ñemyakã’i Umi norma Convención ome’ẽva ojekuahauka va’erã uperirete, ha ojererekóne ko Constitucón teko porãve umi Tetãminíme oikóva peguarã, ha toime umi comunidad desarrollada ha integrada. oiko umi tembiapo guasu kuére; agroalimentária ha forestal, avei turísmo , toñemoporãve opa mba’e upe cadena productiva Upe órgano consultivo ha’e colegiado, umi actor oĩva ñemyakã’i tenondegua reheve, Ijapytepekuéra oĩva’erã opa region Tetãmini yvypegua, oguerekóva umi táva representante, umi espacio marítimo ha insular heseve kueragua, ko’ãva ha’eháre Tetãguasu vyvtee. Umi yvy ñerenohe jevy, ha upe soberanía jerereko paite ojerespetávo umi upépe oikóvape, ha umi ojererekóva ha oĩva ko Constitución-pe, ha sapy’a upe jejapo’ỹva’ekue ha’érõ irrazonable upe ohupytývape iderecho individual terã colectívope, ikatúne ojejerure ha oñeme’ẽva’erã ichupe peguarãite, ha ojedecidi haguã añoite. Umi norma osẽva ko refórmagui, ojejapo terã oñemyatyrõne, ha oñesanciona va’erã mohapypa peteĩ (31) jasy 2008 mboyve, sapy’a noiméirõ ambue ’ára. Umi mburuvichatee ojapo va’erã upe aja umi medida oñekotevẽva oñegarantiza haguã añetehápe umi derecho pyahu oĩva Umi democracia semidirecta instituto oĩva ko Constitción-pe, oñemoingo va’erã voite, ha ombohekoviáne umívape nomomarãi guive umi oje’éva ko Constitución-pe. ’árape ojoakykuéri péva oñesanciona rire. Upérõ umi juicio político oñemoñepyrũva, oma’ẽne aliánzape, ndaha’éiva upe Aty Guasu Presidente rehegua; ha mboyve, icompeténcia kuéra ha’éne umi oĩva ordenamiento jurídido ko’ãgaguápe ome’ẽ va’ekue Fiscal General-pe, ha ko’ãva umi función cargo pyahu reheguáre. Investigaciones Administrativas oñepyrũ va’erã omba’apo hembiapokuérape añetehápe, ha Upe ley Orgánica Táva kuéra rehegua, oñemoĩ porãvéne ko Constitución mandato ndivéi, ha upérõ umi táva osancionáne terã omyatyrõne icárta orgánica kuéra, sapy’a oikotevẽrõ, umi diversidad geográfica-pe. Oñema’ẽ porãve va’erã avei, oñepytyvõ haguã, upe Táva Apipé Noñemomarãi guive upe oĩva ñemyakã’i tenondeguápe, upe piso masa coparticipable ha’e índice ko’ãgagua opaite táva rehegua pyvéi, ha oñemoĩne upégui peteĩ por ciento (1%) hembýva, Estado Tetãmini rehegua, ha umi táva, ojapo va’erã coordinación económica ha Upe porcentaje mínimo recurso rehegua ( peteĩ punto porcentual) oñeme’ẽ he’ise oñeme’ẽha, umi detenido terã condenado beneficio peguarã, sapy’a Estado nomoĩrirõ umi actoitépe ’ára junio pa 2007-pe. Opa Estado Poder ha umi mburuvicha Tetamini ha Táva rehegua, Constitución-pe umi acto público oikóva arete patria reheguápe. mbohapypa (30) ’ára ojoakykuéri péva ojepublica rire. peteĩ y rembeʼýpe. mitã po'i pirumi. Ha, peteĩ karai, oñomongeta ñepyrũ. osẽ imaĩna he'i: Tuichaite mba’e niko pe ojehúva: kakuaáva ha mitârusukuéra, Guarani ñe’ê rayhuhára añetete, ojepytaso Facebook ha Twitter-pe ñane Avañe’ê rayhupápe. Mbeguekatúpe, ko’ê ko’êre, Guarani ñe’ê oñemombarete oparupiete. Ohasáma umi ára vaiete ojejahéi ha oñemboykehaguépe ichupe. Ko mba’e porâite ojehúva niko ohechauka avei ñandéve peteî mba’e tekotevêva jahechakuaa: jajoajúramo avave ndaikatumo’âi ipu’aka ñanderehe. Ko’áĝa niko ñanderetavéma, ñanderetáma ha ñande yvytúma. Nañakirirîvéima. Jahupi ñane ñe’ê ha ñahenduka taha’eha’évape ha upéva iporâ. Piro: Ñe’ẽtéva ÑANE ÑE'Ê PARAGUAI PARAGUAY BILINGÜE He’iséva: Yvyramáta karape ha ikarëva. Heta hogue hakäre, hu´ä gotyo hovyü ha iguy gotyo sa´yju. Ipire sÿi, otiritiri ipukukuévo ha ojepokóramo pe ipererïvévare ojei. Ipoty hovyü, hi´a pytähü overa asy ha okaru hese guyrakuéra Ingyaterrañe'ẽ: Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 12:31, 20 jasypoteĩ 2008. Ko yvy tuichakuére http://www.tekoarandu.org/index.php TEKO ARANDU ha'e peteĩ mba'e ojejapóva mokõi ñe'ẽme ha ñepytyvõpy, he'ise karai ñe'ẽme "Modo Sábio de Viver". Ko mba'ére oñangareko umi mbo'ehára Te’ýikuepegua. Ko yvy tuichakuére Ojeʼétava oñepyrũ hag̃ua pe rreunión (3 min. térã saʼive) Mekúrio hérava avei Mercurio ha'e peteĩ mbyjajere itaembo oĩ Mbyjajerety Kuarahy reheguape. Ha'e peteĩha mbyjajere kuarahy guive ha mbyjajere michĩvéva Mbyjajerety Kuarahy reheguápe. Mekurio ndoguerekói jasy ha hi'aguĩtee Kuarahýre. Ko ñe'engue "Mercurio" ou latinañe'ẽgui, ha he'ise "Tupã Ñemúgua". Mbyjaku'i ováva · Mbyjajere michĩ (Mbyjaveve (Mbyjaveve Ku'asã) · Mbyjausuveverusu · Yvágamba'e Netunomboypýri (Kuiper Ku'asã · Apu'a ha'eño) ) · Mbyjausuveve (Oort Arai) Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 18:25, 30 jasypakõi 2014. Cecilio Ramón Coronel Gómez ndive niko rojokuaa ore mitârusu guive. Mokôive roñemoarandúkuri mbo’ehararâ ha upégui ha’e ohókuri -1980 riremi- táva Ka’aguasúpe ombo’évo ñane Avañe’ê. Jepémo ijetu’u upérô Guarani ñembo’e, ha’e noñeme’êikuri ha hembiapo porâita rupive omokyre’ŷ heta mitârusúpe ohayhu ha omombareteve haĝua ñane ñe’ê Guarani. Avañe’ẽ Guarani: peteĩ ñe’ẽ porã Avañe'ẽ: Libreville Avañe'ẽ: Ynambu Takuapi (karaiñe'ẽ: bambúes) takuara’i térã takuara po’i osẽva ysyry rembe’ýpe térã ka’aguýre. Puruharakuéra ko ñemohendáme he'i oikuaa oñe'ẽ griego antiguo Ko'ã yvypóra oñe'ẽkuaa hyãsiañe'ẽ. 10 jasykõi ha'e irundypa peteĩha ára arygua. gnwiki Ñemohenda:Marfil Rembe'y “PYHARE ÁRA MBOYVEGUA” Upe jasyapy pyhare py’aguapy aja, Mburuvichapavê ojesareko iguarinikuérare. Ku ta’ânga hesakâporâ’ŷvaicha ojehecha hetemimi, ojehe’áva pytûmby heko vy’a’ŷva ha ikangývare, ka’aguy ryapu pa’ûme, omanombeguekatuhápe ohóvo tekove ha opa mba’e. Karai ñorairôhára ojesareko hesekuéra sapy’ami, ha upéi ñe’ê pyrusúpe he’i: -¡Guarini 43-ygua, peñembosako’i! Irundy guarini ojehechauka ichupe. Ndaiporivéima ambue. Umi irundysa upe atyrusuguigua ndaiporivéima osapymijoáma hikuái umi karugua kirirî apyra’ŷva ruguáre, táva ho’apáva guy rupi, yvykua guarini ojo’ova’ekue pa’û rupi. Umi irundy kuimba’e iñapysê, pyhare aho’ípe, ñembo’yhápe, tovasýpe, jepytasópe. Ha peteî ta’ânga iñipytûvante oñemotenonde. Peteî mba’e kakuaa oñemyatymói hi’ári. Upe kuimba’e oguereko ñane retâ poyvi. -¡Guarini 40-ygua, peêháma!- osapukái upe karai ha’éva heta tava ruvicha. avei ñaiméramo hendive, ñaneañónte ñañeha’â, mborayhupy taruma’a ha karanda’ýpe iparaguáva, Jojaha -kuimba’ekuéra ha kuñakuérai- oha’ârô katuete. ha’e imarangatuvéva ha oñembyai’ŷva kuña oikovéva; Paraguái, Ñande Kuñakarai Marangatu Maria Mara’ŷ Paraguaypegua, 7 Jasypokôi 2007-me Temimbo’e apouka reheguáicha, amokuave’ê ko che oútava oñemondévo ha’e tembireko oikovévare. ñemenda akointerâme upe imbo’epy omohu’âvare ndive, ha’e Ko ñane retä niko hetaitereíma oiko asy. Mburuvichakuéra ombyaty imba'eränte ha hesarái umi imboriahuvévagui. Péichante ágä peve. Stroessner okúirö upe 1989-pe ha'etevaichava'ekue ára pyahu hesakätaha ñane retäme ha ñane retäyguárape guarä. Oje'eva'ekue upérö opataha tukumbo ha ñemonda. Avei jeiko poräve ohupytytaha enterovéape, ndaha'éi matamáta kuetépente. Roraima ha'e peteĩ tetãvore Vrasilpe. Vrasília ha'ehína táva guasu Pindorama, oĩ mbytépe tetã retãme. Ko távape oiko 2.455.903 ava (2007 ary). 2 jasyapy ha'e papokõiha ára arygua. Heta tapicha omomba’eguasúva ha ohecharamóva PUHOE SÂSO rembiapo ñane retâ rayhupápe, ijatýkuri upépe ha jepopete pa’ûme oguerovy’ákuri umi 20 ary ombotýva ha upekuévo omomaitei py’arorýpe jopói guasu ñeme’ê ñoha’ângahára José Luis Ardissone-pe. Upe aty guasu oñepyrûkuri kuñakaraiLizza Bogado remimbo’ekuéra jeroky, purahéi ha ñe’êpoty rupi, upéikatu Fátima Fernández opurahéi avei. Umíva rire karai Benjamín Fernández Bogado oñe’ê Puhoe Sâso 20 arambotýre, oikuave’ê jehechakuaa mbo’ehára José Luis Ardissone-pe ha omoîkuri ipópe pe jopói guasuete. Ipahápe, Lizza Bogadoombojopóikuri maymavépe ipurahéi neporâmbáva rupi. Yvateamérika ha'e peteĩ yvyrusu Amérikape. Ipukukue rupi, 24.315.410 km² Invictus (ñe'ẽpoty) - Vikipetã “Invictus” niko peteĩ ñe'ẽpoty mbykymi ohaiva’ekue ñe’ẽpapára Inglaterra-ygua William Ernest Henley, heñoiva’ekue ary 1849-pe ha omanova’ekue ary 1903-pe. Ko ñe’ẽpoty ojehaíkuri ary 1875-pe ha iñapysẽ’ypy arapýre ary 1888-pe. Ñepyrũrãme ndaheraiva’ekue. Osẽ’ypyrõguare oñemoakãnte R.T.H.B. ha’éva Robert Thomas Hamilton Bruce (1846-1899) tai héra ñepyrũha; péva niko peteĩ ñemuhára ha mbujape apohára ipirapirehetáva oipytyvõva ñe’ẽporãhaipyre apohárape. Téra “Invictus” (hekoverapýva, latín ñe'ẽme ijara’ỹva) omoĩkuri chupe Arthur Quiller-Couch omboguapýrõguare Oxford Book of English Verse-pe, ary 1900-pe. A’aguyjeveme’ẽ ñanderuvusukuérape taha’eha’éva Namomba’eguasúi okẽ juruvo'i, Ha ipohýiva ñembyepoti cherupytýva ka’irãime, Ñe'ẽporãhaipyre Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 13:01, 20 jasypoapy 2013. Peteĩha Ñorairõ Guasu . nañanduva’erãi aipo kane’õ. Che kéra yvoty guasu. Mba’erã, ma’erã: para que. Mitã kuña jukyete, Lo mitã sapukái, Ko yvy tuichakuére Ko yvy tuichakuére rembiapo. Yvaga remimbou. Yvytu ñemby. La moda.....29-40 Avañe'ẽ: Poyvi Venesuéla Avañe'ẽ: Ñangapiry SPL :: Ñe’ẽasãihára ypykuérava omoherakuãporãseve iñe’ẽ ha iñarandupykuéra Ñe’ẽasãihára ypykuérava omoherakuãporãseve iñe’ẽ ha iñarandupykuéra Ypykuéra heta aty pegua, omoakãva ipuhoekuéra, oñombyaty ko arapópe Estado mba’apohára ha avei Coordinación Nacional de Pastoral Indígena (CONAPY) pegua ndive. Oñeha’ãse hikuái joajúpe omombarete upa umi ypykuéra puhoe ha péichape ha’ekuéra tomoasãi porã ha hetave iñe’ẽ ha iñarandupykuéra. Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyha (PÑS) rérape omoirũ ko aty karai Ramón Barboza, omba’apóva Ypykuéra Ñe’ẽ Ñeñongatu ha Ñemoasã Moakãhapavẽme. Tembiporu, Marandu ha Iñemoasãi Motenondeha rérape katu oĩ karai César Palacios. Tupã ñe'ẽngue ryru Avañe'ẽ: Urumbe Avañe'ẽ: Masakaraguai ü Esse professor fala bem guarani. Upe mbo’ehára oñe’ẽ porã guaraníme. Avañe'ẽ : Mymba ñe'ẽndy - Wikcionario Aha jepi ahecha che sy oikóva Caazapápe. Guarani mbohovaikuéra iguapóva ha’e umi ombohapéva porandu pyahu Avañe'ẽ: Ñandu guasu Ivai, ivaietereirasa, ko mba’e ojehúva SNT-pe ha ndopytaiva’erâ opareípe. Opavavéniko jaikuaa ñane retâme oñeñe’êveha Guaraníme ha, aipórô, mba’éichapiko peteî pytagua oîporâ’ŷva iñakâgui oúta omboykese ñane Avañe’ê puru. Nahániri, upe mba’e ndikatuvéima oiko ha ndaikatuivéima ojejapo. Ko karai Jorge Pizarro ohechakuaava’erâ okuarukarêha, oîvaiha upe mba’e ojapóva; ha pya’e porâ omyatyrôva’erâ hape ha taimandu’áke oiko ha omba’apoha Paraguay retâme ha ápe oî aja tekotevêha ohechakuaa ha omomba’eguasu ñane retâ reko ha ñe’ê. ÑANE ÑE'Ê TEETE Avañe'ẽ: Nikšić (Avave ndaikatúi ojapo mba’e iporãva peteĩ hendápe ha upe aja ojapo mba’e vai ambuépe. Ñande rekove niko peteĩnte ndaikatúi ñamboja’o.) (Ha’e ojekutu ñane tĩ atãnguére, ñane rembiapo vaikuére oñemyangu’ipa. Ho’a hi’ári pe ñenupã oguerúva ñandéve py’aguapy ha ijekutukue rupi jakuera ñande). (Mandu’a, añete ha tekojoja ha’e mbohapy ñe’ẽ ojehaiva’ekue tatápe ñane retãme.) (Peteî ñehetûme reikuaáta opa mba’e aguerokirirî’akue). “Peteĩ mitã, peteĩ mbo’ehára, peteĩ aranduka ha peteĩ haiha ikatu omoambue ko yvóra”. “Ou haguére mitãmi, mitã ra’y oñeme’ẽ ńandéve. Chupe oñeme’ẽta pu’aka oisãmbyhy haguã. Ha oñembohérata ha’e: Mbo’ehára Imombe’upyrã, Tupã Imbaretéva, Túva opa ára oikovéva, Mburuvicha Guasu, Py’aguapy Reruha”. “Karai, máva piko che, nde reike haguă che rógape? Eréntena okuerataha, ha che rembiguái okueráta”. “Ajaposégui umi ndaikatúiva oje’e che tarovaha. Aipysyrõta che tarova reko amano meve”. Tetã Paraguái Tetãvore Paraguari Paraguarí oĩ ñembýpe tava Paraguái retãme. Oĩhína tetãvore Paraguaríme. Ko távape oiko 22.174 ava (2002 ary). Táva Paraguaigua, Departamento péicha avei hérava tavusu, opytáva 66 km tetã tavusu (Paraguaý)gui. Paraguarípe oñehenói "Cuna de la Independencia Nacional", pe 13 jasyteĩ 1811-me, paraguaikuéra Yegros, Gamarra ha Cabañas ha avei itropa-kuéra, omboguevi ejército argentino omotenondéva general Dr. Manuel Belgrano ñorairõ Cerro Mbaépe, ha péicha omopyenda porã Paraguái Sãso. 1775-pe Agustín Fernando de Pinedo ofunda ko táva peteĩ yvyty ári, oñemosẽmba aremi rire umi jesuita Paraguáigui. 18 jasypoapy 1960-pe oiko chugui Distrito. Kokue ha mymbañemoñemoña, ha avei tape porã orekóva, oipytyvõ Paraguarípe omog̃uahẽ hag̃ua heta hi’upyrã Paraguaýpe. Ha’e peteĩ táva ojehepyme’ẽhápe heta mba’e tapichakuéra rembiapo. Upéichante avei peteĩ tenda tekombo’e oguataha porãhápe. Oĩ cantera oñeguenohẽhágui itara’ỹi ha tovatĩ. Oñeg̃uahẽ hag̃ua ápe ikatu ojejupi mba’yruguatápe Terminal Paraguaýpe, ỹrõ Avda. Eusebio Ayala-pe, ohasaha rupi manterei mba’yruguata oporogueraháva Paraguarípe. Ojejúramo kuarahy resẽgui ruta Nº 2 rupi, oñeg̃uahẽ hag̃ua Paraguarípe ojejuva’erã ruta "Rogelio Benitez", 7 km ojehasa rire Eusebio Ayala. Paraguarípe opytava’ekue oiko heta español, oúva Burgos ha Andalucía-gui; chupekuéra ogustaitereími tóro ñemoñarõ, upévare ko távape ojekuaa “cuna de toreros” ramo. Yvakuéra jehepyme’ẽha ko tavapegua hyakuãmombyry ha oñeg̃uahẽ meme upépe oñeñemu hag̃ua; umi ñemuha opyta Ruta I yképe. Vy’aguasu táva ñangarekoha Santo Tomas ñemomorãha árape, oiko tóro ñemoñarõ, “toro moñaroha” ha avei Santo ñemboguata ohopahápe tavayguakuéra. Ruta ombojoajúva Paraguarí Piribebuy ndive oimenevoi pe tape iporãvéva ko tetãmegua, ha’e ombojoaju rupi heta tenda turístico, oipysóva tesa renondépe yvyty ha ysyry porã ag̃uiete Paraguaýgui. Barrio Kamba Kokue ohechauka oĩ hague tembiguái umi Misiones-pe. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 20:37, 7 jasykõi 2015. Aravai jere (karaiñe'ẽ: ciclón tropical) ha'e umi ara vai aty ojeréva ha omboyvytu hasy, ama vai orekóva avei. Umi aravai jere imbarete ou yvytumi he'õ, pe yvytumi oñembohypy'ũva ojapo yvytu vai ha guasu. Ikatu hérava hurakã. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 00:30, 17 jasyteĩ 2014. (De: Purahéi mitã ñembotorore ha ñemongã, 1984) 31 jasypa ha'e 304° ára arygua. Tembiapo ipýpe ava oiko hag̃ua. Tembiapo ojejapóva yvypóra oiko hag̃ua ipype. Mba'eichapa ndepyhare, Avañe'ẽ: Vigo Peteĩ ára ndaje oġuahẽ hikuái Itakuruvípe karai Arnaldo Martínez, hembireko ha mokõive ta’ýra: Peru, ijypykuéva, ha Kalo’i katu pahaguéva; avei ou hendivekuéra karai Policarpo Centurión ha hembireko; ha karai Crispín Rivas hembireko hyeguasúva ndive. Ha’ekuéra oúkuri Kuruguatýgui. Oġuahẽ rire Itakuruvípe niko ojogapo hikuái mbohapyve ojoykére. Peteĩ tapepo’i puku opahápe ojogapókuri karai Policarpo, ha hóga rape yke akatúa gotyo ndaje ojogapo karai Crispín; ha hóga rape yke asu gotyo katu ojogapókuri karai Arnaldo. Mbohapyve ojoypypete, oikohaguéicha Kuruguatýpe. Peteĩ jasy ohasa rire, omano sapy’a karai Policarpo. Oñembyatypaitéje hikuái upérõ, hasẽjoaite, oñembo’e ha ambue ko’ẽ -pyhareve asaje rupi- ogueraha oñotỹ Policarpo retekue. Peru -karai Arnaldo ta’ýra ypykue- ndaje peteĩ karia’y hekororýva ha py’ỹinte jeko oho ojeroky ha ovy’a iñirũnguéra ndive. Péicha ndaje peteĩ pyhare -mbohapy ára karai Policarpo omano rire- ohókuri Peru peteĩ jerokyhápe, ha pyharepyte rupi osẽ oupa heseve ka’unungáre. Ha ndaje oikéta jave hógape ohecha sapy’a tape yképe oguapýhina karai Policarpo amyrỹi, ijao morotĩmba. Tuicha oñemondýi Peru ha pya’eterei oike hogapýpe. Omombáy túva ha sýpe ha omombe’u chupekuéra ohechava’ekue. “Mba’e karai Policarpo katu piko, ndeka’urapo!… Ha’e niko omanóma… Terehóna eke mba’e!”, he’íkuri chupe itúva ha okéjejekoraka’e. Upe mba’e oparei upépe ha upe pyhare. Upéinte niko, peteĩ arapokõindy rire, omano sapy’a avei upe karai Policarpo rembirekoremi. Oñembyatypajeýkuri hikuái, hasẽjoaite oñembo’e ha ambue ko’ẽme -pyhareve asaje rupi- ogueraha hikuái oñotỹ karai Policarpo rembirekoremi retekue. Karai Crispín jekoraka’e upe ombyasyvéva karai Policarpo ha hembireko ñemano. Py’ỹinte ohómiva’erã Policarpo rogakuemíme oñembyasy. Péicha ndaje, peteĩ asaje, ohóraka’e upépe ha oñemombo karai Policarpo kyhakuépe ha oñemyatymói. Upéi, ika’aruetémarõ, ohókuri ipiári hembireko hyeguasúva. Oñatõi chupe. “Crispin epáy¬ke… ka’arupytũma niko”, he’ívo chupe, osẽ oujeýkuri hogamíme. Ndoúigui iména, ohojeýndaje ipiári. Oñatõijey chupe ha upépe ae ohechakuaa iména Crispín omanohague. Sapy’ami rire, oñembyatypa hikuái, hasẽjoaite, oñembo’e ha’e… ko’ẽ rire -pyhareve asaje rupi- ha’ekuéra ogueraha ha oñotỹkuri karai Crispín retekue. Upe mba’e ojehu rire -mbohapy ára haguépe- Peru oñembosako’ijeýma ha ñemiháme, ohóraka’e peteĩ jerokyhápe. Pyha¬repyte rupi osẽkuri ha ojevy hógape, ha ndaje oikéta jave hogapýpe, hesaho sapy’a karai Policarpo, hembireko ha karai Crispín omano ramoitéva rehe. Mbohapyve ijao morotĩ reheve, oguapýhina tape yképe. Tuicha oñemondyijey Peru ha pya’épeko oike ha omombáy túva ha sýpe, ha omombe’u ichupekuéra upe ohechava’ekue tape yképe. Itúva oja’ojeýma chupe: “Mba’éichapiko rehecháta Policarpo, hembireko ha Crispín-pe?… Ha’ekuéra niko omanóma… Tereho eke!… Ka’u reheve niko oimeraẽ mba’e ikatu jahecha”. Peru katu ombohovái: “Nahániri che ru. Añetehápe, amo okápe oguapýhína mbohapyve”. Heta oñombohovái rire, osẽjoaite okápe; avei osẽkuri Crispín rembirekore hyeguasúva ha -oguerovía’ỹre- ohecha hikuái, añetehápe, umi mbohapy póra oguapývahína tape yképe. Upérõ, kyhyjepópe, oñepyrũ hikuái oñembo’e; ha oñembo’epa rire, karai Arnaldo rembireko osẽjekoraka’e he’i ichupekuéra: “Mba’éiko peipota?… ndapehupytýimba’epiko py’aguapy?… Mba’éiko peikotevẽ rojapo penderehe?”. Mba’evete nde’íri hikuái. Upeichaite jeko oikojeýkuri mokõi pyhare; ha upe pyhare mbohapyhápe, oñembo’epa rire hikuái osẽjeýndaje karai Arnaldo rembi¬reko oporandu: “Mba’éiko peipota?… ndapehupýimba’epiko py’aguapy?… Mba’éiko peikotevẽ rojapo penderehe?”; ha ndaje upépe ae oñe’ẽkuri karai Policarpo amyrỹi: “Ñandejára niko naoremoingeséi yvágape romombe’uỹre mba’e vaiete rojapova’ekue ko yvy ape ári”. “Ha mba’éiko pejapóraka’e”, oporandujeýkuri karai Arnaldo rembireko: “Ha’e… penemandu’ápiko jaikóramoguare amo Kuruguatýpe mba’eichaite pevépa jaikoasyetékurí, ndajakaruvéi hamba’e, ajépa?”, ha upéi ombojoapy: “Upépe niko oikókuri karai Venancio Rolón, ipirapire hetaitéva; hembireko ha ita’yra’ỹva; ha jajumboyvemi ojekukava’ekue, ajépa?”. “Héẽ, upeichaite”, ombohováikuri ha’ekuéra. “Crispín ha che niko roġuahẽ peteĩ ñe’ẽme, ha rohókuri roimo’ãgui karai Venancio ndaiporiha hógape, romondávo ipirapire ha áġa roimeporãmi rire rome’ẽjey haġua chupe. Upérõ niko ha sapy’areíramo ġuarã arahákuri che mboka. Che apyta okápe ha Crispín oike, ha nimbora’e karai Venancio -oĩva hógape- oñandu, ha imboka reheve ou ojuka haġua Crispín-pe. Ahechávo, añemotenonde hese ha ajukaitevoi. Upéi romonda pirapire ha roñaníkuri upégui. Crispín nomombe’úi hembirekópe hyeguasúgui; ha che katu namombe’úi peẽme akyhyjégui pendepochýramo ġuarã. Che rembireko añoitépe amombe’úkuri. Upévare, ore mbohapymínte roikuaákuri upe mba’e vaiete, ha’e… upévare avei Ñandejára ipochy orendive ha naoremoingeséi yvágape”, he’íjekoraka’e karai Policarpo amyrỹi. Upete guive ndojehechaukavéi umi mbohapy póra. Oiméne niko Ñandejára oñyrõmba’e chupekuéra… Avañe'ẽ: I su ary Ko yvy tuichakuére 12, 13. a) Mbaʼérepa jaguereko umi kualida iporãva, umíva apytépe pe mborayhu, ha upévare mbaʼéichapa jahecha umi jehasa asy oĩva ko múndope? b) Mbaʼérepa ikatu jaguerovia Ñandejára katuete omyatyrõtaha umi provléma oĩva ko múndope? 14 Reipotáramo peteĩ nde rapicha ndekuaa, mbaʼépa rejapóta? Remombeʼúta chupe nde réra, ajépa? Mbaʼéichapa héra Ñandejára? Heta rrelihión omboʼe heraha “Ñandejára” térã “Señór”, péro umíva ndahaʼéi téra tee. Umíva títulonte, ojeʼeháicha “rréi” ha “presidénte”. La Biblia omboʼe Ñandejára oguerekoha heta título. Umíva apytépe oĩ “Ñandejára” ha “Señór”. Upéicharõ jepe, la Biblia omboʼe avei Ñandejára oguerekoha héra tee: Jehová. Salmo 83:18-pe heʼi: “Nde, nde rérava Jehová, nde añoite haʼe pe Ijyvatevéva ko Yvy ape ári”. Nde Biblia ndoguerekóiramo ko téra, ikatu reheka pe informasión oĩvehápe, “Ñandejára réra: Mbaʼéichapa ojeporu ha mbaʼépa heʼise”. Upépe retopáta mbaʼérepa ndoguerekói. Añetehápe, Ñandejára réra oñemoĩvaʼekue hetaiterei vése umi kuatia la Biblia ojehaihaguépe. Upévare, Jehová oipota reikuaa ha reiporu héra. Upéicharõ ikatu jaʼe haʼe ojekuaaukaha ñandéve la Biblia rupive. 16, 17. Mbaʼépa ñanemboʼe koʼã título Jehová oguerekóva: a) “Ipuʼakapáva”? b) “Rréi opa ára g̃uarã”? c) “Apohare”? 20 Ñande ndaikatúi jahecha Ñandejárape pórke haʼe peteĩ espíritu (Juan 1:18; 4:24; 1 Timoteo 1:17). Upéicharamo jepe, la Biblia omombeʼu mbaʼeichaguápa haʼe. Pe salmísta heʼihaguéicha, nde avei ikatu “rehecha Jehová imbaʼeporãha” (Salmo 27:4; Romanos 1:20). Reaprendevévo Jehovágui reikuaavéta chupe, ha upéicha rehayhuvéta ha avei reñemoag̃uivéta hese. Pe mborayhu oguerekóva peteĩ túva itaʼyrakuérare, ohechauka pe mborayhu tuichavéva oguerekóva ñande Ru yvagapegua Ka'avo ha yvyramáta pehẽngue ojapóva tesapemoñanga oipyhývo Kuarahy resape. Amo yvyramáta hogue sa'yju. Ambue ñe'ẽme[jehaijey] Ingyaterrañe'ẽ: leaf (en) Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Tetã Paraguái (Guarani) Mba’éichapa ndepyhareve! Avañe’ẽ Guarani: peteĩ ñe’ẽ porã: Chipa asador (yvyra rakãngue) Ko yvy tuichakuére “Che aikuaa oñemoingove jeytaha chupe” “Nde reikuaa ne mitã guive Ñandejára Ñeʼẽ, ikatúva nemoarandu rejesalva hag̃ua” (2 TIM. 3:15). HETAITEREI estudiánte de la Biblia ningo káda áño oñemeʼẽ Jehovápe ha ojevautisa. Umíva apytépe oĩ heta mitãrusu ha mitãkuña michĩ guive oikuaámava pe añetegua. Péicha oelehi hikuái pe tape iporãvéva (Sal. 1:1-3). Oiméramo nde peteĩ túa térã sy oservíva Jehovápe, katuete hiʼãiterei ndéve ne família ojevautisa (embojoja 3 Juan 4 heʼívare). Avañe'ẽ: Syryko Avañe'ẽ: Uhéi Avañe'ẽ: Rrúda Temimbo'e oñemoarandúva Washington DC-pe opurahéi ñanemba'éva ha ijapytepekuéra karai Rigoberto Ijatyva'ekue upe mbo'esyrýpe Tembikuaaty ha'e oimeraẽ kuaa aty, hupytypapyre typekagui ha tekagui. Tembikuaaty ha'e kuaa hesakãitéva mba'egua. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 14:35, 8 jasyapy 2013. Reikuaaporãsérõ peteĩ mba'e, eike Vikipetã oĩva España ñe'ẽme, upépe eiporavo pe mba'e reikuaaporãséva ha embohasa upe mba'e Guaraníme. Orepytyvõsérõ: TEREGUAHẼPORÃITE. Rehechakuaa pytyvorã ha eñeha'ã, osẽ porã meve ndeve, pe ñeha'ãrendápe. Nepytyvõkuaa avei Vikipetã ñangarekohára. Ko'ág̃aite, romba'apohína 3630 jehaipyrére. Mba'e apopyrã rogue Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 06:52, 16 jasyporundy 2015. Tekovekuaaty ñemohenda Ypenaro'y (karaiñe'ẽ: albatros), ha'e guyra juehepehẽ oikove yguasúre. Ko guyra miokove opa nunga paraguasu Antártida pegua, paraguasu Py'aguapy, ha paraguasu Ñemby Atlántiko. Guyra oveveva tuichava. Ko guyra juehepehẽ oñemohendava irundy jueheguaty. Ypenaro'y oveve porãetehápe, ndomýiri katúva ipepo. Ho'u mymba michĩ yguasu pegua, pira ha ambue mymba oiko yguasúpe. Ko guyra oiko mbyatypyre, ha ohaitypo ypa'ũme. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 00:53, 17 jasyteĩ 2014. Puebla de Zaragoza, ha'e peteĩ táva Méhiko pegua, tetãvore Puebla itavusu. Ogureko 1.539.819 tavayguakuéra. Ko yvy tuichakuére A ñemoñe'ë mbyaupé. Guarani Avañe'ẽ GRN Avañe'ẽ: Vaka Avañe'ẽ: Taragui Ko yvy tuichakuére Гуараниgn: tupã rape; yvága rape Haumea mbyja'ekuéra - Vikipetã Haumea mbyja'ekuéra Haumea ha imbyja'ekuéra ha'anga. Ko mbyjajere michĩ Haumea oguereko mokõi mbyja'ekuéra yvypóra ojeikuaava.[1] Mbyjaku'i ováva · Mbyjajere michĩ (Mbyjaveve (Mbyjaveve Ku'asã) · Mbyjausuveverusu · Yvágamba'e Netunomboypýri (Kuiper Ku'asã · Apu'a ha'eño) ) · Mbyjausuveve (Oort Arai) Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 00:36, 17 jasyteĩ 2014. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 02:03, 8 jasyapy 2013. Guarani língua linda: peteĩ ñe’ẽ porã: Tembi'u - vori vori Ha’ekuéra omombe’úkuri UNASUR ojepy’apyha tembi’u hekoresâivare ha upévare omoñepyrûhague peteî tembiapo ndetuichapajepéva oñemomba’eguasujey haĝua umi hi’upy ha hi’upyrâ hesâiva ha nombyaíriva térâ nombohasýiva ñande rete. Gustavo Torres ha Antonio Cagna ojuhúkuri heta tembihai tembi’u ñanemba’etéva rehegua. Umi kuatia, ha’ekuéra omomba’eguasúva apytépe, oî omombe’úva mba’éichapa ojejapo hi’upyrâ avati, mandi’o, kumanda ha ka’águi. Ko’â tembi’u omohesâi ha omombarete ñande rete. Ko’áĝa rupi ñane retâme tembi’u hekomarâvante ojejapo ha oñehepyme’ê ha upéva ombohasypa mitâ ha kakuaávape. Iporâva’erâ oñehekombo’ejey ñane retâyguápe oñemitŷjey haĝua umi temitŷ ñanemba’etéva ikatuhaĝuáicha ojejapojey hi’upy hesâiva. 3) "Toje'e Oje'eva Nde Che Mba'ema" Guarani ehayhu ne amotare’ỹme (he’ihaícha Ñandejara ñe’ẽ) ndaha’ei tembiapo yvypórape guarã hákatu tupãrymbamipe guarã - Jorge Luis Borges gn - Avañe'ẽ ()[redaktar fonto] Avañe'ẽ: Victor Hugo Guarani ohechaporãkuaáva ha’e pe ogueroviava mba’ekuéra ndaikatuiha ivaíve Ñemohenda:Tekoha'ãngaty ta'angambyrygui - Vikipetã Ñemohenda:Tekoha'ãngaty ta'angambyrygui ISO 4217 ha'e umi tekorãty ojapova ISOrehe, opaite pirapire yvórape hag̃ua. Kuñanguéra ho'u mbujape Kuñanguéra ho'u galleta. Nemandu’ava’erâ ndepype oîha pu’aka ijojaha’ỹva opaite mba’e apoharâ, reikuaaporâvo nde rekosâsoha ha ikatuha ndepu’aka opaite mba’ére, nde ndaha’emo’âvéima po’a rembipuru nde ha’égui nde rekove renonderâ jára. Ha avave ndaikatúi nemyengovia nde rekove renonderâ apópe. Epu’â ha ejesareko yvytyrusúre ha nepytuhêke arasê pýri, nde ha’égui tekove mbarete pytu mba'éta piko ava rekove, mba'éta piko, Ñamandu, ha'a mba'e vokóinte Ñe'ã ñe'ê yvoty ha Ñemongeta Kito Kolõndive, topu'ãke ñane retã. 13. Ka'aguy Nhanderu Ojapo Va'ekue (Rio Silveria) Avañe'ẽ: Tetãvore Neuquén Ka La Onohi Mai o Ha'eha'e Tenda Pytã (Rrusiañe'ẽ:Красная площадь, Krásnaya plóshchad) ha'e peteĩ tenda Moskupe, Rrusia. Oguereko 70 m pyrusugui ha 330 m pukukuegui. Guive 1990 ha'e Tembiejakue Yvypóra rekogui (Patrimonio de la Humanidad). Ta'ãnga'ita Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 20:28, 8 jasyapy 2013. Mburuvi (karaiñe'ẽ: Imperio), tetã guasuete renda, oguerekóva heta jepokuaa ha heta ajengaturape. Mburuvi tendota osãmbyhy heta tenda, ha ha'eño osãmbyhy. Mburuvi hekosãsóva, iñe'ẽteéva, heko ha iñaranduteéva, oikoha heta yvypóra aty. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe CHE TÁVA PORà Che táva porã vy’a rerekua nde rehe ono’õ maymáva guyra Oñemombe’u chéve kokuehe . tamongerasy ku ahejáva’ekue. sapy’arãichante gua’u Ko'ã kuatiarogue ojoaju Yvytu rehe: Te'õ ‎ (← joajukuéra _ editar) Tukã (karaiñe'ẽ: tucán, lasioñe'ẽ: Ramphastidae) guyra guasu pytã. Guarani jerovia’ỹ ñe’ẽkuérare ombyai’ive jeroviapy raságui Mba’e pa (ha’e) ojapo? Eipe’a, upéva hína mborayhu, kuñami che angirû. Tetã Ñembyatypyre Samogitiñe'ẽ - Vikipetã Samogitiñe'ẽ Samogitiñe'ẽ (Žemaitiu kalba) oĩ ko ñe'ẽ Europape. Samogitiñe'ẽ ko Baltikañe'ẽkuaaty. Oñe'ẽ Samogitiape, aragua Lituañape. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 18:11, 7 jasyapy 2013. Áfrika Ratĩ ha'e peteĩ tendaguasu oĩ Yvatekuarahysẽ Áfrika-pe. Tetãnguéra ojejuhúva Áfrika Ratĩme ha'e Etiopía, Jimbúti, Somália ha Erityréa. Paraguasu Índiko rembe'ýre. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 13:31, 2 jasykõi 2018. Ricardo Eliécer Neftalí Reyes Basoalto, upéi ojeherova’ekue Pablo Neruda, heñoi’akue Parral, Chile-pe; ára 12 jasypokõi ary 1904-pe; itúva herava’ekue José del Carmen Reyes Morales ha omba’apo mba’yjuápe; isýkatu Rosa Basoalto Opazo, mbo’ehára, omanova’ekue Neruda heñói riremínte. Ojeheýikuri Santiago de Chile-pe, ára 23 jasyporundy ary 1983-pe. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 13:47, 8 jasyapy 2013. Ko’ã ára rupi jahecha ha ñahendu MOKÕISA ARY ÑANE RETà SÃSO (Bicentenario) rehegua opaite tenda rupi, ha upéva ñanembovy’a, vaicha pe tetãrayhu (patriotismo) oñeñanduve ha upéva iporã, ñanemandu’ami mba’éichapa oikókuri pe Sãso ome’ẽva ñandéve umi karia’y, karai ha kuñakarai Juana Maria de Lara upe pyharépe. Mba’emba’ére Ñane retã isãsose: - Batalla Cerro Porteño ha Takuarýpe ñesẽporãre. Aty conspirador-kuéra, oñomongeta ñemi jepi ogayguakuéra Martínez Sáenz rógape, ko’áğa ha’éva “Sãso róga” (Casa de la Independencia), oĩva tape 14 de Mayo ha Pte Franco ojokutuhápe. Ndaje Gobernador Velazco oikuaa tetãyguakuéra ojaposéva, ha upévare oñembopya’e pe pokatu jehekýi ojaposéva hikuái. Pe ára 14 jasypo, pyhare 22:00 aravo mboyve, oñehendu tupão Catedral-pe itapu (campana) ryapu, oĩ upépe mayordoma-ramo kuñakarai Juana María de Lara. Péva ha’e pe oporoñatõiva oğuahẽmaha aravo. Ára 15 jasypo, ko’ẽmboyve oje’e chupe pe jerure nomoneĩriramo ojeikepátaha hógape ko’ẽme. Upémarõ Gobernador Bernardo de Velazco omoneĩ pe mba’ejerure. Opavave tetãygua osẽmaba tapépe osapukái vy’águi Ñane retã sãso! Pe santo y seña oĩ ñane ñe’ẽ Guaraníme, ha péicha ñane retã sãso ojerosapukéi Guaraníme… Oheja Ñandéve, Ñanderekópeguarã, Mba'e Ivaíva Yma Guaré Ñe'ê Avañe'ẽ: Al Jazeera E hayhuvára'ùvaí ne ñe'ë shéve ty. Ndo jèayhuvári o ñe'ëngá rehe. Pyhare ha ára Heta jevy peteĩ tapicha oñeñandu poramivévo ohejáma pe pohã okueraite mboyve. Péva ha’e peteĩ pa’ã noguahẽi haguã hu’ãme pe pohã ñana jeporu. Upévare, ja’e jevy, omonguera porã haguã, Ha upéicha guyra apytépe oĩ va’erã peteĩ guyra ha’e hembi’urã voi. Ko guyra ha’e oipyhy va’erã ha ogueraha ho’u haguã. E assim, entre aqueles passarinhos haverá um que ele deverá comer. Esse pássaro Ha oĩ máva katu oipe’a imberukue ha ñakarangue ha upéicha oiporu ha oipyhy haguãma ka’avo kuña rehe. Umi tujáma voi ojapo upéicha oiporu haguã kuña kuéra ndive. E tem aqueles que tiram as moscas e Ha upeágui yma rupi oiporu kavure’i ka’avojarã. Ko mberu iporã avei ka’avojarã. Ha’e avei oipyhy kuñape. Ndaha’ei kuñape, ko mberu ombopaje entero mba’epe voi. Ombopaje mitã kuérape, kuña kuérape ha umi kuimba’épe Ha upéagui, yma, mitã noipohãnói kavure’ípe. Mitã kuimba’e oipohãno ramo, omenda rire ndoiko porãi haguã hembireko ndive. Ha mitãkuña katu ndoiko porãi ména ndive. Por isso, antigamente, não se Ñe’ẽ porã mba’e mitãreko - Literatura infantil: KÁSO ÑEMOMBE'U: TAVA'ÍPE OJEHUVA'EKUE KÁSO ÑEMOMBE'U: MAKA'I ÑEHA'ÂME OJEHUVA'EKUE KÁSO ÑEMOMBE'U: KURURU NIPORA'E *“Topami pe jepoyhu, ñorairõ ha pokarê. Ha’evémante oreave tesaýpe rojahu. Hi’ãma ore porayhu ipoty ha oñeñopê”. Ha che retá Paraguay. Teodoro S. Mongelós. mba'ére upéa Ñande ko yvy mba'e. Ndaha'éi ha'éva yvy ñane mba'e. ndaha'éinte voi ñanemba'e. Yvy ko jaiporúnte, Yvy ko ñande yma Ndaha'éi ñane mba'e ndaha'éi. Tetã Paraguái 5 Mba’éichapa oñeg̃uahẽkuaa upépe Ayolas opyta yvy gotyo tetãpýpe, ag̃ui táva Santiago de Misiones, San Juan Bautista ha San Ignacio-gui. Ha’e peteĩ táva hetahápe pirakutuha, opytáva 310 km Paraguaýgui, ysyry Parana rembe’ýpe. Arahakúpe hakukue og̃uahẽ 39 °C, araro’y aja katu ho’ysãkue ohupyty 0 °C. Ary pukukue oñemombytéramo hakukue 21 °C rupi. Ayolas-pe opyta Entidad Binacional Yacyretã. Kóva oñemopu’ã aja oñemohenda pe táva ikatu hag̃uáicha mba’apoharakuéra hóga “Mil Viviendas” ha “Villa Permanente”. Ajolas-guakuéra omba’apo mymba ñemongakuaa ha mba’e jehepyme’ẽme; avei pirakutúpe. Ayolas-pe oñeg̃uahẽ peteĩ ruta hũ osẽva Ruta I “Mcal. Francisco Solano López”-gui, Santiago rire. Ko távagui ag̃uiete opyta represa hidroeléctrica de Yacyretã, "país de la luna" hi’ag̃ui rupi opyta peteĩ ypa’ũ tekoha ndaijojaháiva Paraguáipe. Ojekuaave ka’aguy Arary ha heta yvyku’i ypererĩ ári ojepysóva. Ko represa ome’ẽ tembiapo heta tapichápe ko távaygua ha avei ijerereguápe; pévakuri paraguaigua ha argentina-gua rembiapokue. Ayolas-pe oĩ peteĩ Museo Arqueológico orekóva heta mba’e ojejuhuva’ekue upe jere rehe, umíva apytépe oĩ urna funeraria ypykuéra upe rupiguare mba’ekue ha avei ojehechaukahápe mymba ha ka’avo uperupigua. Ayolas táva iporãitereíntema pirakutuharakuérape g̃uarã, oĩ rupi hi’ysyrýpe pira neporãva vóga, piraju, suruvi ha ambue pira uperupigua. Playa Corateĩ y San Josemíme hetaitemi tapicha oho ohasa arahaku aja. Tupão San Josemíme oĩ peteĩ Tupãsy Maria henyhẽva kapi’ígui, oúva yma jesuita-kuéra tiémpoguima. 18 km Villa Permanente-gui, opytáva Ayolas-pe, ojejuhu peteĩ yvy guasu orekóva 100 hectárea, oĩhápe mymba opaichagua oikove ha ikatuhápe oñemoña hikuái; péva héra Refugio de Atinguy. Ko tenda mymbakuéra oñemo’ãháre oñangareko Entidad Binacional Yacyretã 1982 guive. Oĩ tapicha oisãmbyhýva umi tape po’i rehe mbohupa ohóvape. Umi mymba upe jere rehe guare oñemo’ã ha oñeñongatu ikatu hag̃uáicha ojekuaauka ha oñemboguata programa oñemoñaña mbotávo péicha sãso’ỹme mymba omamombakuaáva. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 20:42, 7 jasykõi 2015. Tetã Paraguái Tetãvore Ka'asapa Távayguakuéra 5.934 ava Buena Vista tavasu Paraguaigua, Ka'asapa departamento-gua, heñoiva’ekue tetã ñe ñemohenda tavakuéra ñemboja’o rupi, 25 jasypoteĩ 1945-pe. Pe héra añetehápe omoha’angahai tekoha porãite ha’éva ko táva. Hakukue ñamombytétaramo 21ºC rupi, arahaku aja katu og̃uahẽ 37ºC peve ha araro’y aja 1ºC peve. Buena Vista opyta departamento okyvehápe Paraguáipe, upévare upe región iporã añete ñemitỹ ha mymba ñemongakuaarã. Kokuépe oñemba’apove pépe ha avei vaka ñemongakuaápe. Yvyra jeheme’ẽme avei oñemba’apo. Oĩ tenda porã ohóva pe héra ”Buena Vista” rehe. Ysyry Caapiibary rembe’ýpe ikatu ojepirakutu porã. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 01:49, 8 jasyapy 2013. Cheua ñe'ẽ - Vikipetã Tetãnguéra: Cheua, hérava chicheua ha nianja avei, ha'e peteĩ ñe'ẽ, tetã Maláui iñe'ẽ tee. Amo 9.300.000 tekovekuéra oñe'ẽkuaa ko ñe'ẽme heta tetã Áfrika ipehẽngue ñemby kuarahyresẽme: Maláui, Mosambíke, Sámbia ha Simbámbue. Ko ñe'ẽ oreko Vikipetã ha'ete avei. Nde ikatu reho upépe ha ikatu reipytyvõ cheua ñe'ẽ vikipetãme. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 21:09, 24 jasykõi 2018. Tetã ñe'ẽ akã: Freedom and Justice (ingleñe'ẽme: «Tekosãso ha Tekojoja») (ingleñe'ẽme: «Tupã tovasa ore retã Gána») Táva tuichavéva Tetã Amandaje • Tavetã Joaju ipoguýpe Tavetã Joaju pegua Gána, héra tee hína Tavakuairetã Gána (ingleñe'ẽme: Republic of Ghana),[3][11] ha'e peteĩ tetã hekosãsóva oĩva Áfrika kuarahyreiképe, itekuái oikóva tavakuairetã ramo mburuvichavy rapépe. Ijerére ojejuhu yvate gotyo Vukína Fáso, kuarahyresẽ ngotyo ojejuhu Tógo retã, ha kuarahy reike gotyo pe Marfil Rembe'y ha ñemby gotyo ojejuhu paraguasu Atlántiko, parapyte Gynéa. Gána apekue rehe hetaite pytagua ohasa ohekávo itaju oñemu hag̃ua, avakuéra Poytuga pegua, Tavetã Joaju pegua ha Olánda pegua avei. Upévare, Gána retã ymaguare oñembohérava «Itaju rembe'y». Gána itavusu ha itáva tuichavéva ha'e Akra, itáva tuichavéva mokõiha ha'e Kumasi, Gána retã imbytépe. Ijapekue ohupyty amo 238 533 km2,[2] ha ipype oikove amo 24 223 431 tetãygua, Gána ha'e pe tetã tuichavéva 82ha ha tetã orekovéva tapichakuéra ipype 46ha. Gána Rekuái ingleñe'ẽme. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 08:53, 1 jasypoapy 2018. Ñongatuita herava avei Itañongatu ha'e apỹi kimi rehegua, kuarepoti Nunga porupyre ñongatu hag̃ua vakapi ha yvyra. Ha'e hatã ha hungy kuarepotiva. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 14:42, 8 jasyapy 2013. Heta tapicha oñembojákuri upepeve ohendúvo kuñakarai katupyry Joan Rubín-pe, oúva Estados Unidos de América-gui ha ha’éva ñane retâ ñe’êkôi resa’ỹijoha ypykue. Ha’éngo, ary 1968-pe, onohêkuri araresáre aranduka hérava “El bilingüismo nacional en el Paraguay” omboguapyhaguépe umi mba’e ombyatyva’ekue oîrôguare ñane retâme amo 1957 rupi. Mbo’ehára Joan Rubín omombe’úkuri opavavépe mba’eichaitépa omoñepyrûva’ekue upe hembiapo, mba’éicharupípa oiporavókuri Paraguáy ñe’êkôi ha avei imandu’a heta hembiasakuére oikórôguare táva Luque-pe. Omombe’úkuri ha’e oikuaa ha oikohague Georgina Correa ndive ha’éva Julio Correa rembireko ha avei he’íkuri Mbo’ehára Reinaldo Julián Decoud Larrosa ombo’ehague chupe ñane ñe’ê Guarani. ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI rérape, rome’êkuri ore jehechakuaa Mb. Joan Rubín-pe ohapykuehóre ñane retâ ñe’êkôi ha upeichahápe omoherakuâre, opa oikohague rupi, ñane retâme ojepuruha mokôi ñe’ê: Guarani ha Castellano. (Oñema’ẽ porã Guyra Retã ka’avy oñemyatyrõ hagua) Tembiguái, r, h, tero / ñe’êtéva Kamby (karaiñe'ẽ: Leche) mba’e hyku morotĩ, hi’upy osẽva máva kuña ha mymba kámagui. Kambire káma ipire saingóva ho’o ha ikamby hypávove. Péva ojehu máva térã mymba ikyráva oguejýramo, ipirúramo térã imemby kambupa rire. gnwiki Ñemohenda:España ra'ãnga'ita Avañe'ẽ: Vangúve Avañe'ẽ: Changái Avañe'ẽ: Ñe'ẽporãhaipyre Ko yvy tuichakuére Sevo'i (karaiñe'ẽ: lombriz) vicho ikangue´ỹ ha otyryrýva, ijape sỹi, hüpytãngy. Oĩ mbyky ha ipukúva. Oiko yvy guýpe. Okaru vicho´íre ojuhúva oikoha rupi. Oĩ opáichagua sevo´i, umíva apytépe oikóva ha okambúva tuguýre. Sevo´i yvy guýpe ojepuru ñamongaru hag̃ua pira ojekutukuévo. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 10:13, 1 jasypoapy 2014. Tetãvore Ka'aguasu, Paraguay _ PlacesMap.net Home - Paraguay - Tetãvore Ka'aguasu Tetãvore Ka'aguasu, Paraguay Ñama’êmbaitéjeko la Virgen Ka’akupe Pe ijuru pukavymi nombotuichái mba’eve Ñandekuéra Paraguáy hese ñanemandu’a Firefox mboguejy — Avañe'ẽ Ñanduti mba’epyahu Eikundaha pya’eve ha ñemiguávape Ehapykueho ñanduti pya’eve Firefox kundaha ñemigua ndive. Firefox ñemigua reko oguereko tapykuere mo'ãha ojokóva ñemurã. Umi tenda ñemohendapyre henehẽ pya’eve. Beta, Nightly, mboguatahára ñembosako’i Heta tetepy oĩ omo'ãva chupe apohára mba'eteéva ©1998–2018 pytyvõhára mozilla.org. pegua. Hembýva tetepy ehechakuaa Creative Commons ñemoneĩ rupi. Congreso de Paraguái Ojohayhúva ára Péicha tapichakuéra Guarani rayhuhára YGARUPApegua ojepytaso mbarete ñane Avañe’ê rayhupápe. Iporâ ja’e upe távape oîha kuimba’e ha kuña oñembokatupyrýva Guaraníme ha péina ko’áĝa omotenondevahína ko aty guasu ojehechaukatahápe opaichagua aranduka Guarani ñe’ê ha reko rehegua. Heta mba’e porâ ohechákuri temimbo’ekuéra. Péicha, oguatákuri yno’ô jerére, táva Itápe. Ojupíkuri Jaguarô yvyty. Okaru’imíkuri Paraguarípe. Oguejýkuri ha omomorâ hikuái ychororo oîva Mbatovi, Paraguarípe. Ojupijey ambue yvyty oîva táva Tovatîme. Upépe avei ohecha ha omomorâ hikuái tembiapojegua: ñanduti, aopo’i, ta’ânga yvyra ha ambue. San Bernardino-pe katu omomorâ hikuái tekoha ojeréva yno’ô Ypakaraíre. Upégui, ka’arupytûete, ojevy hikuái táva San Lorenzo-pe, IAB rovái, oñesêhaguégui. Avañe'ẽ: Olánda Mba’éicha ikatu reikuaa Ñandejára ojeruréva Máva rembiapokuépa la Biblia? (2) Mba’érepa restudiava’erã la Biblia? (3) 1. La Biblia ha’e peteĩ regalo guasu ome’ẽva Ñandejára. Ha’ete peteĩ carta omondóva túva ohayhúva ita’yrakuérape. Omombe’u ñandéve añetegua Ñandejáragui: mávapa ha’e ha mba’épa ojerure ñandehegui. La Biblia omombe’u mba’éicha ikatu ñambohovái problemakuéra ha mba’éicha ikatu jahupyty vy’a añetetéva. La Biblia añoite he’i ñandéve mba’épa jajapova’erã ñaime porã hag̃ua Ñandejára ndive. (Salmo 1:1-3; Isaías 48:17, 18.) mboyve. Oguereko ipype 66 libro’ikuéra. Umi kuimba’e ndohaíri ijeheguireínte. Ha’ekuéra ohai ha’e Ñandejára yvágape oĩva, ndaha’éi peteĩ Avañe'ẽ: Tetã Ñembyatypyre Ko yvy tuichakuére Ta'ãnga:Managua Nicaragua.jpg - Vikipetã Ta'ãnga:Managua Nicaragua.jpg Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Guarany: Avañe'ẽ (gn) Tekovekuaaty ñemohenda Yperana ytaguýva (Pygoscelis) ha'e ko guyra yperana jueheguaty orekova yperana michĩ iñakãyvoty'ỹva oikoveva Antártida ijerére. Ko'ãga oikove mbohapy yperana ytaguýva juehegua kuéra. Ko'ã guyra yperana oikovente Antártida ijere térã ambue ypa'ũ Ñembyamérika pegua ha Pyahu Selanda pegua. Ohaitypo ypa'ũnguéra Antártida pegua térã ku yvyrusu ipýpe. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 00:54, 17 jasyteĩ 2014. Tetãvore Ka'asapa, Paraguay _ PlacesMap.net Home - Paraguay - Tetãvore Ka'asapa Tetãvore Ka'asapa, Paraguay Mitã (neñu) / Mitãnguéra (neños), y non mitãkuéra.‎ Latinañe'ẽ achegety Gyresiañe'ẽ Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 00:02, 28 jasypokõi 2015. Eze 2:9–3:2. Ezequiel hoʼu vaʼekue peteĩ rróllo orekóva purahéi jaheʼo ha mensáhe oñeʼẽva ñembyasy ha tasẽ rehe (w08 1/7 páh. 15 párr. 6, 7; it-1-S páh. 823 párr. 9). gnwiki Rrumáñañe'ẽ Iporãmba! Ahecháma pe ñembosarái Brasil ndive, ha he’i hikuái ápe oñepurúva guarani ta’ãngambyrýpe. KO YVY TUICHAKUÉRE Og̃uahẽ vove upe ára, Ñandejára omondóta Itaʼýra Jesucrístope ha umi ijehérsito yvagapeguápe oñorairõ hag̃ua umi iñañáva kóntrape. Haʼekuéra oipeʼaitéta umi sufrimiénto oĩva ko yvy ape ári (Isaías 11:4; Apocalipsis 19:11-16). Jahecháma haguéicha, pe gérra de Armagedónpe oñehundíta “umi naiñeʼẽrendúivape umi marandu porãme, oñeʼẽva ñande Ruvicha Jesús rehe” (2 Tesalonicenses 1:8). Péro ñanemanduʼa vaʼerã avei Ñandejára ndoipotaiha avave omano, síno oipota umi hénte iñañáva okambia ikatu hag̃uáicha ojesalva (Ezequiel 33:11). Ha Ñandejára “ndoipotáigui avave oñehundi” pe Armagedónpe, heʼi ojepredika vaʼerãha umi notísia porã “oparupiete ko yvy ape ári, ojekuaa hag̃ua opa tetãrupi”, ha upéi og̃uahẽta pe fin (2 Pedro 3:8, 9; Mateo 24:14; 1 Timoteo 2:3, 4). Ha umi testígo de Jehová ojapo hína upéva, péicha umi hénte oreko oportunida oikuaávo Ñandejárape, okumplívo umi mbaʼe Jesús omboʼe vaʼekue ha oikóvo peteĩ múndo ndaiporimoʼãveimahápe gérra. Ko yvy tuichakuére ndéve onkarga upe mitã. osẽ porã hag̃ua hikuái. Ñane Ñe´ẽ Guarani: Jajepy´amonguetami hag̃ua Pa’i José Delrrosario Fernández Brizuela heñoiva’ekue ára 9 jasyapy ary 1957-pe, Tevikuarymi, Táva San Juan Nepomuceno-pe, oîva Tetâpehê Ka’asapa, Paraguay retâme. Upépe oike mbo’ehaópe mbo’esyry peteîháme ha upéi ohopa ipehênguekuéra ndive Yvyvo Tava’ípe ha upégui ou Enrramadíta mbo’ehaópe mbo’esyry mokôiha ha mbohapyhápe. Upéi oho San Carlos-pe oike mbo’esyry irundy ha pohápe. Ikaria’yriréma ojapo mbo’esyry poteîha, Tava’ípe. Ary 1982-pe oike Seminario Menor-pe, Táva Villarrica-pe ha upégui oike mbo’ehao Centro Regional Natalicio Talavera-pe. Ary 1982-pe oike Seminario Mayor Nacional-pe, Táva Paraguaýpe, oñehekombo’ehaguépe pa’irâ ha upekuévo avei Guarani ñe’ême. Upépe omoĝuahê ijapýpe iñemoarandu ary 1992-pe. Oiko ichugui Pa’i ára 29 jasypo ary 1993-pe, Tupâo Virgen de la Mercédepe ha ombo’aje chupe Avare Guasu Sebelio Peralta. Upeguive omyasâi Ñandejára ñe’ê heta táva rupi ha ramove oîkuri ko’âvape: Iturbe, Santa Rosa del Aguaray ha General Aquino-pe. Ko’áĝa ojevy Villarrica-pe. ñaha'ã guyra'i. oñe'ẽma jaku, ha'e ombojere Avañe'ẽ: Karakarakuéra guarani: jaguapytã (Avañe'ẽ) Kuatiarogue ojoajúva "Mba'erendy" rehe Ko'ã kuatiarogue ojoaju Mba'erendy rehe: WILBERTO OLMEDO niko are guivéma oiko táva Buenos Aires-pe, Argentina retâme ha upépe omotenonde peteî tembiapo omyasâiva ñane mba’etéva. Upéva rupive omoĝuahê tapichakuérape -puhoe rupive- ñane ñe’ê Guarani, ñande purahéi, ñe’êpoty ha ñande jepokuaa, oikehápe opaite mba’e ohechaukáva ñande reko teete. Ko kuñataî oñemboja Guarani Rógape oikuaaségui mba’etekópa ohohína Guarani ñe’ê ha reko tekombo’épe. Pe táva ha’e oikohápe omoñe’êkuri marandu, Internet-pe, ATENEO rehegua ha upévare oguahêvo ñane retâme ojeporekáma hese. ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI omoguahê heta aguyje Karai Héctor Lacognata-pe ko mba'e porâite ijapóvare. Hi'ânga'u opavave tapicha ijatýva MERCOSUR Amandajépe ohechakuaa ko mba'ejerure ha upeichahápe toñemoañete ko mba'e arete guive jaipotáva: Guarani ñe'êgui toiko MERCOSUR ñe'ê teete. KÁSO ÑEMOMBE'U: TAVA'ÍPE OJEHUVA'EKUE KÁSO ÑEMOMBE'U: MAKA'I ÑEHA'ÂME OJEHUVA'EKUE KÁSO ÑEMOMBE'U: KURURU NIPORA'E 2.- Canal 9 ningo umi he’ia ijehekuera karai guasu meme ha hikuai, ha noñe'êsei la avañe'ê. Ma’erâpa jahechaseve!!! Ani vetéke avave tomaña la hembiapokuérare !!! ÑANE ÑE'Ê TEETE Pe karupyhare oikókuri ojegueromandu’a haĝua GUARANI ÑE’Ê REREKUA PAVÊ aramboty peteîha ha upekuévo, peteîteî terekuára he’i haĝua hemiandu ha hembipota pe aty rehegua. Ñepyrûrâme oñe’êkuri Tembikuaajára Almidio Aquino, ha’éva Guarani Rerekua Pavê Motenondehára; upéi oñe’êkuri Tembikuaajára María Elvira Martínez de Campos, ha’éva Pytyvôhára Guasu; ha hapykuéri maymaite terekuára ijatyva’ekue. Upéi, oñemoñe’êkuri peteî kuatiahai omoĝuahêva’ekue Mbo’erekokuaahára Ladislaa Alcaraz de Silvero, ha’éva Paraguái Ñe’ênguéra Sâmbyhyhára ha he’ihápe ohecharamoha GUARANI REREKUA PAVÊ rembiapo. Avei, oñemoĝuahêkuri kuatia’atâ peteîteî terekuárape ha upéicha avei peteî jopói terekuára moirûharakuérape. Tembi’úrô oñemboguapýkuri mesa ári hi’upyrâ ñanemba’etéva: mandi’o chyryry, chipa guasu, bife koygua, vori vori, ha mba’e he’ê apytépe katu: kaguyjy, kiveve ha arro kambýre. Avei, Roberto Báez ombopu ysapúpe opaichagua purahéi ñanemba’éva. Péicha, mayma terekuára ijatyva’ekue, ohasákuri py’arorýpe upe pyhare ogueromandu’ahápe hi’aramboty peteîha. Avañe'ẽ: Mogandísio Ñande kasokuéra osẽva ko kuatiápe ikatu hína jaiporu mbo'ehao oĩva tavaháre ha okahárepe ave. Ikatu ojeporu klásepe, oñemokyre’ỹ haguã temimbo'ekuérape, opáichagua mbo'epýpe, ha'éva hína Ética, Democracia, Matemática, Tekoñemoirữ umía. ** Ñande kuatia ningo 5 hendápe oñemboja'o hína, ha peteĩ teĩme oĩ mitãnguéra rembiaporã tekohápe. Ha ipahaitévo hi’ã ombojoajupa hikuái hembiapokue ha ombohaity mbo’ehaópe voi umi arandu ka'aty ojekuaáva tekohápe. 25Heta ogwereko va'e-pe hetave ohekoviarõ-ta. Ha naimba'e rexakwaái va'e-gwi katu, oipe'apa-ta íxugwi. Ogwereko va'e gwive oipe'apa-ta íxugwi, he'i íxupe kwéry Hesu. 26Ha upéi katu omombe'u jevy Nhandejáry nhande ruvixarã rehegwa nhe'ẽ temitỹgwe rehegwa-rami: 30—Mba'éixa aikwaa uka-ta peẽ-my Nhandejáry nhande ruvixaha? Mba'eixagwa nhe'ẽ aiporu-ta pene mo'arandu hagwã, he'i íxupe kwéry. 31—Amombe'u-ta Nhandejáry nhande ruvixarã rehegwa nhe'ẽ temitỹgwe mostarda rehegwa-rami, he'i. —Oĩ temitỹ héry va'e mostarda. Onhotỹ ramo, mixĩ eterei. Mixĩve opamba'e ra'ỹi-gwi yvy arigwa-gwi.32Ha onhotỹ-ma rire, pya'e tuvixa. Entéro temitỹ-gwi tuvixave. Upéi hakãmby-ma. Upéa-rehe ojapo-ma gwyra gwaityrã. Hi'ã gwy-py ojapo, he'i íxupe kwéry Hesu, Nhandejáry irũ hetave tave oĩ va'erã rehegwa oikwaa uka-vy. 36Upéi ohejapa oho-vy ijaty va'e-pe hikwái. Ogwapy oĩ-vy kanoagwasu-py Hesu. Upéixa ramo ogweraha íxupe y-rupi y rovái. Oho ave hupive kanóa ambue va'e.37Ha upéi katu ou yvytugwasu. Opu'ã pu'ã-ma y. Oike kanoagwasu-py y. Upéa-gwi haimete-ma kanóa hynyhẽ y-gwi.38Ha Hesu katu oke oĩ-vy kanóa-py. Hemimbo'e kwéry kupe-py oke. Oke inhakãngyta ári. Ha omombáy-ma íxupe hikwái. Inhe'ẽ rupi opyta-ma yvytu. Okirirĩmba ete voi. —Ma'erã nde py'amirĩ upéixa? Nderejeroviáiry xe-rehe. Ma'erã nderejeroviáiry xe-rehe? he'i íxupe kwéry. (Aja rahã, kuja mujekwa. Jesu pandu py rahã, Tupã kotyhar ta heta ym te. Ma'e ra'ĩ ta'yr te mi, ame'ẽja saka. Pe, i'i atu te rahã, ixotyhar ta heta te hũ ta. I'y tiha te hũ, ame'ẽja saka, aja mujekwa katu.) Ko yvy tuichakuére La Biblia ohechauka Ñandejára omoĩmaha peteĩ fécha pe fínpe g̃uarã. Heʼi péicha: “Upe día ha upe óra katu avave ndoikuaái, ni umi ánhel yvagapegua, ni pe Taʼýra. Pe Túva añoite oikuaa. Pejesareko meméke ha peñatende porãke, cháke ndapeikuaái pe ára Ñandejára oiporavo vaʼekue” (Marcos 13:32, 33). Jahechaháicha, Ñandejára oiporavóma peteĩ día ha óra omoñepyrũ hag̃ua pe fin. La Biblia heʼi Ñandejára ojokotaha “opaichagua ñorairõ guasu” oikóva ko yvy ape ári (Salmo 46:9, ÑÑB). Heʼi avei: “Hekojojávamante oikóne ko yvy ape ári, ijoheipyrévamante hendáne ipype. Iñañáva katu oñehundipáne, ojehapoʼóne ko yvýgui” (Proverbios 2:21, 22). Ha heʼi avei Ñandejára ‘ombopyahutaha opa mbaʼe’ (Apocalipsis 21:4, 5). Avañe'ẽ: Leõ Avañe'ẽ: 7 jasyrundy Avañe'ẽ: Yvy Karolina mitâkuña kuéra San Pedro-pegua Tetã Paraguái (Guaraní) Ko'ã kuatiarogue ojoaju Ñemohenda:Tetãnguéra rehe: Kuatiarogue oñembosako'íva Avañe'ẽ: Tekuái reko Avañe'ẽ: Suinda ñu Firefox mboguejy — Avañe'ẽ Ñanduti mba’epyahu Ñandutiveve juruja ha opavavépe g̃uarã niko tembipuru porãite ñañomomarandu hag̃ua ha avei ñamba'apo hag̃ua oñondive. Upévare ore roipota ha roha'ãrõ yvypóra oñakãrapu'ãve ohóvo. Ñandtiveve rupive jaikuaa mba'epyahu, ñamboja'o opavave ndive jaikuaáva ha ñañandúva ikatuhag̃uáicha romyatyrõ taha'eha'e apañuãi oĩva ha ombohasa'asýva tapichakuérape ñande yvy ape árigua. Pe pa aryetápe jahecha oiko jaipotáva heta hendáicha. Avei jaiko moañetehárõ ñanduti jepurupy mba'eguasuete jave ñemboja'o térã ñorairõse, ñembyai jeikovai jejaposéguinte jejapopy añetegua. Rohechakuaa tekotevẽ ojepuru ñanduti hendapeve. Rojapose ko'ág̃a. Roñeha’ãta rojapo peteĩ ñanduti oikepahápe opavavete tapicha arapy pegua, mba’evéichagua ava oñemboyke’ỹhápe ñanduti jeiképe, oĩhápe pa’ũ peteĩchaite opavavépe g̃uarã. Roñeha’ãta rojapo peteĩ ñanduti omongu’éva tapicha ñe’ẽ, ava rekoite ha peteĩteĩ he’iséva. Roñeha’ãta rojapo peteĩ ñanduti omongu’éva jepy’amongeta, ñe’ẽ poravopyre ha umi oikopyre ojehechakuaáva. Roñeha’ãta rojapo peteĩ ñanduti omokyre’ỹva ñepytyvõ opaite tekoha ndive, oñemba’apohápe oñondivepa opavavépe g̃uarã. Peteĩ ñanduti ndoikomo'ãi ha'eño ijehegui. Avakuéra ha avei opavave omoĩva'erã tembipurupyahu ñandutípe ha jekuaapy ñandutípe . Mozilla he'i ha oikuaauka orekoha jehechauka ikatu hag̃ua omoambue hembiapo tenonderã. Jaheka tembiapo oñondive ava ha tembiapoha oparupigua oĩ guive orendive ha ojapo ñandutígui peteĩ tenda iporãvéva. Ñepyrũ 1 Ñanduti ha'e tekotevẽpy tuicháva teko ko'ag̃aguápe — tekotevẽtereíva kuaapýpe g̃uarã, ñomongetarã, ñepytyvõrã, ñemũrã, ñembosarairã ha ava'aty opavavete oikehápe. Ehecha mba'éichapa ñanduti oñeñanduka kuaatýpe. Ñepyrũ 2 Ñanduti ha'e peteĩ mba'e ava rembipuru arapyguápe g̃uarã ijurujáva ha jeikekuaaha. Ñepyrũ 3 Ñanduti oipytyvõva'erã opavave yvypóra rekove. Eikuaa mba’échapa omba’apo ñanduti Ehecha mba’éichapa omba’apo Mozilla ne ñemigua ha’e hag̃ua mba’e guasuvéva Ñepyrũ 5 Avakuéra oguerekova'erã omohendaha ñanduti ha avei imba'ekuaa pe ñandutípe. Ñepyrũ 6 Pe ñanduti jeikoporã tembipuru opárupi ha'e umi tembiapo tekotevẽpy (tembiapo katupy, mba'ekuaarã, hetepy), mba'epyahu, ñeĩha pehenguekuéra yvy arigua oparupiete. Ñepyrũ 7 Pe software reigua ha ijurujáva omongu’e ñanduti jekakuaa opavave mba’éramo. Eiko ore atýpe oĩ hag̃ua jekupyty. Eju ore apytépe temimbo'e myakãháramo. Ñepyrũ 9 Pe ñemurã jeike ko ñanduti ñemboguatápe ogueru heta mba’e porã, hákatu tekotevẽ ijoja viru rehegua ha mba’eporã opavavépe g̃uarãva. Eikuaa mba’éicha emoheñoikuaa tembiapo ñandutigua ha ambue Ñepyrũ 10 Ñanduti jepuru opavavépe g̃uarãva ñemongakuaa ha’e hupytyrã tuicha mba’éva, oguerekova’erã ára, ma’ẽag̃ui ha jejapose. Beta, Nightly, mboguatahára ñembosako’i Heta tetepy oĩ omo'ãva chupe apohára mba'eteéva ©1998–2018 pytyvõhára mozilla.org. pegua. Hembýva tetepy ehechakuaa Creative Commons ñemoneĩ rupi. Ogaygua ñembohaperã Umi pohã apu'a jurugua ojejuhu ary 1960 guive, ojeipuruite ogaygua ñembohaperãme heta ára guive. Ogaygua ñembohaperã ha'e hína ko tembiaporape ombohapéva ha oiporavóva mboýpa memby térã ta'ýra orekótaha peteĩ ogaygua ha mboýpa hi'aréne ku ára memby térã ta'ýra kuéra imbytépe heñói hag̃ua, heta jey ojejapo ku ogaygua ñembohaperã ñemboguéro rupi térã ñemoñakatu jehapejoko ambuéva rupi[1]. Aipórõ katu, kuña ha hogaygua ikatu oiporavo araka'épa avei hyeguasúne. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Avañe'ẽ: Arandupy Nde'i ýguýpáramo rangë. Hycuéra ñö ha'u. Ykarai (karaiñe'ẽ: Agua bendita) y pa'i ohasavava'ekue ñembo'e guasuhápe. グアラニー語, Guaraní, Avañe'ẽ [map] Flúor 6. KA’A JARÝI REHEGUA Kurupi ningo ama ha ka'aguy jára; ha'e rupi okakuaa porãopaichagua yvyra, hi'a yva máta oiva ha osẽporá temitÿngue. Ha'e ohasa hague rupi ndaje, mba'e ra'ỹi oĩva guive pya'e voi heñoimba; ipoty va'ekue hína, hi'apáma; ha michẽva'ekue hína oho yvate ỹrõopoñy yvýre, omyenyhẽmba oĩha. Vaka imemby potáva rye rehe opokóramo katu, katuete peva imemby mokõi ỹrõmbohapy. Ha onasére voi lo vaka ra'y, orretosáma pe ñúre, hesãi oveve rei. Kurupi ndaje ojogua índiope; karapetón guasu, sa jeka, pire anambusu ha haguepaite opárupi. Tuichaiterei ndaje hapi'a. Péva ipukuetereígui chugui ndaje, olia iku' áre, pono oikupy lia mba'e chupe. Hasy voi ndaje jaikuaa haguãhapykuere, ipyta jováigui ha'e. Kuña rapykuéri oiko jave, ndajaikuaái voi ohópa terãpa ou hína. Ha'e upéva opersegi; ndaipori kuña ogusta'ỹva chupe, taha'e ha'évaichagua: kuñataĩ, mitãkuña, guaiguĩ, omendáva, omenda'ỹva. Upéva rehe naiporái kuña osẽha'eño péicha asajekue hamba'e; ojuhúrõchupe Kurupi Ladóse, ojura va'erãla hapi'ápe voi ha ogueraháma chupe iguýpe. Upéicha rire opoi chugui he'ingue, terãkatu la mava opyta itarova upéi. Peteĩógape onaséramo ojoisýire siéte kuimba'e ojoyke'y ndaje, ndaha'éi mba'e porã. Pe sieteha peguágui oikose Luisõ. Ha ani haguãoiko chugui ndaje, onase rehe voi isy ha itúva omongaraika va'erãchupe siéte tupaópe ha ohupika va'erãTendota guasúpe. Upéicharamo añoite ojesalva. Katu noñepenáiramo hese ha okakuaa upéicha, ãga oguahé vove chupe la itiénpo, peteĩka'arúpente okañýma. Oho mombyry porã, mavave oiko'ỹhápe, ha upépe oñemboipaite. Uperire oñemoĩijuru tie'ỹ, oikarãi yvy ha iñe'ẽumía oñekambiapaitéma. Ojapajerei kapi'ipépe heta vése ha upegui opu'ãvo la hesa hendýma, ipyapẽumíva ipukupaite ha haguepaite opárupi. Opu'ãvo upégui, mavavéma ndoikuaavei chupe. Oikóma chugui peteĩjagua hũguasu, akãhy'akua, akãrague avovi; ijuru ryjuipa ha ikũsẽmba ohóvo, mba'e ne jerépe. Oĩramo vesíno oñugueitĩva hendive, hesa yképente voi omaña hese. Jagua umía oguahupa hese, ha osegi sãmbuku chupe hikuái, huguái hakambykuápe joaite. Upeva ndaje oho oguahẽsementériope ha oñemoĩojo'o umi omano ramóva oñeñotỹha. Omboja'opa ndaje la tetekue ha oñembyapajeréi hi'ári are porã, ha upéi ohokuevo ogueraha michĩmi ho'u haguã. Omano va'ekue rehente ndaje upéicha ojapo. Oikovévape ndaje oisu'únte, péicha osẽmbaite jave chupe oimo'ã'ỹhagui hamba'e. Ipariénte entérope ikatu oisu'u, si ha'e ningo ndoporokuaái voi. Hakatu ndaikatúi ha'e oporojukávo, Ñandejára nopermitíri chupe. Sapy'ante ikatu opoko ñanderehe. Upéva rehe oje'éva la ñañandúramo sapy'ante ipo ro'ysãvaíva opoko ñanderehe pytũmbýpe, ha ndajaikuaái mba'épa, upéva ha'e Luisõ. Upéicha ha'e ojapo máva oho potáva hína rehente, oje'eva. Ohasase ndaje avei ñane rakamby kua rupi, ỹrũñandehereise ñande syvápe. Upéicha ojapóramo ñanderehe ndaje, ha'e ojelivráma imba'asãgui ha ohejáma ñanderehe mba'e vai. Luisi rehe ndoikéi mba'evéichagua kyse, ndaha'éiramo ikarai pyre. Ha avei vála, ndaha'éiramo oñemongarai ha oñemongurusu pyréva. Oje'e ningo Luisõikatuha jajagarra, ñamopo'ẽramo rrúda rakãaséitepe ha jahypãi kurusu pype ichupe. Upekuevo ndaje ja'e va'erãhéra oguývo heta vése ha upéichape ikangy Luisõha ho'a oke. Ijypyrãndaje ijuru ryjuipa, upéi ãga oke ko'ẽmba peve. Ha upéichape ojekuaa mávapa la Luisõ, oikóva oñemotie'ỹlo vecino apytépe, ha oñemosẽtekohágui. Mitakuña neporãmba jepéva ndajeko hína la Ka'a Jarýi oje'eha. Iñakãrague ndaje sa'yju asy, iñapopẽmba, pe iku'áre oñenupã, ha ohohápe yvoty ryakuãvu rei oñuãmba ichupe. Ipajegui ndaje ha'e sapy'ánte oguata ka'aguy guasu ári, ha upéicha jave mombyry mbyry oho sapy'aitépe; terãavei ikatu oiko opamba'éramo. Hakate'ỹeterei yvyrakuéra, ysyry ha opáichagua animal'i mimi oĩva pe ka'aguy rehe. Upeva rehe ha'e ndocha'eiete voi péicha umi marikador tie'ỹrehe, oikéva omongy'a rei ysyry, ombohypa ykua terãojukapa rei tymba ka'aguy. Peichagua ndaje ha'e oipohano katuete voi, ojuhúramo. Ojuhuka chupe hapépe heta porãkure ka'aguy, ha upéva omyakãraku la marikadórpe. Mbegue katúpe ha'e osegi ohóvo umi animálpe, peteĩteĩojuka haguãohóvo. Ha oñeñandu'ỹre, pe ipahaitépe hembýva rapykueri oikeve ohóvo ka'aguýre. Oguahẽvo peteĩmavave ohendu'ỹhaguãme chupe, pe kure ka'aguy opyta oñeha'ãka chupe. Ha la marikador oñemoi ojapi, ojapi la kure ivalapa peve. Ha ohechámaramo ndoikei hese vála, ojepoi hi'ári kyse reve. Ha upéva ndoikéinte avei la kure rehe. Ha upépe la animal oñemoĩojedefigura: oñepyrũhesa hendy ha osẽitĩgui tata. Ojere ha oúma la marikadórpe. Péva ãga itarovaite ha osẽogueraha ipéchore umi javorái, ha ndohupytũiramo chupe la kure póra, opyta itavy nunga, ha hymba jagua umía opyta avei oryryipa, ndovalevéi mba'everã. Péicha Ka'a Jarýi oñeñanduka umi noñangareko kuaáiva hekoha rehepe. Ha opersegiháicha avei peichagua máva itie'ỹvape ndaje, imba'e porãiterei la marikador imba'e rechakuaáva ndive. Peichagua mava ningo oike jave ka'aguýpe, noikytĩreíri mba'eve, ha oitãtaramo yvyra hamba'e, oity itienpoitépe ha oikotevẽjavénte. Peichaguápe Ka'a Jarýi oipytyvõmbarete ha omorrendi chupe hembiapokue. Heta ningo oĩhe'íva Ka'a Jarýi ho'uha umi animal ojejukáva ha ojeheja rei pe ka'aguy rupi. Ha nahániri ndaje. Ha'e ndaje oguerahánte umíva oñotỹojepilla'ỹhaguãme, pono opyta rei hetekue umi jaíre. Sapy'ánte opytáramo animal ra'y oiko reíva isy rehe'ỹumírupi, ha'e oñangareko hese. Tamichĩmichĩháicha umíva, ha'e ndoipotái oiko asy terãojehu chupekuéra ivaíva. Ipaje rupi ndaje ha'e ndaipóri voi ñuatĩoikutúva terãvícho oisu'úva chupe. Ndojekuaái ni ipypore umi oikoha rupi. Katu ndaje sapy'ánte ojehechauka oñembo'abogádova hesépe. Ha la ha'e'ỹva ndaikatúi jahecha, jahekaveramo jepe chupe ka'aguy rehe. Jaikokuévo umi rupi sapy'ánte jahasa yvyra ñeno guy rupi hamba'e, ha jahecha osaingopa hese guembepi, ysypo'i, yva aju hamba'e. Upéva Ka'a Jarýi hína. Péicharamo ha'e oñembyao iñakãraguépe ha oguapy jeko omañana ñanderehe hína. Hakatu ñandénte ndaikatúi jahecha chupe mba'eichaitépa iporãupéicha jave hína. Yma ndaje Ñandejára ombou dejára ombou ombou ou ypýtaramo guare Señor Sanlamuértepe yvy ape ári, oñomongeta hendive ha omombe'u chupe mba'épa ha'e hembiaporã. "Hi'ára guahẽva guive nde rerútantema chéve", he'i chupe Ñandejára. Ha upéva ojopy Sanlamuértepe, ipy'a hatãiterei va'erãpy. Upémarõndaje Ñandejára oñe'ẽjey chupe: - Ani rejepy'apy -he'i chupe-, heta va'erãokyhyjéva ndehegui ha heta va'erãavei nderayhúva. Ha pono mavave oñe'ẽvai nderehe, che amoĩta mba'asykuéra. Upéicha rupi, oĩramo omanóva, mavave nde'imo'ãi "Sanlamuérteko ogueraha", sinoke "imba'asýnteko ojuka chupe" he'ínte va'erã. Uperire ndaje Sanlamuérte ojepya'py jeýnte. Opensa hína mboy mitãpa omotyre'ỹva'erã, ha mávapa omongaru ha omonde va'erãumívape upéi; mboýpepa avei oheja va'erãmena'ỹre terãtembireko'ỹre, ha umíva nombovy'avéi chupe. Upémarõndaje Ñandejára ohenói ha he'i mbarete voi chupe: Oho ndaje Sanlamuérte oipe'a la ita ha ojuhu iguýpe omumumba yso kyra. Ha upépe Ñandejára oñe'ẽjey chupe: - Ha máva piko omongaru ha ombyao umi ysópe -he'i chupe. Ha Sanlamuérte ndaje itindy upe guive, ha oguejy ojapo Ñandejára rembipota. Ou ndaje Miséria la yvy árí ha oñepyrũoiporu vai la poder Ñandejára ome'ẽva'ekue chupe. Ha ohechámaramo hetaitereípe ohodeha Miséria, Tupãme oipy'apýma mbeguekatúpe. Ha upémaramo ombou ipiári Sanlamuérte, ogueraha haguãchupe hendaguãme. - Eguapýna chera'arõmi sapy'aite -he'i chupe ha'e. Sanlamuérte ndaje ¡chiple! voi oguapy la Miséria síllape ha nopu'ãkuaavei. Ha la yvágape ndaje mavave ndoikuaavéi mba'eve Sanlamuértegui, ndohovéi. UpémarõÑandejára ombou Miséria piári mbohapy isánto ojeroviaveha: Santa Lucíape, hesa pysóre, San Pascual Bailónpe, sapy'ánte okañy mba'éramo guarãMiséria, ha San Miguélpe, sapy'a oikóramo guarãAña mba'e Misériagui. Ha la santokuéra ndaje ivare'a voi oguahẽvo, ha upémarõmbohapyvéva ojupi la mansana rakãme, ho'u joa hikuái. Ha upépe opytapa, ndaikatuvéi oguejy ni peteĩva. Ha ndaje la yvágape Ñandejára ndoikuaavéi mba'épa oikóva la yvýpe, omboúvante Miséria piári, ndohovéi. Upémarõndaje ha'ete ou oguerahávo Misériape. "¡Aju jahávo!" he'i ndaje chupe, katu Miséria oñembotavy chugui. He'i chupe: - Che ndoroipotavéima yvágape -he'i ndaje chupe-, reiporu rehe pe poder ame'ẽva'ekue ndéve reñembohory haguãcherehe ha che santokuéra rehe. Upégui ndaje Miséria oho Infiernopehaitéma oñekuã. Ha upépe ndaje mavavénte avei ndoikuaaséi chugui mba'eve, ivai ha ifajúto rehe. Ha upeicha rupi ndaje Miséria ou jey raka'e yvy ape ári, ha oiko ñande apytépe ko'ãgaite peve. Ñamano rire ndajeko yvágapente voi jahase, ha upépe ndoikéi la hekovépe oiko'ỹva'ekue Ñandejára oipotaháicha. Upépe ndaje oĩmbaite oñondive mba'e porãjaikuaáva ha jaipotáva guive ko yvy ape ári, ha opáma mba'e vai opáichagua. Opáma ro'y, mba'e haku, kane'õ, vísio vai, topehýi ha mba'asy umía. Ñandejára peguarãntema ndaje jaikove ha ha'e ome'ẽñandéve jajeruréva guive chupe. Tembi'u, umi hevéva, yva umía osaingopa rei ñamañaha gotyonte, katu ningo umía oĩjahecha haguãnte, si ndaipori la iñembyahýiva. Yvágape ndaje ndaikatúi oike ijuru tie'ỹva'ekue hekovépe, ojapo'ỹva'ekue mba'e porãhapicha rehe terãkatu ijapu va'ekue. Upépe mavavépema ndaikatuvéi ñambotavy. Heta ndaje oĩomano rire ohoséva he'i oho hague tupaópe, iñembo'ese hague terãkatu ome'ẽmante hague tupãmba'e oikotevẽvape. Ha la ijapúramo ndaje, Aña oñembohory la ánimare ha konenéipa ohova'api chupe iñe'ẽnguépe. Upéi ndaje la ánima ohasave va'erãha oguahẽpeteĩvarránkape. Upepe ndaje ojekuaa opupu y ky'a, ku plómo rykúicha hypu'ũva hína, ha mboipýri oĩmbaite lo demóño. Upeicha jave ndaje lo mba'e pochy oñemonde kavaráramo, ka'i ỹrõypéramo ha ojosu'upa hikuái upépe, la ánimape omoñuhãse hína. Upéi ndaje omombo hikuái pióla terãkadéna la ánima oĩha gotyo; ha péva ojagarra rire ipúntagui, oitironea chupe hikuái ombohasa haguãla varránka mboipýri. Ha la ánima hembiapo porãngue hetáramo, imbareteterei ha ndaipu'akái hese lo aña. Ha'e uvei ãga ipu'aka hesekuéra: ombotyryry chupekuéra la piólare, la varránka ládope, ha oitypa lo añáme huguápe, la y ky'a opupuhápe hína. Sapy'ánte ndaje la pióla oso pe mbyte rupi ha upéicha jave lo aña oñombuepoti ohóvo pe hembyrépe, oguahẽmeve la Infiérnope jey. Ha la ánima katu ohóma, yvoty pa'ũme, oike la ojesalvavakuéra ohohápe, la yvágape. Upépe ndaje opurahéi aja hikuái, terãohecha aja guyra'i hamba'e, ko yvyýpe ohasáma heta tiénpo. Ha la varránka ári oguahẽva na'imbaretéiramo katu ndaje, lo demóño oity chupe la ýpe, ha upépe opyta are osufri, opagapa peve la ipekadokuéra. Péva la Purgatório ja'eha hína. Ha ikangyetereivéramo katu ndaje, lo aña ombohasa voi chupe la varránka mboypýri. Ha upépe ohasávo, la ánimagui oikóma avei kavara, ha ojogueraháma hikuái umi ótro ndive hetãmekuéra. Avañe'ẽ: Tekochaukahakuaaty 7 jasyapy ha'e papo pokõiha ára arygua. Avañe’ẽ Guarani: peteĩ ñe’ẽ porã: Yvoty Ára / Primavera Hose, ñande ypykue ta’anga apoha, peteĩ ko’ẽme oho ka’aguýpe ohekávo yvyra. Upépe ojuhu guaikuru kuérape; ha’e kuéra ndohayhúi chupe, Hose oikuaa porá upéva. Upémarõ okañy yvyra poguasu kupépe, oñembo'e ha ojerure Tupasỹme ani haguã ojehu chupe mba’eve ivaíva. Guaikuru kuéra ohasa ijypy rupi ha ndohechái chupe. Hose osẽ ikañyhágui ha oho ojapo yvyrágui mokõi Tupãsy ra’anga. Umi Tupásy ra’anga, peteĩva oime Tovatĩme, ha ambuéva oime Ka’akupépe. Ko’ápe, ko’ãgaite peve, ojehecharamo Tupãsýme. Opaite tendágui oñeguahẽ Tupásy rendápe, ñemb'e ha jeroviápe. Ñemohenda:Indu jerovia (Oñembohapejeýva Ypo'i) Ypo'i (karaiñe'ẽ: estrecho) ha'e peteĩ y hasaha po'i ojoaju mokoĩ yguasu, paraguasu térã ypa, hasahína umi yvy imbytépe. Ko ypo'i renda ha'e mba'e guasu, virurekohápe ha yvyrekohápe. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Justin Bieber (1 jasyapy ary 1994 táva Stratford Canadá retãme) ha'e opurahéiva ha purahéi haihára Kanatãgua. Michĩmi guive ohayhu purahéi ha oñemomarandu ijeheguínte batería, piano, trompeta ha mbaraka mbopúpe. Ogueroguata mboyve 13 ary, oike petei purahei ñeha'ãháme ha aimete oguahẽ hu'ãmeve. Ikatu hag̃ua ipehenguekuéra ndaikatuiva ohecha ipurahei, ohupi Youtube-pe. Pya'eterei ndaha'evéima ipehenguekuérante ohendúva ipurahéi ha ohecháva chupe, hákatu hetaiterei mitãkuña ha mitakuña'i oñongatu chupe iñe'ãme. Ohendu avei chupe peteĩ purahéi mba'apo pegua tuvicha, ha oipy'ỹvo ichupe omba'po hag̃ua purahéipe. Upe arýpe omotenonde peteĩ CD hérava "One time". Uperire oguahe ambue hérava "My World". Upete guive ojupi ipurahéi hu'ã hu'ãvéme. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 16:33, 19 jasyrundy 2018. Avañe’ẽ Guarani: peteĩ ñe’ẽ porã Pe ipaíno rógape niko oiko avei mokõi karia’y ndohayhúiva Pychãime. Mokõive ndoikuaaseivoi a’eve Pychãigui, kóvape ohayhuvégui paíno. ¡Eureka! (gyresiañe'ẽme: εὕρηκα/ héurēka) ha'e peteĩ ñe'ẽnga he'ise Ajuhúma! Ava reko porâ niko heñóiva mba’evai tanimbukuégui Opa mba’e vai rehasávagui rejapova’erâ peteî tembipuru nepytyvôkuaáva ñorairôháme Añetehápe, ndentevoi upe rejekuaaporâ’ỹva ndejupe, upe hekokatu’ỹva, ndentevoi, avave ndaikatúi ojapo umi mba’e nde rérape Akóinte nereñoijeyva’erâ opaite mba’erasy rehasava’ekuégui ha emombaretévo jerovia ndejehe remokechêta taha’eha’éva mba’e vaípe Nemandu’ava’erâ ndepype oîha pu’aka ijojaha’ỹva opaite mba’e apoharâ, reikuaaporâvo nderekosâsoha ha ikatuha ndepu’aka opaite mba’ére, nde ndaha’emo’âvéima po’a rembipuru nde ha’égui nde rekove renonderâ jára. Ha avave ndaikatúi nemyengovia nde rekove renonderâ apópe. Epu’â ha ejesareko yvytyrusúre ha nepytuhêke arasê pýri, nde ha’égui tekove mbarete pytu Avañe’ẽ Guarani: peteĩ ñe’ẽ porã Pe aranduka ohecháva ára resa ojehaipaite Guaraníme ha ipype jajuhukuaa opaichagua marandu ñane Avañe’ê rehegua. Hetave apytépe, oî ko’âva: Guarani rekove ypy, hembiasakue ha iñe’êkuaaty (Ñe’êpukuaa: taikuéra, muanduhe, ñe’êpehêtai purukuaa, ñe’êpehê, pu’ae aty, haikatu ta’ângai. Avei, Ñe’êysajakuaa: tero, teroja, ñe’êtéva, ñe’êteja, terarângue, ñe’êjoajuha, ñe’êndýi ha ñe’êriregua. Oî avei, Ñe’êjoajukatu: ñe’êjoaju ha iñemohenda, ñe’êjoaju pypegua ha ñembojoja. Ipaha gotyo jajuhukuaa Guarani ñe’êpykuaa, ñe’êrapokuaa ha kuatiakatu). Âichagua tembiapo rupive, ára ha ára, oñemombareteve ñane ñe’ê Guarani rekove. Ko’aĝa guive ikatútama ñamoñe’ê, ñahesa’ŷijo, ñamyesakâ ha ñaikûmbyporâve heta mba’e oguerekóva iñongatuhápe ñane ñe’ê porâite. Ñambyasy ko mba’e vaiete oikóva Guarani ñe’êre. Karai Riart ha iñirûnguéra niko tuicha ijapu hikuái. He’íkuri oñangareko ha omombaretevetaha Guarani ñe’ême ha ijapu, tuicha ijapu hikuái; ha upéva naiporâi ha ndopytaporâi péicha ojahéi hikuái ñane retâ, ñane ñe’ê ha ñanderehe. He’igua’u hikuái ojapotaha ñane retâygua oipotáva ha ndaupéichaira’e. MEC omboykete vera umi mba’e oje’eva’ekue amandajépe, MEC voi ohenoiva’ekue. MEC-pe ndoúi ha ndohói leikuéra. Opyrûnte hi’ári ha ojapo ojaposéva. Péva hína pe techapyrâ MEC ome’êva opavavépe. Áĝakatu upéva naiporâi ha upévare tekotevê ja’e MEC oîvaiha upe mba’e ojapóva. Tekovetêma oĝuahê pe ára ñamomba’eguasuhápe leikuéra ñane retâme. MEC anive remondoro léi. Epyta upépe. Ohóniko ñandehegui ko karai guasu heta mba’e porâ ojapova’ekue ñane retâ rayhupápe. Kuimba’e hekopotî ha imba’ekuaáva, oipytyvôva’ekue hapichápe ha ohayhu añetéva hembireko ha itajyrakuérape. Ko karai joheipyre niko heñói ha okakua Guarani oñe’êva apytépe, upévare ohayhu ha omba’eguasu ha omyasâi ñane Avañe’ê hekove pukukue javeve… Ha ndopytái tapykuépe hembireko ha mbohapyve itajýra, akóinte avei ohechaukáva imborayhu ñane ñe’ê Guaraníre. Ojehayhu ko karaípe. Oikóva guive Santísima Trinidad-pe oikuaa ha ohecharamo hekove ha hembiapo. Ojehekýi mboyvemi peve ombo’ékuri mbaraka, purahéi, tavarandu ha tetâ rayhu opavavépe (mitâ, mitârusu ha kakuaávape). KÁSO ÑEMOMBE'U: TAVA'ÍPE OJEHUVA'EKUE KÁSO ÑEMOMBE'U: MAKA'I ÑEHA'ÂME OJEHUVA'EKUE KÁSO ÑEMOMBE'U: KURURU NIPORA'E Tapichakuéra ijatýva ikatupyrýma pootle purúpe ha ipya’éma ñe’ê’asápe. Maymávante hetia’e ha py’arorýpe omotenondéma tembiapo ikatuhaĝuáicha vokoiete Mozilla Guarani (Aguaratata) oîma ojepuruhaĝuáicha mamo oñekotevêháme hese. Akokuehe oje’ejepémakuri ko ñe’ê’asápe ojepurutaha peteî Guarani porâ, ndahasýiva ha oimeraêva oikûmbýtava ha oipurukuaáva, ojepuru’ŷre jopara vai ha tekoteve’ŷva. Ko amandaje guasu ombyatýkuri heta tapichápe oúva ñane retâ tuichakue javevégui ohesa’ŷijóvo Guarani ha Castellano jepuru ñande apytépe ha pe hypy’ûveháme, ha’éva ñe’êkôi jepuru tekombo’épe. Mbo’ehára, temimbo’e, túva ha sy ha opavevete oîkuri upépe ha ohenduka hemiandu ha hembipota ñe’êkôi rehegua. Jeroky ñanemba'éva Avañe'ẽ: Poyvi Pindoráma Ko yvy tuichakuére ipotĩetéva ha iporãngáva kuña porã peteĩha imara’ỹva. ombojeayhu he’ẽme mayma che remiandukuéra… Ojerekokuaáta peteĩ tembireko mara’ỹ, jeroviaha ha hekoajévare… Tupã ojapo ichupe tekoporã, ndaichaguái mborayhúre. mborayhupy taruma’a ha karanda’ýpe iparaguáva, Pe ho’ysã teete kuimba’ekuérape ombopy’akangyete, mitãkuña ikatéva ijao’ỹva yrembe’ýpe guarã ndaha’eiete… ndaha’emo’ãi Grecia ni Roma-gua, ỹro peteĩ Paraguáigua porãite. ha’e ha’e tu’ã upe tenda ombopytu’úva tetãma … ha’e ha’e juhupota rekove oĩmbaitéva rehe; Jojaha -kuimba’ekuéra ha kuñakuérai- oha’ãrõ katuete. ha’e imarangatuvéva ha oñembyai’ỹva kuña oikovéva; mba’aporasýpe tape rehe’ỹme hetave mbykýpe ndaipo’iete. Iporãranguéramo, hekopotĩnte ha’e oipotave Ñane Ñe´ẽ Guarani Oĩma Facebook ñane ñe'ẽme - Ko arapokõindy guive, opavave guaraní ñe'ẽ rayhupárakuéra ikatútama oipuru Facebook iñe'ẽteetépe. Paraguái Ñe'ẽnguéra Sãmbyhyha (PÑS) oipytyvõ ikatuhag̃uãic... Che angirũ, aguerohoryeterei nde peñandu ko vlóg. Ame'ẽ avei peẽme heta vy'apavẽ. Ko´ag̃a oĩma ñe´ẽryru, Avañe'ẽ / España ñe´ẽ /, España ñe´ẽ / Avañe'ẽ, ñanduti roguépe ha opavave ikatu oike ha ojapo iporandu... I Ñañe’ẽmi Guarani (1) Mitã Ñe’ẽpoty / Poesia infantil (1) Ñe’ẽjoapy latĩñe'ẽme / frases latinas (3) 2 – ne ñe’? voi nemoñuhãne. Nde juru rupiete re’a ha repytáma ipo guýpe. 3 – Kóicha ejapo, che ra’y, rejei haguã ipo guýgui: “Eñes? henondépe, ha ani reheja rei chupe. 6 – Nde ne ate’?va, tereho tahýi raitýpe, emaña hese kuéra, ha ne arandúta. 7 – Ha’e kuéra ndahuvichái, ndaipóri uru hi’ári kuéra, térã chupe kuéra omyakãva. 8 – Ára hakúpe ha oñemono’õ aja kóga, ombyaty hembi’urã. 22 – Umíva ne sãmbyhýne, oñangarekóne nde rehe reke aja, ha repay rire, oñemongetáta ne ndive. 23 – Tembiapoukapy niko tataindy, temimbo’e katu oporohesape. Ha umi mba’e ojapóva oikovéne opa ára. 26 – Kuña vai oñeme’? ramo oimeháicha rei, omendáva ombohypa nde rekove. 29 – Péicha avei oñenóva hapicha rembireko ndive. Ojapo ramo upéva, ndojeheja rei chéne chupe. 32 – Omendáva ndive oikóva naiñakã porãi, ha ipo rupi oñehundi. Latinañe'ẽ achegety Tai R ha'e tai papoapyha, pundie parundyha latinañe'ẽ achegety, karaiñe'ẽ achegety tai paporundyha. Avañe'ẽ achegetyme tai mokõi parundyha, ambue ñe'ẽme ipu hechauka R, avañe'ẽicha. Ko tai ikatu oguereko avei ipu tai Heicha, poytugañe'ẽme, térã ipu ikatu ohechauka tai Rreicha, karaiñe'ẽ ha ambueva ñe'ẽme. Gyresiañe'ẽ Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Avañe'ẽ: Jaguareterusu Ko'ã kuatiarogue ojoaju Puruhára:Luckas-bot rehe: Avañe'ẽ: Apere'a reikuaapaitéva che mba'e mbyasy. upépe váicha osê oñembo'y, グアラニー語, Guaraní, Avañe'ẽ [map] Túlio Mitãrusu oiko va'ekue iñakã rehe _ Open Library Mitãrusu oiko va'ekue iñakã rehe 1 editions Mitãrusu oiko va'ekue iñakã rehe Mitãrusu oiko va'ekue iñakã rehe Close Avañe'ẽ: Mbyja Ko'ẽ Táva guasu Irbid. Irbid (áraveñe'ẽme: إربد), hérava ymaguare Aravella térã Arvela , ha'e táva tuichave ha tavusu Tetãvore Irbid pegua, Tavetã Horytaña-pe. Hyepýpe oĩ 660.000 ava kuéra, táva tuichave mbohapyha Horytañape, táva guasu Amã ha Sáyka rire. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 00:37, 17 jasyteĩ 2014. Hetaiterei aty ojejapókuri kuehe ñane retâ tuichakue javeve ojehechakuaávo Guarani Ñe’ê ára. Mitâ ha mitârusukuéra ogueromandu’ákuri upe ára guasuete opaite mbo’ehaópe. Umi rupi mbo’ehára ha temimbo’ekuéra ombosako’i ha omyasâikuri ára resáre ñe’êpoty, purahéi ha ñoha’ânga omomorâva ñane Avañe’ême. Upéicha avei ohechaukákuri opaichagua tembiapo ojejapóva ñane retâme: ao po’i, ñanduti, tembi’u, jeroky ha ambue mba’e oikuaakáva ñane retâ reko. Karai Guasu Fernando Lugo: opavavéva jaikuaaháicha EMILIANO R. FERNÁNDEZ niko peteî ñande rapicha oĝuahê pypukúva ñane retâygua korasôme, hetaiteirei ñe’êpoty ohaiva’ekue ha avei oñorairôva’ekue ñane retâ rayhupápe Cháko ñorairôme. Opavave niko ohendu térâ oikuaa Emiliano-pe térâ -vy’ahápe- ojerure peteî Emiliano-re. Ja’ekuaa ñane retâme ndaiporiha oikuaa’ŷva chupe. Iporâ avei ñanemandu’a pe tape ko’áĝa hérava Acceso Sur oñepyrûha Calle Última-pe ha ohasa rire Fernando de la Mora, Villa Elisa, Ñemby ha Ypane rupi oĝuahê ha ohasaha avei Guarambare rupi, ha’éva táva Emiliano heñoihaguépe. Upévare rojapo ko jerure oñemoî haĝua Emiliano R. Fernández réra upe tapépe. Iporâiteva’erâ ko mba’ejerure oñemboaje ha upeichahápe ojehechakuaa, ojehecharamo ha oñemomba’eguasu karai Emiliano rekove ha rembiapokue. (Oñembohapejeýva Pernambuco (tetãvore)) Pernambuco ha'e peteĩ tetãvore Vrasilpe. Táva guasu: Recife has ijapu hikuai. Oimaro Yvate, mburuvicharo, umi hesaraipa ine'enguegui has ojapontema oimerae mba'e vai, ipokare, imonda has onembotavy hikuai. Heta yvyre hikuai Omona has hetaguasu (Amerika). Onepomoi oimeraevape. Onehepyme'e hikuai. Ae Hesekuera nande oihaicha yvy heard. Ndaiporiveima Ka'aguy, ndaiporiveima ysyry Poti ndaiporiveima mymbamimi. Rekoha nande hekomarama. Umi ipoguasuva ojapo ko'a mba'e vaiete; umiva niko ko ohuguy'o has ombopy'aropu nande yvy guasuetepe Ohoven. Ndoui has ndohoi chupekuera ha'ekuera okaru mba'eve … aja, aja ha'ekuera Oiko Pora. Upe aja, nande-ndaha 'eiva heseguakuera-ikatuntema namanomba. Ñañomoirûke ko tembiapo guasuetépe ha jajapo Guaranígui Mercosur ñe’ê teete. Ñane Avañe’ê oikotevê opavavetére. Iporäiterei penerembiapo ohechaukáva Amérika ypy, guaranikuéra ha iñe'ë rupi, Argentína ha Paraguái oñomoirü omomba'e guasu haguä peteï tetä ome'ëva huguy, hi'ánga ha ijyvy. Avañe’ẽ Guarani: peteĩ ñe’ẽ porã Guarani língua linda: peteĩ ñe’ẽ porã: Ka’i ha Tatu ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI rérape rome’ê ore vy’apavê ha ore jehechakuaa Mbo’ehára ANIBAL ROMERO SANABRIA-pe onohêjeýre pe aranduka hetápema oipytyvôva ha avei omotenondére hekopete TURU PUBLICIDAD ha ipahápe Táva Paraguay omboajégui chupe iñemoñare poravopyrérô. ATENEO rérape rome’ê avei chupe ore aguyje akóinte imandu’áre orerehe ha ore pepirûre taha’e ha’éva aty ha’e ombosako’ívape. A ñe mbo o'o. Peteĩ mburuvicha ñande ypykue hérava "Tavere", oikómi va'ekue pe amo ysyry Ypane jerére. Oñeme'ẽ chupe jopóirõ peteĩ jevy hembiguairã mitakuña iporãitereíva, oñemonde porã ha oñemonde kuaáva tapiaite. Omondérõ typói morotĩ hyjuipóva ha ojetu'úva iku'áre, omoporãitevéva hete, térã omosaingóramo ijajúrare mbo'y overapáva urugua pirégui ijapopyre, ha iñakã ombojegua jukýramo akãngora guyra raguégui ijapopyrévape, ndaiporivoi kuimba'e omaña are va'erã hese ipy'a tytyi'ỹre. Héra pe mitãkuña "Eihiri". Tavere oñepyrũ hakate'ỹ ha oñangareko porã hese. Ome'ẽ chupe oipotáva, ombojerovia peteĩrãre. Ojapo chupe hogarã peteĩ samu'ũ poguasu kuápe, ndoipotáigui yvytúnte jepeve ohavi'u pe hete kyrỹi porãite asy. Tavere niko itujáma ha ovy'aitereivoi oguerekóre peteĩ tembiguái imitã ha iporãitereíva, ha he'imavoi ipy'ápe omendataha hese. Ndoikuaaiguirei mba'éichapa oguerohorýta pe mitãkuñame, peteĩ pyharépe ojapouka atyguasu vy'arã, ha upépe oguenohẽ Eihirípe ohechauka haĝua maymávape, ha omombe'úmavoi katu pya'ete omendataha hese. Heta gualambáu púpe upe pyharépe Eihiri ojeroky tatarendy rovái, ha upérõ ojuecha ypy "Overa" ndive. Overa hína peteĩ karia'y mbarete, jeroviaha, ikatupyrýva ñorairõhápe. Upe jave, oñemonde porã, oguereko umi pyapykyja omimbipáva ijyváre ohechauka haĝua imitã ha imbareteha. Eihiri, ojerokykuévo, hesaho hese ha opukavymi chupe. Opa rire pe aty, Overa oñepyrúma iñakãku'e hese. Upe pyharépe iko'ẽ ko karia'y ikatu'ỹre oke michĩmínte jepe; omonguerasy chupe pyhare pukukue aja mborayhu ñarõ oñepyrũva ojaitypo iñe'ãme. Upe jave ou marandu he'íva oikoha ñorairõ guasu ha ohopámante vae'erã ñorarõhápe. Overa tenondete voi oho Tavere ykére, ha katu pe tape rupi, imandu'a jeývo Eihiríre, ochechakuaa ndaikatumo'ãiha voínte oikove hese'ỹ. Ojaho'i chupe umi angata ñarõ ñandekupyliapáva rehegua ha oñembopy'apeteĩ upémarõ ojevy haĝua. He'i ha ogueroviauka huvicha ha iñirũnguérape oisu'uha chupe peteĩ mboichini ha ojevýmante va'erãha oñepohãno haĝua, térã opytámante va'erãha upe ka'aguýre ojeporekávo ipohãĝuáre. Oñembohasyete ha opyta oguapyjeko peteĩ yvyra rakã guasu guýpe. Upépe ha'eño are porã ojepy'amongeta ha oho mombyry porãmarõ iñirũ nguéra, oipykúi hapekue... ojevy. Oho Eihiri rekávo samu'ũ guasu kuápe. Natekotevẽi voi ñamombe'u mba'éichaitépa ojoguerohory hikuái, Eirihi ha Overa, upe árape ha'ekuéra añomi mokõi. Ka'aguy gotyo katu Tavere oñepyrũ ojepy'amongeta avei imandu'ávo Eihiríre ha ipy'a tarovaitereímarõ, ojevy avei. Mbeguekatúpe omoinge iñakãme ha'e voi, ikatuha Overa ombotavy ra'e chupe. Ko'ẽtĩ rupi oñemboja hekohápe. Oho oike samu'ũ guasu kuápe iñirũ nguéra ndive, ku ombo'i haĝuáicha mokõivévape sapy'a rei ojuhu vaíramo oñondive. Tuicha oñemondýi ndojuhúire avavépe. Ohechámante pe yvate iñakã ári peteĩ mba'e apu'a hũ nungáva, osaingóvaicha hína upépe. Omaña porã hese ha ohecha otyky chugui peteĩ ysy joguaha hesakã sa'yjúva. Omona ikuãre michĩmi ha omoinge ijurúpe. Ojuhúvo he'ẽterei, he'i iñirũ nguérape: – Kóva ningo Eihiriete voi!. – ¡Pero ésta es la misma Eihirí!. Upéro ĝuarã osẽ pe mba'e apu'águi peteĩ kavano'õ ñarõ oko'íva hese pytu'u'ỹre. Iñirũ nguéra oñanimba upégui. Tavere opyta ha'eño, ho'a upépe ha ipy'amano. Ku iképerõ guáicha, ohendu he'íva chupe Tupã oity hague iñe'ẽngai Overa ha Eihiri ári hembiapo vaikuére, ha ojapo hague chuguikuéra káva, oiko haĝua tapiaite ojapo pe eíra he'ẽtéva, eiraite... eirete, omohe'ẽva opamba'e. Ha ome'ẽvo chupekuéra pokatu ojapo haĝua eíra he'ẽtéva, ome'ẽ avei chupekuéra popía ñande jopi rasyetéva oipysyrõ haĝua maymávagui haity ha ta'yra'i kuéra. Mombe'upyrã nguéra avareko rehegua oñembohasa ñemombe'úpe ymaite guive, upévare niko ojereko heta mombe'upyrã ojojuguávaicha, oñemombe'u joavy mimíva jepi. Tetã jehayhu purahéi Táva tuichavéva Tetã Amandaje Tetã Yvykorea (koreañe'ẽ:대한민국) ha'e peteĩ tetã kuarahysẽ Asia pegua, oĩ ñemby gotyo Korea yvyapýpe. Ijerére ojejuhu yvate gotyo Yvatekorea, ymaguare ha'eva peteĩ tetã ñóntema, Korea, ary 1945 peve. Kuarahysẽ gotyo Korea para, herava avei para Hapõ, ñemby gotyo oĩ Korea ypo'i, yguasu ombojeiva Hapõ ha Yvykorea, ha kuarahyreike gotyo oĩ para Sa'yju. Yvykorea renda ha'e Korea yvyapy ñemby pehẽngue ha ambue 3.000 ypa'ũnguéra ijerére, tuichaveva he'eva Jeju, Ulleungdo ha Dokdo. Yvykorea tetãygua háimete oiko itavusu herava Seúl, térã Seul ijerére, ko'ãga oiko 49.540.000 tekove Yvykoreape. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Guaraní, Paraguayan: Ñandeyara Ñe'ẽ 1976 New Testament gnAvañe'ẽ (Avañetlahtōlli) Avañe'ẽ: 6 jasyteĩ KUARAHY guaraní * Guarani * Avañe'ẽ Nieves - Mbo'ehára ningo omba'apo mitânguéra ñehekombo'e rehe, tembiapo ndahaéi vyrorei, heta ñeha'a ha heta apañuai oguereko, aga katu jahayhu añeteramo mitanguera ha ñehekombo'e vy'apópe jajapo tembiapo. Ñañomoirûkéna ha ñamoañete mitânguéra derécho oñembo'évo iñe'etee Guaraníme. Avañe’ẽ Guarani: peteĩ ñe’ẽ porã Tuicha vy’a reheve oikókuri ko aty guasu oñemyasâihaguépe yvytu pepóre ko tembiapo porâite hérava Ñe’êpoty Guaraníme, omono’ôva ipype heta ñe’êpapára rembiapokue omomorâva ñane retâ, ñande reko ha ñane ñe’ême. Ko tembiapo osêva ára resáre oñeme’êta mbo’ehaokuérape ikatuhaĝuáicha mbo’eharakuéra oipuru temimbo’ekuéra ndive oikuaaporâvévo ñane Avañe’ê. Kóva ko temiandu niko upe omomýiva ijapoharekuérape ha jepémo ha’ekuéra oiko mombyry ñane retâgui oñeha’â hikuái oipytyvô Guarani ñe’ê ñemombaretevépe. ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI ombohasa heta vy’apavê ko ñane retâygua atyha Washington DC-pegua omoañetére ko mba’eguasuete Guarani rayhupápe. Peteî karai orekóva 70 ary rupi ohohína peteî mba’yrúpe ha ijykére oguapy peteî mitârusu mbo’ehaovusupegua temimbo’e omoñe’êva iñaranduka Tembikuaaty rehegua. Karai avei omoñe’ê ohóvo peteî aranduka ijapehûva. Mitârusu ohechakuaákuri upe aranduka ha’eha Biblia ha ojepe’aha Marcos rembihaípe. -“Aguerovia, hákatu kóvango ndaha’é ñemombe’urei aranduka, kóvango Tupâ ñe’ê, térâpa ajavy”. Upérô tujami, mbeguekatumi, onohê ikuatia’atâ’i ha ome’ê mitârusúpe. Kóva omoñe’êvo hese he’íva oñemondýi ha ñakâitýpe oho. Kuatia’atâ’íre he’i: Mbo’ehára Tembikuaajára Louis Pasteur, Tembikuaareka Renda Motenondehára. Francia Retâ Mbo’ehaovusu. Hasy jarovia -ndoikéi che akâme- jaguerekoha mburuvicha ndahesapysóiva ha nomomba’eguasúiva tekombo’e. Taha’eha’éva tetâme niko tekombo’e oñemotenonde ha oñeme’êjepi heta pirapire chupe upépe oñemoarandúgui mitârusukuéra omotenondétava tetâ ha tetâyguápe. Naiporâi ko mba’e ojehúva. Tekotevê mburuvichakuéra ojesape’a ha ohechakuaa UNA rembiapo ñane retâ tuichakue javeve ha oipe’arângue chugui pirapire tombohetave uvei ikatuhaĝuáicha ohekombo’eporâve mayma mitârusu ñane retâyguápe. Jaikuaaháicha, Núcleo Cultural Guarani Paraguay Teete (http://paraguaiteete.wordpress.com/) omotenondéva Nancy Areco; ha ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI omoñepyrû hikuái Guarani ñe’ê mbo’esyry Universidade de Sâo Paulo, USP-pe, ijatyhápejepi heta tapicha oikuaa ha oikuaaporâsevéva ñane Avañe’ê. Ñepyrûrâme ombo’ékuri upépe Mb. Mario Ramâo Villialva Filho, upéi ohasava’ekue ombo’e Unila, oîva Foz de Yguasúpe; ha opyta hendaguépe, Táva Sâo Paulo-pe, Mb. Aizza Abdala, ojepytasombaretéva upépe ha mborayhu pópe ombo’éva ñane Avañe’ê Sâo Paulo-yguápe. Hembiapopavême Mb. Luis Lugo Medina omombe’u umi ñande rapicha okaraygua jehasa asy ñane retâ oîramoguare Stroessner poguýpe; umíva apytépe oî avei ipehêngue ha heta tapicha mboriahu ojejapyhyva’ekue ha oñembohasava’ekue jejahei ivaivévare ha hetápe ojejuka ha oñemongañýkuri. Mb. Luis Lugo Medina ohaijepékuri 200 kuatiarogue rasami ñane Avañe’ême, oñepyrûha guive opaha peve ha upéicha avei ohechauka Guaraníme ikatuha ja’e ja’eséva, ñaikotevê’ŷre jopara térâ castellano-re. Upe karupyharépe oñemohendákuri Rotary Club Asunción Catedral ruvicha pyahu ha upéicha avei oñemomaiteíkuri mokôi ipyahúvape. Heta rotario ijatýkuri ha vy’apópe ohasákuri peteî pyhare ijojaha’ŷva. Oisâmbyhýkuri pe aty guasu karai Benito Fleitas Guirland. Avei oîkuri puraheihára ombohetia’eva’ekue upe pyhare, umíva hína: Myriam ha Eduardo ha Myriam Velázquez. Ipuraheikuéra rupi heta rotario ojeroky ha avei opurahéikuri. Avei oîkuri opaichagua hi’upyrâ ha oiko avei jopói ñeme’ê. Péicha ROTARY CLUB ASUNCIÓN CATEDRAL ombopyahúkuri huvichakuéra, oikoháichajepi ñavô ary. Tuvicha pyahu Angel Caballero oguereko heta tembiaporâ oñeha’âtava omoañete iñirûnguéra ndive ha péicha avei omombareteve haĝua Rotary-pe ojepytasóva mborayhu ha jekupyty rayhupápe ñane retâme ha opaite tetâ rupi. A ñe'eÿiucá. O he'ÿi hemöihápe. Vy'a, jekupyty ha mborayhúpe Tekokatuygua ohasákuri mokôi ára neporâmbajepéva. Upépe oikókuri ñomongeta kyre'ŷ, peteîteî ome'êhaguépe imba'ekuaa ha oñondivepa omyesakâhaguépe heta mba'e tekotevêva jaikuaa ha jaipurukuaa jaikoporâve haĝua. Avei, Mbo'ehára José Manuel Silvero oñembojákuri ha ombohasákuri imba'ekuaa opavavépe. Ára neporâmbajepéva ojehasava'ekue vy'apópe, oîhaguépe purahéi ñanemba'éva ha opaichagua tembi'u ñane retâmegua: pajagua maskáda, mbeju, sópa, vaka ha kure ro'o mbichy, mandi'o ha hi'arigua mba'e he'ê: kamby arro, eíra kesúre ha ambuéva. Guarani : Peteĩha Ñorairõ Guasu (gn) Ko yvy tuichakuére “Pe Hués hekojojavéva ko yvy ape ári” katuete ojapóta pe oĩ porãva “Ko múndo ha umi mbaʼe oipotáva, ohasa ohóvo; péro pe ojapóva Ñandejára rembipota opyta opa ára g̃uarã” (1 JUAN 2:17). Tataveve Halley, héra tee 1P/Halley, ha'e peteĩ tataveve guasu ha vera ojeréva Kuarahýpe amo 76 arýre, ijere Kuarahýre ikatu oñemoambue ramo jepe amo 74 guive 79 meve ary.[1] Ku tatavee herakuã ha imimbiete, oúva Kuiper Ku'asãmegua. Halley ha'e año upe tataveve ojeréva sapy'apy'a ha ikatu ojehecha tesáre ñende Yvy guive, ha tataveve año ikatu ojehecha mokõi jey peteĩ yvypóra rekovépe (techarãme, upe karai haihára Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua heraha Mark Twain henói ha mano ojejuhu amo Halley jehasápe, ary 1835 ha 1910). Halley jehasa yvy yvága rupive ojehecha heta karai mbyjakuaahára rupive amo ary 240 Kirito mboyve guive, heta karai China pegua, Vavilónia ha Európa ymaguare pegua ohecha akue ha ohai akue heta mba'e Halley jehasa rupive, hákatu ndojehechakuaái upe tataveve ha'éva mante Halley. Tataveve jehasa ojehechakuaa peteĩháme ary 1705-pe, karai mbyjakuaahára Ingyaterra pegua hérava Edmond Halley, upévare ku tataveve heraha Halley ko'ãga. Ary 1986 jave ojehecha chupe pahague ñande Yvy yvágape, ha oúta jey amo ary 2061 jave.[2] Ary rysýi ojehechateéva ku tataveve jehasa yvy yvága rupi ha'e kóva, oñepyrũ ary 239 Kirito mboyve, ary peteĩha ojeikuaateéva ojehecháva ku tatave jehasa: Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 14:59, 16 jasyapy 2015. "Mba'éichapa mitâkaria'y?." "Mba'éichapa oĩ nde sy? = como esta tu mama? She ñembo'e py. He’iséva Téra ojeheroha guairaguakuérape. Gua’ikuéra mante ojapoavyva’erâ ja’éva. Jaikuaaháicha FC BARCELONA niko pe mangara’â atyha tuichavéva ko yvy ape ári ha ojekuaáva oparupiete. Upépe jajuhukuaa hikuái umi ha’âhára herâkuaavéva ha ikatupyryvéva ha péina ko’áĝa Héctor Fariña ha Manuel Chamorro rupive oguerekóma ipurahéi oñembohasáva Guarani ñe’ême. Avañe’ẽ Guarani: peteĩ ñe’ẽ porã Pe jejuhúpe oiko ñomongeta tekombo’e ha mbo’ehaovusukuérare. MEC-gua omoîkuri maymáva resa renondépe umi mba’e pyahu ogueroguatávahina ikatuhaĝuáicha tembiapokuéra oñemotenondeporâve; umíva apytépe oîhína Guarani ñe’ê ñemoinge opavave mbo’ehaovusukuérape, Ñe’ênguéra Léi oipotaháicha. Umi ijatyva’ekue ha oúva mbo’ehaovusukuéra rérape avei ohendukákuri hemiandu ha hembipota ha oporandúkuri heta mba’e oipy’apýva chupekuéra. Ijaruru, ñeimo’ã ambu’a. Mbo'ehára pyahu 2012 Táva Eusebio Ayala-pe Mbo'ehára Marta: ikatupyryveva'ekue iñirûnguéra apytépe Mbo'ekuaahára Deisy Cabrera omotenondeva'ekue aty guasu Jeroky ñanemba'éva Avañe'ẽ: Tepoti KO YVY TUICHAKUÉRE Tekovekuaaty ñemohenda Oiko hovy renda Amerika ra'angape. Ñe'ẽjueheguareko Aguara cha'ĩ, herava avei jaguaranitanga térã jaguara, ha'e peteĩ mymba jaguapehẽ pegua oiko Ñembyamérika yvýpe, Argentina, Paraguái, Pindorama, Uruguái ha Volívia. Aguara cha'ĩ oguereko rague michĩ, hu'ũ, hũngy ijatukupe ha ipýpe. Aguara cha'ĩ akã ha ijajúra ha pytãicha. Oguereko 4 gotyo 5,5 kg. Ko mymba oĩ ñúre, ka'aguy ha Prefieren pastizales, forestas y valles. Ho'u ka'akuéra, anguja, yva, tapiti, ju'i, teju michĩ ha guyra'i. Ha'e oiko añóre, ha oporuvy'ave puhare. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 05:22, 14 jasyapy 2013. Peteĩ yvyra yasa'i Pindoramape. Yasa'i (karaiñe'ẽ: asaí / latinañe'ẽ: euterpe oleracea) térã Yasa'i Jusara ha'e peteĩ ñana, ha avei pe yva he'ẽ yvyra mbokajaty yasa'i rehegua, yva pytã. Opuruva japo hag̃ua yasa'irykue ha heta he'ẽva. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 21:39, 1 jasyapy 2014. (José A. Flores opurahéiva’erã mbarakápe) . mba’asy po’ícha che pytéva ohóvo ko mba’epota. mba’éicha rupípa ko che mitãhápe aiko añembyasy ka'avo ryakuã, ysapy poty ha guyra ñe'ẽ. ani py’aro ha ñe’ẽmeguãme ñaikusãjopi, ha amoite ára ru´ãme ñaguahẽta guyráicha, Ñande jajapo ichupe. Ndepo'ava'erã tapia. Ema'ẽ ha ejesareko. Upéva avei ha'e. Upéicha avei ñande Rehecha'ỹre okañy. Nañandúiva araka’eve péicha nde popo Ha resẽse ichugui rehejávo ha’eño? Ha upéicha reikovéva tyre’ỹ. José A. Flores opuraheiva'erã mbarakapúpe Ha chéicha remuñáva araka'eve jahupyty'ỹva Mba'asypo'ícha chepytéva oikóvo ko mba'epota. Tosopa anga ko che mbyay'uhéi, ka'aguy poty. Reguatárõ rehóvo guyrakuéra oñe´ẽva Ne ma’ẽ rorýpe rembopiro’ỹvo ko che rekove Ha'eténte chéve ovechamimi Mba'éiko ko'áğa la ndéve ojehúva Mamoitépane ha'ekuéra oho. Ikatuva'erãpa che ára ko'ẽ Mba'e finaite Oikuaa'ỹva avave. Peteĩ ijeroviaha. Mba'épane ohechase. Oñembyesa'i hese. Ha oimo'ã nomanói. Upépe oikéva guive. Ha okañyva'erã ohopárna. Ha Godói ha'eñoite Oñanima'ỹva'ekue Péina ohasáma ro'y Ko'ã mba'e iporãitéva, Ápe revy'a hağua. Mba'eichaitépa iporã Ñaimo'ãite nde rova. Ñasẽva'erã jaguata: Kokuere rupi oñe'ẽ Oñe'ẽrõ ñandeypýpe, Oturuñe'ẽ asýrõ, Ka'aru ro'ysã porã, Naikotevẽi mba'eve. Hasẽ ramo ka' aguýpe Paraguaipegua Ñe'ẽyvoty avañe'ẽme: Heñói, oñemboheko ha hoky pyahúva. -. Emilio Bobadilla Cáceres: Ñande purahéi / Ahechava'ekue / Che ánga y'uhéi / Ñambopaha ñorãirõ mba'e pochy kuéra oity anga yvýpe Ha'e anga avei ñanderayhupápe Ñaimo'ã ndéve ğuarãnte Ñandejára oity ko'ẽ. Sapy'a ku cherejárõ che symi cheapoharéva Ku ro'ýgui ohova'erã omopẽ ha omono'õvo Ha'evégui táva hũme ojejokuái ko'ẽ guive. Pychãichĩ mba'erãitéva, ndo'áitama ka'aguýpe Oguerokañyhaguére omendava'ekue hese. Ha upéi peteĩ ára che symíndie asẽ aha Ha upéinte pyhare ku apáyrõ sapy'ánte Peteĩ ára ko’ẽme che rupágui apu’ãvo Che muñeca ha'ekuévo cherasẽ jey mba'e ÑANDE REKOVE Ñandéko jaiko ñarokirirĩ opaite mba’e Ha upéicha rupi márõ ndokuerái ñane mba’asy. . Mba'égui piko nañaimembaitéi peteĩ ñe’ẽme Ha ombo’ypi omokã uhéi, kane’õ ñande rekove . Ha ikatúva'erã japytu'umi amogotyove . Ha ñañeha’ã ñamboropoi ñande rekove. - Teodoro S. Mongelós . ñañemomba'e hese . ñahetữ ñamoñe’ẽ ñaimo’ã ku tyre’ỹ, . tesaýpe amoñe’ẽ . Ñamoĩvante hi'a. Avy'á ku upe rire . Ku merõ aju porã ñahetũ ápe ha pépe Heñoi’akue Itakuruvi de la Cordillera-pe, ary 1943-pe. Ñe’êpapára katupyry imitâ guive oñanduva’ekue mborayhu ijojaha’ỹva ñane ñe’ê Guaraníre. Oñemoarandu itávape ha upéi ikaria’ývo ouva’ekue oiko Paraguaýpe. Oike oñemoarandu Escuela Municipal de Arte Escénico-pe ha upépe avei oñepyrû oike ñoha’ânga atýpe. Ohai heta ñe’êpoty Guarani ñe’ême ha’evoi omyasâiva’ekue ñane retâ tuichakue javeve ha avei ambue tetâ rupi. ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANÍme heta tembiapo porâ ojapo. Omoheñói ha omotenonde kuatiahaipyre “Paraguái ñe’ê myasâi”. Ohai “Takuare’ê potymi”, “Chakoréva ñande ru”, “Ñu kañy mba’e poty” ha hetave ambue ñe’êpoty. Kure ka’aguýre ñama’êmba Upéva rehe oiméne ra’e Avañe'ẽ: Itaveratĩ Avañe’ẽ Guarani: peteĩ ñe’ẽ porã: Ñe’ẽjoapy - Frases Erekohaguere tekombo’e porã, ko árape, ha’e peteĩ mbyai guasu, kóva nde reipe’a heta mba’egui. 2. Mba’éichapa herava’ekue Jesús sy. 4. Mávapepa he’iva’ekue angel-kuéra pe Salvador del mundo onase hague. (georgia ñe'ẽme: Mbaretekue oiko Joajúpe) Georgia ñe'ẽ Tetã Amandaje Tetã peteĩ reko Soviétiko pegua 1 Georgia Amandaje guasu oĩ táva Kutaisi-pe. 2 Ojeipe'árõ umi tetãvore oheka hekosãsóva, Avihásia ha Ñemby Osétia, Georgia ijapekue ohupytýnte 57.200 km². Georgia (georgia ñe'ẽme: საქართველო, oje'eháicha: Sakartvelo) ha'e peteĩ tetã hekosãsóva oĩva para Hũ rembe'ýre,[4]upe tenda Európa ha Ásia ojojuhuhápe, upévare ko tetã oĩ Kuarahyresẽ Európape. Hákatu yvykuaatýre Georgia ijapekue oĩ Európa ha Ásia imbytépe térã oñemohenda ko tetã oĩnte Ásia-pe ramo, [5] Georgia omoañetéramo jepe oĩha Európape, hembiasáre ha heko teére ojoguágui umi tetã ambuéva Európa pegua.[6][7][8][9] Ary 1991 peve, Georgia ha'e akue Tetã peteĩ reko Soviétiko retãvore (URSS) ha ndoguerekói tekosãso tee.[10] Ijerére ojejuhu yvate gotyo Rrúsia retã, Tuykia ha Armenia ñemby gotyo ojejuhu, ha ojejuhu ñemby kuarahyresẽ ngotyo upe tetã Aservaijã [11] Itavusu ha'e Tivilísi (georgia ñe'ẽ: თბილისი, Tbilisi),[11] ary 2012 guive upe Georgia Amandaje guasu oĩramo jepe táva Kutaisi-pe.[12] - Máva rembiapo rehegua: Sobre héroes. Techapyrã: Kururu, Ka’i, Chahã, Urutau, Ynambu, Ypaka’a, Karãu. - Yvyra ha ñana rehegua: Sobre flora. Oiko ndaje ñorãirõ guasu aja, Cerro Corápe. Upe peve oguahê peteî kuñakarai hérava Isabel ha imembykuña’i. Hetaiterei oî omanóva upe ñorãirõme, mbovy tekove opyta, umíva apytépe oî Isabel ha imembykuña’i, avei kuimba’e ha kuña iñembyahýi ha ijy’uheijoáva. Mbyry’ai’eterei umi árape, pe yvy haku, ha’ekuéra katu pynandi oguata, heta ohasa asy. Hetaiterei árama ndaje ndokyveihague upe rupi. Namombyryvéima, oguahêmbotáma hikuái, Isabel ha imembykuña’i ndive oho peteî karai tujami oñemoñe’ê ha oipytyvõva chupekuéra. Peteî ára asajepotáma gotyo Isabel ho’a, oñeñandu vai, hoy’useterei. Pe karai omoñeno peteî yvyramáta guýpe opytu’umi haguã ha ojerure pe mitãme oho haguã ogueru y isýpe guarã. (......) Pe tendápe omohenda hikuái peteî kurusu. (......) Hetaiterei oî omanóva upe ñorãirõme. Avañe'ẽ: Ñe'ẽkuaaty ha Ñe'ẽtekuaa Pe aty ojeheróva "angirû espiritanos" oñepyru va'ekue mokõipa poteime (26) jasypoapype ary 2012pe. Roñombyaty umi tapicha ohayhúva tupâme ndive; avei ou ambue tendágui hérava parroquia Virgen del Rosario. Ko aty oñepyru ojehechagui pe aty hérava Congregación del Espíritu Santo ojepokuaáva hikuái pe hi'árape imandu'a pe Pentecostés árape ambue tupao'ipe oiva pa'i rembiaporã. Ary 2013pe pe arete ojejapo vaerã tupao oiva Reductope, upe ramo oñembyaty umi laico há oñepyru ombosako'i hikuái tembiapo. Upéicha avei umi pa'i oñemomorã hi'árare, isanto ára térã hi'ára mbotýre. upe ára guive ko aty oñembyaty aratei pahápe oikuaa há omosarambívo térã oñomoiruvo pe Carisma orekóva pe Congregación há omoguahe tapicha kuérape imomarandu. Péicha avei pa'i ha umi tapicha omoñepyruva há oñandúva umi laico pytyvõ ou rupi opa tendágui, oheja ipehengue há heko, ogueraha há omosarambívo pe tembiapo. 24 JASYKÔI: KUÑA PARAGUÁY ÁRA Kuña Paraguáy Ára niko ogueromandu’a peteî mba’e ndetuichapajepéva oikova’ekue 24 jasykôi 1867 jave. Upérô jeko Ijatýkuri Paraguaýpe, Plaza de Mayo-pe, Amandaje Guasúpe, kuñaita Paraguay ha okarayguáva, imboriahu ha ipirapirehetáva, iñarandu ha iñarandu’íva, oñemongetávo mba’éichapa ha’ekuéra ikatúne oipytyvô ñane retâme oîva’ekue upérô Ñorairô Guasúpe. Tekotevẽ ñane mandu´a ñane retãguáva rehe heta omba´apóvaekue ñane retã rehe. Yguasu (Paraguái) - táva Paraguáipe Ko myesakarã kuatiarogue oguereko haipykuéra oñe'ẽva Yguasu rehegua. Ingyaterrañe'ẽ: head (en) Kyoasiañe'ẽ Naiporâiete ko mba’e ojehúva Ciudad del Este-pe. Avave ndaikatúi omboyke térâ ojeguaru térâ opyrû ñane ñe’ê teetére ha’égui ñane retâ Paraguay ñe’ê teete ha ha’égui avei ñande reko rechaukaha. Heta árama niko ojejahéi ñane Avañe’êre, upévare tekotevê mburuvichakuéra ha opavavete tetâygua ñasê ha jajepytaso Guarani ñe’ê rayhupápe. Opa umi mba’ére rojerure ndéve rejoko haĝua ko mba’e vaiete ñanderovapetéva mayma Guarani rayhuhárape ha avei ohechaukáva mba’éichapa oimerâe pytagua oukuaa ñane retâme oñembohory ñanderehe. Heta tapicha: motenondeharakuéra, mbo’ehára, temimbo’e, mba’apohára ha ambuéva ijatýkuri Facen ogavusu renondépe upe árape oñemboajéva. Ojepurahéikuri Ñane Retâ Purahéi Guasu ha upéi oñehendúkuri Facen Motenondehára ñe’ê. Péva rire, Karai Mbo’ehára Pedro Gerardo González ha Karai Mbo’ehára Constantino Nicolás Guefos ojora sâ ñemboajeguigua ha jepopete guasúpe ojehecharamo óga guasu porâite upe ára guive oipurútava motenondehára ha mayma mba’apohára Facen-pegua. gnwiki Karaiñe'ẽ Ñe'ẽmbuku - Vikipetã Ñe'ẽmbuku ha’e tetãvore opytáva Paraguáipe. Táva omyakãva ko’ápe ha Pilar. 8 Mba’éichapa ijyvy 11 Mbo’ekuéra rehegua Ára colonial ramo guare oñeme’ẽ va’ekue korapy guasu umi España-gua kuérape ohupytýva ysyry Tebicuary peve, ko’ãva yvy oñeme’ẽ va’ekue vaka ñangareko haguã; Ko ysyrygui Sur gotyo oñemohenda va’ekue umi jesuitas. Ko tendá rupi ojapyhara va’ekue umi ñande ypykuéra Payaguá, upéva rui hasýpe ojeiko va’eku ko’árupi, oñemoĩ porãve va’ekue hetavémaramo ohóvo tapichakuéra oñembohógava ko’ápe. Upe tenonderãguáva táva ha’e Villeta de San Felipe de Borbón upe ary 1779 ramo,uperire oñemohenda Ñeembucú, (ko’ágã ojeikuaáva táva Pilarpe). Ambue tavakuéra oñemopyenda va’ekue porãve va’ekue ko tetãvore ha’e Reducción, Herradura, Remolino, Naranjay, Tacuaras ha Curupayty, ko’ãva apytépe oĩ táva ndaiporivéimava. Ha katu ojeiko porãve kuri oñemohenda mbaretémarõ táva Yabebyry, kuarahy reikó gotyo ysyry Paranágui, upéicha avei oje Remolinos, Villa Franca-pe. Siglo XVIII paha rupi umi tavakuérape oñembohetave avakuéra oguahẽmeve “Los Laureles-pe” ha “Villa Franca” oñemokatu va’ekue López ára ramo. Uperire, siglo XIX-pe oñemoĩ táva Villa Oliva. Ary 1906 ramo ojejapo ko pokõha tetãvore ha oñemoĩ táva akãramo Pilar ha tetãvore’i ramo ko’ãva: San Juan Bautista de Ñe'ẽmbuku Ary 1973 ramo oñemohenda porã va’ekue ko’ã tetãvore’e korapy ko’ágãitepeve gua. Ko tetãvore ko’ágãrupi oñemboja’o 16 tetãvore’ípe, ha’éva: Arapytukuéra ko tetãvorépe ndahakuetéi ha katu he’õ hetaite oĩre ko’árupi ñu karuguakuéra, ysyry ha avei ysyryguasu ombohykuéva ko yvy. Ndaipóri yvytykuéra ijyvatetéva, peteĩmínte oĩ ijyvatemivéva opytáva sur gotyo ko tetãvorépe, ha kóva oikuaa Cerrito-pe. Ñeembucú opyta ysyry Paraná ha Paraguái mbytépe. Ko tetãvorépe hetave jatopa yvy karape ha ñananguéra, upeicha rupi heta oĩ karugua umía, upéicha rupi ko’ã ysyrykuéra Paraguay, Tebicuary ha Río Negro kuéra osẽmba hapegui kuéra, ha upéva omombytapa ýpe umi tapekukéra ha kaitakuvéi oñeguahẽ umi táva rupi. 70% rupi ko tetãvore henyhẽ ñu karuguakuéra gui. Oĩ río Paraná ha río Paraguay, ko’ãva ojeipurueterei ohasa rupi ko tetãvore rupi. Ko ruta IV “General José Eduvigis Díaz”, ojuaju Ruta I “Mcal. Francisco Solano López” ndive, mokõve oñemohatãmbaitémava. Oĩ avei tape porã oñemyatyrõva itara’ỹipe a avei yvyreínteva. Ko tetãvorépe ndahetaiveha kogakuéra. Oñeñoty takuare’ẽ, avati ha mandyju; oñeñotỹ avei jety, mandi’o, kumanda ha oĩve avei. Vakakuéra rehegua oñemba’apo porãve ha heta oĩ, upéicha avei ryguasukuéra rehegua. Táva Pilar-pe oĩ ogaguasu oñeha’yi’oha mandyju, ojejapoha ininimbo ha ao. Oguereko avei ojejapoha aceite vegetal, oñemondykyha káña, aramirõ. Jatopa 57 pohanohaokuéra ha’éva hospitales, centro ha puestos de salud, ja’e’ỹre umi clínica privada; ko’ãva ha’ehína umi oñangareko ani haguã tapichakuérape ojapyhu mba’asykuéra, hesãi porã haguã katu. San Fernando ha’e peteĩ táva Mcal. López omboguapy haguépe icampamento ha ko’agãitépeve ikatu jajuhu ko'árupí umi yvykuá Paraguaiguakuéra ojohague ñorairõrã. Museo Pilar-pe upe cabildo-pe ha’e va’ekue upe Mcal López omanda hagua róga ha hetave ogakuéra yma guare. Tetãvore Paraguái Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 22:34, 27 jasyteĩ 2015. 3 Umi mba’e oñemomba’eguasúva Gobierno ñemoambue rire 1989 arýpe, heñói opáichagua py’andu oguenohëvo heta tenda tavaguasúpe oikuaaukaséva. Ko’ã mba’ére, Arquitectura temimbo’e aty peteĩ omoñepyr[u omoherakuã Salvemos la Manzana frente al Palacio, oñembyai ha okukukúigui ohóvo umi óga, ha ombohovái peteĩ proyecto oñembohapéva oitypátaha, , upépe omopu’ãse kuri peteĩ plása. Upéicha ha’ekuéra ombotove hembiapópe Ko óga ojeguereko ko’ã ára ' Café Bar Casa Clari' ramo', peteĩ pa’ũ Miguel Acevedo, ojehechaukáha umi apopyrã jekuaauka ha ojeporúva umi Mbohupa Departamento ramo opytu’u haguã. Ko’ã mokõi, ha’e construcción pyahu ojejapóva upéi óga korapýpe. Ko edificación, ojoajúva Casa Clari' rehe', oñemopu’ã 1912 arýpe orekóva peteĩ estilo neoclásico. Oñemopu’ã ha oñemyatyrõ jave, ogahója zinc, péva ojeguerovia construcción mboyve. Upe cielo raso cartón, orekóva relieve ha nda’isa’ýri. Péva ivaipáguima, oñeguahẽ peteĩ ñe’ẽ ha oñemoï teja hekovia. Oimégui ambue nivel orekóva óga, ifactible omoheñói pa’ũ amandaje oiko haguã. Péva ha’e auditorio Ruy Díaz de Guzmán ojeporúva, oiko jave aty guasu, purahéi purory, ñoha’anga, jeroky ha aranduka ñemoherakuã. Ary 1993 oiko chugui Biblioteca Municipal, orekóva ipype veinte mil volumen aranduka. Péicha oreko avei hemerotoca, tenda ojeporúva ñemoñe’ë pya’e ha ipyahúva ko’ã ára reheguáva; péicha péva peteĩ servicio de biblioteca móvil oikundaháva umi mbo’ehao ha pa’ũ rovy’ũ tavusúpe. Yma ojeherova’ekue, Casa Serra. Kóva ha’e Casa Castelví peteĩ construcción oúva ary 1804 guive, ha’eva’ekue sistema colonial ógaicha oñemopu’ãva. Oreko mokõi okẽ, ovetã, reja ha peteĩva piso original oreko. Kóva pete’ĩ óga pre-francista, oiméva 15 metro tapégui, oreko peteĩ yvotyty oka gotyo omoirũva área urbana, oguenohẽva muralla. Umi mba’e oñemomba’eguasúva[jehaijey _ editar código] Ary 1993 jave osõ aty andúgui ikatúha oñemopu’ã upepépe peteĩ teatro experimental péva korapy nandi Manzana-pe. Upévare oñehenói peteĩ concurso de ideas umi mitãrusu arquitecto pyahúpe. Ohupyty jopói Javier Corvalán. Salón Multiuso Federico García Lorca oñeinaugural 26 jasypoteĩ 1999, oguahẽvo Paraguáipe mburuvicha español José María Aznar. Oñemopyenda rire, ko Centro ha’e peteĩ tenda oñeñe’{eva ha herakuãva umi ohayhúva ñane retã mba’éva ha ikuaandy. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 23:32, 7 jasyapy 2013. Tetã Joaty Alemaña (Alemañañe'ẽ: Bundesrepublik Deutschland) ha'e peteĩ tetã joaty oĩ Europape. Ijerére ojejuhu yvate gotyo Ndinamayka, kuarahyresẽ gotyo Poloña ha Chekia, ñemby gotyo Auteria ha Suisa, ha kuarahyreike gotyo Hyãsia, Luxemburgo, Mbéyhika ha Tetã Guýpe. Alemaña pukukue ha'e 357.021 km ² ha oguerekove 82.604.000 avakuéra. Berlin ha'e tavusu. Alemaña ha'e peteĩ Tetã Ñembyatypyre ha oguereko 16 tetãvorekuéra. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 09:28, 1 jasypoapy 2018. Tetã ñe'ẽ akã: Ankh, uza, seneb (Ehitoñe'ẽme: «Jeikove, tesãi, teko porã») Tetã Amandaje Tavetã Joaju pegua Ehíto, héra tee hína Ehíto Tavakuairetã Árave (Áraveñe'ẽme: جمهوريّة مصرالعربيّة Ŷumhūriyyat Miṣr Al-ʿArabiyyah), ha'e hína peteĩ tetã hekosãsóva ojejuhu Áfrika ipehẽngue yvate kuarahyresẽme. Ehíto yvy apekue ojejuhuve Áfrika ipehẽngue yvate kuarahyresẽme, oĩ avei Ehíto ipehẽnguemi Ásiape ojejuhúva, ojejuhuhápe yvyapy Sinai. Ijerére ñemby gotyo ojejuhu tetã Sudano, kuarahyreike oĩ tetã Livia ha yvate kuarahyresẽ ngotyo ojejuhu Paletína ha Israel retã. Yvate gotyo ojejuhu para Yvy mbytépe ha ñemby kuarahyresẽ ngotyo oĩ pe para Pytã. Ehíto retã apekuére oñemyasãi upe yvy ojeiko'ỹha héra Saára. Ysyry Nílo ohasa yvy ojeiko'ỹháre ñemby guive yvate peve. Ysyry hasahápe oiko hetaite tekove, ijerére hína oiko ava hetakue tuichavéva Áfrika pegua. Haimete opa Ehíto retãygua oiko tavaguasúpe ha távaguasu ijerére, Káiro, ko tetã itavusu, ha Alejandría. Ko tetã ijyvy apekuépe oñepyrũ yma ku Ehíto Ymaguare mburuvi guasu, heta mba'eguasu ha mba'eporã ko ára ojehecha gueteri oheja. Ko'ãga ko tetã imba'eguasuite Kuarahyresẽ Aguĩgua rendápe. Ko ára jave Ehíto oiko hína tavakuairetã ramóicha mburuvichavy rapépe. Ary 2013 ha 2014 mbytépe ko tetã rekuái iñesãmbyhy hekovia sapy'a, oiko rire upe "golpe de estado" omosẽva tendota Mohamed Morsi.[4] Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 17:26, 10 jasypoteĩ 2018. Sãmbyhyhakuaa, ñe'ẽporãhaipyre, kuaara'ã ñe'ẽ rehegua Durante di Alighiero degli Alighieri (1265–1321), ha'e'akue peteĩ ñe'ẽpapára italiagua Yve Mbyteguápe. Iñaranduka "Pukarã Tupãrehegua", (hérava'akue ijypykuépe Comedìa, ha upéi Vokácho omongarai chupe Divina), ojekuaa aranduka italiañe'ẽme ituichavéva ha peteĩ tembiapoporã ñe'ẽporãhaipyréme arapýpe.[1] Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 01:27, 27 jasypoteĩ 2018. Ñandypa (karaiñe'ẽ: huito, jagua, lasioñe'ẽ: Genipa americana) yvyramáta hogue vera guasuguasúva, hi’a apu’a, ape havara ha hovyũ ha hungy, nahe’ẽi. Okaru hese pira. Hogue jaipuri ñandepiruséramo ha tuguy ñandy ñamboguevi hag̃ua. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 21:34, 7 jasyapy 2013. angirũkuéra ha’e umi yvypórakuéra ikatuha ndive nde reko porã Klank Bybel: Ñandejára Ñe’ẽ (GPC2006) Poarajere ha'e peteĩ aty 5 ary. GUARANI Paraguay mba'éichapa Juan � Ani ndepochy, ch�ko ha'e gua'um�nte. Juan � Mba'e piko aip�rõ ojehu nd�ve, Karai?. Eulogio � (Con pena) Mba'e anga piko che aikua�ta... (Para s�) Ha heta ajahe'o hese ha niko ra'e chembovaka res�va ra'e oik�vo. (Furioso, a Ram�rez) Tereho ko'�gui ani aru jepe che revolve ha rojapipa. Ram�rez � Is�py, ha'e niko ndoikua�i hembireko che cliente ha. Eulogio � Aj�pa, mba'e pio oje'e va'erã che rehe?... Juan � Ose'ỹrõ pio mba'e rehe rejapouk�ta?... Eulogio � Amombe'use niko nd�ve peteĩ mba'e Ram�rez... Ram�rez � (Intrigado) Mba'e, mba'e piko Karai Eulogio? Eulogio � (Recobr�ndose) Opa je�ma, peteĩ pytu ho'a che rehe... aime porã je�ma, mba'ev�ma na�anduv�i. Eulogio � Che niko aipota va'erã mo'ã reju, peteĩ mba'�nte niko oĩ. Mitã'i � (Hablando de un tir�n) G�en d�a mba'�ichajepa neko'ẽ ha'e reipot�rõ ndaje che joku�inte, ha mba'�jepa re'use re�na. Mitã'i � (Fij�ndose dentro del nicho) Mokõi tupasỹ ha peteĩ santo hendyv�va voi niko ra'e oguereko. Eulogio � Mba'e pio oje'e che rehe. Eulogio � Hẽe, che�o ha nache��i aveko, vecino porã areko... ha'e ku ku�akarai, ku �a Sot�ra he'iha katu niko ouse ko'�pe che moirũvo, o�angarek�vo che rehe. Avañe'ẽ: Vangyladẽ Avañe'ẽ: Karanda'y He’iséva: Mymba’i ikangue’ÿva, oikóva ñanandy rupi térã óga jerére, ipepo mokõi oveve haçua, ipy poapy ha oipyte tuguy ava ha mymbágui oikove agua. Oñemoña y paguépe. Ingyaterrañe'ẽ: Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 18:26, 4 jasypokõi 2008. Ko yvy tuichakuére aime porã hag̃ua. “Arte en cuerpos pintados” ~ Ñe'ẽ Porã Tekovekuaaty ñemohenda Ñe'ẽjueheguareko Jaguarundi (Puma yagouaroundi) ha'e peteĩ mymba tuicha okambúva, mbarakajarundi juehegua hague pytũmby ha hũ. Ko mymba oiko Tetã peteĩ reko Amérikagua ñembyre guive ha Argentina mbytépe peve. Ko mymba ha'e michĩve jaguapytãre, ha ho'u mymba michĩ ha mymba okambúva michĩ. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 16:55, 8 jasyapy 2013. Manuel Deodoro da Fonseca (Alagoas táva, Alagoas, 5 jasypoapy, 1827, Pindorama — Rio de Janeiro, 23 jasypoapy, 1892) ha'eva umi militar ha politiko Pindoramagua. Deodoro da Fonseca ha'eva peteĩha mburuvicha Pindoramagua, osãmbyhy Pindorama 15 jasypateĩ, 1889 guive 23 jasypateĩ, 1891 peve. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 15:38, 8 jasyapy 2013. ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI oñepepirûkuri oî haĝua avei upe amandaje guasúpe ijatyhaguépe heta tapicha ñane retâygua ha ambue tetâmegua ohesa’ŷijo haĝua mba’eichaitépa oîhína pe ñe’ê jeroguata ñane retâme ha mba’épa tekotevê ojejapo upe mba’e oikoporâve haĝua. Omoakâ pe SICOM, karai OSCAR CÁCERES, ha’éva marandumyasâihára ha ñe’êmboguatahára ha oikuaa ha oipuruporâva ñane Avañe’ê. ATENEO oîmiva’ekue hendive ha karai Celso Velázquez -amyrŷi- ndive, Radio Cáritas-pe amo 1987, 1988 ha 1989-pe, ha’ekuéra omyakârôguare tembiapo hérava “Ñandehaichaite”. Jepiveguáicha, ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI omombe’u rire mba’eichaitépa oî ñane Avañe’ê ñane retâ ha ambue tetâ rupi; ojerurékuri ñane retâ ruvichakuéra ojepy’apyve ha omombareteve haĝua ñane Avañe’ê taha’eha’ehápe, ha’égui pe ñe’ê ojepuruvéva ñane retâme ha ha’égui pe tembipuru ikatútava onohê ñande rapichakuérape mboriahu, jehasa’asy ha tavy poguýgui. David Galeano Olivera omyesakâjey opavavépe ndaha’eiha Guarani ñe’ê añónte pe ñambojoparáva, avei upe mba’e oikoha Castellano ñe’ême ha upe mba’e avave ndohechakuaaséi. Jopara rekógui ñasêkuaa ñambo’eporâ ha ñañe’êporârô Guarani ha castellano, he’íkuri ha’e. Ko amandaje ombyaty heta tapicha arandúpe, omba’apóva hikuái opaichagua ñe’êre, Chako yvypehême oñeñe’êvare. Iporâ avei ja’e umi ijatýva apytépe oîha heta kuimba’e ha kuña iñarandúva ñe’êkuaaty, ñe’ètekuaa, ñe’ê rembiasa ha ñe’ê ñembo’épe. Oî avei upe amandaje guasúpe tapicha oúva ambue tetâgui: Francia, España, México, Colombia, Chile, Paraguay ha Bolivia-gui. Ko atýpe avei oîkuri hetaiterei tapicha (umíva apytépe ñe’êkuaatyhára, mbo’ehára ha temimbo’e) Resistencia ha ambue tavapegua. Oñe’êmba rire mokôivéva, oîkuri heta ohupíva ipo ha omba’eporandúva. Avei upekuévo ojehechakuaa oîha upépe heta Guarani ñe’ê rayhuhára oipotáva oiko ichugui Mercosur ñe’è teete. Ko atýpe oñemyasâi marandu Ñe’ênguéra Léi rehegua, ojegueroguatáva ñane retâme. Mbo’ehára David Galeano Olivera ome’êkuri José Emilio Chuaire-pe peteî vosa oguerekóva opaichagua marandu Ñe’ênguéra Léi rehegua ha oguerahaukáva ichupe kuñakarai Susy Delgado. Kuehe ahakuri upe aty Bicentenario rérape oikova’ekuépe ha upépe naimandu’ai hikuái GUARANI ÑE’ÈRE, mba’epiko upéva, ndaipori piko Comisión del Bicentenario atýpe omombaretetava GUARANI ÑE’Ê jepuru ha ñemyasâi, ko arýpe ha Ñane Retâ Sâso árape ndajaipuruirô, araka’éve ojepuruvéta!!!! mba’e ikatu jajapo!!!! Ava-Guaraní: "Javyaakue Cacique Paragua añete, ypykue Cacique Paragua Ñande Ramoi, [...]. Ñande Ru Guasu ñande jouare ko yvype, ..." KO YVY TUICHAKUÉRE Ko yvy tuichakuére Ko yvy tuichakuére “¡Pemombaʼeguasu Jehovápe! [...] Igustoiterei ñambotuicha Ñandejárape, ñande jaikuaa upéva oĩ porãha” (SAL. 147:1, TNM). Ñemohenda:Mbo'ehaorusu Pindoramapegua - Vikipetã Ñemohenda:Mbo'ehaorusu Pindoramapegua Oĩ ko Hungyria Europape tetã. Ñe'ẽ: hungyriañe'ẽ. Péina ko ára guasuetépe, ha’éva Tupâsy Ka’akupe ára, jahecha ñane retâyguakuérape oguata javérô Ka’akupe gotyo. Mitâ, Mitârusu ha kakuaa, taha’e ha’éva, oho ome’êvo aguyje Tupâsýme. Oî ohóva ha’eño ha oî ohóva hapicha ndive; oî ohóva yvy rupi ha oî ohóva mba’yrúpe; oî ohóva hi’árape ha oî ohóva upe mboyve ha upe rire. Taha’eha’eháicha, opavavete katuete oipykúi tape ha oho. Oky térâ ndokýiramo; haku térâ ro’ýrô. Mba’eve ndojokói ñande rapichakuérape. Oî oñembojáva hendápe ñesûháme, oî ogueraháva ijati’y ári peteî kurusu. Opa umi mba’e ohechauka ñandéve mba’eichaitépa tuicha pe jerovia oîva Tupâsy Ka’akupére. KÁSO ÑEMOMBE’U: LUCHIA’I HÁ TUPÂSY KA’AKUPE Jataity niko peteĩ tava’i iporã añetetéva, Tupã Ñandejára omohendava’ekue yvyty, ñu hovyũ, ha ysyrykuéra pa’ũme. Upépe hembypa kuimba’e ha kuña ikatupyry ha imarangatúva; omba’apóva kokuépe, omongakuaáva hymbamimi ha oñeha’ãva ohekombo’e porã iñemoñarépe. Umi kuimba’e, kuña ha mitã hekorory ha isarakíva apytépe oikova’ekue Rosíta; kuñakarai mboriahu, peteĩmínte imembyva’ekue. Maria ombohérakuri chupe. Maria niko ndoikuaajepéi itúvape. Isy ndiventevoi oikova’ekue. Iporãitereivoínikova’ekue upe mitãkuña ha upévare avei ndaipóri kuimba’e ojesareko’ỹva hese. Áġakatu, Maria noñeme’ẽi mavavépe. Isy niko he’ímiva’erã chupe: “Ñande kuña ñanemboriahúramo jepe, ñanderekopotĩva’erã. Kuimba’ekuéra niko oiko ñanera’ãvonte”. Ko’ã mba’e mbarete porã oikékuri Maria akãme. Upéinte niko, peteĩ ára, omanósapy’a isy marangatuete. Upépe katu iñarõvéntema he¬ndive mitãkaria’ykuéra. Peichahápe ndaje avei oġuahẽkuri Jataitýpe peteĩ mitãkaria’y. Luchi herava’ekue. Py’ỹinte niko Maria ha Luchi ojojuhúmiva’erã ha oñomongeta kyre’ỹ. Arateĩ jave katu ojojuhu hikuái Tupãópe ha péichajave Luchi oúmiva’erã okaru Maria tapỹimime. Ndatuichái niko upe itapỹi. Mokõi ikoty, ku kuláta jovái oje’eha. Avei itataypy, upépe osãingójepi ijapepo ha ijerére mbohapy apyka¬pemi. Korapýpe katu oguereko peteĩ ykua osẽhágui y ro’ysã asyete. Péichante... “mboriahu rekópe”, he’ihaguéichajepi chupe isymi omano mboyve. Vaicháku ojoguerahaporãtava’ekue. Luchi oumavoíkuri oiko hendi¬ve ha vokóikema Maria opytákuri hyeguasu; upéicharõ jepe, Maria nomombe’úi mba’evete Luchípe. Ohasa rire umi jasy, Luchi ohechakuaa mba’éichapa Maria hyevu ñepyrũ ha peteĩ ko’ẽme ndaje – kirirĩhapete- osẽkuri oho. Ohejarei mitãkuñami hyeguasúvape. Maria opáykuri ha ndojuhuvéi hembiayhúpe ha upémarõ ohechakuaa ohejareihague ichupe. Oñemombo hupamíme ha hetájeko hasẽ. Ha’eño tyre’ỹ opyta. Peteĩ pyhare, Santa Lucía árape, imembýsapy’a peteĩ mitãkuña’i neporãva avei. Ombohérakuri Lucía, heñoihaguére Santa Lucía árape. Upéicharõ jepe, Luchia’ípente ojekuaave. Ohasávo umi ára niko Maria ohechakuaa Luchia’íre peteĩ mba’e: upe imembykuñami ndohechaietémbora’e. Hesatũjovaietéra’e, he’ihaguéichajepi umi iñi¬rũmimi. Sapy’ánte katu osapukáimi hikuái chupe: “Mitãkuña’i resatũjovái”. Luchia’i oikómiva’erã toryjárõ umi mitã’i apytépe. Añete¬hápe, umi iñirũmimi oñembohorýmiva’erã hese. Luchia’i ohendu umi mba’e he’íva ha’ekuéra ha heta mba’e noikũmbykuaái. Nahesakãiete chupe. Ndoikuaái, ndohecháigui. Upevakuére niko oporandúvonte oiko isýpe. Ohendúvo oimeraẽ mba’e he’íva umi iñirũ, pya’épeko, ho’a ha opu’ãháme, oujeýma oporandu isymíme. “Mba’éiko kuarahy”, “Mba’épiko sa’yju”, térã katu oporandúmiva’erã avei: “Mba’épiko yvága. Moõiko opyta”; ỹramo katu: “Che sy: mba’éiko he’ise mboriahu. Ñandépiko mboriahu”. Isy omoirũva chupe hupamíme, oñembosaráimiva’erã iñakãraguére, opoko kangy asy umi hesa¬mimíre, ha tesay pa’ũme he’ímiva’erã imembymíme: “Áġante reikuaáne. Rehechapotaitémako che memby”. “Añetéiko che sy. Avy’aitépa upéicharõ”, ombohováimiva’erã Luchia’i py’arorýpe. Upéi katu oñemokunu’ũmive ha oporandu: “Ha che ru piko araka’e outahína. Oiméne niko ñanderechaga’úma”. Vaicháku Maria ijahy’opa’ãva ohendúvo umi mba’e ha ñe’ẽ ryrýipe ombohováimi chupe: “Héẽ, oiméne niko péicha”. Umícha jave, omonge rire Luchia’ípe, Maria ohómiva’erá oñemombo hupápe ha hasẽ soro. “Mba’éreiko péicha rejapo cherehe Ñandejára”, he’ímiva’erã. Maria niko heta oñepia’ã imemby rayhupápe. Oparupirei ogue¬rahákuri chupe oipohánouka haġua. Ouva’ekue Paraguaýpe peteĩ tesapohãnohára katupyryete rendápe ha upe karai jeko he’iva’ekue ichupe: “Péicha ġuarãntema. Ne memby ndokuerakuaavéima”. Upe mba’e omona yvýre Mariápe. Upéicharamo jepe, Maria noñeme’ẽikuri ha upémarõ ogueraha imembymime umi pohãnohára chae rupi. Opaichagua pohã niko ome’ẽkuri chupe umíva ha peteĩ katu ome’ẽ jepe chupe peteĩ kurundu’imi omosãingo haġua ijajúri, peteĩ vosa’i oguerekóva ipype¬gua ha Maria oikuaa’ỹva mba’épa. Upéi ave niko, navõ ary, oúmiva’erã imembymi ndive Tupãsy Ka’akupe rendápe, hi’árape. Luchia’i ombo¬týramo peteĩ ary, Maria omba’ejerurékuri Tupãsýme. He’íjekoraka’e chupe: ‘Ndaikytĩmo’ãvéi Luchia’i akãrague omboty peve pokõi ary. Chepytyvõmina Tupãsy ha’e... reipotáramo, emonguera ko che membymi’. Ikatupyry katu niko upe Maria ha ha’ehaguéicha, noñeme’ẽi araka’eve. Amo hapópe añetetéko upe oje’évajepi: “Kuña Paraguáicha niko ndaiporivoi mokõi”. Maria omba’apo ao jejohéipe. Itapỹi ypyete rupi niko ohasa peteĩ ysyry potĩ ha upépe ohómiva’erã Luchia’i ndive ojaojohéi. Itakuéra pa’ũme oguapy ojohéi ha kapi’ipe ári oipyso ikã haġua. Asaje rupi oúmi sapy’ami imembykuñami ndive ojapo hembi’urã ha tataypýpe -apykape ári- okaru hikuái mokõive. Ohasa asyve javérõ, Maria imandu’ámiva’erã peteĩ ñe’ẽngáre: “Mboriahu ha mbokajáre mante ho’áva aratiri”. Nahembiaporãi, imemby ndohechái ha heta hemikotevẽ. Upéicha ohasa ichupekuéra ġuarã umi ary. Upéinte niko oguahẽsapy’a upe ary pokõiha ha jepiveguáicha oñembosako’i hikuái mokõive ou haġua Tupãsy Ka’akupe rendápe. Luchia’i niko iñakãraguevukueterei oúvo; avei, ijao morotĩ ha ijape hovy, “promesera” oje’eha karai ñe’ẽme. Oġuahẽkuri hikuái Ka’akupépe, oguata rire Itakuruvi guive. Ohendu hikuái ñembo’eguasu ha jeko ohecha mba’éichapa peteĩ tapicha oguata’ỹva, opu’ã upe ijapykágui ha oguata. “Kóva ha’énema”, he’i ijupe Maria ohechávo upe mba’e guasuete. “Ymaiteguivémaniko roha’ãrõhína che sy marangatuete”, ombojoapy upéi ojesarekoporãvo Tupãsy Ka’akupe ra’ãngáre. Upe ára pukukue javeve opyta hikuái Ka’akupépe. Ñembo’eguasu opa rire, Maria oguerahákuri Luchia’ípe, jepiveguáicha avei, Tupãsy ykuápe; ha péicha ndaje oikókuri oikundaha Ka’akupe. Upeichavérõ jepe, mba’evete ndoikói Luchia’íre. Tesaýpe jeýma Maria ohupi imembykuñamíme ha ohopa heseve hógape. Ohasa peteĩ ára, ohasa mbohapy, ohasa irundy... mba’evetevoi ndoikói Luchia’i rehe. Upépe ae Maria oñeme’ẽ, ojeity yvýre, omanose. “Mba’éreiko nderesarái orehegui Tupãsy”, he’ijeyjeýmiva’erã Maria. Upéinte niko peteĩ arapokõindy rire, ka’arupytũ rupi, Luchia’i oñepyrũ iñakãnundu ha hasykatu. Heterasypaitésapy’a. Maria niko ome’ẽ chupe pohã ñana, omoñeno hendive ha omama chupe ojuhumívaguivepe. Luchia’i katu hasẽ’i hasẽ’i upe pyhare pukukue javeve. Hasy peve niko opytákuri oke, ko’ẽmbotávoma. Opáyvo Luchia’i niko, Maria ojapómahina tembi’urã ha ndaje ohenói chupe imembymi. Oho hendápe ha ojuhu ojesakytýhina. He’íjekoraka’e Mariápe: “Chejopietereíniko che resa che sy”. Maria ohupi hapypa’ũme, omokunu’ũ chupe ha mbeguekatu oipichy chupe umi hesamimi. Upeichaháguinte Maria ohendúkuri peteĩ mba’e omopirĩmbáva chupe. “¡Ahecha che sy!, ¡ahecha che sy!”, osapukái Luchia’i. Opo mokõive ha osapukái. “¡Ahecháma che sy!, ¡ahecháma!”, osapukaijeyjeýkuri upe mitãkuña’i. Maria katu hendive osapukái ha hasẽ, ndoikuaavéi mba’épa ojapóta vy’águi. Upejavéjeko imandu’ákuri Tupãsýre; ha mokõive oñesũ ha oñembo’e ichupe, upe itapỹimi rovái. Añetehápe, heta ohasa asy hikuái mokõive. Ndareirivoíniko he’ímiva’erã Maria: “Mboriahu ha mbokajáre mante ho’áva aratiri”. Áġa -heta ára ohasa rire- che ambojoapy chupe: upeichavérõ jepe, “Maymávape ġuarã osẽva kuarahy”. Avañe'ẽ: Poyvi Venesuéla Che añemoarandúma haimete mbohapy ary guarani ñe’ême, upévare ára ha ára añandu aimeha Paraguai tapichakuéra remiandu ykére. Japón oikuaa ha oñandu mba’eichapa tekoha ipochy. Avei guarani rekokatu oikuaa tekoha imarangatuha. Orejoyke’ykuéra Paraguai-pegua ore pytyvõeterei. Ko mba’e ome’ê chéve vy’a oguerúva che resáre tesay. Aguyje Paraguai! ÑANE ÑE'Ê TEETE Ko vy’aguasu ojejapókuri mokôive ñane ñe’ême: Castellano ha Guaraníme. Temimbo’ekuéra Obstetricia-gua ohechaukákuri ikatupyryha purahéi, jeroky ha ñe’êpotýpe. Oiko avei jehechakuaa UNA mburuvichakuérape, avei Obstetricia sâmbyhyhára ha mbo’ehárakuérape ha CEO motenondeharakuépe. Heta mbo’ehára, temimbo’e ha pepirû poravopyréva oîkuri upe ka’arúpe ogueromandu’a haĝua castellano-pe oñembohérava Día de la Obstetra ha ho’áva Ramón Nonato Marangatu árape, ha’éva 31 jasypoapy. Mbo’ehára Mario Rubén Alvarez ohechakuaa ha omomba’eguasu Karai Guasu Félix de Guarania rekove ha rembiapo. Omombe’u avei mba’eichaitépa omba’apókuri Guarani Kuaaretáre ha mba’e mba’épa ñe’ême. Ipahápe, Pachín Centurión imbaraka reheve, ohenduka opavavépe purahéi ñanemba’éva. KÁSO ÑEMOMBE'U: TAVA'ÍPE OJEHUVA'EKUE KÁSO ÑEMOMBE'U: MAKA'I ÑEHA'ÂME OJEHUVA'EKUE KÁSO ÑEMOMBE'U: KURURU NIPORA'E ndajuhumoʼãigui nembojojaha ko yvy apére, pyhare chejopy, ndajuhúi pytu'u. mboriahúgui apu'a mba'eve aisu'u, Tape oiporavova’ekuépe. Arávia (áraveñe'ẽme: شبه الجزيرة العربية) herava avei Árave Yvyapy, ha'e peteĩ yvyapy tuicha oĩ Asiape. Aráviape oĩ pokõi tetã ha 70.000.000 tetãyguakuéra nunga. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 18:28, 12 jasypoapy 2017. Yrupẽ (karaiñe'ẽ: Cedazo) tembipuru apu'a térã hakamby irundýva kosinamegua ojepurúva oñembogua hag̃ua hu´itĩ ha ambue mba´e. Oĩ hembe yvyráva ha pe ipyko´ẽhápe ikuára sa´i mimi ikatúva ojepyaha alámbre térã karanda´ýgui. Yrupẽ ymáguare ojojapo takuapi, yvyra ha guembepigui, upéva ko'ãgaitépe ojejapo tovatĩme ha chácope. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ore romoñe'e pe kuatia ñe'ẽ Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 04:50, 28 jasyapy 2008. He’iséva: Mba’e po’imimi inimbo joguaha, osẽva ñande pirégui ha ojekuaáva ñane akãre, ñande jyváre ha heta hendarupi ñande retére. Oĩ avei mymba haguéva. Ta'ãnga:P philosophy.png - Vikipetã Alfredo Seiferheld - 26 jasypoteĩ 9.- Mba'éiko che iru oikohína ko ñane retã porãitépe,ndaha'évéima hi'ã chéve ñande ijára,mba'épa he'íne karai Presidente Lugo oúvo mamo ohohaguégui ,oúro petei pytagua he'i chupe ndaha'evéimaha presidente hetãme? péichama jahañaína, ha ivaivéta katu, ko'ã ñane mburuvicakuéra iñe`engupa, oimepuku upe kurepi oikuave'e chupekuéra pirapireita terapa mba'e ajeve noñeñandukái hikuái chupe, ipopekuéra niko oi kuatia arandu oipysyrõ hagua ñane retã ãichagua tapicha akã "mbokaja apigui". Ha oiméro ha'ekuéra ndaikatúi kyhyjégui, ñañemoi katu petei ñe'eme ha Ateneoháicha jaguerosapukái, heta tukumbóma voi niko jahupyty oiko hagua chugui Idioma oficial ,oiko hagua Ley de Lenguas ramo ha piko petei tapicháre nañandepu'akamo'ãi, apyta penemarandu ra'ãrovo. ÑANE ÑE'Ê TEETE Ñane rekosâ’ỹre, ñane ñe’êngatúre Avañe'ẽ: Jasyporundy KO YVY TUICHAKUÉRE “Ko ára hína manduʼarã” Oñehundi rire umi rrelihión japu, ág̃a Jesús og̃uahẽ vove pe jehasa asy guasu aja, oñepyrũta ohusga umi hénte opa tetãyguápe ohecha hag̃ua mávapa ovecha térã kavara (15/7, páh. 6). Ohechaukaháicha pe ehémplo oñeʼẽva trígo ha ñana vaíre, ¿arakaʼépa umi hembiapo vaíva hasẽ soro ha ipyahẽta ñembyasýgui? (Mat. 13:36, 41, 42.) Upéva noñekumplíri Pentekostés áño 33-pe, síno 1914 rire. Áño 1919-pe oñemoĩ pe tembiguái jeroviaha poguýpe umi ótro tembiguái, umíva hína enterove oñevenefisiáva pe hiʼupy omeʼẽvagui pe tembiguái jeroviaha (15/7, páh. 21-23). Upéva oikóta pe jehasa asy guasu aja, pe tembiguái jeroviaha oho vove yvágape ha oiko chuguikuéra rréi Cristo ndive (15/7, páh. 25). Mai 2007: 1 1 Umi Ñemongu'e Joguerahaviárava Remimbopokuérava Ñane Apytu'ũme Mai 2012: 1 2 Wikiñe'ẽndy , 2 2 Húvol , 3 2 Kamisa jyva'ỹre , 4 2 Mba'erekokuaa , 5 1 Remiandu Mba’e porã arandu oguerúva 1 – Pehendu che ra’y kuéra peikuaa haguã ha’éva. nde py’ápe, ani nde resarái che ñe’ẽgui, eme’ẽ opa erekóva mba’e kuaa rehehápe. topyta ne akãme che ñe’ẽ, ha ha’e kuéra oikoháicha ha’e kuéra oguereko tembi’u ramo, ha’e kuéra ndoikuaái. ñande rekove. 25 – Ema’ẽ tenonderã gotyo, 27 – Ani reñeme’ẽ mba’e vaípe, “Canto gregoriano, Ñandejára Ñe’ê purahéi”, Pindorama ojeporavóva ary 2014-pe guarã. Arange 12 jasypoteĩ de 2014 FIFA Tembiesarái Yvypavẽ 2014 (Copa do Mundo FIFA 2014, poytugañe'ẽme) ha'eta pe 20ha vakapipopo ñembosaráihetatetãrehegua kuimba'erehegua ojapova FIFA rehe, pe Vakapipopo Tembiesarái Yvypavẽ. Ojejapóta Pindorama retãme, ára 12 jasypoteĩ guive ára 13 jasypokõi peve ary 2014-jave, Pindorama ojapo mokõiha jey peteĩ FIFA Tembiesarái Yvypavẽ, upearõ Ñembyamérika ojapo 5ha jey peteĩ tembiesarái. Ary 2004-jave, FIFA oiporavo akue yvyrusu Ñembyamérika ojapo hag̃ua Tembiesarái Yvypavẽ 2014. Oimeraẽ tetã oguerohory remo jepe oikuaavo pe marandu, Brasil ha Kolombia he'íva mante oipotáva ojapo pe Tembiesarái, ára 18 jasypakõi ary 2006-jave. Ha upei, Kolombia oheja, ha opyta mante Brasil ojejapo hag̃ua. Ára 30 jasypa ary 2007-jave, FIFA he'i akue ha omoñe'ẽ ha'etehápe Brasil ojapóva Tembiesarái Yvypavẽ 2014. [1] Tetã ipu'akáva oñeha'ãta ha'etehápe FIFA Tembiesarái Yvypavẽ 2018, ojejapóva Rrusia retãme. Ko tembiesaráipe ojeporu peteĩháme ta'angamýi apu'apopógua, he'ita apu'apopo oike hupyturãme, kombutadóra rupive ha ta'angamýi rupive. [2] 3 Mba'e omohechaukáva Ára 7 jasyapy ary 2004-jave, FIFA omoñe'ẽ akue Conmebol hetãnguéra ikatúva ojapo pe tembiesarái pavẽ. Upévare, ára 17 jasyapy, Conmebol he'i oipotáva Brasil ojejaporã Tembiesarái 20ha. FIFA hi'arapapaha rupive, tetãngéra herañemoguapy ojejaporã pe tembiesarái oñepyrũ ára 5 jasypakõi ary 2006-jave ha opa ára 18 jasypakõi. Upéva aja, Brasil ha Kolombiaoteraguapy ojejaporã pe tembiesarái, ára 13 ha ára 18, hákatu, Kolombia oheja, ára 11 jasyrundy ary 2007-jave. Tembiesarái oñemohenda ojejapo hag̃ua ára 12 jasypoteĩ guive ára 13 jasypokõi peve ary 2014-jave, umi arapokõindy aty michĩ mboyve Europa hetãngéra hembiesarái vakapipopo kuimba'éra, ha araro'ýre Pindoramagua ha opa Yvy ipehẽngue ñemby gotyo. Ary 2006-jave, peteĩ kuatiañe'ẽ Brasil-gua oñe'ẽ akue táva Rio de Janeiro, São Paulo, Porto Alegre, Belo Horizonte ha táva Belém ha'eta táva ikatúva ojejapo tembiesarái kuéra. Hákatu umi táva kuéra ndorekoi vaekue vakapipopo ñeha'ã renda iporãeterei, ha ojogapo va'erã térã omoporã va'erã.[3] Ára 31 jasypo ary 2009-jave, FIFA Atykatuete omoñe'ẽ umi 12 táva kuéra ojejapóva tembiesarái kuera. Belo Horizonte, Brasilia, Cuiabá, Curitiba, Fortaleza, Manaos, Natal, Porto Alegre, Recife, Rio de Janeiro, Salvador (Bahía) ha São Paulo ojeporavóva,[4] ha Belém, Campo Grande, Florianópolis, Goiânia, Maceió ha Rio Branco ndoiporavóiva.[5]Vakapipopo ñeha'ã renda oñemoporã, ha táva Brasilia-pe, Cuiabá, Manaus ha Natal-pe, ojogapo vakapipopo ñeha'ã renda pyahu. Táva Recife mante ojogapo pyahuete. Umi 12 táva kuéra oĩha ko tysýipe. Umi ñe'ẽ karapã, he'ise vakapipopo ñeha'ã renda pyahu. Mba'e omohechaukáva[jehaijey] Marandu peteĩha oñeñe'ẽva apu'apopo pyahúva FIFA Tembiesarái Yvypavẽ 2014-pegua ára 2 jasyporundy ary 2012-jave, FIFA, Atyvete Ojejapóva Tembiesarái ha Adidasombohéra etehápe pe apu'apopo ojepurúva: "Adidas Brazuca". Oiporavo 1 119 539 kuimba'e ha kuña oikovéva Pindorama oiporavo hag̃ua apu'apopo héra, téra «Brazuca» ipu'aka 70 % oiporavóva hese, upearõ omyengovia pe apu'apopo "Adidas Jabulani".[6][7] Kóva tembiasa ohasa Vrasil-pe ha'e jeporavo peteĩha apu'apopópe guarã FIFA-pegua, opaite tembiesarái ojejapóva vaekue ndoiporavói hi'apu'apopo héra, tapicha kuéra oiporavo peteĩháme Vrasil-pe.[6] FIFA Tembiesarái Yvypavẽ 2014, tembiesarái 22ha vakapipopógui, atyvete Adidas ome'ẽ apu'apopo ñeha'ãhára oñembosarái hag̃ua ary 1970-guive.[8] Ko ñe'ẽ «Brazuca» tapichakuéra Vrasil-gua oipuru ombohéra máva oheñói Vrasil retãme. Upearõ "Brazuca" he'ise "Vrasil-gua".[9] «Che vy'aeterei tapicha kuéra Vrasil-gua ikatu oiporavógui mba'e omohechaukaete pe tembiesarái héra. Che aimo'ã pe apu'apopo Brazuca herakuãrã mbukuhápe ijoaju ambue apu'apopo pavẽ herakuãva, apu'apopo Tango-icha Argentina-pe ary 1978-jave ha pe apu'apopo Azteca-icha Méjiko-pe ary 1986-pe»[7] FIFA ha Atyvete Ojejapóva Tembiesarái omohechauka peteĩ mymba po'areruha (maskóta) peteĩ tatu juehegua oikovéva Vrasil retãme mante (pe Tatu ka'atĩnga). Téle hechauka hérava "Fantástico", ohasáva TV Globo rupive opa arateĩme, omohechauka peteĩháme pe mymba'i po'areruha, vakapipopo ha'ãhára Ronaldo omohechauka, karai vakapipo ha'ãhára herakuãva Vrasil-gua ha oĩva Atyvete Ojejapóva Tembiesarái-pe. «"Che vy'aeterei amomaiteígui pe mymba'i tenondeguaite 2014-pegua –he'i Ronaldo opukavy–, ñandemoha'angáta upe mokõi arýpe. Ipy'amongetaha katuete heta mitãme ha mitã vakapipopo ha'ãhára Vrasil-pe, ha Yvypavẽme, ohayhuetereígui ivakapipopo ñeha'ã ha hetã".» FIFA henda internépe, tapicha kuéra ikato oiporavo akue mymba'i hérarã. Mbohapy téra ikatu ojeporavéva ha'e akue: Amijubi –omohechaukáva tekohayhu ha vy'a, oúva mokõi ñe'ẽ amizade ha júbilo he'iséva tekohayhu ha vy'a– ha mokõi téra ambuéva omohechauka tekorãndy ñeñangareko: Fuleco ha Zuzeco. Mymba po'areruha ojoaju ambue mymba po'areruha ndie, Zakumi (Tembiesarái Yvypavẽ 2010 Yvyafrika retãme), Goleo (Tembiesarái Yvypavẽ 2006 Alemaña retãme) ha heta ambuéva. Yvyafrika 2010 Vakapipopo Tembiesarái Yvypavẽ Iko'ẽ ovy'aite: Ha mokõi mbyja ko'ẽ. Oñemoĩ omba'apo; Urunde'y ikanguerã Oñopẽ hi'avarã. Ta'angami porãite, Ha ereko ne ñe'ẽrã ndaipóri ha'eichagua. Ha'etéva Tupãsy. Chupe, Kuña Paraguái! Ñane retã ipytuhẽ. Ko Paraguái oikove! Ndahi'areimava'erã Oúvo ko'ẽ pyahu. Iñemonderã ha tembi'upy oguerekopa. Ha'ete voígui eirarúva ñane retãgua. Vokóikema ou oipehe'ãmbávo ko ñane retã, Ha ojepytaso guarani ra'y py'aguasuete... Mbohapy tetã ñande'ári oúvape ombotarova. Kuimba'e, kuña, tuja ha mitã oñorãirõmba, Hi'ãve omano, ani tembiguáirõ oiko tetãgua. Mbovymi ta'ýrandie upérõje López ipaha he'i: Ñane ñe'ã kuápe kuarahy ratáicha ñanderesape, López reheae ha opyta ñandéve héra guasuete. Ñande ru guasu ñanderayhupápe hekove ome'ẽ Ojapyharáma ñepia'ã jojápe Paraguay ra'y Ipoty jeýma ko ñane retã porãite asy mba'épa ayu jha'e Tapo (karaiñe'ẽ: Raíz) ñana ha yvyra omombytáva yvyvýpe, yvyra rapo. Akanundu ro'y (karaiñe'ẽ: Malaria, paludismo) mba'asy oguerováva ñati'ũ Anhopheles. Upéva oñemotenonde jave resolución ha'éva'erã anual ha peteï límite máximo oguahëva mokõi tendota umi mokõi vehículo, orekóva peteï canon G. 1.267.000 pa'ü oñemboguatáva peteï ary pukukue. Avañe'ẽ: Marge Simpson Avañe'ẽ: Europa mykurẽ Avañe’ẽ Guarani: peteĩ ñe’ẽ porã: CHE POYVI - SOL FIORELLA LOPEZ AGUILERA Ñane Ñe´ẽ Guarani: Ñande aguarákena ñanereñói haguére ko tetã guaraníme Karai CARLOS ENRIQUE SOLANO LÓPEZ, ojeheróva Batuto, niko peteî ñane retâygua ohayhu añetetéva ñane mba’e: ñande purahéi, ñande jeroky, ñane ñe’êpoty. Jepémo aréma osêhague ñane retâgui oho haĝua táva Sidney, Australia retâme ha upégui ovákuri ha oiko Filipinas-pe, ndahesarái ñande rekógui ha akóinte oñeha’â omombarete Paraguay mba’e tee umi tenda oikoha rupi. ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI rérape rome’ê heta vy’apavê ha jehechakuaa karai Carlos Enrique Solano López-pe omyasâire Guarani ñe’ê ha ñane retâ reko Australia, Filipinas ha ijere rupi. Avei rombohasa ore jehechakuaa Ing. Luis Cristaldo Grunfeld-pe akóinte ojepytasóva ñane Avañe’ê rayhupápe opaite oikoha rupi. gnwiki Seviañe'ẽ KO YVY TUICHAKUÉRE “Ñandejára omeʼẽva pyʼaguapy [...] omeʼẽ peẽme opa mbaʼe porã pejapo hag̃ua hembipota.” (HEB. 13:20, 21) JESÚS ningo oñeʼẽseterei vaʼekue Ñandejára Rréinore umi héntepe. Upéicha rupi oĩrõ guare ko yvy ape ári, oñeʼẽ pe Rréinore mas de 100 vése. Añetehápe, chupe g̃uarã ndaipóri vaʼekue ótro téma iñimportantevéva (elee Mateo 12:34). 4 Jesús okompara vaʼekue “pe marandu Rréino rehegua”, pe semílla oñeñotỹvare diferénte kláse de yvýpe (Mat. 13:18, 19). Peteĩ chokokue ningo oipuru diferénte erramiénta oprepara jave pe yvy oñemitỹ hag̃ua. Péicha avei, heta áñore ñande Rréi omeʼẽma diferénte kláse de eleménto, ikatu hag̃uáicha ñaipytyvõ umi héntepe oikuaa hag̃ua Jehovápe. Oĩ umi ojepuru vaʼekue peteĩ tiémporente, péro oĩ avei umi jaipurúva koʼág̃a peve. Entéro koʼã mbaʼe ñanepytyvõ japredika porãve hag̃ua. 16 Jehová avei ombokatupyry isiervokuérape pe Eskuéla de Galaad rupive. Ko eskuéla ojejapo ikatu hag̃uáicha oñemokyreʼỹve umi ermánope opredikaseve hag̃ua. Pe primera eskuéla ojejapo áño 1943-pe. Upe guive 8.500 ermánorupima oho ko eskuélape ha oñemondo chupekuéra oservi hag̃ua 170 tetãme. Ha 2011 guive oñeinvita umi prekursór espesiálpe, superintendénte viahántepe, vetelíta ha umi misionéro ndohóiti vaʼekuépe ko eskuélape.  aguyje teindy rehe nde ñe’ẽ kuera !! Avañe'ẽ: Tyeguy Avañe'ẽ: Ánga aguereko mandu'a porãite ndacheresarái va'erã, kerayvoty ojapo ojoyke va'ekue nde ánga ha che mba'éva, umi ára roryete ahechaga'úva che purahéipe, añandu che rembére nde jurupyte, he'ẽva yvapurũ, ha umi nde jyva che añua porã upe ñe'ẽ asy reheve Che ñe'a pytumbýpe ndereka potaiterei, Salt Lake City, sapy'apy'a oñemombyky jepi pe héra Salt Lake térã SLC-pe, ha ha'e pe tavusu ha tavaguasu itavayguakúera hetavéva pe tetãvore Utah-pegúape. Pe ary 2013 jave oguahe pe itavayguakúera 191.1180 rupi, pe tavaguasu opyta Salt Lake City ijerére, oguerekóva itavayguakúera oñondivepa 1.140.483 pe ary 2013 rupi guive. Tetã peteĩ reko Amérikagua táva Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 22:27, 4 jasypateĩ 2014. Francisco de Goya y Lucientes (Fuendetodos, provincia de Zaragoza, 30 jasyapy ary 1746-Burdeos, Hyãsia, 16 jasyrundy ary 1828)[1] ha'e akue peteĩ ñemoha'ãnga apoha ha ta'ãngakarãi apoha España pegua. Hembiapokue opaichagua ñemoha'ãnga apykayvate guive ha tápiare peve, ta'ãngakarãi ha ta'ãnga kuatiáre. Opa umi mba'eporãme omokakuaa peteĩ "teko pyahu" omoñepyrũva akue upe py'aiterape (romanticismo). Goya mba'eporã omoñepyrũ upéicha katu ku ñemoha'ãnga ko'ãgagua, ha ojeikuaa chupe ha'éva upe omoñepyrũ tape pyahu ñemoha'ãngáme saro'y XX pegua. Oñemoarandu mbegue itáva rire, ñemoha'ãnga hekopetépe ha varrókope, oho Itália retãme ary 1770-pe, upépe ohechakuaa ha oñemoarandu ñemoha'ãnga rape pyahu, opa mba'e oñemoarandu upépe oipuru oho jeývo Madrid-pe, peteĩ mba'e rococó avei. Peteĩ mba'asy pochy vai oñemopy'akangy chupe ary 1793 guive ha upévare Goya oñepyrũ ojapo ta'ãnga pyahu ha py'aite guive. Hembiapokue omohechauka avei mba'épa ojehasa asy upe ára, España hekosãso ñorairõ aja, heta ta'angápe oĩ umíva py'aguasu omanóva hetãre, umi ñemoha'ãnga oñembohéra "Los desastres de la guerra", avañe'ẽme he'ise "Ñorairõ paneite". Hembiapokue paha ha tuichave ha'e heta ñemoha'ãnga ñandyry ojapo hóga tápiare ("Quinta del Sordo"), umi Ñemoha'ãnga hũ. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 16:50, 4 jasypokõi 2015. "Nación Chamame" ~ Ñe'ẽ Porã grn: Guarani avañe’ẽ ha'e anga avei che jave o�andu Avañe'ẽ: Kuairũ "kóva ha'e peteî óga tradicional." Hetaite mba'éko jahecha ko'ápe ko ka'aguypýre upe marte oikova'ekue Mba'e ñe mboja. Upépe oî hikuái heta ñande ypy: mitâ, mitârusu, kakuaa ha itujáva, kuña ha kuimba’éva, oha’ârôva ñane retâ ruvichakuéra ojesareko hesekuéra ha hemikotevêre. Oiko upépe yty apytépe ha ñembyahýipe, ja’eporâsérô, teko’asýpe ha mba’eve’ŷre. Iporâiteva’erâ ko ary pahápe jepe ñane retâ ruvichakuéra oñembojami hendapekuéra ha oipytyvômi chupekuéra hemikotevême. Jepiveguáicha, ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI ombojo’a imba’ejerure mburuvichakuérape jahechápa oĝuahê pytyvô arete guive oikotevêva ko’â ñande rapicha oiko’asyetéva ha oikotevêva ñane pytyvôre. Ha’ekuéra niko yvy jara akue ha péina ko’áĝa, mba’eve’ŷre, oikundaha ñande tava guasúre ohekávo hemikotevê ñembohovái. Ojeiko kirirîmba, ndepy'a rehe oguapy. Péva katu mba'ete, kóga ra'y ojukapa. Guaranikuéra, araro'ýpe, tataypýpe Opaite mba'e Taha'e ha'éva Y, yvy ha yvytu Maymáva ñe'âme 18 jasyteĩ ha'e papohapyha ára arygua. Avañe'ẽ: Ñe'ẽ Tekovekuaaty ñemohenda Tujuju hetyma puku ha tuicha, itĩ mbukúva avei, ikare'ỹ, ijyvate gotyo 75 térã 150 cm ipohýi gotyo 2 térã 9 kg. Ipepo puku ha guasu ha oveve porãhápe. Hague morotĩ, hũ téra hũngy. Oikove ñúre, opaite yvóra renda. Ko mymba aty ohaitypo guasuhápe. Haity guasu apopyre yvyra, ita, ha ambueva. Tujuju kuéra oñemohendava 6 jueheguaty ha 19 juehegua:[1] Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 00:51, 17 jasyteĩ 2014. Ko'ã kuatiarogue ojoaju Mymba sã atukupépe rehe: Tare'ýi ‎ (← joajukuéra _ editar) Gua'a ‎ (← joajukuéra _ editar) Aguara cha'ĩ ‎ (← joajukuéra _ editar) Pujase'orekóva ‎ (← joajukuéra _ editar) Tu'ĩ ‎ (← joajukuéra _ editar) Yperana yguasu guýpe ‎ (← joajukuéra _ editar) Sakandu'y ‎ (← joajukuéra _ editar) Paka ka'aguy ‎ (← joajukuéra _ editar) Oñamindu'uva ‎ (← joajukuéra _ editar) Arapasu juru karapã ‎ (← joajukuéra _ editar) Arapasu ka'atĩ ‎ (← joajukuéra _ editar) Arapasu'i ‎ (← joajukuéra _ editar) Taguato mbyju'i ‎ (← joajukuéra _ editar) Pytyvõ:Mba'éichapa oñemoñe'ẽ va'erã umi tekovemohendaha ‎ (← joajukuéra _ editar) Ka'iguasu ‎ (← joajukuéra _ editar) Ka'iporo ‎ (← joajukuéra _ editar) Tĩmbu (mymba) ‎ (← joajukuéra _ editar) Oñapi'ũva ‎ (← joajukuéra _ editar) Kuatiarogue oñembosako'íva Ha'e ñande ko'etî... ha'e omoheñoi ha ombohory ñane ko'etî Romboapývo oreñepia’ä pukuete romboachegety tee potávo ñane ñe’ëme, mbykyetemi amombe’u háicha ko’ápe, rohasáma va’ekue rohecha umi mbojojahakuéra ijapyterekuetéva, haipýpe ojeporúva. Roike chupe ropytu’u’ÿre ni sapy’ami, pórke niko äva rehe osaingo achegety tee oñemoï ramóva jeporu porä. Ko’ä moköi tembiporu rupive ikatu jahai hekopete ñane ñe’ë ha avei ikatu jahai peteïchapaite ñande jaiporúva kuatia rupive. Ko’äva rehe niko osaingo avei hína, he’i háicha ñande léi ñe’ënguéra reheguáva, umi ñande rapicha Derécho, iñe’ë reheguáva, haipy rupive mante ikatúva oñemboaje. Ko’äva apohápe sa’ivéma roñombohovapytä, rojotrrata porä mivéma ha roñomongetavéma. Hasýpe ñane ñe’ë rerekuára kuéra ojupi yvatemi ha oñepyrü ojapyhy ñe’ë ojeporúva kuaapy tee apópe. Mediánte upéva roñepyrü roheka oñondivepa mba’eichaitépa ikatu ñamombe’u poräve umi irundy mbojojaha jarekómava voi. Atypavë pehë Ñe’ëtekuaa ha Jehaikatúre omba’apóva oñepyrü jey kuri ombosako’i umi mbojojahakuéra ñemombe’u reko, ha oiméne ra’e roñomboaty rire die vése mba’e rombyapu’a. Umíva umi atýpe ou avei kuri oike heta terekuára upepegua tee’ÿva ha oreguainea mbarete. Umi ñemombe’u reko, ojejapo moköive ñane retä ñe’ë teépe ha oñemboaje peteï atypavëme; upéva oiko agóhto el 10 ramo, 2016 pe, ka’aru ypy guive ka’aruete peve, Paraguái Ñe’ënguéra Sämbyhyha rógape, pe amo “Eligio Ayala Nº 1.052” pe. Ojehaívo guarani ñe’ë, oñemañava’erã pu’ae ipu hatãvéva rehe, ojeporu haçua muanduhe rechaukaha. Pu’ae ipu hatãvéva oïramo ñe’ë pahaitépe, márõ ndojehaiva’erãi hi’ári muanduhe rechaukaha. Tembiecharã: guata, ñani, ao. Pu’ae ipu hatãvéva oïramo upe mboyve katu, ojehaiva’erã katuete. Tembiecharã: ára, purahéi. Opaite ñe’ë oguerahava’erã peteï muanduhe rechaukahánte ha upéva osyryry ñe’ë ári oñembojoapývo ñe’ëky rupive. Tembiecharã: pirapire, pirapirére, oñembopirapirevéta. Oime avei muanduhe andu, ko mbojojahápe ombojoapy ha omoïmbáva. Pu’ae juruguáva (a, e, i, o, u, y) oikéramo ñe’ë pehëme pundie tïguáva (ç, m, n, ñ), ndive; térã pundie tïjuruguáva (mb, nd, ng, nt) ndive, ko’ãva oguerova hese itïñe’ëngue. Tembiecharã: ma, nda. Pu’ae tïguáva (ã, ë, ï, ö, ü,ÿ) oikéramo ñe’ë pehëme pundie juruguáva (ch, g, h, j, k, l, p, r, rr, s, t, v,’ puso) ndive, oiko ñe’ë pehë tïguáva. Tembiecharã: tã, pytã. Tapicha oñe’ëvo guaraníme, ojapo iñe’ërã. Upevarã ombojoaju ñe’ëpy ha ñe’ëky. Ojehaívo, umi ñe’ëky mboyvegua ha ñe’ëky rireguáva, omoambuéva ñe’ëpýpe, oñembojoajuva’erã hese oiko haçua chuguikuéra peteï ñe’ë año. Tembiecharã: Oporogueroguataseténiko. Oime ñe’ëky ikatúva ojererova hendágui ha oñembohasa ñe’ëpy renondévo térã hapykuévo; upéicha jave, ndojoajúi. Tembiecharã: Cheakãhatãitémi, etémi cheakãhatã. Oime ñe’ëky ikatúva ojeporu oï’ÿre ijykére ñe’ëpy ha’e omoambuéva. Tembiecharã: Upéva oikomo’ãkuri. Upéva mo’ãkuri. Ikatu avei oñembojoaju ñe’ëpy rehe ñe’ë riregua ipehëteïva. Tembiecharã: Oúre, amógui. Ñe’ëriregua ipehë hetáva ndojoajúi ñe’ëpy rehe. Tembiecharã: Ou rehe; Amo guive. Akái che jurúpe tembi’u akúpe. Justo Villar - 30 jasypoteĩ Plasma ha'e peteĩ teko teterehegua mba'egui. Joguaha mba'etĩpe. Oikoháichajepi, ESCRITOR RÓGA ombyatyjeýma heta tapichápe upe pyharépe, ohova’ekue ohecharamóvo ñande jepokuaa San Juan ára rehegua, umíva apytépe: ñane rembi’u ha ñembosarái (kambuchi jejoka, Judas kái, umíva). Avei, Mario Casartelli opurahéikuri ha David Galeano Olivera ha Pablino Gómez he’íkuri káso ñemombe’u. Avei Julio Jara Cabral he’íkuri ñe’êpoty imba’éva. Uperire, haihára Miguel Raúl López Bréard omombe’u avei peteî káso “Luisô” rehegua ha Jorge Román Gómez-El Kunumi opurahéikuri chamame ha ambue purahéi. Jorge Brítez ha ijaty ha La Mucura ohechauka ikatupyry purahéi ha jerokýpe. Ipahápe, Kambakua Aty (omoakâva Benito ha Aracely) ohechukákuri ijeroky porâite. Ñahenoikuaa Kambakua atýpe ko pumbyrýpe: 0982-374736. (Ojepe'a peteĩ ovetã pyahu) Opaichagua káso niko oĩ. Sapy’ánte ndajagueroviaséi umi mba’e ojehúva; áġakatu, ojehuha, ojehu. Péicha jave chemandu’a karai Hilario ha hogayguakuéra rehe. Ha’ekuéra niko oikova’ekue, ñepyrũrãme, Itakyrýpe. Upépe omba’apo hikuái ikokuépe. Mandyju ha manduvi niko umi mba’e oñemitỹkakuaavéva, ohepyme’ẽ haġua. Avei, tembi’urã oñemitỹ: mandi’o, avati ha ambue kóga ha yvamimi. Oiko porã hikuái, imboriahu ryġuatã. Hilario ha hembireko ña Carmen omongakuaa irundy mitã kyrakyra, mokõi kuimba’e ha’e... mokõi kuña. Irundyve oikejepékuri Itakyry mbo’ehaópe. Imarangatu hikuái, upevakuére ojehayhuetereivoi upe tava’ípe. Jepérõ upéicha ha jaikuaaháicha, opaichagua niko ñaime yvy ape ári: tekove marangatu ha avei tekove ñaña. Nimbora’e upeichaiténte avei Itakyrýpe. Heta tapicha ohayhu añete Hilario ha hogayguakuéra­pe ha’e... oira’e avei ohayhu’ỹva ichupekuéra. Péicha ndaje, peteĩ ko’ẽ, ojuhu hikuái juky iñasãiva hóga jerere. Osẽ ha ohohápente, hóga jerére, juky mante ojuhu. Oñemondýivoi ha’ekuéra, oñembo’e avei ha upéi ohypýi ykaraipyrépe. Ña Carmen oitypeíkuri ha ombyatypa peteĩ vosápe, ha’e... ka’arupytũ rupi oñotỹkuri iména ndive kuarahy reike gotyo. Upeichavérõ jepe, upe ára guive nosẽporãvéi mba’eve chupe­kuéra. Ña Carmen jeko oúkuri hasykatuetévoi. Hilario katu ojuhúkuri irundy hymba vaka oñekarãi ha huguypáva, upéi omanombáva’ekue ichugui. Ha’e oñangareko aja hembireko ha umi hymba vakáre, ysokuéra oñemohyġuatãkuri imandyjutýpe. Upeichaite jekoraka’e ojehúkuri. Vaípeko ojehecha hikuái. Iñambuepaite hekovekuéra. Peteĩ pohã­nohára chae he’ikuri chupekuéra: “Mba’e vai niko ojejapo penderehe. Ndaha’éi vyrorei. Che ndachepu’akamo’ãi hese. Pehayhúramo pende rekove ha pene ñemoñare, pehóva’erã ko’águi ha pya’e ave. Pepytá­ramo ko’ápe ikatu pemanomba; pehóramo katu, ikatu peñakãrapu’ãjey”. Pya’e jeko Hilario ha ipehẽnguekuéra ojapyhýkuri ijaomimi ha oje’ói Itakyrýgui. Mombyryvoi oho upégui, Karaguataýpe. Upépe ojo­gapo vaivai ha upéicha avei, heta ára ndaje ohasa asy. Yvýpe hamba’e oke ha okaru. Hilario ha itaýra ypykue oikékuri omba’apo peteĩ Mandyjutýpe. Mbeguekatúpe ojoguajeýkuri tupa, apyka, mesa, umíva. Upeichahárupi ndaje, peteĩ ka’arupytũ, Hilario -ou rire imba’apohágui- oguapýkuri itapỹi rovái okay’u hembireko ndive ha oñomongetaháguihina, hesaho hikuái peteĩ karréta nandíre, ohasáva ohóvo ha jeko oġuahẽvo peteĩ mbokaja tuja renondépe -namomby­rýiva hogakuéragui- oguetékuri Hilario ha ña Carmen resa renon­dégui. “Mba’épiko péva”, he’íje hikuái ojupe. Mokõive ndaje imandu’ákuri upérõ umi hogaykeregua ñe’ẽnguére. Ha’ekuéra niko omombe’úmiva’erã Hilario ha ña Carmen-pe Karaguatay iporaha ha’e… sapy’apy’a ojeju­huha upépe Pláta Yvyguy. Ñorairõ Guasu rapekuevoi niko raka’e. Ambue ka’arupytũ ojehujeýkuri upe mba’e ha upeichaite avei mbohapy ára. Upépe ae niko Hilario oikũmby porã ñepyrũ upe mba’e. “Oiméne niko kóva hína Pláta Yvyguy mba’e”, he’íjekoraka’e hembire­kópe ha ombojoapy: “ko’ẽramo jajo’óta”. Upe ára irundyhápe Hilario ndohói omba’apo. Opytákuri ha hembireko ha ita’ýra ypykue ndive ohókuri Mbokaja tuja oĩha meve. Ogueraha hikuái peteĩ jo’oha ha oñepyrũ ojo’o. Pya’evoi ndaje ojuhu peteĩ karameġua’i. Onohẽraka’e hikuái ha oipe’ávo ojuhu hyepypegua omimbipáva, nimbora’e Pláta Yvyguy hína. Ovy’aiterei hikuái, jepérõ upéicha nomombe’úikuri mavavetépe. Oguerokirĩnte hikuái. Mbohapy ára rire jeko Hilario osẽkuri ohopa heseve Brasil-pe ha upépe ohepyme’ẽkuri. Heta pirapire ndaje oñeme’ẽkuri chupe. Upégui ou rire, ojoguákuri hogarã Paraguaýpe. Ko’aġaite peve oiko ko’ápe. Ipirapire heta jepiveguáicha ha’e... kakuaa omba’apo. Añetetémbora’e upe he’iva’ekue chupekuéra pohãnohára chae: “Pehóramo, ikatu peñakãrapu’ãjey”. Ha añetehápe, upeichaite oiko hesekuéra. Mba’e vai rire, mba’e porã manteva’erã, péicha niko oje’evavoíjepi. Kuimba’e, kuña ha mitâ opu’âre ohóma ojahu ha oñakâky’o ysyrýpe. Oîjeko ára ojahuhápe pakôi jey. Chiriguanokuéra oipuru ñandyra ra’ŷi josopyréva oñakâky’o haĝua. Oñangarekokuaa avei ipyapê ha ipysâpêre. Oñakâky’óvo oipuru hikuái peteî havô ha’ekuéra ojapóva ka’avokuéragui. Benjamin Franklin peteĩ (Boston, 17 jasyteĩ ary 1706 - Filadelfia, 17 jasyrundy ary 1790) ha'e akue karai ojokuaikuaáva Tetãvore Joapykuéra pegua, iñaranduite ha heta mba'e pyahu ojuhu. Ojeikuaa chupe ha'eha peteĩ umi Karaígui omoñepyrũ va'ekue Tetãvore Joapykuéra, karaikuéra John Adams, Thomas Jefferson, George Washington, Alexander Hamilton, John Jay ha James Madison ndive.[1] Oñembohéra chupe "Pe Amérikagua Peteĩha" (The First American) omba'apoitégui tetãvorekuéra toiko joajúpe ha heta ojapógui hetãre. Franklin ohai heta kuatiañe'ẽ ha jehaipy upe táva Filadelfia-pe, umi kolónia itáva tenondegua, heta ipirapire ikuatiañe'ẽnguéra oñemúgui. Hetãre omba'apo mbo'ehaorusukuérape, ombuekovia hetã tetã ambuévape (Hyãsiame omba'apo), omba'apo Tetãvore Joapykuéra parehápe ha heta oipota ani hag̃ua oiko tembiguái reko. Ary 1747 guive oñemoaranduite tendyry mbaretekue rehe ha ary 1752-pe ojapo táva Filadelfia-pe upe techaukaha herakuãvéva tendyry rehegua, peteĩ kuatiaveve reheve. Oñapytĩ akue peteĩ kuatiaveve rete kuarepoti ijapopyre ha peteĩ inimbo, ijapýrape omoĩ peteĩ ndavoka kuarepoti ijapopyre avei. Aravera jave, omboveve ikuatiaveve ha ohechauka ndavoka oreko tendyry umi arai pegua, ohechauka umi aravera ha'e peteĩ mbaretekue jereraha. Ha upéi ojapo upe imba'e pyahu herakuãvéva, upe aratiri mo'ãha. Omano ary 1790-pe imba'asy oñembovaivégui, orekóvo 84 ary. Ko'ãga avei ojegueromandu'a chupe herakuãgui, heta omba'apógui hetãre, Franklin ra'anga oĩ dólar pirapire guasuvéva, heta táva oreko Franklin héra avei, mbo'ehao, atyvete, ha heta ambuéva oipuru héra ko'ãga ojegueromandu'a hag̃ua chupe. Tekove Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 16:03, 14 jasyteĩ 2018. Mba'etĩ - Vikipetã Mba'etĩ ha'e peteĩ teterehegua reko mba'égui. Ndoguerekóiva ysaja. Hecha Avei: Mba'etĩ Marangatu. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 23:48, 27 jasypokõi 2015. Kuarepotiatã herava avei Silisio ha'e peteĩ Apỹi Kimi rehegua, kuarepoti hatã ha mbarete, hungy itatĩva. Ha'e peteĩ Kuarepoti Nunga. Oipuruva japo itavera hag̃ua ha silikona avei. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 14:42, 8 jasyapy 2013. Pe aty guasu oñepyrûvo ojepurahéikuri Ñane Retâ Purahéi Guasu. Upéi, Mbo’erekokuaahára pyahu Darío López ohendukákuri ñe’êpoty hérava “Ñane retâ ñe’è teete”, ohaiva’ekue Mb. Mariano González. Hapykuérintema oñeme’êkuri kuatia’atâ Tembikuaajára, Mbo’erekokuaahára ha Mbo’ekuaahára pyahúpe. Upe rire, David Galeano Olivera, ATENEO Motenondehára Guasu; ohendukákuri hemiandu. Ipahápe, Tembikuaajára Modesto Romero Cueto ojapókuri iñoha’ânga’año “Che ra’y” (http://www.youtube.com/watch?v=FLgKbwfJKOE&feature=youtu.be). Avañe’ẽ Guarani: peteĩ ñe’ẽ porã Ko yvy tuichakuére Umi ta’angaryrýi, oîva DVD -ntsc, mpg-pe, ojehechaukáva ko’a iguýpe, ikatu ojeiporu mbo’ehakotýpe guarani ñe’ê remimbo’ekuéra mba’erendu mbokatupyryrâ. Mba’erã - Wiktionary Mba’erã: Ñe’êteja ha imbaʼeporã. Ha ñande rapicháre Ñanepasiénsiakena (purahéi 114) Pe yvyramáta ojepe’áma tapegui. Ha’e ningo nohendúiva isy ñe’ê Avañe'ẽ: Montreal ha oveve, pya’e pya’eháicha oveve hapichápe omoirû. ojupi ha oguejy osapukái jeyjeývo chupe. che kyse váina rehe, centinela hape amongúi va’ekue. //. ha’e ore moirüha guarini hápe. //. Upeva rehe, orohayhuve, Miguela che Señora, ha’e arahauka ndéve ko mburaheimi, 4.- Mba'e ndevaíva Mbo'ehára... che ape aguereko aranduka 7º, 8º ha 9º (lengua y literatura guarani) mboesyry rehegua... ivai hembiapokuéra mba'e piko ho'use ko'â tavycho atyra??? Riart ningo he'i "debemos practicar el patriotismo" cherôguarâ ko'â ndaha’éi hína PATRIOTISMO!! mmm... ambue mba'e ape ko aranduka apére oîva ta'angape he'i: distribución gratuita... ko che aguerekóva mbo'ehárakuéra ohepyme'ê hese sa mokôipa (120 mil)... ivai pe ojapova hikuái...!!!. Sandra Benítez de Vera, en Facebook. 6.- Avei ahayhugui Ñe'ê Guarani... ko'ã ambue tetãre ojehayhu ha ojehecharamo Paraguáipe oî haguére peteî Ñe'ê Ñandeypykue ko'agaitepeve oñeñe'ê ha hetaveha tapicha oñe'êva ñane retãme.. hi'â ã ñañomoirû jahayhuva ÑANE ÑE'Ê GUARANI (brasilguie ahai peême). Arnulfo Morínigo, en Facebook. 9.- KARAIKUÉRA GUARANI RAYHUHÁRA PARAGUAIGUA. Che avei amohenduse che ñe’ê ko ñemongetápe guarani ñembo’e rehegua. Oikuaávamape, ha oikuaa’ŷvape avei, ta’e: chéko Taraguigua, Ypa Yverágui. Ha heta aikova’ekue ymave ápe che retâme che kunumírô guare aranduka avañe’ê rakykuéi ha hasýpe ajuhu ahávo peteî teî. Ha umi aranduka upérô guare ndahetái oĩma ko’â ko’ângaguáicha, ânga ojehaiháichama. Ha ahecha ajúvo he’ihápe “yagua” ha ambuépe he’i “jagua”, “che rayhu” ha “cheracjhu”, peichaite, amoî haguéicha. Ha uperie aju aikuaa ko Ateneo rembiapógui ha aike ha upégui ajapo ajúvo Motenondehára Galeano Oivera he’iháicha ha añandúmavoi aikuaa kuaavéma pe avañe’ê porâitégui, che ramoikuéra ñe’êtee. Upévare chemotindy aikuaávo noñemomba’eguasuiha pene Guarani Retâme pe tembiapo tuichaite ojapóva oúvo pe Ateneo. Mba’épa ikatu ha’evéta peême, che rapicha guarani rayhuha. Aniete pe jeheja upe pene rembiapógui omopu’âva ñane avañe’ê oparupigua ñe’ê pa’ûme ha ome’êva oréve, pytaguakuérape, mba’éichapa roikuaa kuaave guaranígui he’ívo jave mba’eichaitépa ojehaiva’erâ hekopete. Upeicha’ŷrô, ndikatumo’âi rohaikuaa ha romoñe’êporâkuaa. Tapejepytaso upépe ha heta tapicha ohóne ohepyme’ê peême ore rérape. José Ramón Frete Ypa YVERA - Taragui – Argentina, en el Grupo Google Guarani Ñe’ê. Iporâma. Tekotevêma niko rehechakuaa Guarani ñe’ê tuicha mba’eha. Ava ñe motï va'e. Guarani Ñe’ê Mbo’ehára pyahu Ko yvy tuichakuére Táva Tupão Guasu. Santa Cruz do Sul (Avañe'ẽme:Ñemby Kurusu Marangatu) ha'ehína peteĩ táva Brasil retãme, ñembýpe gotyo. Oĩhína tetãvore Rio Grande do Sulme. Ko távape oiko 118.374 áva (2010 ary). Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 01:23, 4 jasypokõi 2013. Voniañe'ẽ - Vikipetã Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 00:53, 17 jasyteĩ 2014. Avañe'ẽ: Hu'itĩrã Mitãrusukuéra ha mitãkuña omyenyhë tape vy'apópe - Especiales - ABC Color Mitãrusukuéra ha mitãkuña omyenyhë tape vy'apópe Mitãrusukuéra ovy'a, tory ha pukavy omyenyhë Paraguaýpe ha opa tenda okaháre. グアラニー語, Guaraní, Avañe'ẽ [map] Tataveve Ko yvy tuichakuére JESÚS onkarga vaʼekue isegidorkuérape peteĩ tembiapo tuicháva. Heʼi chupekuéra: “Tapeho pemboʼe umi hénte opa tetãyguápe oiko hag̃ua chuguikuéra che disípulo”. Ohasávo pe tiémpo, pe “marandu porã oñeʼẽva Ñandejára Rréinore oñemombeʼúta oparupiete ko yvy ape ári, ojekuaa hag̃ua opa tetãrupi” (Mat. 24:14; 28:19). 4 Jesús disipulokuéra oikuaa porã ijetuʼutaha omog̃uahẽ hag̃ua pe marandu porã ko yvy tuichakuére, péro iñeʼẽrendu hikuái ha opredika Jerusalénpe, Samáriape ha tetã ambuére. ¿Mbaʼetekópa oho chupekuéra? Treinta áñopente, pe predikasión oñemog̃uahẽma “oparupiete ko múndope” ha umi “marandu porã heñói ha okakuaa oparupiete” (Col. 1:6, 23). Por ehémplo, apóstol Pablo oĩrõ guare pe ísla héravape Chipre, opredika pe governadór Sergio Páulope. Ko karai “ojerovia pe marandu porãre, oponderaitereígui umi mbaʼe oaprendéva Jehovágui”, ha oiko chugui kristiáno (elee Hechos 13:6-12). Ko yvy tuichakuére “Peteĩvape omeʼẽ cinco talénto, ótrope mokõi ha ambuépe katu peteĩ.” (MAT. 25:15) 5 Jesús heʼi vaʼekue pe karai oñeñeʼẽha ko parávolape, oreko hague ocho talénto, ha upéva ningo hetaiterei plátama upe tiémpope. * Oviaha mboyve, pe patrón orreparti umi talénto hembiguaikuérape ikatu hag̃uáicha omombaʼapo hikuái. Péicha avei, Jesús oreko vaʼekue peteĩ mbaʼe ovaletereíva oho mboyve yvágape. ¿Mbaʼépa upéva? Pe tembiapo iñimportantevéva ojapo vaʼekue oikove aja ko yvy ape ári. 11 Pe jehasa asy guasu opa potávo, Jesús oúta ohecha hag̃ua mbaʼépa ojapo hembiguaikuéra pe mbaʼerepy onkarga vaʼekuégui chupekuéra. ¿Mbaʼérepa jaʼe upéva? Mateo kapítulo 24 ha 25-pe, Jesús voi oñeʼẽ heta vése pe tiémpo haʼe oútavare, térã ivenídare. Por ehémplo, heʼi “pe Yvypóra Raʼy ouha umi arai ári”. Upéva oikóta pe jehasa asy guasu aja, Jesús ou vove ohusga hag̃ua umi héntepe. Upéi heʼi mbaʼérepa oĩ vaʼerã alérta kristianokuéra oikóva koʼã ára pahápe: “Ndapeikuaái hína mbaʼe díapa oúta pende Ruvicha”. Ha heʼi avei: “Peimoʼãʼỹve jave oúta pe Yvypóra Raʼy” (Mat. 24:30, 42, 44). Jesús omombeʼúrõ guare pe parávola oñeʼẽva umi taléntore heʼi: “Ou jey pe karai ha ohenói umi hembiguáipe, oikuaa hag̃ua mbaʼépa ojapo hikuái pe plátagui”. Upéva oikóta haʼe ou vove ohusga hag̃ua umi héntepe ha ohundi hag̃ua ko múndo aña (Mat. 25:19). * Mbaʼéichapa oñentende vaʼekue: Áño 1919-pe Jesús orrekompensa hembiguaikuéra unhídope oĩva ko yvy ape ári ohejávo ikargopekuéra hetave tembiapo. Pyhare, ku ijapyra’ỹva PARAGUÁI ÑE’Ê / VOZ PARAGUAYA - YVY / LA TIER... A ñe mbo y'apu she poti'a rehe. A’aguyjeveme’ê ñanderuvusukuérape taha’eha’éva Avañe’ẽ Guarani: peteĩ ñe’ẽ porã Tetã peteĩ reko Amérikagua – Guarani for “United States of America” Ko yvy tuichakuére Kame oñembosarái, ho´a ha opyta ipokarë. Rhode Island and Providence Plantations ha´e peteĩ estádo Tetã peteĩ reko Amérikaguape. 23 jasyteĩ ha'e mokõipa mbohapyha ára arygua. Baje Boletín Ñane Ñe'ê Dec 29, 2017 Baje Boletín Ñane Ñe'ê Boletín Ñane Ñe’ê Opaci ha'e peteî ONG omomýiva político-kuéra; péva registro oïva guive ombyaty G. 182.000 millones péva poha arýpe. Avañe'ẽ: Ñembo'esyrỹi Yvyryrýi ha'e niko guarara ha sarambi sapy'agua oiko yvy apépe umi ita oĩva yvy guýpe oñemohendávo, upéicha oku'e ha otiri yvy ape. Ita ape yvyguýgui sapy'ánte osẽ mbaretekue oku'ekuévo hetaite ita ha upéicha oñeñandukáva umi yvy apeno rupive, ku mbaretekue ñesẽ yvyguýgui hína omomymýiva yvy ape. Yvyryrýi oñepyrũháme héra mbyte. Mbyte ári ha'e niko upe tenda yvyryrýi oñepyrũháme ári, yvyryrýi imbarete ha omba'embyaivehápe. Yvyryrýi ikatu ombosyry yvy, omoambue yvy ape, ikatu omomymýi yguasu avei ha upéicha oñepyrũ umi sunámi (y apeno tuichaitéva ha mbareteitéva), ikatu omoñepyrũ peteĩ yvyrata ñehẽngue avei. Oikuaa hag̃ua mboýpa mbaretekue osẽ yvyguýgui ojeipuru meméva yvyryrýi ra'ãha Richter. Ko yvy tuichakuére gn="Guaraní (avañe'ẽ)" Ndaikuaái ojehúva chéve che ko´ente sapy´a ...EMILIANO R. FERNÀNDEZ REKOVE : Emiliano R. Fernàndez, ha’e ñe’ẽpapàra pavẽ ha tetã rayhuhàra ijojaha’ŷva. Techapyrã kuri pe hekove opaite ñe’ẽpoty’apohàpe, ko’àĝaite peve. Tetã Paraguay poyvi ohenòi vove chupe ha’e ojepytaso va’ekue ha oipysyrõ tèrã oipytyvõ haĝua hetãme. Heñòi tèrã pe hi’arapày va’ekue amo tàva Guarambarèpe, tava’i Yvysunùme upe 8 jasypoapy 1894 pe. Avei pe hekove ojehekýi upe 15... He’iséva: Jepoka, ñemokarãpa hapykuévo gotyo. Pytãngy oĩ ko sa'y. Mba’e jaikuaa’ŷva Peteî tesapirîme ohejava’ekue hikuái. Ko yvy ári oñeha’âva グアラニー語, Guaraní, Avañe'ẽ [map] Estaño Avañe'ẽ: Che, Karai Guasu Ko yvy tuichakuére Juan disipulokuéra oikuaávo upéva, ou ogueraha hetekue oñotỹ hag̃ua, ha upéi omombeʼu hikuái Jesúspe la oiko vaʼekue. Ko yvy tuichakuére Guarani: ilandiañe'ẽ(gn) Ñemohenda:Tekove Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua - Vikipetã Ñemohenda:Tekove Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua ► Opurahéiva Tetãvore Joapykuéra pegua‎ (3 P) Tetã peteĩ reko Amérikagua Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 21:30, 8 jasyapy 2017. Tetãvore San Pedro Pohã ñana Paraguaýpe ojeporuvéva mba’e guarãpa iporã Mba’épa - Pohã ñana Paraguaýpe ojeporuvéva mba’e guarãpa iporã. Ñe’ẽ mba’asy rehegua ojeporuvéva - Termos médicos maiss utilizados. Pohã ñana Paraguaýpe ojeporuvéva mba’e guarãpa ipo... Jepiveguáicha, ko amandaje guasu ojejapóvajepi ñavô ary, ombyatýkuri heta tapichápe oúva ñane retâ tuichakue javevégui ha avei ambue tetâgui ohesa’ŷijo haĝua Guarani ha Castellano puru ñande apytépe ha avei pe ñe’êkôi jepuru tekombo’épe. Oî oúva Tetâpehê San Pedro (San Estanislao), Tetâpehê Cordillera (Arroyos y Esteros ha Emboscada), Tetâpehê Ka’aguasu (Coronel Oviedo ha Ka’aguasu), Tetâpehê Ka’asapa (Ka’asapa), Tetâpehê Itapúa (Edelira), Tetâpehê Central (Villeta, Guarambare, Fernando de la Mora, Lambare, Ñemby, Ita, San Lorenzo, Luque, Kapiata ha Limpio), Tavavusu Paraguay, Tetâpehê Amambay (Pedro Juan Caballero). Avei oî Estados Unidos ha Argentina (Itûsâingo)-pegua. Jaikuaaháicha, ko ary 2013-pe, Ministerio de Educación ohekýi Guarani ñe’ê mbo’esyry mbohapyhágui ha péva oipy’apy maymávape. Mbo’ehára, temimbo’e, túva ha sy ha opavevete oîva’ekue ko aty guasúpe ojerurékuri oñemoîjey haĝua Guarani ñe’ê mbo’esyry mbohapyhápe. Avañe’ẽ Guarani: peteĩ ñe’ẽ porã Adolfo Suárez ha'e papoapyha mburuvicha porokuái Epaña pegua. Ojupi ára 1976-1981. Avañe'ẽ: Karakara Péicha tapichakuéra Guarani rayhuhára YGARUPApegua ojepytaso mbarete ñane Avañe’ê rayhupápe. Iporâ ja’e upe távape oîha kuimba’e ha kuña oñembokatupyrýva Guaraníme ha péina ko’áĝa omotenondevahína ko aty guasu ojehechaukatahápe opaichagua aranduka Guarani ñe’ê ha reko rehegua. Tembikuaajára Pedro Ernesto Escurra Franco oikeva’ekue ñe’êjováipe hendive ha upéro Karai Roque Jacinto Lovera he’íkuri “Che mitâ’imi guive añe’ê Guarani che sy ndive, ni “vení” nde’iriva’ekue oreve castellano-pe, ha upéicha rupi añe’ê porâ Guaraníme ha upéikatu añehekombo’emimijey ñane Avañe’ême. Aike mbo’ehaópe ha aikuaa Decoud Larroza-pe ha ha’e chembo’e heta mba’e. Omanoite peve ahamiva’erâ hendápe ha heta roñomongetámi; ha’etevoíko ku mba’émbo… Guarani opyta reipa che akâme. Ha’ete ku chera’ârômava’ekuevoi oikóvo pe karai ikatuhaĝuáicha chembo’e pe Guarani. Ndarekói peteî kuatia’atâ pe ñemoarandu reheguare omanojepégui chehegui Decoud Larroza. Ha’e he’iva’ekue chéve oñeme’êtaha chéve jepémo upéicha ndahupytyjepéi upe mba’e ha ahechakuaa avei naikotevêiha”. Hetaiterei tapicha Guarambare ha ambue tavapegua ijatýkuri upe koty guasúpe ohechakuaa ha omomba'eguasu haĝua Emiliano R. Fernández rekove, rembiasakue ha rembiapokue. Oîkuri táva Guarambare ruvichakuéra, upéicha avei sâmbyhyhára, mbo'ehára ha temimbo'e upepegua. Oîkuri ñe'êsyry, purahéi ha jeroky ha oñondivepa ojehasákuri peteî ka'aru neporâmbajepéva. Upe árape Emiliano R. Fernández ombotýkuri 128 ary. Temimbo'ekuéra PEICHAITE 31-08-17 OMOKÕMBAITE HE'IVA'EKUE ÑANDEAP... GUARANI ÑE'Ê ÁRA 25-08-17 DÍA.DEL IDIOMA GUARANI E... Rohechaga’u mitãkuñami Nde py’a karãi ramo sapy’ánte Peteĩ ko’ẽme rejevy jeýrõ ha upévo okueráne che mba’e yuhéi. ha upéirõ ñembyasy hoy’u. Reimo’ãva’ekue ku nemba’erã Ha reimo’ã’ỹháguẽ oguahẽ ne ñe’ã ruguápe ipoty ko’ẽ. Guaraní Avañe'ẽ gn He’iséva: Jeroky Paraguái. Ñembosaraki popyhyy jerépe. Iporãite chopĩ jeroky jahecháa’ekue kuehe. Hógape opyta itúva ha isy María Cristina Invernizzi de Santos (crisinsa@gmail.com) niko Guarani ñe’ê mbo’ehára katupyry oñemoaranduva’ekue Instituto Superior de Lenguas UNA-pe ha upégui osê ha ombo’e ha omba’apo heta hendápe MEC ryepýpe. Hembiapo ñe’êkôi rehegua ojepyso ha ohupyty heta tapichápe ñane retâ tuichakue javeve. Ko'ã mba'e oikóva ojupi mboyve comandante FF.MM., Gral. Luis G. Garcete Ko marandu ñanembopy’aroryva’erâ ojeporavohaguére Víctor Hugo Domínguez-pe umi mbohapy apytépe. Águi, umi ñane retâ rérape oîva Amandaje Guasúpe oiporavojeýva’erâ peteîme ha pévata upe oikétava FONDEC sâmbyhyharakuéra apytépe. Iporâiteva’erâ, aipórô, ojeporavórô ñane irû Víctor Hugo-pe jaikuaaporâgui omba’apotaha umi oikotevêvéva rehehápe. Jaikuaaháicha FONDEC noĝuahêi umi imombyryvéva ha heko’asyvévape; ha jaipotáramo okakuaa ñane retâ ha ñande reko tekotevê jajesarekove opavavére. Upe atýpe ohendukákuri hemiandu -peteîteî- omombe’úvo hikuái mba’erâpa oikese hikuái Fondec-pe. Tapichakuéra oîva’ekue upe atýpe ojapysakaporâkuri hesekuéra. Opavavénte he’íkuri oñeha’âtaha -oikérô FONDEC-pe- oipytyvô ha omba’apo ñane retâ mba’e teetére. Upe atýpe ojehechákuri araka’etépa oñepyrûta upe mbo’esyry, moôpa oikóta, mba’e aravópepa, mboýpa hi’aréta, mávapa ikatúta ija upe mbo’esyrýpe ha mávapepa oñepepirûta pe mbo’esyry moñepyrûme. Añetehápe, heta mba’apohára MEC-pegua are guive ojerure peteî pa’û koichagua ikatútava oipytyvô chupekuéra Guarani ñe’ê kuaa ha purúpe, ha péina karai Mb. Carlos Garay -ha’éva Educación Superior MEC-pegua Motenondehára Guasu- omoneíkuri ko ñekuave’ê ojapóva ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI, oñemboaje haĝua Ñe’ênguéra Léi osêramoitéva ñane retâme ha avei ojehecharamóvo ñane retâ mokôisa ary. ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI ombohasa heta vy’apavê Mbo’ehára Mario Villalva Filho-pe ohupytýre ko mba’e guasuete tuicha oipytyvôtava Guarani ñe’ê myasâime. ATENEO oñemoî Mbo’ehára Villalva ykére omombaretevévo hembiapo Guarani rayhupápe. Añetehápe, ha ha’e he’iháicha: oñondive ñanembareteve. Mbo’erekokuaahára Carmen Ramona Caballero de Vera niko ombosako’íkuri upe aty ha omotenonde hikuái upe mbo’esyry, Tembikuaajára Paublino Carlos Ferreira ha David Galeano Olivera. Upérô ijatýkuri heta mbo’ehára, temimbo’e ha Guarani rayhuhára oikuaaporâvévo mba’épa upe Ñe’ênguekuéra Léi ha avei oñembokatupyryvévo tembikuaareka purúpe. Avei oîkuri upe atýpe mokôi ñande ypykue Mbya Guarani, ha’éva Mburuvicha Constancio Cañete ha Pa’i Ka’aguy Luis Gómez (Pa’i Tatarendy Mirî) omombe’uva’ekue mba’éichapa ha’ekuéra oñangareko heko ha iñe’êre. Rekose. Ñe’êtéva . He’iséva: Ñeha’â peteî mba’ére. Jerure, Ñeha’à peteî mba’ejehupytyrâ máva oipotáva térâ oimo’àva ohupytyva’erâha. Máva orekoséva peteî mba’e oñeha’âva’erà omba’apo. Ingyaterrañe'ẽ: Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 21:22, 27 jasypoteĩ 2008. Ko ha'e ñáne guapyha ñemombe'u rehegua. Ápe jamboty'o akue peteĩ arapy tapiagua opyta mboja'o jajapo va. Tereg̃uaheporãite!Jajerovia hina Mombe'urã Ha'ãngahaiva ha'e ojeporúva tembipuru mba'e ymaguare, pe roikuaa jokuái rõ. Ko ha'e ñáne guapyha ñemombe'u rehegua. Ápe jamboty'o akue peteĩ arapy tapiagua opyta mboja'o jajapo va. Tereg̃uaheporãite!... ayejhekýi sapy'ánte Peteî jarýi Kapi’atâygua omombe’úmi cheve ndaje yma, ymaite, táva guasu Paraguay ypýpe; oñemohendahague peteî tekoha Guarani, omyakâva Mburuvicha hérava Kapi’i’atâ, kuimba’e ojehayhu ha ojehecharamóva hekohápe. Upépe oikoraka’e hikuái tekokatúpe ha ñande sy guasu, yvy, ome’ê chupekuéra opaite hemikotevê: ka’aguay kakuaa, y potî sakâ, pira, eirete ha opaichagua yvy’a: avati, mandi’o, kurapepê, pakova, mbokaja, arasa, avakachi, yvapovô, yvapurû, pakuri, jakarati’a hamba’e. Ha’ekuéra niko oiko jekupytýpe ha akóinte omomba’eguasu tekove ha upévare o’aguyjeme’ê hikuái Ñande Rúpe ha hérape oñombyaty hikuái pyharekue, opýpe, oñembo’ejerokývo, upépe kuimba’ekuéra ombarakapu ha kuña katu otakuapu Peteî ára, peteîva tapŷime, heñói peteî mitâkuña’i iporâitereíva oñembohérava Jata, upéi okakuaáva oiko peve ichugui peteî kuñataî neporâmbajepéva ha hetaiterei kuimba’épe oipy’ara’âva. Ha’éniko oiko isy ha itúva ndive ha tapiaite heko ha’eño. Pe iporângue niko oñemoherakuâkuri ambue tekoha rupi. Jepémo heta kuimba’e oityse chupe iñuhâme, Jata akóinte ojuhúmi peteî tape ojehekýi haĝua umívagui. Peteî ára, oĝuahê Mburuvicha Kapi’i’atâ tekohápe peteî guarini hérava Tekoñarô, oúva mombyrýgui oñemomba’évo Jata mborayhúre, taha’éjepe mbaretépe. Ha péicha, peteî pyhareve avakuéra oî aja amandajépe, Tekoñarô oñemboja Jata tapŷi oîha meve, upépe oîhina isy ha itúva, iĝuaiĝui ha itujamímava hikuái ha ndoguatakuaavéimava. Tekoñarô, ñe’ê pohýi reheve, he’i mokôivépe: “Che aju pende rekohápe aguerahávo pene ñemoñarépe, che rembirekorâ”; ohendúvo upéva, tujami osê ombohovái chupe: “Hetámako oî, nde reju mboyve, he’iva’ekue upeichaite avei ha ndohasáiva upégui. Che ndaroviái nde ikatutaha rejapo upe mba’e ha hi’ariete ndéngo peteî kuimba’e nderekomarâva”. Upe karaimi ñe’ê ndo’aporâi Tekoñarôme ha kóva he’i’ŷre mba’evete, ojuka upe karaimi ha hembirekópe. Opávo amandaje, Jata oho itapŷime ha upépe ojuhu isy ha itúva omanóva ha ijykére ohecha Tekoñarôme. Kóva oñemboja Jata renondépe, hasêsoróva, ha he’i chupe: “Neremanoséirô ha’ekuéraicha, eñeme’ênte chéve, eju chendive ha ajapóta ndehegui che rembireko”. Jata osapukái chupe: “¡Porojukahára!, araka’eve ndahamo’âi nendive” ha osê oñani. Tekoñarô omuña chupe ha ojapi chupe peteî yvyra’akuápe ha ojuka upe kuñataî porâitépe. Upe jave, oĝuahê upépe Mburuvicha Kapi’i’atâ ha iguarini ha oñondivepa ojuka hikuái Tekoñarôme. Upe guarini hekomarâvape oñotŷ hikuái peteî ka’aguy mombyrýva upégui; ha Jatápe katu oñotŷ hikuái peteî ysyry iporâva rembe’ýpe. Uperiremínte, heñói ha okakuaa upe Jata oñeñotŷhaguépe, peteî ka’avo hatîmbáva, ojoguáva mbokajápe, ndatuicháiva ha uperupigua ombohérava Jata’y (ko’áĝa ojekuaáva Jata’ípe), ogueromandu’áva upe kuñataî porâite rekove, jepémo omano ha hatîmbáva, ko’áĝaite peve ndohejáiva, péicha péichante, avave oñemboja hese. Ko’áĝaite peve oî Kapi’atâ Távape peteî tavapehê hérava Jataity (Jata’yty) ogueromandu’áva kuñataî Jata réra. Ñe’ê Jata’yty he’ise “tenda oîháme heta Jata’y”. Ohasávo ára, ko ka’avo iñasâi Paraguay retâ tuichakue javeve, ha ko’áĝa rupi, jajuhukuaa heta táva, tavapehê ha jeikoha, hérava Jataity. gnwiki Ñembosaraipavẽ Atykatuete Hetatetãgua Avañe'ẽ: Machu Picchu Avañe'ẽ: Chikago (Ojehecha mba’eichapa oîme guyra ýpegua oga kuéra) Guarani reimo’ãva tu’ã ha’e peteĩ pyrũhante Oîgui yvaûrykue ha mborayhu, añetehápe. Ára pyahu he’iségui ñepyrûjey. KO YVY TUICHAKUÉRE yvága ha yvy omombaʼe chupe. Ko yvy tuichakuére 11 Pe matrimónio osẽ porãvéva jepe iñimperfékto, upévare umi ojoayhúva sapyʼánte ojoavy. Péicha oiko vaʼekue Abrahán ha Sara rehe (Gén. 21:9-11). Péro upéva nomomombyrýi chupekuéra ojuehegui. ¿Mbaʼérepa? Ohechauka rupi hikuái ojorrespeta ha oñomombaʼeha. Por ehémplo, tekotevẽ jave, Abrahán heʼími vaʼekue hembirekópe “por favór” (Gén. 12:11, 13, NM). Sara katu iñeʼẽrendu iménape ha heʼi hese “che jára” (Gén. 18:12, ÑÑB). Umi oñeʼẽ hatã hatãva ha ijarhélva iména térã hembirekópe ohechauka ndorrespetaiha chupe (Prov. 12:18). Noñehaʼãiramo osolusionaite hikuái upe provléma, imatrimónio ikatu oñehundi (elee Santiago 3:7-10, 17, 18). Avañe'ẽ: Mba'ekuaarã Sy Ára ojegueromandu’a ypy Grecia ymaveguarépe oñemomorâvo Rea-pe, ha’éva teko’apyre’ŷ Zeus, Poseidón ha Hades sy. Pe Encyclopaedia Britannica-pe niko he’i: “Peteî arete, vy’arâ,oúva sy momorâgui ojegueromandu’áva Grecia ymaveguarépe. Upe sy ñemomba’eguasu ojejapómi Cibeles, Rea térâ Teko’apyre’ŷ Sy Guasureraitépe oĝuahêvo ára ipo’áva, Asia Mirîtuichakue javeve”. Péicha avei Romano-kuéra ohero hikuái “Hilaria” ko arete guasúpe. “Hilaria” ohasákuri Grecia-gui Romano-kuérape, ogueromandu’áva upe arete 15 jasyapyarako’ême, Cibeles Tupâópe, mbohapy ára pukukue javeve. Kirito ohapykuehóvaypykue katu ombohasa upe arete omomorâhaĝua Tupâsy Maria-pe, ha’éva Hesusy. Upe arete niko ojegueromandu’ajepi 8 jasypakôijave ha’éva Inmaculada Concepción ára ha upe guive opytáva sy árarô heta tetâme. Sy Áratérâ Sykuéra Áraniko peteî jeromandu’a omomorâva sykuérape. 1870-pe ndaje Julia Ward Howe omoheñoiva’ekue Sy Ára pyahu ko’áĝa rupi jaikuaa ha ñamomba’eguasuháicha. Ha’e omoheñóikuri upe ára omoherakuâségui py’aguapy ára, sykuéra rupive. Ñe'ẽpoty ha pumbasy: Guaranikuéra omomba’eguasu ikuñanguérape, kuña rembiapo ojehecharamo katuete ijapytépe, héraguimavoi oñepyrû, péicha jahecha umi mba’e iporâvéva oîva tekohápe oipuru ombohéra haĝua ichupekuéra: Yvoty, Mbyja, Mbyja ko’ê, Yvága, Panambi, Jasy, Mburukuja Poty, Jeruti, Arami, Mainumby, Ko’êju, Ysapy, Yrupê, Amambay, Pykasu, Mbyju’i ha hetave. Upéinte karai Carlos Antonio López ohera’o chupekuéra, omyengovia hağua hératee peteî castellano-peguáre. Upe mba’e oñepyrû colonia aja, españa-ygua ombohéra criadas ikuñanguérape, ndoikuaáivoi herakuéra, ambue mba’énte oheka hikuái, ha upekuévo omomemby chupekuéra. Pe Nacionalidad Paraguaya ndaha’éi ku oñepyrûva’ekue aipo he’iháicha heta tembiasahára “pacto de alianza hispano-Guaranígui”, ndaha’éi mborayhu pa’ûme, pe mestizaje niko oñepyrû colonia árape, ojeguerekórô kuña Guarani ñande ypykue tembiguáirô. Kuña ha’e pe ohasa asyvéva’ekue upérô, ojehera’ógui chupekuéra, ha’éva mba’e tuichavéva chupekuéra ĝuarâ, héra niko ohechauka hi’ánga. Oî avei tembiasápe, peteî Tratado de Paz, omboheraguapýva’ekue Dr Francia ha cacique Nagolati, omyakâva mbajakuérape, ary 1821-pe, upérô cacica Catalina ojapo ñe’êasaháramo. Péicha Catalina ha’e kuña peteîha oîva ñane retâ rembiasápe omba’apóva tendota ykére ñe’êmbohasaháramo. Péicharô jepe ha’e omyakâ hóga ha opavave oñe’êrendu chupe, ha’e tembireko, upéva imba’etee, upérô oñembohéra chupe “Machu”. Kóichagua jepokuaa omombarete ha omoingove ména ha tembireko jokupyty. Tomasa Bedoya de Fernández ha Micaela Talavera-pe niko ojeporavókuri ome’ê haĝua Tetâ sâmbyhyharakuérape umi jeguaka oñemono’ôvakue. Ha’ekuéra omoĝuahê avei aipo Aranduka Itaju (Libro de Oro), oñemboguapyhaguépe máva mávapa umi kuña oipytyvôva’ekue ha mba’e ome’êkuri ñane retâ pytyvôrâ. Kuñakarai Teresa Silva de Lamas he’iva’ekue, ikorasô ipópe: “Che ména ojejukáma ko Ñorairô Guasúpe, péicha avei heta che rembiayhujára omanónte avei. Mokôi mba’éntema niko hemby chéve: che membymimi ha ko’â che jeguakakuéra. Ko’â mitâmimi, ha’éva umi chemoingovéva, name’êmo’âi peême; áĝakatu ame’êmbaitéta che retâme ko’â che jeguaka ani haĝua ho’a ñane retâ poyvi”. Ary 1975 jave, BCP oipuru kuña Tetâ Paraguaygua ra’ânga virúpe, upérô guare 5 guarani. Opa ko’â mba’e rehe ñanemandu’ávo pe ñane korasô oryrýi ha ndaikatúi jaheja tapykuépe Kuñáme ko VY’AGUASU, mokôisa ary ñane retâ ombotýre. Ko’â mba’e rupive jahechakuaa ha ñamomba’eguasuva’erâ Kuña Paraguáy rekove ha rembiasa. Tekotevê ñane mandu’a ko jasýpe avei SY ÁRA ha herapekuéra ko tembiapo. Péicha ko mitârusu ohechauka opavavépe mba’éichapa ikatu ñamba’apo ñane Avañe’êre. Ko ñe’êngueryru, oîmava ñandutípe, oipytyvôtava hetaiterei tapichápe, heta jey oikotevêva peichagua tembipurúre omyasâi haĝua taha’eha’éva marandu, Guaraníme. Tekotevê jahechakuaa Diego Gavilán rembiapo, ndaha’éiva vyrorei térâ peichapéichante ikatúva jajapo. Ko mitârusu heta omba’ókuri ko mba’e rehehápe ha péina ko’áĝa ohechaukáta opavavépe hembiapo rapykuere. "Normálmente ha'e osê ne ména ndive." Avañe'ẽ: Teju guasu Ñamba'apo Ñande Yre Ko yvy tuichakuére Ko yvy tuichakuére 01. Oheja Ñandéve, Ñanderekópeguarã, Mba'e Ivaíva 08. Yma Guaré Ñe'ê Upépe oikókuri mandu'a Tupâra'y Arareñóire ojejapoháicha ñane retâme. Oîkuri kleriko, avei sópa, mbeju ha chipa ha avei mba'e he'ê. Peteî hendápe avei oñemohendákuri mbokaja poty hyakuâ asýva. Guarani Ñe'ê Mbo'ehára Peteî Yryvu ndaje oipepirî ambue guyra’ikuérape, ojapo peteî karuguasu omomorã gua’úvo hi’áramboty. Oguahêmbavove umi guyra’i Yryvu rógape, kóva omboty pe okê ha oñepyrÿ ojuka peteîteîme, ndaipóri opytáva tekovére. Moñe’êpyrã: Upéicha avei oî heta ovu reipáva ha mba’eve ndoguerekói ipype. Yvytúgui oñembotuicha ha arandúgui katu nandi. Mba’épa ojapo ogajára, oike korápe ha oiporavo umi ryguasu ikyravéva omoka’ê haguã. Umi ryguasu kyra oikuaávo mba’épa ojehúta chupekuéra oñepyrû ojepy’apy hikuái ha oñembyasy ikyrahaguére. Moñe’êpyrã: Ani reñembohory umi ikangyvévare. Ndereikuaái mba’épa nera’ãrõ nde rekovépe. Karaimi peteĩ oñotỹ takuare’ẽ, heñói porã ramo jepe, ndokakuaáiri ichupe. Upérõ ohasa pe takuare'ẽndy rupi peteĩ guaiguĩmi, ha he'i pe karaípe: Ojapo upéicha ha ndokakuaaporãiri upe takuare'ẽ. Upéi ohasa peteĩ karia'y mbarete ha he'i pe takuare'ẽ járape: Ojuka mokõi jaguarete ha omohe'õ porã itakure'ẽndy upe huguykuépe, ha ndokakuaáirinte upe itakuare'ẽ. Ipahápe ohasa upérupi peteĩ tujami sorokue, ohechávo pe takuare'ẽ járape oñembyasy, oporandu chupe mba’e rehepa. Oikuaávo he'i: -Ani rejepy'apy che ra'y. Umi ambue niko ojavýnte upe ipohã. Pohã ajapoukáta ndéve ha ndajavýi chéne. Ejuka mboieta ha huguykuépe emohe'õ he'õ ne takure'ẽndy ha okakuaáta, ha akãrusu porãta ha hykuechororóta ndéve. Ñe’ẽpoty réra: Asunción del Paraguay Mba’érepa: Ojehai oĩva'ekue kuarahy'ãpe Paraguaýpeguarã Ñe’ẽpoty ñehesa’ỹijo 1- Kuaarapoite: Techaga’u 2- Ñe’ẽporãhaypyre: 1. Che ygue ygue rei imposible nda vy’ái Avañe'ẽ: Ava japopyre arandu Kü Rupí (paraguay-ñe'ë): Catuetê Curupira 2. Yapurahéi, aguyje ñame´e Poytugañe'ẽ Oñepyrũ'akue Peteĩha Ñorairõ Guasu. A i poru hepy rehe. Paragu�i ha'e tet� rembiakuaa arandu het�va ha i�e'� mok�iva. Estado �e'� tee ha'e castellano ha guaran�. L�ipe he'iva'er� mba'�ichapa ojepor�ta mok�iv�va. Mayma ypykue �emo�are �e'� ha opaite imbovyv�va �e'�, ha'e tet� rembikuaa arandu. Arapokôi 14 jasyteî 2012, pyhareve, ATENEO oñembojajeýta hendapekuéra rome’êvo peteî rambosa umi mitâmimíme. Oiméramo oî oipytyvôséva upépe, ikatu ohenói ATENEO-pe: 021-520.276 ha omboguapy héra umi omba’apótava apytépe. Mokôi mba’énte rojerure upe árape: py’arory ha mborayhu Ava Guaraníme ĝuarâ 18 jasypokõi oñeñomomorã Nelson Mandela rekove ha hembiapokue oparupiete. Ko yvy tuichakuére Jesús ombohovái: “Felipe nerenói mboyve rohecha kuri pe ígo máta guýpe”. Natanael ohecharamoiterei upéva, ha heʼi chupe: “Nde hína Ñandejára Raʼy, nde hína pe Rréi Israelgua” (Juan 1:49). Jesús heʼi opaichagua héntepe oiko hag̃ua chugui idisípulo. Peteĩ jey, oho hendápe peteĩ mitãrusu ipláta heta ha tuicha omandáva, ha oporandu Jesúspe mbaʼépa ojapo vaʼerã ohupyty hag̃ua jeikove opaveʼỹva. Avei heʼi imitã guive ojapoha umi mbaʼe Ñandejára omandáva. Upémarõ Jesús heʼi chupe: “Eju chemoirũ”. ¿Ndépa reikuaa mbaʼépa oiko upe rire?... Jahecha haguéicha kapítulo 1-pe, Jesús ovyʼa vaʼekue umi mitã ndive ha omboʼe chupekuéra. ¿Mbaʼérepa?... Oikuaa rupi umi mitãgui ikatuha avei oiko idisípulo. Heta vése umi kakuaa ohenduseve voi peteĩ mitã oñeʼẽramo chupekuéra Jesúsre ha oaprendese chugui. Nomine native: Avañe'ẽ Mba'eh�pa itapyku�va �ane mba'e ipor�it�va Ñe’ëreity: ñe’êtéva Arealva ha'ehína peteĩ táva Vrasilpe, tetãvore São Paulope. Baden-Wurtemberg (Hese) ha'e peteĩ tetãvore Alemañagua. Avañe'ẽ: Alaska Avañe'ẽ: Mbo'ehára Ára She ñe'ë pyta pyta. A ñemoñe'ë pyta pyta. Péicha ndaje ojejapo hese ha'e ha'ehaguére chovy, afiliado PLRA pegua. Tapicha héra Juan Pablo Godoy Montanía (73), oikóva táva'i Capitán Sosa-pe. Oho ndaje Municipalidad-pe, ha upépe he'i chupe peteî funcionaria ha'e ndaiporiha lista-pe, ndaje oîgui omanóva atýpe; ha registro Civil-pe katu oje'e chupe oîha lista oikovéa apytépe. Ko yvy tuichakuére Segunda a los Corintios 12:2, 3-pe Pablo heʼi “ojegueraha hague pe yvága mbohapyha peve” peteĩ kuimbaʼépe. ¿Mávarepa oñeʼẽ kuri? Pe kárta oskrivi vaʼekuépe umi Corintoguápe, haʼe omombeʼu porã Ñandejára oipuruha chupe apóstolramo (2 Cor. 11:5, 23). Upéi heʼi: “Añeʼẽta umi visión ha umi marandu oikuaaukávare chéve ñande Ruvicha”. Jahechaháicha, Pablo nomensionái ótro ermánope, upévare jaʼekuaa chupe voi oñemeʼẽ hague umi visión ha umi marandu (2 Cor. 12:1, 5). Upéicharõ, Pablo hína pe “ojegueraha” vaʼekue “yvága mbohapyha peve” ha “pe paraísope” (2 Cor. 12:2-4). Oipurúvo pe fráse “umi marandu”, ohechauka oñeʼẽha peteĩ mbaʼe oikótavare tenondeve. Pe palávra ‘paraíso’ ikatu hína heʼise mbohapy mbaʼe. Primero, ikatu ojerreferi pe hardín neporãvare oĩtava ko yvy ape ári, pórke ñanemanduʼa pe primer kuimbaʼépe oñemoĩ hague peteĩ hardín iporãitereívape. Segundo, ikatu hína heʼise Ñandejára siervokuéra oikotaha pyʼaguapýpe pe múndo pyahúpe. Ha tercero, ikatu avei ojerreferi Ñandejára paraíso ijojahaʼỹvare oĩva yvágape, oñemensionáva Apocalipsis 2:7-pe (ehecha Ñemañaha 15 de julio de 2015, páhina 8, párrafo 8). Upéicharõ, ñañeʼẽ jave pe múndo pyahúre, ñañeʼẽ hína pe “yvága ha yvy ipyahúvare”. Upéva ningo peteĩ arréglo ipyahúva oĩtahápe pe Rréino yvagapegua ha avei yvyporakuéra oservítava Jehovápe peteĩ paraísope ko yvy ape ári. KO YVY TUICHAKUÉRE Tembiapokue Paraguái Mba'yjuaty (Ferrocarril), Tetã Paraguái Momorãhéi ha heta tembiapokuéra porãeterei. Carlos Antonio López Insfrán (Asunción, 4 jasypateĩ 1792 – Asunción, 10 jasyporundy 1862) ha'eva umi sãmbyhyha paraguáigua. Ha'eva peteĩ Tendota Paraguaigua. Ojupiakue pu'aka ára 13 jasyapy, 1844- pe ha opa ipu'aka ára 10 jasyporundy ary 1862-pe. Carlos Antonio López ojapoakue pe Paraguái Mba'yjuaty (Ferrocarril), Tetã Paraguái Momorãhéi ha heta tembiapokuéra porãeterei. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 19:48, 24 jasyporundy 2017. Ñu (karaiñe'ẽ: campo, llanura) yvy perei oĩha kapi’ipe ha ka'avo, mymba okaru ha oikoha. Katu oĩ ipype yvyramáta pokãpokã ha kapi’ipe rovy’ũ. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 16:28, 12 jasyporundy 2017. Noti Ava Mba'e Clasi Ava Mba'e Ko aty rupive ohecha ára resa ko aranduka porâite ombyatýva ipype mbohapy tembikuaareka omotenondeva’ekue hikuái María Eva Mansfeld de Agüero, Carlos Marino Lugo Bracho ha Karina Elizabeth Agüero Mansfeld ñane retâ ñe’êkôi rehegua ha umi tembikuaarekápe oisâmbyhýkuri, peteîteîme, Mbo’ehára Shaw Nicholas Gynan. Mbohapyvénte ojesarekókuri Guarani ha castellano purúre tekombo’épe ha, hembiapo pahápe, ohechaukáva hikuái peteî mba’e: tekotevêha oñembo’e porâ mokôive ñe’ê ñane retâme ha upéicha avei tekotevêha oñemombareteve Guarani puru mitâ ha mitârusukuéra apytépe. Rogoberto ha José Asunción Flores katuete oñomoirũ ohai hağua ñe’ẽpoty ha ambuéva ombopumbasy hağua, upéinte oğuahẽ Manuel Ortíz Guerrero ikatupyryetéva ha oñemoirũ avei Asunción Flores ndive, peteĩ jeýpe Fontao Meza ogueraha iñe’ẽpoty purahéi “India” rehegua ha Ortíz Guerrero he’i chupe omomambue hağua he’íva ipype omopumbasy hağua Guaraniaramo, upéva ndo’aporãi Fontao Meza-pe ha upete guive noñe’ẽi ha nomomaiteivéi José Asunción Flores-pe omano meve. Mba'eta Nhanderuete yvy re ikuai va'e oayvu vy ome'ẽ Gua'y peteĩ'i va'e, hexe ojerovia va'e okanhy e'ỹ aguã, ha'e rã tekove marã e'ỹ oupity aguã. Che maína che moñe’ẽ heta aháramo hendápe. Taitachu omoñe’ẽ ijaguara’ýpe. Ha néi. Oiméne haimetéma reñemyrö che ndive che ryke’y, reimo’ägui ndaityvyromo’äi ñane ava ñe’ë nde tyvy ári. Ko ñe’ë nde rehayhueteiva’ekue, reherekuava’ekue nde rekove pukukue javeve, ha ku avati ra’y máta poräicha rehapyatymiva’ekue ára ha pyhare. Anichéne aju romomba’eguasu karai ñe’ëme año. Ndo’aichéne tesaráipe ne rembiayhu opytáva ore ahy’ópe. Pe tape iporä potïva, nde rehechaukava’ekue tapicha paraguáipe, anichéne ojeheja rei. Oïta katuete tapicha ha mitä pyahu oguatáva umíva umi tapére. Naimo’äi ojeitýne haguä tesarái kyhápe Felix de Guaránia rembiapokueita. Oiméne ohupíva ñande apytépe. Anichéne niko ha’e ombohypa hekove tataindýicha ñande resapepotávo ha ñande ñamomarä hembiapokue. Ñandéve guarä kóva ko ñande rapicha rekove peteï kompromíso iporo’óva. Máichatamo jajevy ñande jehe ha ñeñeha’ä ñañembojapotávo hese. Jahupi hataendy. Jajapyhy hembireroviakue. Ñamboaje hemimo’ä ha iñe’ä reroviapy. Umíva jajapo ramo aniché jajejavy tuicha. Tapicha iñarandu añetéva ndohechaukávai tape vai. Ha péina ápe omboapy che ñe’ë, tapichakuéra haihára rérape ajúva ha’emi. Ha jepe ramo hogayguakuéra ajeaho’i ñembyasýpe, che aju ha’évo peëme: Félix de Guaránia nomanói ha nomanovéima ñande apytépe. Ha’e ojajáima yvate; hekove na’imarävéima ha hembiapokue hetaiterei áño pukukue ohapyatýta ohóvo ñane retä paraguái. Ajevérö ndajajúi jajatývo ichupe, hetekuemínte jajatýta; ñande jaju ñamopu’ävo héra ha hi’ánga ara ru’äite peve. Aguyje. Changái (omoñe'ẽva shang-jái chinañe'ẽ: 上海, pinyin: Shànghǎi) ha'ehína táva tuichaveva China Tekoha Tetã pegua, opyta kuarahyresẽ gotyo retãme. Aguara (karaiñe'ẽ: Zorro) ko mymba okaru michĩ ha ipire sa'y narã. A mo mba'e-apo. Ha'e To japo nda'éi kyrï etei. Motenondeharakuéra, temimbo’e, túva, sy, mbo’ehára ha mba’apohára IAB-pegua ijatýkuri upe árape ha torypópe omomorâ hikuái umi temimbo’e oikeva’ekue IAB-pe, ko ary 2012-pe ha péina oîmava mbo’esyry peteîháme. Ñembo’e, ñe’êsyry, ñe’êpoty, jeroky ha purahéi rupive ojehechakuaa chupekuéra. Iporâ avei ja’e ko aty guasu ojejapohague mokôive ñane ñe’ême. Oipotáva ko aranduka, ojehaíva Castellano ha Guaraníme, ohenoikuaa Mbo’ehára Mirian Bernarda Osorio-pe, ko pumbyrýpe: 0536-282292. Upépe karai Carlos Núñez Salinas ohendukákuri pe léi ombosako’íva mbo’ehaovusukuéra rehegua ha upéi oikókuri peteî ñomongeta guasu. Peteîteî oñe’êva’ekue imbo’ehaovusu rérape he’íkuri natekotevêiha upe léi. Opavavénte he’i upe leirângue tekotevêha peteî ñomongeta guasu ikatuhaĝuáicha, oñondivepa, ñamba’apo ñamyatyrô ha ñamoî porâ haĝua umi mba’e noîporâiva. Ipahápe, karai Núñez Salinas avei ohechakuaa péva ha’etaha pe tape iporâvéva. Péicha oñembotýkuri pe ñomongeta guasu oikova’ekue ñane retâ Amandaje Guasúpe. Péicha, ko ñomongeta rupive, mitârusukuéra ohechakuaa mba’éichapa ñane Avañe’ê iñarandu ha, jepémo ohasáma heta ñepysângáre, ko’ê ko’êre ombopyahu ha omombarete hekove. Avei opavavetéva oikûmby mba’érepa ñande Ypykuéra oñangarekokuaa ha oñangareko porâ hekoháre. KÁSO ÑEMOMBE'U: TAVA'ÍPE OJEHUVA'EKUE KÁSO ÑEMOMBE'U: MAKA'I ÑEHA'ÂME OJEHUVA'EKUE KÁSO ÑEMOMBE'U: KURURU NIPORA'E Ára 30 jasypo ha'e ára 150ha ary pegua ku arapapaha Gyregoriopegua ha ára 151ha umi ary hekope'ỹme. Amo 215 ára ohasa va'erã opa hag̃ua ary. La compañía anase hague héra Ka’akarapä. Upépe la che ramói Francisco Zarratea ohoraka’e ojogapo ha omba’apo ovráxepe. Ha’e niko ndaje uruguájo raka’e ha ou huído la hetägui. Ombyaku chupe yvy Venancio Flores pe gérra guasu rire pórke ha’e upe hetäme odefende la Paraguáipe; opu’ä Flores rehe otrraisiona haguére ñane retäme, ojagavilla hapicha mitä pyahu kuéra ndive ha ojapo hikuái gerrílla. “El Gato negro” ndaje ojehero raka’e la hendota. Ho’a rire Solano López Sérro korápe ndahapevéi ha ojerrefuxia Paraguáipe. Upévarejeko he'ímiva ijehe: "Che niko cheparaguájo apyrü mboyve guive ko Paraguái yvy rehe". Ha gérra ramo voli ndive he'i ta'yrakuérape: "Tapehóke che ra'y pefende ñandéve ñane retä". Upe ramo ndaje la Juty pyéulo de frontéra gueteri; mboypýri oïma ka’aguy guasu rrío Parana meve, ha upévare ha'e oho oiko la Jutýpe. Upépe omenda Gabriel Figueredo rajy Ruperta Figueredo rehe ha oreko hikuái mbohapy mitä. Che ru, Nemecio, la tenonderéva ha onase 1901 pe; ityvýra Hilario ha teindýra Catalina. Che sy katu niko Bonifacia Dávalos, onaseva’ekue el 14 de májo, 1916 ramo, Jutýpe; omboty ramoite hína 95 áño ha péina hesäi gueteri, oiko che ndive; napépe orambihína che ypyetépe. Ha’e la isy Candelaria Dávalos ha itúva Basilio (Livé) Esquivel. Mama ndoikuaajepéi la isýpe pórke opyta tyre’ÿ imichïetépe, ha itúvape katu oikuaava’ekue oreko rire 50 áño ma, papa ndive oho ramo guare ikuaávo Gral. Artigas pyéulope, ore oretuichapa riréma. Chupe omongakuaa itia Pablina Dávalos. La ijaguéla ndaje ko rresidénta raka’e, ha onase “Ajos” pyéulope; ha’e ndaje ko oreko ramo guare 11 áño oike la kuña pandíllape ha osë oipykúi tape, odihpara kambakuéragui, pe táva Paraguay ho’a rire ipopekuéra 1869 pe, enero oikévo. Oho ndaje hikuái oguähë Villarrica pe ha upépe okyhyjéva kambágui mante avei ojuhu. Ohasa oho oguähë Ka’asapápe ha oje’e chupekuéra: ápe nda’ipóri segurida, oje’e oguahëtaha avei ápe lo kamba. Umíva umi rresidénta jeko omanoseve voi oheja rangue la kambakuéra oñembosarái hesekuera. Upéma ramo, py nandi, ao sorokuemimi reheve, ha itarovapapotáma rupi vare’águi, ohasa oho oguähë hikuái Jutýpe, ha upépe ae ojuhu py’aguapy. Pehechaháicha, ndaha’éiko che chejeheguínte ajehugáva ko ñane retä Paraguáire. Mombyrýgui ou chéve ko vandéra ambovevéva. Arresivi che ruguy rupi ha che válleygua kuéragui avei. Che visaguélo Gabriel ha che aguélo Francisco ojepytasóma voi raka’e gérra guasúrö, ka’i, jagua ha mbopi rovái, ha hetaite ndaje mitä mimi jutyguáva ojejuka pe Acosta Ñu me raka’e. Che ru ha che tiokuéra ojehuguy’o pe chakopýre oipyti’amyaña umi volípe, ha che katu añembo’ape’atä 35 áño pukukue pe diytador tuja tajasúpe, oñembosarái ramo guare oikóvo ñane retäre. Upévare ha’éva voi che ra’ykuérape. “Péina peë ae pepytu’u ñorairö vaígui. Aníkena penderesarái ore rohasava’ekuégui, ha ani peñembopirepererï. Peëko ndaha’éi yvyra hu’ügui ijapopyre. Ko Paraguáiko ñande projéyto, peteï suéño jarekóva, ñamo’añetevaerä sapy’ánte ha ñamopu’ä va’erä gueteri”. Che rembihaipyréva péina amoï ko’ápe: Paraguái reko,kuénto aty, asë 2011 pe. Ajapo literatúra guaraníme ha’e rupi ñane retä ñe’ë teete, ñemboykehápe oikóva, ha oikotevëva ñemboherekua rehe. Karai ñe’ë noikotevëi che rehe ha katu ava ñe’ë oityvyro porävéva chehegui sa’i oï ñane retäme. La upévaperö name’ëmo’äi changui avavépe. Che rembiapokue noñemomba’eguasumo’äi aikove aja; upéva aikuaáma, ha upéichata hetágui ñande apytépe tapicha ipychi’ïva, iñensuguýva, ha’enteséva, itavýva ha oñemomba’eguasuséva. Tenondevévo mante ojehechatahína ojajái ramo. Upéicha mante va’erä pórke péva ha’e la literatura guaranimegua ñane retä oikotevëva, ha che, hesehápende ahkrivi. Ava ñe’ë ñemopu’ärä Chéve ramo guärä niko iñimportante ko’ä tembiapopy amboguatáva: aporombo’e ñane ava ñe’ë ojehai kuaa haguä, ha ahkrivi literatúra guaraníme umi oleémava olee haguä. Ha katu upéicha ramo jepe iporä amombe’u ko’ä tembiapopýpe noimbaiha che po pore ni che py pore. Oime avei umi ajapova’ekue polítika rupive. Oime niko avei pe mba’e hasýva ijapo, pórke rejapo vai ramo rembopuka ndejehe la xénte. Pe guaraní jerero’ayvu umi Diário, Rrádio ha Téle rupive, ikatu kuaa haguäicha tapichakuéra omomba’e mië pe imba’e teéva. Upéva avei che ajapo ipukukuére. Prehtíxio ra’angami arekóva amoï ñane ñe’ë favórpe. Ñemoñe’ë paha Ha péina amboapývo ko che rekovekue ñemombe’u ha’emíta mitä pyahukuérape. Ko ñane ñe’ëko tuicha mba’e ha ñande ndajaikuái. Pévako ñanembokaria’yvaerä gueteri sapy’ánte. Aníkena peimo’ä hogue guyre mba’e. Hese ae, peteï ára, jarekovaerä tetä imbaretéva. Ñande paraguáiko ijapyterekuetehína ñaimembárö, ha ñaimemba ñaime ramo ñane ñe’ë tee ha ñande reko tee reheve. Upete guive ndajarekovéima ñaguerotïva’erä avavégui. Hi’änte chéve peteï ára jajevy ñandejehe, jajejuhu, ñaimemba ha jaipykúi tape porä. tojejapo ne rembipota ko yvy ári yvágape guáicha. 12 - Ko yvy oguerokô jara! Ta'ãnga rysýi - Vikipetã Castilla y León, ha'e peteĩ tetãvore hekosãsóva España retã pegua. grn: kuatia ñe'ẽ Avañe'ẽ: Nuakechóte gnwiki Chinañe'ẽ Ko yvy tuichakuére Jesús og̃uahẽ mboyve Jerusalénpe, peteĩ fariséo ruvicha oinvita chupe hógape okaru hag̃ua. Upérõ sábado ha upépe oĩ peteĩ kuimbaʼe hasýva, ijyva ha hetyma rurupáva, upévare umi oĩva pe fariséo rógape omañajoa Jesúsre jahecha mbaʼépa ojapo. Upémarõ haʼe oporandu umi fariséo ha umi oikuaa porãvape pe Léi: “¿Iporãpa oñemonguera umi hasývape sabadokue, térãpa nahániri?” (Lucas 14:3). ¿Mávapa umi “itapykuéva”, ha mávapa umi “opytáva tenonde”? Jesús oúrõ guare ko yvy ape ári ohechauka michĩmi umi mbaʼe porã ojehupytýtava Ñandejára Rréino rupive. Ñane retâygua oikóva ambue tetâme oikotevê ñanderehe. Heta oî ijapytepekuéra ohova’ekue ko’águi teko porâve rekávo, oîháicha avei oñemosêva’ekue ko’águi ndojokupytýigui mburuvichakuéra ndive. Taha’eha’eháicha, ha’ekuéra oikotevê ñane pytyvôre. Áĝa pe ára 9 jasypa 2011-pe tekotevê ñambohasa ñande po chupekuéra ha pevarâ ñamoneiva’erâ imba’ejerure ikatuhaĝuáicha ha’ekuéra avei -oîha guive- taija taha’eha’éva jeporavoguasúpe oikóva ñane retâme ha upeichahápe toiporavo hikuái ñane retâ ruvicharâ umívape. Tetã Yvyafrika (avei Yvyahyka) ha'e peteĩ tetã oĩ Afrikape. Ijykére oĩ yvate gotyo Namivia, Votusuana ha Simbambue, kuarahyresẽ gotyo Suasilandia ha Mosambike, kuarahyreike ha ñemby gotyo Paraguasu Atlántiko, Lesoto oĩ mbytepe. Yvyafrika oguereko mbohapy tavusu: Yvy akua Táva, Pyretoria ha Bloemfontein. Oguerekove 49.991.300 (2010) ha ipukukue ha'e 1.219.912 km². Yvyafrikape ojapova pe Vakapipopo Tembiesarái Yvypavẽ ary 2010pe. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 09:07, 1 jasypoapy 2018. Ñemby Ñemuha (Guaraní) _ Ko yvy tuichakuére Ko yvy tuichakuére Ñemombe’u 16° Atyguasu [PDF] Avañe'ẽ: Guavirana'a Avañe’ẽ ojehai ñepyrũ pa’i Franciscano ha Hesuitakuéra og̃uahẽ rire Paraguay retãme. Ha’ekuéra oikotevẽkuri Guarani ñe’ẽtére ombohasa hag̃ua Hesukirito jeroviakatu ñande ypykuérape. Upevarã ha’ekuéra oipurúkuri España ñe’ẽte tai (letra) ha heta apañuãime (problema) ojejuhúkuri ndikatúigui ohai heta taipu (fonema) avañe’ẽgua. Techapyrãrõ, España ñe’ẽme ndaipóri pu’ae jurugua: /y/, pu’ae tĩgua: / ã / ẽ / ĩ / õ / ũ / ỹ/ ha puso / ' /. Avei 1944 guive Reinaldo Julián Decoud Larrosa ombo’eñepyrũkuri Guarani ñe’ẽtekuaa ha’e oipyahãva ha omoherakuã hatãvéva omoheñóivo, ary 1961, Instituto de Lingüística Guaraní del Paraguay, ha’e oisãmbyhy’ypyva’ekue. Decoud Larrosa rembiapokue upe hekoverosãvéva ha ága meve ojepurúva Guarani ñe’ẽte ñembo’épe. Ary 2002, Ramón Silva onohẽ hembiapokatu hérava “Primer diccionario neológico Guaraní”, omohysyihápe heta ñe’ẽ pyahu ojepurúva avañe’ẽ ñembo’épe ha ambue henda rupi. Ary 2002, David Galeano Olivera onohẽ iñaranduka hypy’ũvéva hérava “Guarani Ñe’ẽkuaaty – Lingüística (en) Guaraní”, oguerekóva opaichagua marandu Guarani reko ha Guarani ñe’ẽ rehegua. Ko aranduka ojehaipaite avañe’ẽme. Ipype jajuhukuaa: ñe’ẽpukuaa, ñe’ẽysajakuaa, ñe’ẽjoajukatu; ha upéicha avei, Guarani ñe’ẽte ñemohenda ñe’ẽteita apytépe. Apeve Guarani hai’ypyhára ha ñe’ẽtekuaahára rysýi, jepémo ha’ekuéra oñanduka hikuái hemiandu ha hembikuaa España ñe’ẽtépe térã ombojoparahápe Guarani ha España ñe’ẽte. MBA'E NEPORÂMBAJEPÉVA: MOZILLA FIREFOX OKU'ÉMA GUA... Ñembo’y ha guapyhápe Ára pukukue javeve Ko yvy tuichakue javeve Avañe'ẽ : Sevói Ára ha pyharépe Ka’a oikundaha umi ka’aguýre, umi yrembe’ýre, umi tape po’i ñemíre. Oiko oheka pytu’u’ỹre pe karia’y hesa rory ha ipukavy piro’ývape; ndahesaráiri ohecha ramo guare isyváre jaguarete’i pire pehengue oguerekóva iñakã jeguakáramo ha pe mba’ekarai ryru itajuguigua osãingóva ipyti’áre. Ka’a,peteĩ kuñataĩ iporãmbajepéva, heñóiva’ekue ysyry Apa rembe’ýpe. Amo hi’y ojerejepyvu hápe osyry mimbi haguã upéi hupa itavera ári. Peteĩ ituvyra’y, ohecharamopotávo, he’i ichupe pe hete ndaje ha’ete Tupã ojapo haguã ombyatypáva’ekue maymáva mba’e porã oĩva ko arapýre. Maymáva mba’e ipotapyrã iñasãiva yvytyrysýi mombyrýre, umi yvytypa’ũ rovyũre ha umi yvyku’i ñehẽ vera mimbíre. Ka’a oñemoĩ y hovy kirirĩ renondépe omaña haguã ijeheha ohechakuaa upépe añeteha pe ituvyra’y he’íva’ekue ichupe. Ovy’a, ipy’akyrỹi asy, ojerovia ijehe ha osẽ oguata umi arapaha mombyrýre. Ha’eño oikose umi javorái ha ka’aguy vaíre, ndokyhyjéi mba’evégui. Peteĩ guyra hũ para mimbínte omoirũ ichupe uperupi. Oiko omono’õ umi itakuruvi ha jatyta pire opáichagua. Ombojoaju ha omyapesãmba umi yvoty iporãvéva iñakã jeguakarã. Upe ka’arúpe, heta oguata rire, oguahẽ sapy’a Ka’a yrembe’ýpe. Oguapy peteĩ itavera tũmby áriha oñemoĩ oñembosarái y ha yvyku’íre, ku oipapárõ guáicha hína umi itaju ku’i mimbi ojapajeréiva ipykuéra morotĩ kyrỹi apére. Upeichaháguinte, omopirĩ sapy’a ichupe pe guyraimoirũha ahy’opu. Peteĩva osẽ he’i: “Jahekyi’arãmo’ã peteĩ mba’e yvyporakuéragui. Ágã, mba’épa ikatu jahekýi ichuguikuéra” / Um deles disse: - “Deveríamos eliminar algo dos homens. Então, que eliminaremos?” Ñane Ñe´ẽ Guarani Oĩma Facebook ñane ñe'ẽme - Ko arapokõindy guive, opavave guaraní ñe'ẽ rayhupárakuéra ikatútama oipuru Facebook iñe'ẽteetépe. Paraguái Ñe'ẽnguéra Sãmbyhyha (PÑS) oipytyvõ ikatuhag̃uãic... Che angirũ, aguerohoryeterei nde peñandu ko vlóg. Ame'ẽ avei peẽme heta vy'apavẽ. Ko´ag̃a oĩma ñe´ẽryru, Avañe'ẽ / España ñe´ẽ /, España ñe´ẽ / Avañe'ẽ, ñanduti roguépe ha opavave ikatu oike ha ojapo iporandu... I Ñañe’ẽmi Guarani (1) Mitã Ñe’ẽpoty / Poesia infantil (1) Ñe’ẽjoapy latĩñe'ẽme / frases latinas (3) opaite tembikuaa hekosãsóva renda, opavave ikatúva ohaijey. Arapo, 18 jasyteĩ ary 2018 jave. Ko'ág̃a oĩ 3294 kuatiarogue avañe'ẽme ojehai vaekue. Ñe'ẽporãhaipyre Avañe'ẽ Vikipetã Avañe'ẽ ha'e peteĩ ñe'ẽ tupi-guarani ñe'ẽ pegua oñeñe'ẽva Ñembyamérikape, Paraguái, Argentina, Bolivia ha Pindorámape. Avañe'ẽ ha'e peteĩ te'yikuéra Amérikagua ñe'ẽnguéra apytépe heta iñe'ẽhárava, oñemohendáva irundy tetãnguéra iñambuévape. Avei, ha'eñoite ojehechakuaáva ñe'ẽ teéramo peteĩ Paraguái, Taragui, Bolivia ha Takurúpe. Ko tendápe, rojapo kuaarenda hekosãsóva Wikipedia avañe'ẽme. Roha'arõ ha romba'apo peẽme rojapo mba'e avañe'ẽme, nahániri karaiñe'ẽme. Oĩ 3294 mba'e hai kuéra avañe'ẽme ko'ag̃agua. Ko tenda ha'e peteĩ kuaapy aty ohaíva ñanduti puruharakuéra voi. Nde rehekakuaáirõ avañe'ẽme, ikatu roipytyvõ ndéve ko'ápe. Ndahasýi! Vikipetã ñe'ẽnguéra Wikipedia (Amérika ñe'ẽnguéra) : Ka'atĩnga. Yvytyrysýi Diamantina Ñe'ẽkuaaty ha Ñe'ẽtekuaa Guarani reko ha ñe'ẽ Guarani Ñe'ẽpukuaa Ñe'ẽjoaju Guaraníme Jehechave avañe'ẽ rehegua Mombe'ugua'ukuéra Joaju avañe'ẽ rehegua Messer ra'e ojogua heta yvy ha vaka omokañy haguã plata jejohéiabc.com.py Huparãkuéra ombyatýva. Ovy'a ha opurahéi Yvoty hyakuã asýva che ñe'ãme omokyrỹi. Hi'aju porã asýva yvakuéra ku oikéva Yvytu jepe oikoéva: oipeju piro'ysã. Iporã ha ojeguapáva. Omimbi hovy asy. Naimo'ãi hi'areve añete ipokatúrõ Iñe'ã poty asýva ha ohayhúva Paraguái Che ñe'ã ruguápe kóinava areko iñongatupy Nderejumivéiva remyasãindymi ko che rekove. Py'a tarovágui yvytu pyahẽmi ahenonde'áva He'i chéve osẽvo: Ndaiporiva'erã ko chéicha oguyguýva (Alemañañe'ẽ: 'Tupãre, Ruvicháre ha tetãre') (Alemañañe'ẽ: 'Rin mitã ijyvate ári') Táva tuichavéva Alemañañe'ẽ Tetã Amandaje Liechytenteĩ, héra tee hína Liechytenteĩ Mburuvichavete ra'y rekuái (Alemañañe'ẽme: Fürstentum Liechtenstein), ha'e peteĩ tetã hekosãsóva michĩ ha yguasu rembe'y'ỹva Mbyte Európa pegua oiko porokuái peteĩme léi guasúre tekuái rekópe. Liechytenteĩ oñepyrũ oñembojoajúvo mokõi táva ha umi yvy ambuéva ijerére: Vaduz ha Schellenberg[3] oñemohendáva 11 tetãvore michĩ rehe. Itavusu ha'e Vaduz ha itáva orekovéva tapichakuéra ipype ha'e táva Schaan. Ko tetã ojejuhu upe ysyry Ríno yvyty pa'ũme ohasahápe, yvytyrysýi Áype. Ijerére ojejuhu kuarahyreike ha ñemby gotyo tetã Suisa, oñomohembe'y 34 km rupi,[1] ysyry Ríno ombojeíva; kuarahyresẽ ngotyo ojejuhu tetã Auteria, oñomohembe'y 41 km rupi.[1] Mburuvichavete ra'y rekuái (principado) Liechytenteĩ renda tee Internet-pe (Alemañañe'ẽme). Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 09:34, 1 jasypoapy 2018. Avañe'ẽ: Techaukaha Rysýi Apỹigua Ára 14 jasypo ha'e ára 134ha ary pegua ku arapapaha Gyregoriopegua ha ára 135ha umi ary hekope'ỹme. Umi 231 ára ohasa va'erã opa hag̃ua ary. 1867: Taliaferro Clark, médico Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua, creador del experimento Tuskegee (ñemano ary 1948). 1869: Concha Espina, haihára Espáña pegua (ñemano ary 1955). 1875: José Santos Chocano, ñe'ẽpapára ha haihára peruano (ñemano ary 1934). 1879: Frederick Englehardt, atleta Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ñemano ary 1942). 1881: Ed Walsh, beisbolista ha entrenador Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ñemano ary 1959). 1897: Sidney Bechet, compositor de jazz ha músico Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ñemano ary 1959). 1900: Hal Borland, haihára Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ñemano ary 1978). 1903: Billie Dove, mba'eapohára Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua de cine mudo (ñemano ary 1997). 1905: Herbert Morrison, momaranduhára radiofónico Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ñemano ary 1989). 1917: Lou Harrison, compositor Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ñemano ary 2003). 1921: Richard Deacon, mba'eapohára Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ñemano ary 1984). 1926: Eric Morecambe, cómico ha mba'eapohára Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ñemano ary 1984). 1932: Richard Estes, pintor Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua. 1936: Bobby Darin, cantante ha músico pop Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ñemano ary 1973). 1944: Tamara Dobson, mba'eapohára ha modelo Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ñemano ary 2006). 1944: George Lucas, productor ha cineasta Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua. 1951: Robert Zemeckis, cineasta Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua. 1952: Scott Irwin, luchador Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ñemano ary 1987). 1957: Big Van Vader, luchador ha mba'eapohára Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua. 1957: Leon White, luchador profesional Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua. 1958: Rudy Pérez, músico ha productor cubano-Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua. 1959: Robert Greene, haihára Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua. 1962: Danny Huston, mba'eapohára ha cineasta Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua. 1966: Mike Inez, bajista Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua de la banda Alice in Chains. 1969: Danny Wood, cantante Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua, de la banda New Kids on the Block. 1971: Sofía Coppola, mba'eapohára ha cineasta Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua. 1973: Shanice, músico Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua. 1973: Voshon Lenard, baloncestista Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua. 1976: Hunter Burgan, bajista Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua de AFI. 1977: Roy Halladay, beisbolista Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua. 1978: Eddie House, baloncestista Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua. 1979: Dan Auerbach, músico Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua de The Black Keys. 1983: Amber Tamblyn, mba'eapohára Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua. 1985: Matthew Cardona, luchador profesional Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua. 1985: Zack Ryder, luchador Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua. 1993: Miranda Cosgrove, mba'eapohára ha cantante Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua. 1887: Lysander Spooner, filósofo Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ary reñói 1808). 1889: Volney E. Howard, político Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ary reñói 1809). 1919: Henry John Heinz, empresario Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ary reñói 1844). 1940: Emma Goldman, anarquista ha feminista lituano-Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ary reñói 1869). 1959: Sidney Bechet, saxofonista soprano ha músico Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua de jazz (ary reñói 1897). 1968: Husband E. Kimmel, almirante Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ary reñói 1882). 1970: Billie Burke, mba'eapohára Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ary reñói 1884). 1981: Miguel Andreolo, vakapipopo ha'ãhára ítalo-uruguayo (ary reñói 1912). 1982: Hugh Beaumont, mba'eapohára Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ary reñói 1909). 1987: Rita Hayworth, mba'eapohára, cantante ha bailarina Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ary reñói 1918). 1989: Sandra Noach, cantante Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua, de la banda Centerfold. 1993: William Randolph Hearst Jr., magnate Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua de periódicos (ary reñói 1908). 1994: Ramón de Garciasol, ñe'ẽpapára Espáña pegua (ary reñói 1913). 1995: Christian B. Anfinsen, bioquímico Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua premio Nobel (ary reñói 1916). 1997: Harry Blackstone Jr., mago Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua. 1998: Frank Sinatra, cantante ha mba'eapohára Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ary reñói 1915). 1998: Marjory Stoneman Douglas, conservacionista ha haihára Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ary reñói 1890). 2003: Dave DeBusschere, baloncestista Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua. 2003: Robert Stack, mba'eapohára Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ary reñói 1919). 2015: B. B. King, músico, cantante ha compositor Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ary reñói 1925) 2017: Powers Boothe (68), mba'eapohára Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua de cine, teatro ha televisión; infarto (ary reñói 1948). 2017: Germán Yanke, momaranduhára Espáña pegua (ary reñói 1955). Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 16:25, 20 jasypoteĩ 2017. Peroñe'ẽ - Vikipetã (Oñembohapejeýva Poytugañe'ẽ) Poytugañe'ẽ Poytugañe'ẽ ha'e ko Indoeuropa ñe'ẽ oñeñe'ẽva Poytuga, Vrasil ha heta tetã Afrikapeguápe. Kuatiañe'ẽ ñepyrũ ojeikuaáva sa ro'y XII peguare , ha voi, sa ro'y XIV mbyte rupi, omopu'ã ko ñe'ẽme peteĩ ñe'ẽporã jopara joja. Sa ro'y XII pe avei, poytugañe'ẽ ñe'ẽmbo'e pu'aka oñembyeja'o mokõi hendápe jokuairapépe ñaimérõ: ysyrygusu Minho yvate gotyo, Galísia, tetã ojoajúva Leon kasíkere, ha saryty XIII guive, Kastílla akãrojáipe; yvy gotyo , Poytuga, tetã oikóva ha'eñohápe. Opa guive ñe'ẽ taha'e ha'éva tape oñembohape joavy: Poytugape oñemohatã ñe'ẽ ipavẽ ha tekopyrã, ha Galísiape oike karaiñe'ẽ oiko ramo jepe ichugui peteĩ ñe'ẽ hypy'ũ'ỹva jehaípe. à mba'e rupi ambue tetã ijopara tuichave ha, sa ro'y XV guive ñe'ẽmbo'e joaju ikangyve ha oñeñepyrũ oñeñe'ẽ mokõi ñe'ẽme: poytugañe'ẽ ha galasiañe'ẽ.[1] Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 17:14, 30 jasypateĩ 2016. Latinañe'ẽ achegety Tai T ha'e tai mokõipaha, pundie papoteĩha latinañe'ẽ achegety pegua, karaiñe'ẽ achegety tai mokõipa peteĩha. Avañe'ẽ achegetyme tai mokõipa poha, ambue ñe'ẽme ipu hechauka T, avañe'ẽicha. Gyresiañe'ẽ Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 13:53, 2 jasypoteĩ 2016. Peteĩ tembi’u pyahu Peteĩ vakara’y oroguigua Peteĩ óga oñeme’ẽ hag̃ua adorasión He’iséva: Pira oikóva y ipererïháre. Ipire sa’yju h¤ngy ha isÿi. Imichïvo ho’u ygáu mymba’ikuéra oikóva ýpe, tuicha rire ho’u pirakuérape. AMECA niko ojapókuri ko jejuhu guasu ogueromandu'a haĝua 25 ary heñoihague ha añetehápe heta tapicha AMECA-ygua ha ambue oñepepirûva'ekue oîkuri upe pyharépe oguerovy'ávo pe mba'e guasuete. Jaikuaaháicha, sa'i oî ñane retâme atyAMECA-ichagua hekove pukúva. Iporâ avei ja'e AMECA ojapohague hetaiterei mba'e umi 25 arýpe ombojoajusevégui ipype ijatývape ha tembiapo joja he peteî ñe'ême oñeñanduka haĝua atyháicha ñane retâ tuichakue javeve. ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI rérape rome'ê ore vy'apavê ha ore jehechakuaa AMECA-pe ombytýre 25 ary ha avei rome'ê ore vy'apavê ha ore aguyje karai Tembikuaajára Dago Roberto Fernández López-pe akóinte ojepytasóre Guarani Rayhupápe ha oipytyvôre ATENEO-pe hembiapo guasúpe. Avañe'ẽ: Aravo'ive Avañe'ẽ: Ka'ay Mayma tekove, táva ha tetâ. Pyhare ha ára Ndaikatúi oiko. Maymáva rape. Ha ára ru'ãre Opaite mba'e oîva ryepýpe ku akachã Ava kuéra oypy (136) ha ijaveve Tetã o pu’ãva Mba'e ra'anga: gnwiki Ñemohenda:Apỹi Kimi rehegua He’i avei ko’êrô oñembyatytaha iñirûnguéra ndive ha ijáramo ojesarekotaha hikuái Ñe’ênguéra Léire. Mito ha lejenda ha'e umi mombe'u ohechaukáva ñandéve mba'e ipôrâva távape oîva. MOMBE'U GUA'U ha'e peteî moranga ohesa'yjó´pôrâ umi mba'e vai oguerekóva iñakâme umi yvypóra upe tavaygua. Ko'ê mombe'u gua'u ohechauka ñandeve umi arandu oguerekóva tavaygua. Karai Eloy Fariña Núñez heta oñemoraranduva'akue ñande "Tatâgua arandu rehe" su porundysa mokôipakôime guive. Ko arýpe osêva'akue Buenos Aires-pe peteî kuatiañe´ê herava "Mitos Guaraní". Jaguereko pokôi mombe'u gua'u oiko guive oñondive TAU ha KERANA. Ha'ekuéra ha'e: TEJU JAGUA, MBOI TU'I, MOÑAI, JASY JATERE, KUIRUPI, AO AO, LUISON. TEJU JAGUA: heta ojogua Teju tui tuichava, ha oreko pokôi jagua akâ. Kova ha'e TAU ha KERANA memby tuichavéva, térâ ijypykue. Hete tuichágui ndaikatúi oipuru pe mbarete ha'e orekóva. MBOI TU'Î: kova ha'e hina TAU ha KERANA memby mokôiha. Ha péva ha'e hina mokôi jagua pirarente okarúva, haku ha ivaietérô, Teju guýve ongaruru. Kóva rehe oje'émi: mba'e he'ô rerekuára, pira, mbusu, ysapy, ha yvoty mbojerehára. MOÑAI: ha'e hina TAU ha KERANA memby mbohapyha. Mbohapy hague, umi ñu ha yvytu jére, ipokovivare ija'éva ha mondaha pytyvôhára. JASY JATERE: kóva ha'e TAU ha KERANA memby irundyhá. Ko mitâ'i yvágaicha hesa hovy asýva ha kuarahy mimbícha iñekârangue sa'yju. Michî ramo jepe mborayhu añetégui henyhê ha oguahêvo asajepyte osê omosarambi, yvoty ropéicha, mborayhu eirete. Oje'e ñese opívo oikoha opa rupiete ha ipópe ogueraha kaá rakâ rakâ pehêngue ome'êvaichupe mba'e ekuaaita. KURUPI: Kurupi ha'e TAU ha KERANA memby pohá. Ha'e nde jeko peteî karia'y karape'i oikova asajepyte ka'aguýre kañyhápe. Oikóje ahape ha'arô mitâkuña osêva asajerei hógagui. Sapy'ánte kuñatai ojejuhu raño kurupincie, tuichaiterei oñemondýi ohechágui karia'y karape hete ha ipiru havarapáva. Ndaipóri kuñataî oñanise'yva ahechávo karia'y vaiete. Tuicha py'a tytýipe okañyse hesa renonddégui. kurupi ojurána katuete ha ogueraha ka'aguy hesakahápe kapi'ipe hovyû ha hyakuâvureiva ári arairô ombotarova térâ ojuka peve. AO AO: Ha'e TAU ha KERANA memby peteîha. Oje'e AO AO oikoha kure ka'aguy ramo ha ijatyha hendivekuéra, ha ho'use kuimba'e ro'o, upévare oiko ko'avâ rapykuéri. LUISÔ: Kóva ha'e TAU ha KERANA memby pokôiha. Ojogua peteî mymba jaguápe; avei, hesa vera ha iñakâ guasu. Pyharepytéveve oho ojepejeréi ári, upévare hesa'yju ha ine. Osêje pyhere avei oguahu puku, opa ohendúy ope omopirîmba. Sapy'a rei reñandu ramo opoko nde rehe ipo ro'ysâva, péva ha'e LUISÔ nemomarandúva ogua hêmaha nde arapaha. ndaikuaái mba'épa la oikóva asusũ che pyti’a ári nahi’ãiva’ekue che ñe’ẽ oguahẽ avave apysápe ysypópe ajokua, iporã, imbarete. ohenói ko’ẽtĩ guyrakuéra ñe’ẽ, ta�ama'ẽ ojuehe. Guarani língua linda: peteĩ ñe’ẽ porã: Ñe’ẽjoapy Ko yvy tuichakuére opa repensáva ha eréva guive. Ko yvy tuichakuére Che niko Tadeo Zarratea Dávalos. Anase ndaje raka’e Jutýpe yma 1946 ramo, “San Judas Tadeo” árape, el 28 de oytúvre jave. Upéva oñemombe’u chéve. Umíva umi tiémpope niko la mitã rerarã ogueru voi la almanáke, ha Pa’i nomoĩri voi la mitã rehe ótrro téra, máhke pe almanáke he’íva. Upévare che cheréra Tadeo. La compañía anase hague héra Ka’akarapã. Upépe la che ramói Francisco Zarratea ohoraka’e ojogapo ha omba’apo ovráxepe. Ha’e niko ndaje uruguájo raka’e ha ou huído la hetãgui. Ombyaku chupe yvy Venancio Flores pe gérra guasu rire pórke ha’e upe hetãme odefende la Paraguáipe; opu’ã Flores rehe otrraisiona haguére ñane retãme, ojagavilla hapicha mitã pyahu kuéra ndive ha ojapo hikuái gerrílla. “El Gato negro” ndaje ojehero raka’e la hendota. Ho’a rire Solano López Sérro korápe ndahapevéi ha ojerrefuxia Paraguáipe. Upévarejeko he'ímiva ijehe: "Che niko cheparaguájo apyrũ mboyve guive ko Paraguái yvy rehe". Ha gérra ramo voli ndive he'i ta'yrakuérape: "Tapehóke che ra'y pefende ñandéve ñane retã". Upe ramo ndaje la Juty pyéulo de frontéra gueteri; mboypýri oĩma ka’aguy guasu rrío Parana meve, ha upévare ha'e oho oiko la Jutýpe. Upépe omenda Gabriel Figueredo rajy Ruperta Figueredo rehe ha oreko hikuái mbohapy mitã. Che ru, Nemecio, la tenonderéva ha onase 1901 pe; ityvýra Hilario ha teindýra Catalina. Upégui ojereraha mitã Gabriel Guenosáirepe, oñembosuru prisionéro de gérra apytépe. Mbovymi ndaje ko oĩ hikuái pórke upérõ la paraguájo ho’a rangue prisionéro oñorairõ voi ikangue ine meve. Ha umi prisionéro ndaje opukavy ha oñembohory umi ijukaháre pe ojefusila jave. Ijorgullosoitemíjeko la paraguájo upérõ. “Itavypa niko ko’ã xénte. Ãva niko nda’ixuisioporãi”. He’i ndaje hesekuéra umi kurepi. Che sy katu niko Bonifacia Dávalos, onaseva’ekue el 14 de májo, 1916 ramo, Jutýpe; omboty ramoite hína 95 áño ha péina hesãi gueteri, oiko che ndive; napépe orambihína che ypyetépe. Ha’e la isy Candelaria Dávalos ha itúva Basilio (Livé) Esquivel. Mama ndoikuaajepéi la isýpe pórke opyta tyre’ỹ imichĩetépe, ha itúvape katu oikuaava’ekue oreko rire 50 áño ma, papa ndive oho ramo guare ikuaávo Gral. Artigas pyéulope, ore oretuichapa riréma. Chupe omongakuaa itia Pablina Dávalos. La ijaguéla ndaje ko rresidénta raka’e, ha onase “Ajos” pyéulope; ha’e ndaje ko oreko ramo guare 11 áño oike la kuña pandíllape ha osẽ oipykúi tape, odihpara kambakuéragui, pe táva Paraguay ho’a rire ipopekuéra 1869 pe, enero oikévo. Oho ndaje hikuái oguãhẽ Villarrica pe ha upépe okyhyjéva kambágui mante avei ojuhu. Ohasa oho oguãhẽ Ka’asapápe ha oje’e chupekuéra: ápe nda’ipóri segurida, oje’e oguahẽtaha avei ápe lo kamba. Umíva umi rresidénta jeko omanoseve voi oheja rangue la kambakuéra oñembosarái hesekuera. Upéma ramo, py nandi, ao sorokuemimi reheve, ha itarovapapotáma rupi vare’águi, ohasa oho oguãhẽ hikuái Jutýpe, ha upépe ae ojuhu py’aguapy. Petrona González héra raka’e la che visaguéla, ha upe Jutýpe oguãhẽvo oampara chupe petĩ kuñakarai imarangatúva, péro he’i chupe: “Che nachemembýi che áma, ha péina nde reguãhẽ che rógape. Ko’ágã guive nde la che memby ha nde rérata Petronita Dávalos”. Ha néi, he’i chupe vy’apópe. Upépe okakuaapa ha upéi omomemby chupe peteĩ korrentíno hérava Ezequiel Lambaré. Ome’ẽ chupe mbohapy mitã kuña herava’ekue: Pablina, Candelaria ha Prima Feliciana. Ajevérõ niko che ikatu apurahéi Maneco Galeano ndive: “Yo niko soy descendiente del cacique Lambaré”, pero che añetehápe, pórke che Ezequiel Lambare rajy remiarirõ. Ha he’íva voi oréve mama: “Ñande ko, che memby, Lambare kuéra hína. Ha tia Pablina ha che maĩna Prima Feliciana membyrekuéra avei, pero tia Plácida ñemoñaréva ndaha’éi pórke ha’e Antóño Rríva rajy”. Che tio José Dolores Dávalos katu opyta “Fortín Vallibián” pe. Chupe ojagarra la gérra oĩ ramo hína Argentina pe, ha pya’e oñembosako’i ha ou. La trren pe ndaje ko nda’ijavéima, ha upéma ramo ojupi itécho ári ou haguã. Ohasa ndaje Juty rupi peteĩ ka’aru porã, omboveve ñande trrikolor ohóvo ha osapukái la xentekuérape: “Peañuamíke chéve che sýpe che rekovia; che ko Plácida Dávalos memby ha ndaguejýi hechávo pórke oĩ oikotevẽvéva che rehe; aju’aína adefendévo ñane retã”. Ajépa niko ikaria’ypaite ñande rapicha. La jutyguáko péichante voi jepe. Tahýicha ndajeko oje’ói pe cháko rapére upérõ, ha heta mitã porã ipyapýva opyta umi rupi. Che ru irũngue ehkuélape hína Eugenio Ayala Velázquez, karia’y vale… ha la py’aguasúpe katu ijapyterekuete. Ha’e niko oficial de kavallería de karréra ha áño 28 guive oĩma pe chakopýre. Ha’e ndaje osẽ raka’e Tolédogui kavaju ári ohekávo aguáda ha oho otopa peteĩ ñu apu’a guasu hi’y porãva ijyképe ha ofunda upépe peteĩ Fortín teñénte Ortiz Cabral ndive. Upéva ha’e hína la Boquerón. Áño 28 pe oje’okupa ypy. Upéi niko ho’a voli pópe ha upéva rrekuperávo oñepi’ã lo mitã pe setiémbre del 32 pe, ha el fundador hendivekuéra. La irreximiénto ypykue niko “Valois”, péro oasende rire kapitánpe oñenombra komandánte del RC2 “Cnel. Toledo”, ha upéva upe rreximiénto reheve orrekore Boquerón, Lara, Castillo, Platanillos, Saavedra, Gondra, Pirizal, Zenteno, Arce, Yucra, Buenos Aires, Campo Vía ha Ingávi. Namombe’upamo’ãiko peẽme máva máva jutyguápa ome’ẽva’ekue hekove ñane retãre. Hesa guasu kueténte niko ha’éta, ore jutyguáva ropukavymi haguã, umíva hína: Capitán Martín Brizuela Aldana, Tte. Oscar Caballero, Tte. Aquino, Cadete Sócrates Ocampo, ha amoĩ hendivekuéra peteĩ soldáo dehkonosído orrepresentáva hetaitereípe. Pehechaháicha, ndaha’éiko che chejeheguínte ajehugáva ko ñane retã Paraguáire. Mombyrýgui ou chéve ko vandéra ambovevéva. Arresivi che ruguy rupi ha che válleygua kuéragui avei. Che visaguélo Gabriel ha che aguélo Francisco ojepytasóma voi raka’e gérra guasúrõ, ka’i, jagua ha mbopi rovái, ha hetaite ndaje mitã mimi jutyguáva ojejuka pe Acosta Ñu me raka’e. Che ru ha che tiokuéra ojehuguy’o pe chakopýre oipyti’amyaña umi volípe, ha che katu añembo’ape’atã 35 áño pukukue pe diytador tuja tajasúpe, oñembosarái ramo guare oikóvo ñane retãre. Upévare ha’éva voi che ra’ykuérape. “Péina peẽ ae pepytu’u ñorairõ vaígui. Aníkena penderesarái ore rohasava’ekuégui, ha ani peñembopirepererĩ. Peẽko ndaha’éi yvyra hu’ũgui ijapopyre. Ko Paraguáiko ñande projéyto, peteĩ suéño jarekóva, ñamo’añetevaerã sapy’ánte ha ñamopu’ã va’erã gueteri”. Che rembihaipyréva péina amoĩ ko’ápe: Mitã reko marã, ñoha’angarã, osẽ... Avañe’ẽ, porombo’erã, Feliciano Acosta ndivegua, osẽ 1981 pe; Karai Xuande, ñoha’angarã, osẽ... Paraguái reko, kuénto aty, asẽ 2011 pe. Ajapo literatúra guaraníme ha’e rupi ñane retã ñe’ẽ teete, ñemboykehápe oikóva, ha oikotevẽva ñemboherekua rehe. Karai ñe’ẽ noikotevẽi che rehe ha katu ava ñe’ẽ oityvyro porãvéva chehegui sa’i oĩ ñane retãme. La upévaperõ name’ẽmo’ãi changui avavépe. Che rembiapokue noñemomba’eguasumo’ãi aikove aja; upéva aikuaáma, ha upéichata hetágui ñande apytépe tapicha ipychi’ĩva, iñensuguýva, ha’enteséva, itavýva ha oñemomba’eguasuséva. Tenondevévo mante ojehechatahína ojajái ramo. Upéicha mante va’erã pórke péva ha’e la literatura guaranimegua ñane retã oikotevẽva, ha che, hesehápende ahkrivi. Ava ñe’ẽ ñemopu’ãrã Chéve ramo guãrã niko iñimportante ko’ã tembiapopy amboguatáva: aporombo’e ñane ava ñe’ẽ ojehai kuaa haguã, ha ahkrivi literatúra guaraníme umi oleémava olee haguã. Ha katu upéicha ramo jepe iporã amombe’u ko’ã tembiapopýpe noimbaiha che po pore ni che py pore. Oime avei umi ajapova’ekue polítika rupive. Oime niko avei pe mba’e hasýva ijapo, pórke rejapo vai ramo rembopuka ndejehe la xénte. Pe guaraní jerero’ayvu umi Diário, Rrádio ha Téle rupive, ikatu kuaa haguãicha tapichakuéra omomba’e miẽ pe imba’e teéva. Upéva avei che ajapo ipukukuére. Prehtíxio ra’angami arekóva amoĩ ñane ñe’ẽ favórpe. Ñande ava ñe'ẽ kuaauka tetã ambue rupi Ñemoñe’ẽ paha Ha péina amboapývo ko che rekovekue ñemombe’u ha’emíta mitã pyahukuérape. Ko ñane ñe’ẽko tuicha mba’e ha ñande ndajaikuái. Pévako ñanembokaria’yvaerã gueteri sapy’ánte. Aníkena peimo’ã hogue guyre mba’e. Hese ae, peteĩ ára, jarekovaerã tetã imbaretéva. Ñande paraguáiko ijapyterekuetehína ñaimembárõ, ha ñaimemba ñaime ramo ñane ñe’ẽ tee ha ñande reko tee reheve. Upete guive ndajarekovéima ñaguerotĩva’erã avavégui. Hi’ãnte chéve peteĩ ára jajevy ñandejehe, jajejuhu, ñaimemba ha jaipykúi tape porã. Tapicha, angiru, ñe'ê jarýi, ñe'ê para jara Tadeo, aguerohory nde haí kuaa ha amoguahê ndeve che pojopy ha che añu'â mbarete. Gilberto Ramírez Santacruz. "Pe comandánte oñe'ê pa'i ndive." Petei pa'i ha'e un cura avei, ajepa? Táva : Kapiata. Chive : Mba’éichapa che sy?. Mba’éichapa neko’ê?. Sepi : Mba’éichapa che symi porâ?. Mba’éichapa neko’êra’e?. Ña Nati : Néi, pe’úkatu pende kojói. Ko árape heta typycha jajapojeyva’erâ. Peikuaaháicha jaguerahava’erâ Paraguaýpe, upépe oha’ârôma chupekuéra ijararâ. Chive ha Sepi opu’â hikuái ha isy ojerurehaguéicha chupekuéra oho ojohéivo ikojói ryru, upéikatu oho hikuái isy rapykuéri, omba’apo haĝua. Hóga ruguápe, upépe oî peteî tapŷimi ha hyepýpe oguerekopaite hemikotevê: yvyrapuku, typycha rogue ha inimbo oipurúva omosâ haĝua umi typycha upéi ha’ekuéra ohepyme’êtava. Sepi : Ndéniko emombe’úkuri mba’éichapa ko’a rupi oikohague Ñande ypykue, Guaranikuéra, ha jeko ha’ekuéra ohekaha hikuái peteî hetavéva: mymba, ka’a térâ mba’e, ha upéva réra oipuru hikuái ombohera haĝua upe táva. Upepeve niko che sy emombe’ukuri oréve. Ña Nati ombyapu’a aja typycha peteî yvyrapukúre ha omosâvo, osê ha ombojoapýkuri imombe’umi kóicha: Chive : Ha mba’éichapiko naoremandu’amo’âi ku orembovy’áva, umi ne ñe’ê rupive niko ore roñemoarandu avei. Oî ko’a rupi heta tapicha Kapiatayguáva oikuaa’ŷva itáva rembiasakue. Néi, che sy, embojoapýkatu oréve upe káso remombe’u’ypyva’ekue kuehe ka’aru. Ña Nati : Ha mba’e piko ha’evéta peême. Haimete niko ha’epamavoíkuri peême kuehe ka’aru. Ha’ehaguéichakuri ko’a rupi oikókuri umi ñande ypykue, Guaranikuéra, ha ohechávo hetaha ko yvy vorépe peteî ka’avo hérava kapi’i atâ, ndaje ombohéra hikuái itavami Kapiata, ha pe mburuvicha omoakâva umi ñande ypykuépe, ohechakuaávo mba’éicha hekoverosâ ha ijy upe ka’avo upémaramo oipyhy upe ka’avo réra, ha ha’evoi oñembohérakuri Mburuvicha Kapiata. Ha upe guive ko’aĝaite peve, ñande táva ojekuaa oparupiete Kapiatápe. Ha upe guive ko’aĝaite peve táva Kapiatápe ojejapo kapi’i atágui peteî tembipuru, ogapy pytyvôhára, hérava typycha. Ha upépe opa... Ña Nati katu oîma tataypýpe, oipyvupyvu hembi’u ha vokóikema osê he’i imembykuérape: Ña Nati : Néi, peñe’êreirângue upépe, tapeho pejovahéi ha pejepohéi oîmbáma ñane rembi’u. Pejúke jakaru ha ja’aguyjeveme’ê Tupâme ojesarekóre ñanderehe. KÁSO ÑEMOMBE'U: ÑORAIRÔ GUASU REMBYREMI Avañe'ẽ: Tai Ko karai oñemboja ATENEO-pe oikuaaségui Guarani Róga ha avei oikuaaségui mba’etekópa ohohína Guarani ñe’ê ha reko tekombo’épe. Ha’e oñemoaranduhína Guarani ñe’ême pe táva ha’e oikohápe (Washington DC – EEUU); ha upéicha avei omoñe’êkuri heta marandu, Internet-pe, ATENEO rehegua ha upévare ou oikuaávo ñande róga. Ko karaíre ojehechakuaa omomba’eguasuha ñane ñe’ê Guarani ha upévare omoñepyrûhague iñemoarandu ñane Avañe’ème. Iporâ ja’e avei heta tapicha pytagua oñembojahájepi ATENEO-pe oikuaasevégui marandu ñane Avañe’ê rehegua. Pe ary ohasava’ekuépe oîkuri Guarani Rógape, tapicha pytagua oúva Japón, Irlanda, Noruega, Estados Unidos, Bolivia, Brasil ha Argentina-gui. KÁSO ÑEMOMBE'U: TAVA'ÍPE OJEHUVA'EKUE KÁSO ÑEMOMBE'U: MAKA'I ÑEHA'ÂME OJEHUVA'EKUE KÁSO ÑEMOMBE'U: KURURU NIPORA'E Tetã ñe'ẽ akã: «Dios, Patria y Libertad» Tetã Amandaje Ekuator (teratee República del Ecuador) tetã opyta yvatekuarahyreike gotyo Yvyamérikape. Ijykére oĩ yvate gotyo Kolombia; ñemby ha kuarahyresẽ gotyo Perũ ha kuarahyreike gotyo Paraguasu Pacífico. Itavusu héra San Francisco de Quito. Tetã oñemboja'o 24 tetã'i (Provincia) oñemohenda 4 yvy pehẽngue tekoha: Amazonia, Costa, Sierra ha Región Insular. Ipukukue 256.370 km² ha tetãguakuéra niko 2.245.567 ava. Ko tetã oñemosãso Españagui 24 jasypo 1822-pe. Osẽ Gran Colombia-gui ha oñemohenda tetã sãsóicha 13 jasypo 1830. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 14:53, 4 jasyteĩ 2018. Castellano-gui ojepurúva ñe'ê niko hetaiteri oî. Ojepurúmava'ekue ymaite oæuahê ypy guive ñane retâme español-kuéra. Ko che rembiapópe añeha'â kuri ambyaty heta porâ ko'ichagua ñe'ê ha amoî heta pe he'iséva. Ikatúko che rapykuéri ou ambue che rapicha ombopuku ha omoporâve ko che amotenondéva'ekue Ojapo pa ary ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI ha ambue aty ojerureha ko’â mba’e. 2009-pe MEC haimete oipe’a Guarani ñe’ê mbo’esyry mbohapyhágui ha upérô ATENEO omoñepyrûkuri peteî ñemongu’e ojokova’ekue upe mba’e vaiete ojejaposéva. 19 jasypakôi 2009, oikórôguare aty karai Luis Riart ndive, ha’e he’íkuri upe mba’e ndoikomo’âiha ha tekotevêha oñemombarete ñane Avañe’ê ñembo’e. Upehaguére MEC ojapo irundy aty oñehesa’ỹijohaguépe ñe’êkôi ñembo’e ha péina ko arapo 3 ha arapoteî 4 ojejapóta ko amandaje oñembopyahutahápe ñe’êkôi ñembo’e. Avañe’ẽ Guarani: peteĩ ñe’ẽ porã Ñemohenda:Sa'y - Vikipetã Ñemohenda:Sa'y Yvypóra okakuaámava ha ndaha'éiva kuimba'e. Mymba ndaha'éiva kuimba'e. KO YVY TUICHAKUÉRE Túva ha sy ojoayhu ha ojorrespetáramo, tuichaiterei oipytyvõta ifamíliape okakuaa porã hag̃ua (Colosenses 3:14, 19). Ñandejára Jehová heʼi vaʼekue Itaʼýra Jesúspe ohayhu ha oguerohoryha chupe, ha tuvakuéra tekotevẽterei avei ojapo upéicha. (Elee Mateo 3:17.) Jataity del Norte-pe, upe vy’aguasu aja, ojehechakuaákuri kuñakarai Mbo’ehára Francisca López de Samudio-pe, ha’éva mbo’ehára peteîha upe tavapegua ha avei tavaygua ypykue, ha’égui upe ovaraêveva’ekue upépe. Mbo’ehára Francisca López de Samudio omoñepyrûkuri mitâ rekombo’e, hógape, ary 1966-pe ha 1967 ĝuarâ, hembiapo rupive, oîmakuri mbo’ehao mitâme ĝuarâ. Tembikuaajára Juan Félix González, ha’éva ATENEO sâmbyhyhára táva Jataity del Norte-pe, ome’êkuri chupe peteî kuatia’atâ ojehechakuaa ha oñemomorâháme Mbo’ehára Francisca López de Samudio rekove ha rembiapokue. Mitârusu katupyry, Jataity del Norte-ygua, ombopúva ñande purahéi Hi’upyrâ oîkuri opaichagua tembi’u ñanemba’éva A mo porombucu i mba'e rangue rerecóvo. Ko mitâkuña ohayhu ñane retâ ha ñane ñe’ê Guarani ha ohechaga’úgui itúva amyrŷime (omano Anahi ombotýrô irundy ary), ou ápe oñembokatupyrývo ñane Avañe’ême. He’i avei Guarani iñasâiha internet rupive hetâ tetâ rupi, Europa-pe, ha ha’e ohecharamoha upe mba’e. Anahi Yvoty Laura Leguizamón oñembokatupyryhína ATENEO-pe ha péicha avei oho taha’eha’éva atýpe oikuaasevégui Guarani ñe’ê. KÁSO ÑEMOMBE'U: MAKA'I ÑEHA'ÂME OJEHUVA'EKUE Yvymarae'ỹ upéa ko yvy porã Ojehecháva: → akytã'ai ←, ★ ñemosarambi, 1 & 3 ñe'ãvevúi, 2 atukúpe kangue rysýi, 4 ñarukã, 5 aorta, 6 perevy, 7 & 8 pitikiri'i, 9 py'akue. Akytã'ai térã akytã vai ha'e mba'éichapa ojehero peteĩ aty heta mba'asy juehegua oĩva, mba'asykuéra ombohetaitéva sarambihápe yvypóra rete hekoveapỹi, ikatúva oñemyasãi hete pehẽngue ambuéva rehe.[1][2] He'iháicha karai Rupert Allan Willis, pohãnohára Auterália retãygua, peteĩ akytã'ai ha'e voi peteĩ tete pehẽngue hu'ũ ha hekope'ỹ okakuaavéva umi tete pehẽngue hu'ũ ambuévagui ha ndaijojáiva.[3] Akytã'ai ikatu oñepyrũ peteĩ tete pehẽnguémente ha upéi oñemyasãi tete pehẽngue ambuéva rehe.[4] Hetaite jey noipohano porãi ramo ohasa asývape, omanóta.[5] Umi mba'asy apytépe ojehechavéva oĩ: pirére, ñe'ãvevúire, kámare ha tyekuére.[6] Ojeikuaa oiko amo 100 mba'asy akytã'ai ikatúva oporombohasa'asýva,[2] hákatu ndaha'éi opaite akytã'ai hembiapovaíva; oĩ avei akytã'ai nahembiapovaíriva, umíva noñemyasãiri yvypóra hetére.[2] Ojehechávo hete pehẽngue hu'ũ ha hekope'ỹ, huguy sẽ rei ramo, ohu'u vaívo, hete pohýikue oguejývo, hyekue isarambívo ha ambuéva, ikatu ha'e umi akytã'ai kuaa ypy.[7] Umi kuaa ypy ohechaukáramo jepe ohasa asýva orekoha akytã'ai, ikatu ohechauka avei mba'asy ambuéva ndaha'éi akytã'ai.[7] Akytã'ai hembiapovaíva oñemyasãi ha okakuaa pya'e yvypóra retére, ombyai yvypóra rete pehẽngue ijerére oĩva, ojeipe'áramo jepe yvypóra retégui, sapy'ánte oñepyrũ jeýta ha, noñeñangareko porãiramo, hasýva omanóta. Akytã'ai nahembiapovaíriva okakuaa mbeguehápe ha noñemosarambíri, ojeipe'áramo jepe yvypóra retégui noñepyrũ jeymo'ãi.[8] Tekovekuéra opaichagua ikatu ohasa asy akytã'aíre, mitãrã avei, hákatu tapicha itujavéva ohasa asy meméva. Akytã'ai ojuka amo 13 % opaite yvypóragui. He'iháicha Amérika Atyvete Akytã'aíre Oñemoĩva, amo 7,6 sua tapicha omano ary 2007-pe ohasa asýgui akytã'aíre.[9] Akytã'ai renonde'a ikatu ojejapo upéicha, ani japita, ani ñande rete ipohyitéva térã ivevuietéva, ani ñañemonga'u vai, ñañemongaruporã avei, ja'u va'erã hi'upy ha'etéva ha tembi'u oĩmbáva (opaichagua ka'avo ha hetaite yva, michĩmi so'o), akóinte jareko va'erã ñande retére opa vacuna ñaikotevẽva ha ani ñañemoĩ py'ỹi kuarahy resapére.[10][11] Ñangareko me'ẽ umi hasývape ou va'erã opaite pohanokuaaty rendápe, upéicha oñemonguera porãta. Ndaipóri Hesukirito (Jesucristo)ohapykuehóvape ĝuarâ peteî arapokôindy (semana) tuichavéva ha oñemomba’eguasuvéva ko Arapokôindy Marangatúgui. Arapokôindy Marangatujave opavave oñopehênguéva oñombyaty túva ha sy rógape, heta jey ha’ekuéra oiko okaháre. Ñane retâme, pe pindo karai arateîme opavave ijaty tupâópe omongaraívo pindo ojejapóva ogapýpe ha ñamoha’ângáva peteîteî jaipotaháicha. Pe ararundy (miércoles)voi guive oñemba’apóma tembi’u aporâ. Péicha oî ojepe’aváva, ambue katu ombyaku tatakua. Oî avei ombisóva avati angu’ápe ha upéi, mbeguakatúpe, kuñakaraikuéra oñepyrûma ombojehe’a avatiku’i, aramirô, kesu, kamby, kure ñandy ha ani ha hapykuérintema oikóñepyrûma chipa opaichagua: lopi, jakare ha ambuéva, oñemboguapýva -ojy haĝua- pakova rogue ári. Péicha, ogakuéra rupi maymávante ombosako’i ha ombojy chipa, sópa, chipa guasu, ryguasu, kure ha ovecha ro’o umíva tatakuápe. Oiko peteî jejuhupa guasu tembi’u apópe (Rehechasérô Chipa apo, ehesakutu ko’ápe: http://www.youtube.com/watch?v=RAjHm0hI2So&feature=player_embedded) (Enlace externo). Pe arapoteî (viernes)katu, voi porâ oñeñakâky'ova'erâha pyhareve ojeho tyvytýpe (cementerio) oñe’andúvo umi pehêngue ojehekyi’akuépe. Asaje rupi, tupâópe hyapu peteî yvyrapararâ (matraca), oporohenóiva. Péva ojehu vove, opavavéva oho tupâópe ogueromandu’ajey haĝua Hesu Kirito ñemano. Upépe oikoraê mandu’a upe kurusu rapére (vía crucis); ha upéva rire katu Hesu Kirito ra’ânga ojehupijey kurusúre ha ojeromandu’a umi “pokôi ñe’ê”. Upéi Hesu Kirito rete oñemboguejy ha oñemoinge tupâo ryepýpe ha opavavéva oñemboja ojapóvo pe tupâitû. Oî avei upégui ohóva oñembo’e ha oitupâitû ambue tupâópe, ohupyty peve pokôi tupâo (siete iglesias). Arapoteî (viernes) ha’e ára ikirirîvéva. Avave ndaikatúi osapukái térâ oñe’ê hatâ. Ndaikatúi ñañani ha mitânguéra ndaikatúi ñañembosarái. Ko’aĝaite peve, Paraguáype, pe Arapokôindy Marangatujave mba’eveguasúma ndojejapovéi; péicha, mbo’ehao ha ñemuhakuéra jepe oñembotypa. Upérô hemimbo’ekuéra oho ha ojapo Hesu Kirito he’ihaguéicha ichupekuéra. Ogueraha hikuái pe chavurro imemby reheve Hesúpe ha ha’ekuéra omoî hi’ári ijaokuéra ha Hesu ojupi. Ha maymáva oipyso ijaokuéra haperâme, ha ambuekuéra katu oikytî yvyrarakâ ha omyasâi tape rehe… upéi… peteî hemimbo’e hérava Húra Ikarióte, oho umi avare ruvicha rekávo, ha he’i: “Mba’épa peme’êse chéve ha che amoîta pende pópe chupe”, ha ome’ê hikuái ichupe mbohapypa kuarepotitîpehê(30 piezas de plata)… Oiko haĝua ko mba’e Húra Ikarióte ou heta kuimba’e ndive pe Tarumandy yvyty peve, oîháme Hesu Kirito. Upe mboyve Húra Ikarióte he’ira’e umi kuimba’épe: “Upe ahetûva, upéva ha’e, pejapyhy”. Ha oñembojávo Hesu rendápe he’i chupe: “Mbo’ehára, mba’éichapa ndepyhare?” ha ohetû ichupe… ha ojapyhy hikuái Hesúpe. Ogueraha chupe Kaiha rógape, ku avare guasu, upépe oñembyaty kuatiára (escribas) ha tujave (fariseos) ombotovakeo haĝua chupe. Upevakuére Hesu ojegueraha omano haĝua kurusúre, tenda héravape Gólgota. Omano rire, Hose Arimateaygua ojerure hetekue ha omoî peteî tyvyty (sepulcro) pyahu ojo’o’akue itasúpe (en la roca). Mbohapy ára rire, Hesu Kirito oikovejey ha ojehechaukákuri hemimbo’ekuérape ojupi mboyve yvágape. Mbói py’a oguerekóva Eipuru vy’ápe peteĩ ñanduti ipya’éva, ndéve g̃uarã oikopyre. 1. Ko che purahéipe hi'ãnte amombáy Paraguái porãme Mba'épa ha'e añatói jave ko che mbaraka. León intachable ohayhu va'ekue Paraguái retã. Ohua'i vaekue mbohapy tetã ñane rundipávo Ko yvy tuichakuére “Maymáva jurúpe tañahendu héra, tuichavéva opa mbaʼégui.” (NEH. 9:5) 4 Pe ótro díape, umi omoakãva Israel trivukuéra oñembyaty ha ostudia Ñandejára Léi, ikatu hag̃uáicha oikuaa mbaʼéichapa pe tetã okumpli porãvéta heʼíva upépe . Haʼekuéra ohechakuaa upe méspe, día 15 guive 22 peve, ojefesteha vaʼerãha pe Enrramáda Guýpe Jeiko Arete (fiesta de las Cabañas), upéi oñemohuʼãva peteĩ aty guasu rupive. Upémarõ oñepyrũ ojeprepara hikuái . Josué tiémpo guive, ndojevyʼáiva peichaite peve umi Enrramáda Guýpe Jeiko Aretépe. Añetehápe, “tuicha ovyʼa Israelgua”. Upe fiéstape avei ojelee kuri Ñandejára Léi hatã porã oñehendu hag̃uáicha, ha upéicha ojapo umi isrraelíta umi 7 día aja “oñepyrũ guive opa peve” pe arete (Neh. 8:13-18). PETEĨ ÁRA OÑEKONFESA HAG̃UA HIKUÁI 15 Ñambyasýramo jepe, oiko riréma hikuái pe Yvy Oñepromete vaʼekuépe, umi isrraelíta oñepyrũ omombaʼeguasu umi Canaangua taʼangakuérape. Upeichahárupi hekovai ha osakrifika hikuái ifamília. Upévare Ñandejára oheja umi ótro tetã omaltrata chupekuéra. Péro oñarrepenti jave hikuái, Jehová operdona ha oprotehe chupekuéra umi iñenemígogui. Ha péicha ojapo hikuái heta vése, ha Ñandejára ohendu jey chupekuéra (elee Nehemías 9:26-28, 31). Umi levíta orrekonose: “Heta áño pukukue regueropuʼaka chupekuéra, ha reñeʼẽ chupekuéra nde espíritu rupi ha nde profetakuéra rupi, ha nohenduséi hikuái, ha upévare remoĩ chupekuéra ko yvy ape arigua tetãnguéra poguýpe” (Neh. 9:30, ÑÑB). KO YVY TUICHAKUÉRE Ñane puvlikasionkuérape ojeʼe vaʼekue Jesús upérõ oñeʼẽne hague umi oikove jeýtavare ko yvy ape ári. ¿Mbaʼérepa oñepensa raʼe upéicha? Primero, oñepensákuri umi saduséo oporandu hague umi oikove jeýtavare ko yvy ape ári, ha Jesús upérõ orresponde hague chupekuéra jalee haguéicha pe téxto oĩvape iñepyrũme. Segundo, Jesús ombohovái riremi chupekuéra, osegi oñeʼẽ Jehová siervokuéra iñeʼẽrendúvare ha orresusitátava ko yvy ape ári, Abrahán, Isaac ha Jacob (Luc. 20:37, 38). “Umi kuña ha kuimbaʼe omereséva [...] oikove jey omanóva apytégui.” Umi unhído iñeʼẽrendúvare ningo ojeʼe ‘omereseha orresivi Ñandejára Rréino’ (2 Tes. 1:5, 11). Jesucristo sakrifísio rupive, Jehovápe g̃uarã haʼekuéra hekojoja ha omerese oikove opa ára g̃uarã. Ha upéicha rupi haʼekuéra omanóvo opytáma pekadoʼỹetére Ñandejára renondépe (Rom. 5:1, 18; 8:1). Káda unhídore la Biblia heʼi ‘ovyʼa ha imarangatuha’. Upéicha rupi haʼekuéra omerese orresusita yvágape (Apoc. 20:5, 6). Péro umi oikove jeýtava ko yvy ape ári apytépe oĩta “hekojojaʼỹva” (Hech. 24:15). ¿Ikatúpa jaʼe koʼãva iñinhústoramo jepe ‘omereseha’ avei orresusita? “Ndaikatumoʼãvéima omano.” Jesús ndeʼíri kuri: “Nomanomoʼãvéima”, síno: “Ndaikatumoʼãvéima omano”. Umi unhído iñeʼẽrendúva omohuʼãva hekove ko yvy ape ári, orresusita yvágape ha oñemeʼẽ chupekuéra tekove ikatuʼỹva oñehundi ha ndopamoʼãiva arakaʼeve (1 Cor. 15:53, 54). Pe ñemano ndaipuʼakavéima umi orresusitávare yvágape. * ^ párr. 5 Yma umi kuña isrraelíta opytáramo viúda ha ndorekojepéiva mitã, peteĩ hovaja ikatu omenda jey hese. Péicha ifamíliata ha ndopytamoʼãi tesaráipe iména réra (Gén. 38:8; Deut. 25:5, 6). (Montenégyro ñe'ẽme: «O, ko'ẽtĩ mimbíva jasypógui») Táva tuichavéva Montenégyro ñe'ẽ [1] Tetã Amandaje ↑ Aváñañe'ẽ, Voniañe'ẽ, Kyoasiañe'ẽ ha Seviañe'ẽ ojehechakuaa ha'eha ñe'ẽtee sa'i oñeñe'ẽva. Montenégyro (Montenégyro ñe'ẽme: Crna Gora) ha'e peteĩ tetã hekosãsóva ojejuhúva Europa ipehẽngue ñemby kuarahyresẽyguápe, upe Vaykã yvyapýpesituado, para Adriátiko rembe'ýpe. Ijerére ojejuhu yvate gotyo tetã Vónia ha Hesegovína ha tetã Sévia; tetã Aváña ojejuhu ñemby kuarahyresẽ ngotyo; Kyoasia kuarahyreike gotyo; ha Sévia ojejuhu jey kuarahyreike gotyo.[3] Ijyvy apekue ohupyty amo 13 812 km²,[1] ha ipype oiko amo 625 266 tetãygua, ojeipapaháicha ary 2011-pe. Montenégyro léi guasúpe oĩ ko tetã itavusu mokõi: Itáva tenondegua ha tuichavéva hína Podgorica, upe ambuéva, itavusu upe mburuvichavete ymaguare róga oĩháme ha mba'eguasúva Montenégyro hembiasakuére hína Cetiña,[4] kó távare oje'e ha'eha Tavetã Itavusu Yma. Heta sa'ary aja, Montenégyro rekuái, Séta mburuvichavete ra'y rekuái ojehero upe aja, oñembohasa va'ekue ñemoñare ha ñemoñarére, umi tetã ambuéva omoañete Montenégyro isãsoha upe Amandaje Berlin pegua (ary 1878-pe), upe guive oiko ko Mburuvi Montenégyro. Oiko rire upe Ñorairõ Guasu Peteĩha, Montenégyro oñembojoaju Sévia rehe ojapo hag̃ua tetã pyahu, tetã hérava Mburuvi umi Sévia, Kyoásia ha Elovéña retãygua ha opa rire upe Ñorairõ Guasu Mokõiha ko mburuvi pyahu oike Jugolávia Tekoha Tavakuairetã Joapy ipype, ko tetãme opyta Montenégyro oñembojei meve ary 1992-pe. Oñembojei rire, Montenégyro oike upe tetã pyahu hérava Jugolávia Tavakuairetã Joapy ha ára 4 jasykõi ary 2003 guive oñembojoaju Sévia rehe ojapo ko joaty hérava Sévia ha Montenégyro. Ára 21 jasypo ary 2006-pe oñemoañete jey Montenégyro hekopeteĩha ha hekosãsoha, upéicha ko tetã ohupyty jey isãso ára 3 jasypoteĩ ary 2006-pe. Ko tetã réra Montenégyro ñe'ẽme ha'e hína Crna Gora, he'iséva «yvyty hũ», upéicha hína ojehecha upe yvytyrysýi hérava Áype Ndinára pegua upe para Adriátiko guive.[5] Montenégyro réra guaraníme ou karaiñe'ẽ rupive upe Venésia ñe'ẽgui; upéicha oiko avei heta ñe'ẽ ambuévape, ingleñe'ẽ, Alemañañe'ẽ ha Poytugañe'ẽ oipuru ko ñe'ẽngue Montenegro. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 09:36, 1 jasypoapy 2018. José Hernández, héra pukuvéva José Rafael Hernández y Pueyrredón, heñóikuri ára 10 jasypateĩ ary 1834-pe, Táva Buenos Aires, Argentina retãme. Itúva herava’ekue Rafael Hernández ha isýkatu Isabel de Pueyrredón. Guarini, marandu’asãihára, ñe’ẽpapára ha teikuaihára Argentina-ygua, ojekuaavéva ohaihaguére Martín Fierro, aranduka ojehecharamovéva gaucho reko rehegua. Hérape, ára 10 jasypateĩ jave -hi’arambotýpe- ojegueromandu’a Tavarandu Ára Argentina retãme. Oikókuri chugui guarini oipysyrõnguévo Buenos Aires rekosãso, ary 1852 guive 1872 peve omba’apo mbarete marandu’asãihápe. “Yvy hakuve jave”, he’íkuri Tetãpehẽnguéra natekotevẽiha oĩ Buenos Aires ruvicha poguýpe. Oĩjepékuri umi Federal ñorãirõ pahápe, omoakãva’ekue Ricardo López Jordán, ndaipu’akáiva’ekue hovaiguáre ha oguevi ary 1871-pe guaucho-kuéra oñeme’ẽhaguépe ha José Hernández katu oñemomombyry ha oho Brasil retãme. Upe ñorairõ rire ha’e oipytyvõvékuri López Jordán-pe ha mbeguekatúpe ojeheja chugui. Ojevývo Argentina-pe, ary 1872-pe, ombojoapy iñorairõ marandu’asãi rupive ha upérõ ohecha ára resa hembiapo tuichavéva, El Gaucho Martín Fierro. Iñe'ẽpoty rupive omyasãimbaretékuri hemiandu ha pytyvõ gaucho-kuéra rayhupápe. Upe hembiapo mbojoapypyre, La vuelta de Martín Fierro (1879), ijypykue ndive, oñembohete peteĩ ñe’ẽpoty añóme ha oñanduka tavaygua remimo’ã. Uperiréma oike Tetãpehẽ Buenos Aires Amandajépe ha upépe heta mba’e porã ojapókuri. embiapokue, Martín Fierro oñembohasáma Guarani ñe'ẽme. Ñembohasa ypykue, ha’éva jasypateĩ ary 2001-peguare, ojapókuri Guarani rayhuhára añetete, Corrientes, Argentina-ygua: Máximo Ricardo Dacunda Díaz ([1]). Upéi, ára 5 jasypoteĩ ary 2007-pe, Tembikuaajára Félix de Guarania onohẽkuri yvytu pepóre Martín Fierro, Guaraníme ([2]). Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 20:33, 30 jasypoteĩ 2015. Agnes Monica heñoi vaekue Jasypokõi 1 ary 1986 tava Jakarta (Indonesia)pe, opurahéi, ha'e mba'eapohára ha ojeroky. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Avañe'ẽ: Pirãi Pu’ae ipúva “ke”jajopývo ñane apekû yvatévo, omyengovia “C” ha “Q” castellano peguape. che ñe´ëmi kuatiápe ne´ïraha asapymi ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI ombohasa heta vy’apavê PARAGUAY TRES-pe ko’â purahéi porâitére hérava “Navidad, purahéi Guarani ñe’ême”. Dilda, Elsa ha Guido Cheaib niko are guive ojepytaso ñande purahéi ha ñane ñe’ê rayhupápe, ñane retâ ha ambue tetâ rupi avei. Tetã Paraguái Tetãvore Central Villa Elisa ha’e táva oĩva tetãvore Centralme, ha’ékuri pe colonia oike haguépe umi sueco tetã Paraguáipe ha ko’ãga rupi oiko chugui tenda iporãva ha imbaretéva táva oĩva pe Área Metropolitana ryepýpe. Villa Elisa ha’e táva ojáva Paraguaýre, ojei tape Defensores del Chaco rupi. Opyta 16 km Paraguaýgui. Heñói ára 22 jasyapy ary 1938 jave. Ñorairõ guasu Guerra contra la Triple Alianza rire, tetã Paraguái avakuéra omanombarai ha imboriahueterei rupi, omoguahẽva’ekue umi pytaguápe, ãva pa’ũme oĩ Europa-gua, oñeme’ẽ haguépe chupekuéra yvy omba’po haguáicha kokue ha avei mymba ñangarekópe. Ary 1890 rupi, pytagua oúva tetã Bélgica-gui omoñepyrũ hikuái pe colonia hérava Mbocayaty, oĩháme avei Francia ha Italia-gua, ary 1880 ha 1890 rupi. Ary ohasávo tendaguakuéra oñepyrũ omba’apo kokuépe (agricultura), hetavéva pe fruto-agrícola reheguápe. Uperire umi belgakuéra ohopákuri tavaguasu tetãmeguápe, ha umi Italia-gua opyta. Uperire Gobierno tetãmegua ohepyme’ẽ pe tenda peteĩ Dinamarca-gua hérava Emilio Johannsen-pe, ary ohasave rire, ary 1896 rupi, ko táva oñembohéra Colonia Elisa, pe hembireko rérape, kuñakarai Elisa Von Poleski, ha’éva Alemania-gua (ary ohasavévo peteĩ tape oñembohéra péicha). Peteĩha Junta Administrativa Villa Elisa pegua oñepyrũ ára 21 jasypoteĩ ary 1899 jave, omotenondeva’ekue karai Emilio Johansen. Pe Colonia Elisa-pe oguahẽ hetave pytagua: escandinavos, suecos, finlandeses ha alemanes. Oguahẽvévo heta pytagua, umi ary 1900 ha 1940 pa’ũme tuichaiterei opu’ã avakuéra tendagua, ha péicha oñepyrũ umi hérava instituciones sociopolíticas pe colonia pegua rehe. Kóva oiko haguã oñeha’arõ heta ára, tetã Paraguái upéramo guare ohasa ñorairõ opaichagua ha avei pe ñorairõ Bolivia ndive, hérava Guerra del Chaco (ary 1932 guive 1935 peve). Ko tendápe oĩ pe refinería petróleo rehegua (PETROPAR), kóva ha’e peteĩ mba’apoha tetã Paraguái mba’éva oikova’ekue pe Ley Nº 1182 rupi, osẽva’ekue ára 23 jasypakõi ary 1985 jave. Ko refineríagui oiko peteĩ empresa autárquica, oñepyrũvo omba’apo ára 9 jasyteĩ ary 1986 jave. Opyta 16 km tavaguasu tetã Paraguái pegua Paraguaýgui ha reguahẽ hagua rehova’erã tape hérava Acceso Sur rupi. Oĩ heta mba’yruguata oporogueraháva táva Paraguay guive táva Villa Elisa peve. Ko táva oja ko’ã tendáre: Yvate gotyo: oĩ táva Paraguay ha táva Fernando de la Mora; Kuarahy resẽ gotyo: táva San Lorenzo ja Ñemby; Kuarahy reike gotyo: táva Lambaré ha ñemby gotyo: San Antonio ha ysyryguasu Paraguái. Pe fiesta patronal rehegua oñemomorã ára 24 jasypoteĩ jave San Juan rérape, santo patrono ko táva pegua. Ko’ápe oiko misa, ojejapo tembi’u tetã Paraguái mba’éva, avei ñembosarairã opaichagua oikóva tetã tuichakue jave ko ára oguahẽvo, ãva ha’e: pelota tata (pelota de fuego), toro kandil, tatapỹi ári jehasa, yvyra sỹi (palo enjabonado), ha ambue mab’e. Ko’ã mba’e avei ojejapo ko távape: temimbo’e jehasa (desfiles estudiantiles), religión rehegua ha umi árakuéra ha’éva: mitã ára Día del Niño, ñorairõhára Guerra del Chaco-pe guare ára, mitãrusu ára (Día de la Juventud) ha ambue mba’e oikóva ikatuhápe mayma pehenguekuéra ohasaporã. Oñembohéra subsede pe Festival del lago de Ypacaraí rehegua. Ojekuaa avei chupe heraha Capital folclórica del sur-pe. Villa Elisa ndojekuaái ha’eha peteĩ táva turística-ramo, péicharamo jepe, oguereko tenda ikatúva ojehechase, ãva ha’e pe tupão Virgen del Carmen, ysyryguasu rembe’y, oĩháme mba’e iporãva techapyrã ha pe refinería petróleo rehegua hérava Petropar (Petróleos Paraguayos), oguerekóva 64 ha ijyvy, ysyryguasu Paraguái rembe’y asu gotyo. Villa Elisa, ha’eháicha heta táva tetã Paraguái pegua, tembi’u rehegua oguereko avei: mbeju, chipa asador, pastel mandi’o, ryguasu ka’ẽ, lampreado, butifarra, chicharõ trenzado, chipa so’o, ha ambue heta mba’e hi’upyrã hetereíva. Yvy rehegua tetãvore Centralme ojuavymimi 58 guive 250 m peve nivel del mar ári. Villa Elisa oguereko ijyvýpe yvyra opaichagua, avei oĩ yvy ikarapeha ha ijyvyku’íva. Avei yvy oĩháme yvyra ha ñanady año. Ha’e yvype guasu iporãitereíva avakuéra oiko haguã. Ararova ha’e hetavéva tropical. Arapytu ijyvatevéva ha’e arahaku jave ha oguahẽ 39 ºC; michĩvéva araro'y jave 1ºC. Arapytu mbyte ary pukukuegua ha’e 22 ºC rupi. Okyve jasykuéra jasyrundy guive jasypoapy peve. Oguereko heta tenda oporomamba’apóva rehegua (establecimientos industriales), ñemuha ha mba’eapohára. Kokue pegua ha’e ñemba’apo yva ñotỹmegua. Hetave tapicha tendagua oĩ omba’apóva tavaguasu tetã Paraguái pegua ha'éva Paraguay. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 02:41, 10 jasyapy 2013. Oñemoarandu ñepyrũ primario ha secundario Liceo Lugano-pe. Ary 1874 omopyenda, oipytyvõgui isy, peteĩ observatorio meteorológico itàva heñòihápe, ha’èva Lottigna, pèicha omoñepyrũ ñemoarandu ha jesarekorã hekove paha peve omotenondéva. Karai arandu ha omoñepyrũva, ñehesa’ỹijo “naturalista” antonomasia, ha ojekuaa ohayhuetereíha tetã Paraguái, ohechaukàva pete{i aranduka ohaíva ha avave ndoikuaáiva ni ndohecháiva, ha’e omba’apògui kirirĩetehápe, omba’apògui ha’eñomi, pytyvõ estatal ndorekói, ni fuente, medio ni tembiporu. Bertoni oike científico atýpe oĩgui mba’e pyahu, ha posibilidad omotenondéva investigación pyahu oikuave’ëva ka’aguy avave ndoikèiva araka’eve, ha iñakãme oreko opyta peteĩ tenda omopyendáva colonia ndopaiva’erã araka’eve Mundo Ipyahúvape. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 16:09, 18 jasykõi 2014. Tekovekuaaty ñemohenda Ñanday tee (Aratinga jandaya)[1] ha'e peteĩ guyra juehegua, juehepehẽ umi tu'ĩ (Psittacidae) pegua. Oikove ka'aguy Brasil yvate kuarahyresẽ gotyo. Ndotuichái ha ndomichĩri, huguái puku, ohupytu 30 cm ipukukue. Iñakã, hi'ajúra ha ipy'a sa'yju pytã, ha huguái hovyũ, hague hovy ha sa'yju. Ipy ha itĩ hũngy , hesa hũ, peteĩ apu'a morotĩ ojere hese. Ñandy tee kuña ha kuimba'e ojogua.[2] Iñe'ẽ pararã ha hatã. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 18:35, 26 jasyrundy 2014. "Mitâkaria'ykuéra ha mitâkuñanguéra oñe'ê." Oiko ambue mba´e. Temimbo´ekuéra akâ ári ojehecha tatarendyvaicha ipiriri. ¿Mba´e he´ise ko pokatu kóva (pe milagro, decidir? Pe tembiasakue techaramombýva ha ´e Jesús jopói. Ombou hemimbo´ekuérape pytu marangatu. Ndahesarái iñangirûnguérandi. Espíritu Santorupive ha´e oikove tapiante ipýpekuéra. Ha´e oporomoirû, oñemoñe´ê ha ndoporohejareii ha´eño. Pytu marangatu rupive ojoaju mbarete Ñandejára ko´âga oîva yvágaperehe. Vy´aitereirasáre temimbo´ekuérakuéra oñe´ê chupekuéra Jesúsre. Ha oiko ambue Pokatu (milagro): eñe´imaginamina, pytaguaguive oikumby iñe´ênguéra, oñe´êramoguaicha peteîteîvape iñidiomakuérapevoi. Maymavaite tekove ohendu Jesús angirûnguérape oñe´êramo iñe´êmenguéravoi. Oñe´ê hikuái pe idioma araka´e ndojapyhýiva´ekuépe, Jesús ojehechauka chupekuéra Espíritu Santorupi. Jeroky ha'e peteĩ tembiapoporã, yvypóra rete ñemomýi ojeipuruhápe atõi ñembopúre, ohechauka hag̃ua arandupy ha avano'õ heko tee. Jeroky ojeipuru oporombohory hag̃ua avei, tembiapoporã ha arandupy jehechaukápe térã ikatu ojeipuru jerovia jehechaukápe avei. Yvypóra rete oku'évo mba'epúre omombe'u hag̃ua temiandu ha py'andýi. Sálvia (karaiñe'ẽ: Savia) pohã ñana hogue apu'a pukumi ha haimbéva, hyakuã asy. Ógaroka ojeitypeiva’erâ pyhareve ha ka’aru. Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyha ha Tekombo’e ha Tembikuaa Motenondeha, nstitutos de Formación Docente de Gestión Oficial guive, oikuave’ẽ mayma tetã mba’apoharakuérape “Curso de Guaraní Comunicativo”, ikatu hag̃uáicha oiporu porãve hikuái ko ñe’ẽ ha upéichape toñangareko porãve mayma ñane retãguarakuérare. Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyhára (PÑS), Ladislaa Alcaraz de Silvero, ha Tetã Jehechauka Sãmbyhyhára (TJS), Sofia Montiel de Afara, oñomongeta ha he’i hikuái ikatuha joajúpe oñemoherakuã ñane retã ñe’ẽita ha guarani ha castellano, ñe’ẽ teeháicha,… Avañe'ẽ: La Paz Avañe'ẽ: Namaste Toje'e Oje'eva Nde Chemba'em Avañe'ẽ: Ñorairõ Yga rehegua Avañe'ẽ: Colorado Ko yvy tuichakuére Peteĩ árape Jacob odesidi oheja Labánpe ha oho jey Canaánpe. Upévare ombyaty ifamília guasu, ijovechakuéra ha opaichagua animalkuéra oguerekóva, ha oñepyrũ pe viáhe puku. 12 La Biblia oguereko avei umi konsého jaiporu hag̃ua ñande rogapýpe, ñane mbaʼapohápe ha jajogueraha porã hag̃ua ñande rapichándi. Koʼã konsého enterovépe g̃uarã, ha katuete ojapo porã. Pe arandu jatopáva la Bíbliape ohechauka porã pe Ñandejára heʼivaʼekue Isaíaspe: “Che hína Jehová, nde Jára, Upe nemboʼéva reho porã hag̃ua” (Isaías 48:17). Ko yvy tuichakuére Ébola víru mba'asy (EVD) térã Ébola akãnundu huguýva (EHF) ha'e ningo hína yvypóra mba'asy Ébola víru rupive ojeguerekóva. Oñepyrũ oñeñandu 2 térã mbohapy arapokõindy ojeguerekóma rire upe virus, akãnundurehe, ahy'o rasy, tete rasy, ha akãrasyndive. Akói hasýva ipy'ajere, ogue'ẽ, ha tye chivivi hapykuéri, katuete ikangy ha omba'apo'ive ñande hígado ha pitikiri'i kuéra. Kóicha jave, oĩ heta tapicha oñepyrũmava huguy.[1] Ko virus ikatu ojehupyty tuguy rupive térã mymba hasýva rete rykue (heta jey ãva hina ka'i térã mbopi yva rehegua).[1] Ndojejuhúi gueteri kuatia he'íva ikatuha avei kóva ova yvytu rupive.[2] Oje'e mbopi yva rehegua, ogueraha ha oguerovaha ko mba'asy ichupe ombyai'ỹre. Peteĩ yvypóra hasývo, ikatúma oguerova ha ombohasy ambue yvypórape. Kuimba'ekuéra hasyva'ekue, ikatu gueteri oguerova mba'asy esperma rupive mokõi jasy ohasa rire jepe. Oñehesa'ũijo hag̃uã, katuete ojehechava'erã ha oñemboyke ambue mba'asy ijoguaha,taha'e malaria, cholera ha ambue akãnundu huguýva viruskuére. Oje'e hag̃uã ha'eha ko mba'asy, oñemoneĩva'erã tuguy rupive ojehecháva antibodies, virus rehegua RNA, térã katu pe virus voi.[1] Ojejoko hag̃uã ojehechava'erã oñembosa'ive contacto yvypóra oguerekóvoa ka'i ha kure kóvagui hasýva ndive. Upevarã ojehechava'erã máva mávapa umi mymba hasýva, tojejuka ha toñeñotỹ hekoitépe hetekuerakue. Avei ikatu ojehecha ha oñembojy porã tembi'ukuéra, tojeporu aho oporoheteaho'i porãva ha jepohei porã oñeime rire peteĩ tapicha hasýva jerére. oñeñangarekoporãva'erã oñemongu'ekuévo tapicha hasýva ruguy térã ambue mba'e hesegua.[1] Naipóri peteĩ ñepohano ko mba'asyetépe guarã; eñeñeha'ànteva'erã oñeñangareko porã upe tapicha hasýva rehe, pohano ñemboy'u (sy he'ẽmby ha he'ẽ jukýva)rupive térã y ivena rupipe.[1] Ko mba'asy heta oporojukakuaa: heta jey ojuka amo 50% ha 90% ichugui hasývape.[1][3] EVD ojejuhu ypy Sudan ha Kongo retãme-pe. Ko mba'asy hetave jey ojekuaa ha oporombohasy umi tend atropical háre, Africa sub-Saharan rupi.[1] Ary 1976 guive(ojejuhu ypýramo guare) ary 2013 peve, amo 1.000 tapicha rupi, peteĩ ary aja hasy ko mba'e vaígui.[1][4] Tuichaiteve ojejuhuhague ko mba'asy ningo pe mba'asy isarambíva évola 2014 pegua, oporombohasypáva hína Guinea, Sierra Leone, Liberia ha vaicha avei Nigeria-pe.[5][6] Jasypoapy 2014 guive, ojejuhúma amo 1.600 rupima hasýva.[7] Opaicha rei oñeñeha'ã hína ojejuhu hag̃uã peteĩ vacuna; katu peteĩnte jepe ndojejuhúi gueteri.[1] Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 14:27, 18 jasykõi 2018. mayo 2018 ~ Ñe'ẽ Porã Iporã nde rembiapo. San Estanislao oĩ tava Paraguái retãme, tetãvore San Pedrope. Ko távape oiko 52.983 ava (2002 ary). Ñemohenda:Mymba ipy apytimby - Vikipetã Ñemohenda:Mymba ipy apytimby 8 jasyteĩ ha'e pohapyha ára arygua. Avañe'ẽ: Wyoming Tta'ýra/ra'y/ita'ýrahijo Ko amandaje ojejapójepi ñavô ary ha upépe ijaty heta mbo’ehára ohesa’ỹijóvo tekombo’e ñemotenonde, máva mávapa umi mba’e porâ oñemotenondéva ha avei umi mba’e tekotevêva oñemoambue mbo’eharakuéra rembiapópe. Avei, umi mba’e oñehesa’ỹijóva apytépe, oike ñane Avañe’ê oîgui upe táva ha ijere rupi heta tapicha oúva Brasil retâgui oikuaa’ỹva Guarani ñe’ê. 8. MEC ombokatupyryva’erâ túva ha sykuérape ñane Avañe’ême ha upeichahápe toikuaa porâ hikuái mba’érepa tekotevê oñembo’e Guarani, avei ikatuhaĝuáicha ha’ekuéra oipytyvô hekopete iñemoñarépe – KÁSO ÑEMOMBE'U: TAVA'ÍPE OJEHUVA'EKUE KÁSO ÑEMOMBE'U: MAKA'I ÑEHA'ÂME OJEHUVA'EKUE KÁSO ÑEMOMBE'U: KURURU NIPORA'E Avañe'ẽ: Kavaju - Mba`éichapa ndepyhare? Manuel Ortiz Gerrero hi`ára reñói táva Villarrica-pe ary 1894, oĩ avei he`íva heñoi hague ary 1897-me. Itúva ha`eva`ekue Vicente Ortiz ha isýkatu kuñakarai Susana Guerrero. Manu isýpe ndohechaiva`ekue hekovépe omanógui ha`e hi`arareñói jave. Upéicha rupi okakuaa ijarýi ndive ohógui itúva mombyry, imitã`i guive. Michĩ guive ohecharamo ha oipy`ara`ã chupe ñe`ẽporãhaipyre ha`éva ñe`ẽpoty ha ohai mbeguekatu ohóvo ha upe ára guive oñepyrũ ombyaty ñe`ẽpoty. Oheja itáva ou hag̃ua oiko Paraguaýpe ary 1914 guive. Imborayhyjára hérava`ekue Dalmacia. Oiko tape Paraguari ha Progreso-pe, upépe omopyenda peteĩ “imprenta” hérava *Suruku`a*, oikuaauka hag̃ua hemiandu ñe`ẽpotýpe ha ñoha`anga. Yvy Karolina (Inglyesñe'ẽme: South Carolina) ha'e peteĩ tetãvore Tetã peteĩ reko Amérikaguape. Táva guasu: Columbia (Yvy Karolina) Ambue táva: Charleston (Yvy Karolina) Tetã peteĩ reko Amérikagua Tetãvorekuéra Tetã peteĩ reko Amérikagua Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 15:17, 8 jasyapy 2013. Avañe’ẽ Guarani: peteĩ ñe’ẽ porã: 2010 Ho'umi jey'urãhe'ẽ / bebia refrigerante. Peteĩ ára, upéicha sapi'aite / Um dia, assim de repente, Ha'e gua'u hína peteĩ apohara ha'ete / Fingindo ser uma artista, Mba'emba'épa oguereko / Ingredientes Oñembojehe'a porã / Bata bem. "Andureko jukaha, heta ambuekuéra andureko apytépete, oguereko hyepýpe yvypóra. Oho ojopogui: yvypóra ha mano, yvypóra ha py'ahatã, yvypóra ha tuguy. Ndaha'éi iporãmbáva, jepe ha'e añetegua." Roberto Bolaño "Py'apy ñe'ẽ ha'e peteĩ jagua ohejáva jahasa, jepevénte ndaikatui jajoko iñaro." "Aranduveterekohára ha'e peteĩ hesatũva koty iñypytũvápe ohekava peteĩ mbarakaja hũ ndaipóriva upépe. Peteĩ tupãrekokuaáva ha'e pe ojuhúva." H.L. Mencken "Yvyporakuéra, ha'e umi ovechaícha, omuña akointe hendotapavẽpe , jehureípe iporãhagotyo." Alexander Chase "Mitãkuera ojuhu opa mba'e mba'evépe, ha kakuaáva katu ndotopai mba'eve opa mba'epe." Giacomo Leopardi Mba'e nda'ijojahávainte ako ipíko (iguyratĩ) akuaite asy omondoro ypýramo guare Prometeo pire ha ho'u ichugui hi'ígado (imby'a). Hetereíntemako upéva upe ígado (mby'a). Umi osẽpyahu jevy va'ekue ndohupytyvéima ígado (mby'a) ypykuépe. Upe taguatópe avei Zeus rovatavy olalávonte(?) oikóva oumi okatiga (ohavira), ndajeko hembiapo vai avei ra'e. Jeko orambosa va'erã ra'e titan (titã) ígadokuégui (mby'akuégui), péro ndohechaukái ho'uheha, oñesenti nipo hína ra'e upérõ. Aremi rire, taguato oúma ohechakuaa, ho'u jave hína, umi ígado (mby'a) osẽpyahu jeýva. Lunekuegua (Arateĩkuegua) iro, ojejapo rehe peichapéichante, tovapukúpe. Miérkole (arapy) ha xuevekuegua (arapokuegua) katu Prometeo oñeha'ãmbaite ha oikuave'ẽ peteĩ ígado (mby'a) ikyra ha hykue tuguy asýva, píkore (guyratĩre) oja haguéntema hetereivoi. Peteĩ pyharevépe taguato he'i titanpe (titãme) orákulo he'ihague Hérkules oguenohẽtaha itasã poguýgui Prometeope. Ombovy'a ichupe upéva, hi'ígado ndovy'áiva upeichaite peve. Oikóje ojuka guyra, he'íma katu sapy'ánte taguato ha upéi okirirĩ ha hesáre ojekuaa ovy'aha, oikuaa rehe iñaguimaha upe ára mokõivéva isãsóvo Heracles rehe ae. Péicha ko mitãrusu ohechauka opavavépe mba'éichapa ikatu ñamba'apo ñane Avañe'ẽre. Ko ñe'ẽngueryru, oĩmava ñandutípe, oipytyvõtava hetaiterei tapichápe, heta jevy oikotevẽva peichagua tembipurúre omyasãi haguã taha'eha'éva marandu, Guaraníme. Tekotevẽ jahechakuaa Diego Gavilán rembiapo, ndaha'éiva vyrorei térã peichapéichante ikatúva jajapo. Ko mitãrusu heta omba'apókuri ko mba'e rehehápe ha péina ko'ãga ohechaukáta opavavépe hembiapo rapykuere. Ymaitereiguivéma ñane ñe'ẽporãhaipyre rupi ñahendu, ha ko'ãga ojehai ha añemoñe'ẽma avei, Káso Ñemombe'u Perurima rehegua. Peteĩ avajepigua'ỹ hekovesỹẽva'ekue tetãnguéra kerayvotýpe, oñemomba'ejevy haguã ñane retãnguéra reko asykue. Perurima heta mba'e oguereko, ikatypyry (arandu ka'aty), imorombi, ha'eveiterei, ha ojeguereko tekoverusuikoéicha ñe'ẽporãhaipyre tetã mba'épe. oñembotavykuaamíva oimo'auka haguã heko tavy ha ipituvaha gua'u, ágã iñaputu'ũ omba'apo pya'eitereígui akõinte osẽva tenonde oimeraẽ apañuãigui. Tetãnguéra oñemoha'ãnga hese umi Káso Ñemombe'úpe, ha upéva ha'e peteĩ ñe'ẽmondo umi mburuvicha, poguasu, imba'eheta térã oñemombaretesévape guarã, ani haguã oñembohory, o'apo'i térã oporomondyise gua'u, oguahétaha peteĩ ára ikatútaha okapu hesekuéra imba'e vai apo. Cháke upéicharõ! Ágã, umi Káso Ñemombe'u ojoavy umi España ñe'ẽmeguágui oje'éva Cuento. Kóva oñemombe'úgui oparupigua tetãnguérare (techapyrã: Caperucita Roja, Pinocho, ha mba'e) ha Kasokuéra Ñemombe'u, avajepigua'ỹ Perurimaichaguáva, oñenombe'u paraguái mba'ekuaa reko apytépente, ijapohárape ndojekuaaporãi, ágã oje'e Paraguái ra'yeteha. Pe porandu ikatúva ojejapo ko'ãga he'i: Mba'épa pe ipyahumíva ikatúva ojejuhu ko tembiapópe. Ha mbohovái noñeha'ãrõykái: Káso Ñemombe'úgui oñembohasa Ñoha'ãngápe. Ko'áğa oñemoñe'ẽtagui mokõi térã hetave tekora'ãha oñondive. Upéicha ojejapógui ñoha'ãngápe. Ndaha'emo'ãvéima peteĩ mba'e ñemombe'upýva haihararãnte. Oñemoha'ãngáta tapicha añeteguaite rekove rupi, hembipota térã heko asykuéra ndive, ombohovake ha omoañetétava ñembohovái rupi ombo'ypýta hekovekuéraite. Ha ápe Miguelángel Meza ombopyahujevýta ñane ñe'ẽporãhaipyre, Ñoha'ãnga rupígui Perurima oñemoha'ãngáva'erã, ha upeva'erã oñeikotevẽ irundy mba'ére tekotevẽitereíva: 1°: Kuimba'e reko ryepy: Ojehechávo ha'eteguivénte, tetia'e, mborayhu ha hembipotakuéra ivai ha iporãva. 2º: Temiandu ñembohovái: Oñemoñemuña ñembohovái, peteĩ mbarete ambue mbarete ndive. 4º: Ijapýra: Ko tembiapo tekoporãmbo'e ohupytyséva, opaite ára hesahova'erã hese, ohupyty haguã mba'e porãvante, ha ohechaukáva tembiapo paha, taha'e jehasa'asy ha tapere peteĩva mba'epota ñembohováipe, térã oñembokupytývo hekopeite umi mba'epota. Miguelángel Meza, ko tembiapópe, ombohepy ha omongakuaave ñane ñe'ẽporãhaipyre, ichupe ğuarã che aguyje chembojeroviávo ko tembiapo ñe'ẽ ñepyrũrãitépe. Joseph Rudyard Kipling heñóikuri ára 30 jasypakõi ary 1865pe, táva Bombay, India retãme. Haihára ha ñe'ẽpapára Gran Bretañaygua. Ohai opaichagua ñemombe'u mitã ha kakuaávape guarã, avei ohai ñe'ẽpoty. Hekove pukukuépe hetaiterei mba'e ohai ha umi hembiapokue ojekuaavéva apytépe oĩ umi ñe'ẽpoty ha tembiasa gua'u. Heta hembiapokue oñembohasa ta'ãngaryrýipe. Ñe'ẽpaparaháicha heta jopói oñekuave'ẽ ichupe ha opavavégui ojehehýi. Ipahápe, ary 1907pe, oipyhy pe jopói tuichavéva hérava Premio Nobel de Literatura. Orekórõ 26 ary, Rudyard Kipling omendákuri Carrie Balestier rehe ha hendive mbohapy iñemoñarékuri (Josephine, Elsie ha John). Kipling omanókuri ára 18 jasyteĩ ary 1936-pe, táva Londres, Inglaterra retãme. Sa'imi reguereko jave ha hetápe reme'ẽva'erã Ha nerasẽrãngue, repukavyva'erã jepémo gua'uhápe Repytu'ukuaa sapy'áite, ágãkatu nereñeme'ẽiva'erã araka'eve Oĩkuaa upe mba'e porãite ymaite guive rehekáva Eñorairõ, aníke reñeme'ẽ jepémo upeichahápe nde rete ha ne ñe'ã rasy Ivaivejavérô, ñañeha'ãveva'erã ñane rembipotáre. Marcadores: AVAÑE'Ë ÑE'ËPOTY Ko 1º. jasypa, ñane retãme ojegueromandu'ajevýta peteĩ jepokuaa mbarete ojaitypóva ha opavave oikuaáva. Upeichaite, oñepyrữvo ko jasypa, osẽta ka'aguýgui peteĩ ava imba'ekuaáva hérava Karai Octubre. Kuimba'e oikóva pynandi, hovasy ha oñemonde Paraguáiva: akão kapi'i ha avei oguerekóva peteĩ tejuruguái ipópe. Opavave jaikuaa jasypápe ojehasa'asyha oparupiete ha upéi ae yvy oñepyrữjevytaha ome'ẽ opaichagua temitỹ: avati, mandi'o, yva ha ambuéva. Jasypápe ndaiporiguasuvéima hi'upyrã. Umi oñembosako'iva'ekue añoite ikatúta ombohovái hekopete ko'ã ára vai. Upégui ou peteĩ jepokuaa tuja he'íva ojejapova'erãha peteĩ tuicha ha héva jopara ha ipype oñemoĩva'erãha locro térã locrillo ha heseve kumanda ha avei kurapepẽ, sevói, tomáte, kuratữ ha kesu paraguái. Umíva oñembopupu are porã ha, ágã oĩmbávo, oikóta ichugui pe tembi'u ojehecharamove ha hevéva ñane retãme. Pe ñembopupu niko ojejapo peteĩ japepópe -kuarepotígui ijapopyréva- oñemboguapýva tatapỹi térã jepe'a akuporãva ári. Jopara apo niko oñepyrữ kuarahy resẽre. Ijyképe avei oñembopupu mandi'o ojepurútava tembi'u týraramo. Upe árape, okaháre, jajuhúta opaite oikóva peteĩ ogapýpe, asaje jave, oñemboja ha oguapyha oñondivepa ha okaru tuicha porã hikuái, hyvatãmbóte peve. Péicha jeko oñembohovaiva'erã ko jasy ijetu'úva. Ha upe asaje pukukue javeve ndaje Karai Oktúbre oikundaha oparupiete ome'ẽvo po'a umi oñembosako'iva'ekuépe; ha oha'uvõ haguã umi oñembotavyva'ekuépe. Umi ndojapoiva'ekue mba'eve ha ndorokóiva hi'upyrã, imboriahu ha ohasa'asýta upe ary; ha katu umi oñembosako'iva'ekue ha ojapóva jopara, ohasaporãta upe ary; ndohasamo'ãi hikuái ñembyahýi ha oikóta vy'apavẽme. Ko'ãga rupi hetápe, oikóva tavaguasuháre, hasyvéma ojapo haguã upe jopara okaháre ojajapoháicha; upévare, upe árape, jahecháta mba'apoharakuérape osẽrõ imba'apohágui sapy'aitemi, ohekávo ñemuhaguasu térã tembi'u'aporenda, ha upépe ojeruréta hikuái pe jopara hetéva. Umírupi hetaiterei ojejapóta jopara ikatuhaĝuáicha ohupyty opavavépe. Upeichaite avei ojehúta umi ñane retãygua ambue tetãre oikóva rehe. Katuete niko ojapóta hikuái upe jopara, ohenonde'a haguã peteĩ ary neporã ha henyhẽva po'águi; térã katu, ojapóta hikuái upe tembi'u imandu'amívontejepe pe jepokuaa tujaitére, ombojeguáva ñane reko tee. Opa ko'ã mba'e rire, hi'ãiteva'erã opavavépe ohupyty pe lókro, po'a reruha. Fides Gauto ohesa'ỹijóta pe aranduka he'íva. Omoĩva kuatia ári Editorial Arandura. Ha ñe'ẽpapára ohendukáta ñe'ẽ poty mimi. Ñe'ẽpoty: Rudi Torga Aimo'ãgui nde ra'e che mbyja ko'ẽ Upéinte iñipytũ sapy'a pe ára Mba'ére ojuavy / pe mborayhu rape, / ha opyta tyre'ỹ / oñoirũmi rãngue, / ko'ãga mombyry / oho vy'a pavẽ, / rasáva hesaite / ñanendive. topyta mandu'arã, tomosarambi mbarakapu. Yvy (ñemby)tetã _América do Sul: Argentina Ñe'ẽ tetãkua _ Idioma oficial: Epaña ñe'ẽ Tetã rembe'y _ Fronteiras: 9.665 km Ñe'ẽha ñe'ẽpehẽtai mboyvegua _ Prefixo telefónico: +54 Tetã Argentina - Tetã oĩva Yvyamérika yvýpe. Ijykére oĩ Yvate gotyo Paraguái ha Volívia. Yvatekuarahyresẽ gotyo Brasil, Uruguái e Paraguasu Atlántiko. Kuarahyreike gotyo Chile. Ñemby gotyo Chile ha Paraguasu Atlántiko. Tetãmini _ Províncias - Argentina tetã yvy oñemboja'o 23 Tetãmini (Provincia) ha peteĩ Táva Hekosãsóva, Buenos Aires. Ñane Ñe´ẽ Guarani Oĩma Facebook ñane ñe'ẽme - Ko arapokõindy guive, opavave guaraní ñe'ẽ rayhupárakuéra ikatútama oipuru Facebook iñe'ẽteetépe. Paraguái Ñe'ẽnguéra Sãmbyhyha (PÑS) oipytyvõ ikatuhag̃uãic... Che angirũ, aguerohoryeterei nde peñandu ko vlóg. Ame'ẽ avei peẽme heta vy'apavẽ. Ko´ag̃a oĩma ñe´ẽryru, Avañe'ẽ / España ñe´ẽ /, España ñe´ẽ / Avañe'ẽ, ñanduti roguépe ha opavave ikatu oike ha ojapo iporandu... I Ñañe’ẽmi Guarani (1) Mitã Ñe’ẽpoty / Poesia infantil (1) Ñe’ẽjoapy latĩñe'ẽme / frases latinas (3) Avañe’ẽ Guarani: peteĩ ñe’ẽ porã Ñe’ëmondo: ñe’êtéva Oñemoñe’ê: ñe’êmondo Karai comi ohendu oñe’ëmondóramo chupe umi oka’úva ha ipochy. Nda’ái: ñe’êtéva He’iséva: jajejokórô ñande rete rupi ha ndohói yvy gotyo. 451 _ _ ‎‡a Tetãvorekuéra Ñembyatypyre Mikyonésiagua‏ 1 jasyapy ha'e papoteĩha ára arygua. Ko yvóra ha’égui umi ipy’aguasúva mba’énte. Upépe ojejukákuri ñane retâ ruvichapavê Francisco Solano López, ára 1 jasyapy ary 1870-pe. Ñorairô Guasu jaguerekova’ekue Brasil, Argentina ha Uruguay ndive ojepysókuri ary 1865 guive 1870 peve. Hetaitereirasa ñane retâygua ojejukákuri upe ñorairô guasu pukukue javeve ha omomeĝuambaitékuri ñane retâ. Avañe'ẽ: Lilongue Táva Méhiko Ko yvy tuichakuére “Oikóta chuguikuéra Ñandejára ha Cristo saserdóte, ha ogovernáta hendive” (Apocalipsis 20:6). “Umi hénte ivuénova opytáta ko yvy ape ári, haʼekuéra ovyʼaitereíta pórke oikóta pyʼaguapýpe ha noñekevrantamoʼãi mbaʼevete asýre” (Salmo 37:10, 11, TNM). “[Ñandejára] omokãmbaitéta hesaykuéra, ndaiporimoʼãvéima omanóva, oñembyasýva, hasẽva ni hasýva. Umi mbaʼe yma guare ohasapáma” (Apocalipsis 21:3, 4). Indochina ha'e peteĩ yvyapy oĩ Yvykuarahysẽ Asiape, ñemby China ha kuarahysẽ India. Péva oĩ Vienã, Kamboja, Laos, Tailandia ha Miamar avei. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 15:15, 8 jasyapy 2013. Ko haipy oñe'ẽ Tavakuairetã Chína rehegua. Rehechasérõ ko ñe'ẽ he'iseha ambuéva, ehecha Chína Tetarã Retã. Tavakuairetã Chína Momorãhéi Táva tuichavéva Tetã Amandaje Taiuã (chinañe'ẽ mba'eteéva: 臺灣, oje'eháicha: Táiwān), héra tee niko Tavakuairetã Chína (chinañe'ẽ mba'eteéva: 中華民國, oje'eháicha: Zhōnghuá Mínguó, Wade-Giles: Chung-hua Min-kuo) ha'e peteĩ tetã hekosãso namoañetéiva opa tetã ambuévape ha peteĩ ypa'ũme oĩva, ojejuhúva Ásia ipehẽngue kuarahyresẽguáme. Tavakuairetã Chína rekuái ou opa rire upe mburuvi guasu pahague, ku Qing mburuvi, upéicha oñemoĩ tavakuairetã Chína rekuái rekóicha ary 1912-pe. Opa rire Chína ñorairõ ary 1949-pe, mokõi aty ojokuaikuaáva oñorairõ aja, aty ipu'akáva (Karai Mao Zedong aty ojokuaikuaáva comunista) omoañete upe Chína Tetarã Retã táva Pekĩme ha aty ambuéva ojokuai akue Tavakuairetã Chínare, upe Chína Aty Tetãitéva térã Kuomintang Karai Chiang Kai-shek pegua ojuhu hekoharã ypa'ũ Taiuãme, Chína yvy pehẽngue ha'eñóva ndo'ái Chína rekuái pyahu poguýpe ha ojejuhuhápe Tavakuairetã Chína ko'ãga meve. Ary 1949 guive, ko Tavakuairetã Chína ojokuái ypa'ũnguéra añónte, upe tuichavéva hína ypa'ũ Taiuã, ha hetaite ypa'ũ aty ambuéva. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 17:59, 22 jasypoapy 2018. Tekovekuaaty ñemohenda Makychĩ guasu (karaiñe'ẽ: zanahoria, lasioñe'ẽ: Daucus carota) herava avei sanaória, ka'avo karape, rakã rovyũ, hogue sa'isa'i, isarembi ha ikangýva, yvýpe oñemoña ha'ỹigui. Ipoty morotĩ apu'a'i mimi hu'ãre iñapesã guasu. Hapo pytãngy, ijapyte morotĩ, hague mimi, ipuku ha ndaipoguasuetéi, okakuaa yvy guýpe. Ja'u tembi'úpe, ñemboy'urã he'ẽ ha ha'eño omomóipyre térã ipýra. Yvypóra oñemitỹ ymaguare guive, hembi'u hag̃ua. Ko ka'avo porãeterei, opytyvõ yvypóra hesa ha ipire, omoporãva. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ñembykuarahyresẽ Asia Ñembykuarahyresẽ Asia ha'e peteĩ Asia yvy vore opytáva ñemby gotyo China Tekoha Tetã megua ha kuarahyresẽ India pegua. Ñembykuarahyresẽ Asia:[2] Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 19:15, 5 jasypa 2014. Amérika ñe'ẽnguéra tee ‎ (← joajukuéra _ editar) Yvyjo'oha ‎ (← joajukuéra _ editar) Yvyty pa'ũ ‎ (← joajukuéra _ editar) Tetã'i ‎ (← joajukuéra _ editar) Mba'apohára Ára ‎ (← joajukuéra _ editar) Tembiejakue Yvypóra reko pegua ‎ (← joajukuéra _ editar) Mbyja Ko'ẽ ‎ (← joajukuéra _ editar) Kuatiarogue oñembosako'íva Cascavel ha'e peteĩ táva Pindoramape, oĩ Paraná tetãvore. Ko távape oĩ 292.372 tavayguakuéra (ary 2010) ha oguereko peteĩ yvy pehẽngue 2 100,831 km2 nunga. Parana (tetãvore) táva Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 00:32, 17 jasyteĩ 2014. aguerohory che py'aiteguive nerembiapo ñane ñe'e guaranire.. jahecha mba'eichaitepa imbarete ko'e ko'ere ha heta mbo'ehara oiha ohayhu'añeteva ñamoañetekena ijeporu mbo'ehaokuerape...kunumi vy'apave ndeve guara tupa ha isy tanderovasa ko'anga ha opaite ara...un abrazo desde mi querido paraguay.!!! Avañe’ẽ Guarani: peteĩ ñe’ẽ porã Oiko ndajeko raka’e rembe’ýpe peteĩ pirakutuha hembirekomi reheve. Hóga kuerami ituja ha ivai. Karai tujami oiko opirakutu ha hembireko oipovã ha oipyaha. Upéicha oiko hikuái 33 ary upépe oñondive. Peteĩ pyhareve ndaje osẽ oho tujami pira rekávo; oipyso iñuhã, opoi ýpe ha mba’evete noguenohẽi. Opoi jey ha yty aty mante oguenohẽ. Opoi jey ha oguenohẽ peteĩ pira sa’yju’i óroicha overáva. Upe pira’i ndaje oñe’ẽ chupe ñane ñe’ẽme, yvypóra ramoguáicha. - Epoína chehegui, chepoi je’yna ýpe nde karai marangatu ha tame’ẽ ndéve opa reipotáva-he’i ndaje chupe. - Eho jey katu ýpe, upe revy’aitehápe; chéko naikotevei mba’eve reme’e chéve pévare. - Mba’eháiko nderejeruréi aipo pira’ípe peteĩ ña’ẽ pyahu chéve guara, kóva niko ituja ha ojekapáma. Ojevýje karai y rembe’ýpe ha ohenói pira’ípe. - Ndachepy’aguapýi niko, ipochy chendive che rembireko. Chembou ajerurévo ndeve peteĩ ña’ẽ pyahu imba’erã. Oguahẽvo hógape otopa hembirekópe peteĩ ña’ẽ pyahu rehevéma. - Nde tuja pituva, sonseraiténgo peteĩ ña’ẽ pyahu, mba’eháiko nderejeruré pe pira’ípe ñande róga pyahurã. Oguahẽvo hógape ojuhu pe hóga tupemi rendaguegui peteĩ óga pyahu neporava. Hembireko omaña hina oveta guive ha ipochyvéntema he’ívo chupe: - Itarovaitéko pe che rembireko, nome’ẽiko chéve piro’y, cheja’óvo oiko ha ko’ágã ndaje oipota viru ha oikose kuñakarai guasúrõ. Oguahẽvo otopa upe hóga rendaguépe peteĩ óga ipopenóva ha omimbipáva porãgui, heta tembiguái reheve. Ndaje ava oipyhy ogueraha chupe kavaju karuhápe. Hembireko katu ndaje oñemonde kate ha osaingopa ojajúrare mbo’y overapáva. - Nde, nde karai tuja tavy okaraygua, ndereikomo’ãi che rógape; eho nde tova tavy ere che aipo pira’ípe aikose tetã oĩva guive ruvicha ramo; tome’ẽ chéve pu’aka para guasu rehe, ha taiko ha’e huvicha ramo avei. Ohóanga tujami ha upérõ oñepyru oñembyai ára. Oho ohenói jey ha he’i upe piramíme itarovaitevéntemaha hembireko ha ko’ãga oikoseha opavaite tetã ruvicha ramo, ipu’akase para guasu rehe, ha nderehe avei omandase – he’i chupe. Hesu opoñy atãma, oiko hogapy rupi. Ituakuéra omboguejy sapy’a ramo chupe yvýpe, ndaipóri ava ohupytýva oñani’ỹre hapykue´ri. Hesu hete joja asy, ipire morotĩ, iñakãrague apopẽ hũ ha ityvyta po’i. pe hesa mimi, opukavýramo oñemboyvotývaicha hopea hũ puku ipytépe. Opoñyhágui, opytava’erã sapy’a ogueraha ikuãmi ijurupe oipyte hag̃ua ongululu ha ombokacha kacha humbymi ohechávo isy omaña hese. Itúape katu, ombopy’akyrỹva’erã ohechavo ita’ýrape opoñy mitãicahite avei ha’e ojepoi hapykuéri ha oisu’u su’u gua’u ohovo humbymi. Hesu opuka asy va’erã ha ogueraha raha ipytu, ipahaite ojepoi hag̃ua itúa ajúrare onemokunu`ũ. Ha oguereko porundy ary. Mbokaja yvate aguerekóva yvoty sa´yju. Heta ovy´a hogayguakuéra ndive. Oiko ndaje ñorãirõ guasu aja, Cerro Corápe. Upe peve oguahẽ peteĩ kuñakarai hérava Isabel ha imembykuñai. Hetaiterei oĩ omanóva upe ñorãirõme, mbovy tekove opyta, umíva apytépe oĩ Isabel ha imembykuñai, avei kuimbae ha kuña iñembyahýi ha ijyuheijoáva. Péicha, oĩháicha, oñepyrû oipykúi tape oguahẽ haguãicha Concepción peve, opytáva 50 légua upégui. Pe tapére heta oĩ ho’áva kane´õgui, oĩ avei omanóva yuhéi ha ñembyahýigui. Mbyryaieterei umi árape, pe yvy haku, ha´ekuéra katu pynandi oguata, heta ohasa asy. Hetaiterei árama ndaje ndokyveihague upe rupi. Namombyryvéima, oguahẽmbotáma hikuái, Isabel ha imembykuñai ndive oho peteĩ karai tujami oñemoñe´ẽ ha oipytyvõva chupekuéra. Peteĩ ára asajepotáma gotyo Isabel ho´a, oñeñandu vai, hoyuseterei. Pe karai omoñeno peteĩ yvyramáta guýpe opytuumi haguã ha ojerure pe mitãme oho haguã ogueru y isýpe guarã. Pe tendápe omohenda hikuái peteĩ kurusu ha oñemombeu upe araite guive oipytyvõha opavave umi ojeroviávape hese. Sapurũ, kuñataĩ porã peteĩ, oikóvante oikoha rupi omoherakuã ndaje omendáne haguã kuimba'e ogueropojáiva chupe jopói iporãvévare. Ñanduguasu apysápe oguahẽ upéva. Ymaite guivéma niko omyendy ikorasõme ra'e hese imborayhu. Ñanduguasu oñemoĩ omboguyguy ka'aguy ryepy, jahechápa ndojuhúi peteĩ mba'e iporã ambuéva ha ikatúneva Sapurũ ohecharamo. Upéicha oiko kuévo hesaho sapy'a peteĩ ñandu renimbo rehe, ysapýpe iñakỹ ha ojajaipáva hína. Ombopy'aroryete chupe, oñemboja mbegue katuete ha py'a tytýipe ojapyhývo, ikusugue ipópe. Ñembyasy asýpe ojere hógape omombe'u ipýpe ipo'a'ỹ. Isy he'i chupe: -Ani rejepy'apy che memby. Heta upeichagua oĩ ka'aguýre, jaha jaheka ndéve. Oike ka'aguýre hikuái ha márõ ndojuhúi mba'eve. Upémarõ oporandu isy Ñanduguasúpe mba'eichaguápa pe mba'e ohecha va'ekue, ha ohendupa porã rire, oñemoĩ ohekýi iñakãrague morotĩrotĩmava ohóvo ha oipyaha ipype peteĩ ñandu renimbo joguahaite. Ñanduguasu ome'ẽ Sapurũme isy rembiapokue ha ombojoaju hikuái hekove kuéra. Upe guive ko tembiapokue porãite, sy mborayhúgui heñói va'ekue, héra ñanduti. Avañe'ẽ: Connecticut 17 jasyapy ha'e papoteĩ pokõiha ára arygua. Ko yvy tuichakuére Ojehechakuaa avei pe jopara -ojehuháicha Guaraníme- ojehuha avei castellano-pe ha castellano-jopara. Ipahápe, maymava ohechakuaa tekotevêha oñembo’e porâ Guarani ára ru'ãre oguata Hi'ãnte chéve aha Avañe'ẽ: Akãtĩ Iowa (Avañe'ẽme: Ióua) ha'e peteĩ tetãvore Tetã peteĩ reko Amérikaguape. Coronel Oviedo mbytépe tava Paraguái retãme. Oĩhína tetãvore Ka'aguasume. Ko távape oiko 96.000 ava (2002 ary). Ñembo'e kurusúpe gnwiki Kyoasiañe'ẽ Kuehe, 20 jasypa 2010, Tetâ Amandajépe, 10 aravo jave, oikókuri pe aty karai Tembikuaajára Mario Morel Pintos ndive, ha’éva Tavarerapegua oîva ANR rérape. Ohova’ekue hendápe Guarani rérape omombe’úkuri chupe mba’épa ha’e ha mamópa oîhina upe Ñe’ênguéra Léi, ha uperire oporandúkuri ichupe ikatútapa oipytyvô upe Léi ñemboajépe. Karai guasu Mario KÁSO ÑEMOMBE'U: TAVA'ÍPE OJEHUVA'EKUE KÁSO ÑEMOMBE'U: MAKA'I ÑEHA'ÂME OJEHUVA'EKUE KÁSO ÑEMOMBE'U: KURURU NIPORA'E Hembiapo rupive, Mario Antonio Patiño González, ohechauka mba’eichaitépa oîhina Guarani ñe’ê mitârusukuéra apytépe. Ha’e omba’apókuri temimbo’e mbo’esyry mokôihamegua ndive, oñehekombo’éva Mbo’ehao Fernando de la Mora-pe, upe tavapegua. Omohu’âvo ijehai Mario ohechakuaa mitârusukuéra ohayhu ha omomba’eguasuha ñane Avañe’ê. Pe noîporâiva niko pe oñembo’eháichante, upépe tekotevê oñemyatyrô tapereko oñembo’eporâve haĝua ha upéva oiko vove tuichavéta avei pe mborayhu ha ñemomba’eguasu ñane Avañe’êre umi mitârusukuéra apytépe. Firefox, peteĩ kundaha iñambuéva aravo iñambuévape g̃uarã. Eikundaha sã’ỹre. Firefox mboguejy — Avañe'ẽ Ñanduti mba’epyahu Firefox ijehegui ha omoheñói Mozilla, atyguasu reiguáva oñangarekóva nde derécho rehe ñandutípe, oma’ẽag̃ui ambue atyguasu rehe ha ojapo ñandutígui opavavépe g̃uarã, opaite hendápe. Firefox omoheñói peteĩ atyguasu arapyguáva viru’ỹva rehegua. Kóva he’ise rojapokuaaha ambue ikatu’ỹva ojapo, ñemoha’anga pyahu ha tembiapoite heko kañy’ỹva. Romo’ã tapia nde derécho ñemiguáva tembipiru kundaha ñemigua tapykuere mo'ãha ndive, oikovéva umi ome’ẽva Google Chrome ha Microsoft Edge-gui. Roguerovia ñanduti ha’eha opavavépe g̃uarã, ndaha’éi virurã añogua. Ojapo’ỹva ambue atyguasu, norohepyme’ẽi nde mba’ekuaarã. Ndete ema’ẽta mávapa ohecha nde jeheka ha ne kundaha rembiasakue. ¡Jeporavo, kóva hína ha’e ñanduti hesãiva! Romomba’e rire nde derécho ñandutípe, avei roma’ẽ ag̃ui umi atyguasu rehe romba’apokuévo jokupytýpe arapy tuichakue jave rohechauka hag̃ua tembiapo porã ñandutípe g̃uarã. Upévare, eiporavóvo Firefox ore avei roiporavóma ndéve. Beta, Nightly, mboguatahára ñembosako’i Heta tetepy oĩ omo'ãva chupe apohára mba'eteéva ©1998–2018 pytyvõhára mozilla.org. pegua. Hembýva tetepy ehechakuaa Creative Commons ñemoneĩ rupi. *2 Térakuéra reheve (Prof Decoud Larrosa omboherova'ekue "Teró" umi ja'eva "Téra" guarani ñe'eme)): *3- Apopy'e reheve ( "Prof. Decoud Larrosa omoherova'ekue "ñe'ete", pe "verbo" ja'eva kastilla ñe'eme) *4- Mba'eichapa JaiPuru: Ko ñe'e pehengue, ñe'engue ruguáipe oñemoïva,ñamoï va'erä pe Porandu Apyteré rire: upeicha ikatu ñamyesaka porave, koa ha'e ñamboJoavykoe ("determinar" España ñe'ëme: Prof. Decoud Larrosa ombohasa ko ñe'e "Oivy" ramo, pe ikuatia guasu "Joparé Pyahúpe") mba'epa ñande porandu mbytere. Upeva'era, ñamoijepi tenondevé pe ñe'engue ha'eva ñande porandu mbyteré, ha huguáipe, pa ipuvevýiva. Techapyrä: 4.1 Máriopa oho iKokuépe - Ña porandu hína Mário rehe: "Mario" ha'e ñandeporandu apyteré Piko rekoviápe, ojeipuru avei iñemombykykue "pio", petei ñe'engue rire, ta ha'e ha'eva. Ko "pio" ojeipur avei jepiveguáicha opahápe ha Opaichagua Tekovekuéra Guaraní ñe'eme, koáicha: Heta guarani ñe'e mbo'ehára he'i ko "pio" ha'eha petei kachiáirehegua ñe'engue, terä iTavyva terä oñe'eVaíva Avañe'e rekopetegua.- Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 10:52, 19 jasypateĩ 2009. gn - Avañe'ẽ (Guarani)[wysig bron] Varsóvia (poloñañe'ẽme: Warszawa, [varˈʂava]) ha'e táva orekovéva tapichakuéra ipype Polóña retãme, itavusu tee ary 1596 guive, mburuvicha guasu Segismundo III Vasa oguerehávo Krakóvia guive. Ipype oikove 1.711.324 tekove kuéra (jasypoteĩ 2012-jave). Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 06:03, 17 jasypokõi 2014. ha ipyporépe oheja hetaite mba'e porã Ñe’ë ojepurúva ojeja’o haçua, pochýre oje’éva. Ñe’ë mbykymi kuaapy térã momarandu rehegua oipurúva tavaygua. Sarre (Alemañañe'ẽme: Saarland) ha'e tetãvore irundyha michĩve Alemañagua, ñemby gotyo. Avañe'ẽ: Chesyhasy Ko yvy tuichakuére Ojeʼétava oñepyrũ hag̃ua pe rreunión (3 min. térã saʼive) “Mitãrusukuéra: ¿Peñehaʼãpa hína peñemoag̃uive hag̃ua Jehováre?” (10 min.) Ko yvy tuichakuére KO YVY TUICHAKUÉRE Santa Catarina retãvoréme oĩ 295 tavakuéra (2010-pe) Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 17:00, 20 jasyporundy 2018. Umi Óga jekutu, oguasu, oygusu, oypysy, oikuaauka ñandéve mba’éichapa raka’e umi óga kakuaaite oikopahápe yma amo irundypa ogapy rupi. Jeiko oñondivepa tekohapýpe oñepyrû oñemboyke ha oñemohendague europa-guakuéra oike’ypy guive ojopy tetânguéra oîva ko yvýpe; upete guive oguasu ojeporu ambue mba’erâ, térâ ojeporuete tupâóramo año. Óga jekutu ñemopu’â omongu’epyahujey avakuérape hekohapýpe; mitâ pyahukuéra mba’apohára oaprende-pyahujey mba’éichapa oñemopu’âkuaa ko óga yma, mbeguépe opytava’ekue ohóvo tesaráipe avave ndojogapovéivo péicha. Oñemopu’âjeývo ko óga umi kakuaa ikatujeýkuri ombohasa iñarandu mitârusukuérape ógape apópe. Umi poapy óga jekutu añoite hína óga mopu’âmbyre guaranikuéra mba’éva Paraguáipe ko’áĝa. Oñemopu’âpyahujeývo ko avakuéra patrimonio material tuicha oipytyvôkuaa oñemombaretejeývo Pai tavyterâ reko ha ñembo’e ymaite guive ha’ekuéra oiporúva, ha pevarâ orekótama hikuái tenda tee ojehupapohápe tekoasa, omombaretepotávo hikuái heko. Iporâ avei ja’e peichagua óga ojoaju ha ojokupytyha mayma ka’avo ha mba’e porâ ijereregua ndive. Óga jekutu ningo oñemopu’â pépe ojegueromandu’a haĝua XX ro’y oñemoañetehague Tratado de Asunción; péva ohechauka oîhahína ñepi’â oñemopu’âjeývo peteî tekoha mayma ava oikohápe jekupytýpe oñondive, yvy jepyso guasu oîhápe tetânguéra MERCOSUR-gua. Mokôisa ro’y oñemoheñoihaguépe tetâ joaju ñemurâ, ikatu jaheka opavave tetâ ko Sudamérica-pegua oñomomba’e ha ojohecharamove. Umi óga jekutu ningo Guarani Aty Guasu Mokôiha rendahína, ha upévare ja’ekuaa ha’ekuéra ombyatypaha ñomongeta jere sâso ha sâ’ŷreko rehe; indígena-kuéra ningo ymaite guive ojejurumboty ha oñeñomíva, ko’áĝa katu oreko ñepyrû juruja oñomongeta ha omombaretejeývo hekokuéra. Bicentenario-pe jagueromandu’a ñane retâ isâsohague ára yma 1811-me; ko vy’aguasu ñanerenói ñañomongeta ha ñamopu’âvo Paraguái opavave tetâygua ijapahápe. Ñe'ẽ Castellano Guarani Ñe'ẽnguéra Rape'apo Ñe'ẽnguéra Rapereka Ypykuéra Ñe'ẽ Ñeñongatu Ag̃a arapoteĩ 10 jasyapýpe 19:00 aravo jave ojeikuaaukáta novéla ojehaipaitéva guarani ñe’ẽme añónte hérava Tatukua. Haihára peteĩ mitãrusu Guairá tavusu pegua, Arnaldo Casco, hetáma oñembojopóiva ihaipyrére. Ko aranduka jeikuaauka oikóta Centro Cultural de la República El Cabildo (Avda. República ha Alberdi)-pe ha oñe’ẽta hese Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyhára, Ladislaa Alcaraz de Silvero; Guarani Ñe’ẽ Rerekuapavẽ Yta, Domingo Aguilera; ha Guarani Ñe’ẽ Rerekuára, Mauro Lugo. Heta mba’e rehe oñe’ẽ ko novéla Tatukua, itenondevenehína teko ambue ha mba’evai gueru osẽramo peteĩ tapicha hekoha térã haitýgui. Upéichante avei, ko aranduka oñe’ẽ teko, tekove, ñe’ẽ, arandupy, tavarandu, mba’ejeroviapy, mombe’ugua’u, tekoha porã, yvypóra reko asy ha tekove okára rehe. Ñama’ẽ ha ñahesa’ỹijótaramo hetepy ha máva mávape omombe’u oikóva, mba’eichagua mombe’upýpa, oikokuaátava (ndoikokuaáitava), tenda ojeporúva, ha ambueve mba’e ojeporu porãitemi avei ko novélape. Apytu’ũ ñemongu’e rehegua katu ñañe’ẽ existencialismo, peteĩchante ohecháva ivai ha iporãva ha mba’egueroviaparei rehe. Ko novéla réra, Tatukua, ikatu ombopy’aporandu hetápe, ha añetehápe ikatu heta mba’e he’ise, omoñe’ẽva ha omoñe’ẽmba rirémante ombohovaikuaátava. Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyhára, omoñe’ẽ ñepyrũvo ko novéla, omomba’e guasu avei guarani ojeporúre hekoitépe ojehaikuévo, ha opa umi oñemombe’úva jeko oñemoha’angapavoi ojehaikuévo. Ohenóivo mayma mbo’ehára, temimbo’e, jetypekahára, ha mayma ñe’ẽhárape hoy’u hag̃ua ko haipy pyahúgui hetaite mba’ekuaa payhu oikuave’ẽva ko haihára pyahu guaraníme. Sociedad de Escritores del Paraguay (SEP), peteĩ ñoha’ãme upe ary 2013 ramo, ombojopoiva’ekue ko novéla Tatukua. Osẽ hag̃ua péina kuatiápe, oipytyrõ mbarete Fondo Nacional de la Cultura y las Artes (Fondec) ha ombokuatia Servilibro S. R. L.; ohai chupe ñe’ẽñepyrũ Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyhára, Ladislaa Alcaraz de Silvero, ha Guarani Ñe’ẽ Rerekuapavẽ Yta, Domingo Aguilera. Ko aranduka Tatukua ojejuhúta Servilibro-pe, térã haihára ndive 0971 179 141 rupive. Heta ambue temimoĩmbýichama, Instituto Nacional de Cooperativismo (INCOOP) oguerekóma avei Unidad de Asuntos Lingüísticos (UAL), omoañete hag̃ua Léi 4251/10 Ñe’ẽnguéra rehegua, ko’ýte tetã ñe’ẽ tee (guarani ha castellano) jeporu joja ko temimoĩmbýpe. Ñe’ẽasãihára ypykuérava omoherakuãporãseve iñe’ẽ ha iñarandupykuéraclose Ypykuéra heta aty pegua, omoakãva ipuhoekuéra, oñombyaty ko arapópe Estado mba’apohára ha avei Coordinación Nacional de Pastoral Indígena (CONAPY) pegua ndive. Oñeha’ãse hikuái joajúpe omombarete upa umi ypykuéra puhoe ha péichape ha’ekuéra tomoasãi… "Ha'ekuéra pendekuaa porâ peême." Abraham pya´e oiko. Sara ombosako´i pan, hembiguáikuéra ojuka peteî kavara ha Abraham ojapo peteî tembi´u hetereíva. Kuimba´e: ”¿Mba´ére opuka ra´e Sara ha he´i: Ndaikatúi, che cheguaiguietereíma chemembyhaguâ? ¿Oîpa mba´e Tupâ ndaikatumo´âiva ojapo? Peteî ary rire Sara imembýta." Eñemindu´umi, 100 ary reheve Abraham ita´ýra Sara 90 aryreheve peteî sy ovy´áva. (bebe puka) Pe ita´ýra hetaite ára oha´arôva´ekuépe ombohera Isaac. Ñandejára peguarâ ndaipóri mba´eve ikatu´ÿva. Ha há e pe ipu´akapáva. Eñeha´â eipapa mbyjakuéra, ha upépe ehechakuaáta nde avei. Karai Guasu Roberto Romero niko heta ojeporeka kuatiaita ymaveguare apytépe ha peichahápe ojuhu heta mba’e oîva iñongatupy ha avave ndoikuaáiva. Hese ae jaikuaajey ñane retâ rembiasakue, ñande rapo ha ñande reko ypy ha upekuévo ikatu avei ñamomba’eguasuve ñane Avañe’ê iñasâiva ko arapy tuichakue javeve rupi. Ne ñekuave’ê hague kotikoti nde kuatia ára 12 ko jasy reheguápe, che remimondo jevyka, ára 6 hesegua; aikuaa porâ amboipýri ygua nde poguýpe oîva ohasahague Don Bartolomé Coronil estancia-pe, imondávo, ha’e oporomoatâ reívo, aipota reikuaa, ha’e reikuaauka opavavépe, aha voi ete pota upe pene rendápe, ha’e Parana mboypirigua aipyhýva ombokáva, ko téra ngo eyma hekove ambojuka voi etñene, ha’e rami avei Paraguay ygua, ko téra, yvy ambue ygua y pyhypy mboka reheve, oikóne, hekove, imboypýramo, ojapise ramo kavaju eta, Ñande Rey Don Fernando 7º mba’e che po guýpe arekóva. Tupâ taneha’ârô heta ro’y rupi. IV. Ñañeha’âmbaite rire gestión diplomática-pe ña-reconoce-manteva’erâ, ha ñañemoñe’êmanteva’erâ ja’évo ñamomirî’ỹre tetâyguára mboeteháva (45) ha tetâ rekouvichaháva (dignidad) roîvaha marandekóime, Gobierno Totalitario-kuéra o-impone-va’ekue Méjico-pe; Péicha jahecha mba’éichapa, ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANIrembiapo rupive, ojepyso Guarani ñe’ê ñembo’e ko yvy ape ári. Oñembo’eháicha Sâo Paulo, Brasil retâme, oñembo’e avei Foz de Yguasúpe, UNILA-pe, ombo’ehápe, hetave apytépe, Mbo’ehára Mario Ramâo Villalva Filho (omoñepyrûva’ekue Guarani ñembo’e Sâo Paulo-pe) ha Derlis Sandoval Troche. Avei oñembo’e Argentina (Buenos Aires, Rosario, Entre Ríos, Ituzaingo, Itatî, Corrientes Capital, Bella Vista, Posadas, Garupa ha Jujuy), Estados Unidos (Washington DC), España (Barcelona) ha Italiaretâme (Bari Bari). Ára ha ára Guarani oñemombareteve ha okakuaave ko yvy ape ári jepémo ñane retâme Ministerio de Educación omboyke ñane Avañe’ême mbo’esyry mbohapyhágui, mitârusukuéra apytégui. Avañe’ẽ Guarani: peteĩ ñe’ẽ porã 13Ndopo ha'e-gwi “Itavy rei-ma Paulo” peje arã para'e xe-rehe. Aipo ramo itavy va'e-rami jepe xe taiko, Nhandejáry-pe katu xe amomba'egwasu aiko-vy. “Hi'arandu voi Paulo” peje arã para'e xe-rehe. Aipo ramo pejerovia porãve rãve hagwã Hesu-rehe, xe ae taiko xe arandu ramo. Avañe’ẽ Guarani: peteĩ ñe’ẽ porã: Táva ñe’ẽndy rehegua _ Vocabulário referente a Cidade He’iséva: Ñemokunu’ũ. Jehecharamo, ñemoñe’ẽ, jehavi’u. Tita oñemokunu’ũ ha oke che rupápe//Toño omokunu’ũ ijaraguara’y. Ha’arõ: Ñe’ẽtéva Puruharakuéra ko ñemohendáme he'i oikuaa oñe'ẽ $1 $2 ñe'ẽme Guaraní: [1] Hyãsiañe'ẽ → gn Avañe'ẽ: Mbaraka Avañe'ẽ: Panambi Upe aty guasúpe, Mbo'ehára David Galeano Olivera omombe'úkuri mba'e mba'épa ojejapo ñane retâme peteî tapicha omano jave, taha'e mitâra'y, mitârusu térâ kakuaáva. Oñe'êkuri umi jepokuaa ha jerovia oîva mano jerére yma guive ko'áĝa peve. Mba'éichapa oñemonde ha oñembohyru omanóvape. Mba'éichapa oñeñotŷ ha mba'éichapa oiko ñembo'e hese. Avei imandu'ákuri angelíto purahéire. Mbo'ehára David Galeano Olivera oîmavoíkuri ambue aty guasúpe mano rehegua, oikova'ekue 2014-pe upe mbo'ehaovusupevoi. he'i. Upéixa voi hemimanda ypy nhande-vy gwarã mombe'u-vy. 4Ãy túvy kwéry-pe anhemonhe'ẽ-ta. Ani pehekoteta teĩ nde ra'y kwéry-pe, nde rajy kwéry-pe pembopoxy-vy. Pemongakwaa porã ae katu. Nhandejáry onhemonhe'ẽha-rami nhande-vy nhane mbo'eha-rami ave, penhemonhe'ẽ katu íxupe pembo'e-vy. Ko yvy tuichakuére Ko yvy tuichakuére Ñe'ẽ haipy reko Tembiasagua'u, mombe'urã, kuatia ñe'ẽ, kuatiahaipyre. Franz Kafka (Praga, Mburuvi Auteria-Hungyria, 3 jasypokõi ary 1883 – Kierling, Auteria, 3 jasypoteĩ ary 1924-pe) ha'e peteĩ haihára Hudío ohenói tetãvore Bohemia-pe ha ohai alemañañe'ẽme. Ojehechakuaa hembiapo iporãite opa yvóra ñe'ẽporãhaipyreme[1][2] ha hembiapóre oñe'ẽ ava iñapytu'ũ'ỹva, apytu'ũkuaaty ha tetekuaaty ava rekovére, túva ha sy iñemoñarenguéra apañuái, ava gua'u oikéva tembiasagua'u kyhyjépe ha heta mba'e ambuéva. Ohai mbohapy tembiasagua'u, Jehasarusu (Der Prozeß), Ógambarete (Das Schloß) ha Amérika (Amerika térã Der Verschollene), tembiasagua'u mbyky Ñemoambue (Die Verwandlung) ha heta mombe'urã mbyky.[3] Oheja avei hetaiterei kuatiañe'ẽ ha jehai omombe'úva mba'éichapa ha'e oikove.[4] Ijehaypy reko tee oñembojogua heta tembiapo arandupykuaatýva he'íva yvypóra oikove "oikove" hag̃ua. Oñeñe'ẽvo kafkia rehegua he'ise peteĩ mba'e ojejuhu ha'e hekopete'ỹ umíva mba'e ojejuhúva iñarandukakuérape. Hembiapokue sa'i osẽ kuatiápe oikove aja. Opavavéva nunga, hembiapokue ne'ĩra opa avei, osẽ kuatiápe Kafka irũ hérava Max Brod rupive, ndomoneĩva Kafka rembipota, haihára ombyaisemba hembiapokue imano rire. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 02:19, 14 jasypokõi 2015. Oñomoirũ jey tembiapópe Uruguái ndive. Karai Dr. Mólas López omano Paraguaýpe 1954 jave. Péicha 19 jasypoteĩ jave 1956-pe peteĩ decreto municipal péicha ojeguereko peteĩ avenida Paraguaýpe ogueraháva héra. Ha’ehína pe ojeherova’ekue Ex – Cañada Yvyra’y ombojoajúva avenida Aviadores del Chaco sureste gotyo pe avenida José Gervasio Artigas oĩva noroeste gotyo. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 00:37, 8 jasyapy 2013. Amoĩ guavirami’a che guaripólape ha hyãkuã porã. Aikuaaukase peẽme che remiandu, che rembikuaa, che py'apy. Kuehe aha�kuri heta tapich�pe, oĩva ha noĩriva �anendive pe mba'eichagua guaran�pa pe �amboheko peteĩva'er� ojepuru haĝua op�rupi. Ndaha'�i che rekore�gui, he'ih�cha Jos�, o�emongeteva'ekue Joan Moles ndive, kuehe. Re ñembo'e poriau jey, ty ra'e. Mba'e re voi o ñembo'eché ri ñö ty ra'e ? Avañe'ẽ: Ape Ko yvy tuichakuére KO YVY TUICHAKUÉRE KO YVY TUICHAKUÉRE ^ Térã: “peteĩ mbói ndetuichapa jepéva”. Nuevo Hampshire ha'e peteĩ tetãvore Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua. Tetã peteĩ reko Amérikagua Tetãvorekuéra Tetã peteĩ reko Amérikagua Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 13:53, 23 jasyteĩ 2018. Ñarukã (karaiñe'ẽ: Costilla) ha'e umi kangue pukúva ha karapã rysýi oĩva yvypóra ha mymba pujase'orekóva ipyti'a ykére. Ko'ã kangue aty oñangareko pyti'a ro'o, ñe'ã, py'a ha ñe'ãvevúi. Yvypóra oreko 12 ñarukãnguéra, jagua oreko 13 ha kavaju oreko 18 térã 19 ñarukãnguéra. Ati'y · Atukupe kangue rysýi · Káma (Kamapu'ã) · Pyti'a · Ñarukãnguéra · Tyeguy · Puru'ã Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 00:55, 17 jasyteĩ 2014. Ko tenda rehe oñemba’apóma hína 21.05.1997 guive. Ko guarani ñe’êryru iporâ ha tuichaitereíta hína oipytyvô hagua hekopeporâ oikotevêvape omohesakâ ko’â mokôi ñe’ê rehegua: guarani ha karaiñe’ê. Mombyryetéma piko ñai umi áragui oje’ehaguémi, ko ñane retâme, aipo guarani nañañe’êi va’erâha ombyaitahágui karaiñe’ê, aipo ñañe’êramo guaraníme ndikatumo’âiha ñañe’ê porâ karaiñe’ême. Che chesyñe’êmokôi ha kóva ko ahaívape hína ha’e upe ahayhuvéva. Jepevérâmo, che “mitâ Paraguay” che sy ha ru oñe’èmi oréve ógape guarani ha karaiñe’ême. Heta tetâ rehema aha guarani ñe’ê rupive, ha heta hendárupi gueteri aikundaháta ko ñe’è porâite rupive. Máva piko oimo’âta, ajépa, guarani ñe’ê ñanembokateha?! Oîramo ñe’êndy ndaipóriva ko ñe’êryrúpe, térâ remba’eporanduséramo ko tembiapo rehe, orerenói térâ ehaimínte oréve. Kóva peteî ñe’êryru’i, ha nderejuhúiramo ipype peteî ñe’ê reikuaaséva, orerenói térâ ehai oréve. Jeike ko tendápe reínte, ko’áæa. Avañe'ẽ: Mbyjajere Tonada a Juan Volviendo ~ Ñe'ẽ Porã He’iséva: Tembipuru pe, ikandu jováiva jahupi haçua. Ojejapo oñembojy haçua tembi’ukuéra ha opaicharei. Puruharakuéra ko ñemohendáme he'i oikuaa oñe'ẽ aragonés 451 _ _ ‎‡a Yvy akua Táva‏ Guarani opavave ojepy’apy tĩatĩkuérare, avei kypekuéra opa ohóvo Ko'ãga, che karretape araha mba'e repy, che syva ry'ái poty. Heñóima ko'ãga ñande apytépe mborayhu jekopyty uperõ oikovéne purahéi ava ñe'ê, ha oguéne chokokue y'uhéi. ñande rehéntema opa'ã Avañe'ẽ: Schleswig-Holstein Avañe'ẽ: Porãguerojera Arapokôi 28 jasyteî 2012, pyhareve, ATENEO ohojeýta hendapekuéra oguerahávo TEMBI'U ASAJEGUA chupekuéra. Jepiveguáicha, oiméramo oî oipytyvôséva upépe, ikatu ohenói ATENEO-pe: 021-520.276 ha omboguapy héra umi omba’apótava apytépe. Mokôi mba’énte rojerurejey upe árape: py’arory ha mborayhu Ava Guaraníme ĝuarâ Emoñe’ê umi jehaipyre kóva mboyvegua, ko’âvape: Omombe’u Ko jueves 25 Guarani Ñe’ê árape oikota teî aty tuichapajepéva ojehapejokohaguäicha ko mba’e. Jepiveguáicha, heta tapicha ijatýta ko’â mokôi amandaje guasúpe oñomongeta haĝua ñane Avañe’êre: mba’eichaitépa oîhina ñane retâ, Mercosur ha yvóra tuichakue javeve, mba’éichapa oñemba’apo hesehápe, mba’épa tekotevê ojejapo oñemombareteve haĝua, mba’e mba’épa ojejapohína oñemoherakuâ haĝua ñanduti ha marandumyasâiharakuéra rupi. Mbeguekatúpe, ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI ombojoaju ohóvo heta tapichápe ko tembiapo guasu rapykuéri. He’ivoíningo pe ñe’ênga: joaju ñanemombarete. Karai Carrizosa omomba’eguasu opaite mba’e ojejapóva ñe’ênguéra rehe ha ome’ê iñe’ê oñeha’âtaha ojuhu peteî tape porâ Ñe’ênguéra Léi oñemoneî hagua. Avei hesakâ porâ chupe tekotevêha oñembo’e, ñepyrûrâme, mitâ ha mitârusukuérape iñe’ê’ypýpe ha upéi mbeguekatúpe ikatupyry hagua avei hikuái iñe’ê mokôiháme. 8. Mba'éichapa mbo'ehára Davi, che irû Kalo ha maymave. Che añemboki Katu he'íva rehe, iporâne ñañe'ê karai Ministro ndive. Ojapohína mokôi jasy rupi che tova'atâguirei añe'ê chupe guaraníre peteî atyhápe, ha upérô ropyta ñambosako'ívo hendive peteî ñemongeta jere guarani ñe'ê rehegua. Oguahêma ára ñañe'êvo hendive, ha'e nañanerenoimo'âi. Jajerurékatu peteî ñemongeta hendive ha hembiapo irûnguéra ndive ha ñañemongeta. Vy’apópe oikókuri pe amandaje tuichaitéva ijatyhaguépe heta tapicha Argentina, Brasil ha Paraguaypegua. Upépe opavavévante ohecharamo ha omomba’eguasu ñane Ñe’ê Guaraníme ha upehaguére ojerure hikuái Guaranígui oiko hagua Mercosur ñe’ê teete. Amandajépe oñehesa’ÿijókuri heta mba’e ojejapómava Guaraníre ha upéicha avei umi mba’e tekotevêva ojejapo hese oñakârapu’âvévo ko yvy ape ári. Karai Guasu: rojerure ndéve reñangareko ha remombarete haĝua Guarani rekovére. Naiporâieteniko pe ñane Avañe’ê ñemboyke. Hetaiteve niko oî ñane retâme oñe’êva Guaraníme ha umívape tekotevê ñahekombo’e iñe’ê teépe. Ñane retâ noñakârapu’âmo’âi Guarani’ŷre. Jaipotáramo peteî Paraguay pyahu ha iñarandúva jaipurumanteva’erâ ñane Avañe’ê opaite hendápe ha opaite mba’épe. Karai Guasu: Guarani ñe’ê oikotevê nderehe. Aipórô, mbo’ehára, temimbo’e ha Guarani rayhuhára ijatýta upe távape oñomongetávo hikuái ñane ñe’ê Guarani, ñane ñe’êkôi, ñe’ênguéra léi ha marandu myasâiharakuérare. Jahechaháicha Guarani ñe’ê oike okê ojejurupe’ahápe. Opaichagua mba’apohára aty oîva ñane retâme ohecharamo ha omba’eguasu ñane Avañe’ême ha upeichahápe ome’ê hikuái pa’û Guarani oñemyasâi ha ojekuaaporâve hagua. Ore Remiandu Ñe'ẽ - Vikipetã Ore Remiandu Ñe'ẽ 1 Ñe'ẽnondegua 2 Ñe'ẽmboyvegua 17 ÑE’Ẽ YVOTY Ha'e hina peteĩ tembiapo tuichapajepéva oreve ġuarã, heñóiva va'ekue mbo'epy Conversación y Redacción Guarani III oĩva hina Mbo'esyry Guarani Ñe'ẽte Mbo'ekuaahararã ryepýpe. Upéicha mayma temimbo´e oĩva ko mbo’epýpe oñeamindu’u ha ohai Ñe´ẽpoty, oñandukahápe imborayhu. Avei ko tembiapo rupive ha´ekuéra ohechaukáse ikatutaha ñamba´apo Guarani ñe'ẽ rupive, ha heta pe ñambo´éva mbo´ehaokuérarupi hesakã porãve mayma temmimbo´ekuérape ġuarã Guarani ñe´ẽme. Hi’ante ko mba’e pyahu oreve ġuarã nepytyvõ opa mba’épe. Ipahápe ikatu ja’e oĩha avei ko arandukápe, ta’ãngakuéra aty rehegua oikóva’ekue Táva San Miguel de Parana, Brasil retãme, joyke’ykuéra Ava Guarani Oco’y-pe oikóva ha Mbo’ehao guasu UNIAMERICA Táva Foz de Iguazu pegua. Guarani ñe’ẽ pyahu rupive ikatuta jajapo Paraguay retã pyahu. Péina osẽ ára resáre ko ñe’ẽpotyryru porãite hérava Ore Remiandu Ñe'ẽ, ijatyhápe heta ñe’ẽpoty Guaranime, ohaiva’ekue temimbo’ekuéra oñemoarandúva ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANIme, mbo’esyry irundyhápe, Guarani Ñe’ẽte Mbo’ekuaahararã, Táva Luque-pe. Ko tembiapo rupive ha’ekuéra ohechaukase opavavépe mba’éichapa ñamba’apokuaa ñane ñe’ẽ Guaraníre, ndajarekói jave tembipuru ñambo’e porã haġua. Jaikuaaháicha 1994 guive ñane avañe’ẽ oike tekombo’épe ha péicha rupi ojepuru oñembo’e hag̃ua mitã ha mitãrusukuérape, ñane retã tuichakue javeve. Ore Remiandu Ñe'ẽ apohare niko Guarani Mbo'ehára meméma, oñembojajeýva ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANIme oñembokatupyryvévo ñane ñe’ẽ teetépe. Ha’ekuéra, mbo’ehára hekópe, oikuaa porã heta jey ndaiporiha aranduka jaipurukuaáva Guarani ñembo’épe ha upehaguére tekotevẽha, peteĩteĩ ha ñandejehegui, ñamoheñói ha jajapo ñane rembipururã. Upévare, ha’ekuéra oipurúvo pe ñe’ẽnga tujaite he’íva “joaju ñanemombarete”, oñomoĩ ojoykére ha ondyry hese. Ha’ekuéra: temimbo’ekuéra mbo’esyry irundyhapegua, Táva Luque-gua ha’ehína umi Guarani ñe’ẽ myasãihára pyahu, umi oñeha’ãva -ko tembiapo rupive: Ore Remiandu Ñe'ẽ- omomba’eguasu ha omombareteve ñane ñe’ẽ, ñande reko ha ñane retã jahayhuetéva. Jahechávo ha ñamomorãvo ãichagua tembiapo, ja’ekuaa avei Guarani reko oñembopyahujeyha. Añetehápe, ñamoñe’ẽ jave ñe’ẽpoty pyahu, ko’áġagua, osẽva tapicha pyahu apytu’ũgui, vaicháku ha’ekuéra omoirũ mbareteha Emiliano R. Fernández, Félix Fernández, Julio Correa umíva rembiapokue. Umi tapicha katupyry oñeha’ãhaguéicha ymave, ko’áġa -ko’ã mbo’ehára- oñeha’ã avei hembiapokuéra rupive ohupi yvate yvateve ñane ñe’ẽ Guaraníme. 'Ore Remiandu Ñe'ẽme pejuhukuaa opaichagua ñe’ẽpoty: mborayhu, vy’a, vy’a’ỹ, tekoha, mitã, kuña ha kuimba’e rehegua. Peteĩteĩ ombohasákuri kuatiáre hemiandu ñe’ẽ, ha ojoajupávo hembiapokuéra, osẽ ko mba’e porãite hérava Ore Remiandu Ñe'ẽ. ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI rérape amoġuahẽ Ore Remiandu Ñe'ẽ apoharépe, heta vy’apavẽ ha akóinteke -hembiapo potĩ, hembiapo porã ha hembiapo katupyry rupive- toñeha’ã hikuái ojapovévo ãichagua aranduka, omombaretevéva ñande Guarani reko. Che pojopy mbarete opa tapicha ojapova’ekue vy’apópe ha kyre’yme ko ñe’epotykuéra ha peicha ja’echa ikatuha jajapo tembiapo neporãva temimbo’ekuéra ndive. Ko arandukápe jajuhúta opaichagua ñe’ẽpoty taha’e vy’arã, pukarã, ñahesa’ỹijova’erã, ha ñanembohetia’eva’erã upevare tekotevẽ ñamoñe’ẽ vy’apópe ikatu haguáicha ñaguenohẽ chugui opaicha temiandu. Che añua mbarete ha che pojopy temimboe’kuéra ha mbo’ekuaahárape ġuarã. Mbo’ekuaahára Luis Lugo Medina, Sambyhyhára Táva Luquegua Ñañe mbosarairãmo ñande rekoharehe Ñande Ñanguaiva’ekue Ñande je’ymante ñaipohanova’erã Ha ojehecharamo je’y jajapova’ekue Maymáva aipota pe jehesarekomi sapy’aite ñande rekoha tuicha mba’e mba’éichapa oñembosarái imitãvejeýva oġuahẽvo ára porãite. Ñaipytyvókena ñande retepe ñambopyahujey ani pya’eterei ñande tuja ha ñande cha’i ñande ã ñambohokyva’erã avei ko chupe ġuarã ahai ko ñe’ẽpoty iporã opa mba’e. Peva ha’e che mbo’ehára Kane’õ reikuaa’ỹva Marõ oĩmiviva ko arapýpe Ha’epaite va’ekue ojapo Upévare ha’e tuichaiteha Tupã rembiapo Kóva ko ñe’ẽ poty Kóva ko ñe’ẽpoty Jepémo ñemihápemi. ame’ẽ ndéve aguyje che sy porã yvoty Iporãiteva’erã ipukuverõ Ára ha ára ha’e che pytyvõ opa mba’epe osẽ porã haġua cheve ára ha ára. ojogua umi anguja’ípe ha upévare amoñe’ẽ ko ñe’ẽpoty porãite che ñe’ã mbytetépe nde rehe. Yvoty, porãite Mitã, mitã’i Oúma temimbo’ekuéra hi’ánte nde juru aipyte Ndaikuaái mba’épa ajapóta ndaikuaái araka’épa amanota mborayhu ha vy’ápe aiko hag̃ua Guarani che retã ñe’ẽ oveve ápe ha pépe ko’ã mba’e porãita aĩchagua mba’e porã peteĩ karia’y marangatu Mba’éichapa iporã ome’ẽ haguére chéve peteĩ mitã’i iporãitéva Mitãnguéra omombáy, mbo’ehaópe oho hag̃ua Mbo’eharakuéra katupyry katuete iporãva osẽva’erã Mitãnguéra pende pópe oĩ hesekuéra rehehápe napenekangýiva’erã ojupe peñomombarete va’erã Peẽ mbo’eharakuéra ko’ẽtĩ jave mandi’o ñambojy hag̃ua pende ru kokuépe ohova’erã irambosaġua jajapova’erã maravẽ ndoikói, mba’e sa’ýpa eguereko Yvoty porãite Ñandejára rembiapokue. Nde rekove hory ha ipotĩ Ha´e che sy porãite!!! Nde reikuaaiva ñaña ha py´atyai Ndaiporichene ko yvy ape ári Ombohory ñane ñe’ã Oparupi ovy´a joa Ape oĩ heta mba’e pene mba’erã. Cedro, guatambú omboverãva’erã, Ára ha ára nde ykere ahasa Iporãitereigui nde yvoty Sa’yju ha morotĩ Nde yvoty porãite osẽmi, Nda ha’éi chévente rembovy’áva heta mba’e porã ñakyrã oreve opurahéi, Oġuahẽma Tupasy Caacupe ára Aha jepi pe tenda yvy porãitépe Ndaipóri va’erã, ambue mba’e Ajeverõ péicha oñe’ẽ ñemi ka’aguy porã umi guyrakuéra Tetã Paraguáipe ka’aguy opytáva Tupã Ñandejára ojapova’ekue Ko’ẽtĩ oġuahẽvo oguerohory Guyraita ñe’ẽ che ñe’ã omokyrỹi Mborayhu ha vy’a upépe heñói Kuña hekoviave’yva’erã chéve Ome’ẽ peteĩ arami chéve Ko’áġa ġuarã ndajahechavẽima Nde syry sarakípe hakuéte jave. nde ára ko’ẽme Pyharevove mitãnguéra osẽ osẽ sapy’a Vito kañyhágui Oiko sapy’a peteĩ karai vosa ohokuévo jaguakuéra oñarõmba hese mitãnguéra osẽ oñembosarái. Oguahẽvo nde ára Ne ñe’ẽ ahendu rupi Hi’ãnte ahepyme’ẽ ndéve Ome’ẽva imembykuérape Pyhare ha ára reñeha’ãva Hi’ãnte chéve ohendu ára ha ára iñangatáva ame’ẽ chupe aguyje Po’a ha tesãi tome’ẽ chupe. péicha ha’etevaichavoi aĩva Hesãkãvo ko’ẽtĩ ha nde ári isaraki Ombovy’a ñande rekove Ha’eténte ombopyahúva opavave tekove Iporãvéva po’a Reguerekóva ore rehe. Guyra’i porãite Che retã oguerekóva Mitã ñande rekove sã Mitã ome’ẽ ñandeve py’a rory Mitã rehe’ỹ ndaikatúi jaiko Mitã ome’ẽ ñandéve Ame’ẽ jave chupe opa mba’e Peteĩ yvoty pyahu Ombosa’ýva ko’ẽtĩ Néike mitãnguéra jaha mbo’ehaópe Ko yvy ári roĩva romaña yvate táva che reñói hague ndéve ġuarã purahéi ha oguahe javerõ San Rafael ára guyrakuéra purahéi hi’aġuívo ko’ẽmba ambyaty ndéve ġuarã nerokẽme taipoty ñe’ẽ iporãvéva ndéve ġuarãite ñembyasy ha vy’ápe ñaime oñondive Mandu’ápe oĩgui ko angirũ ára ndéve oġuahẽ ko che pojopy nde apére ku ko’ẽ Ndéve ġuarã che ñe’ẽ Ára yvoty oguahẽvo guyrakuéra opurahéipa ha mayma tajykuéra agotyo pegotyo ipotypa mba’éichapa che akãhata Peteĩ angirũ che rekovepe ára ha pyhare. ore rejava mba’e mbyasýpe Ko’áġa ramo ġuarã tuichamievo Ára ha ára ahechavove jopói porãite. Táva paraguaýpe oĩ óga yvate ha tuichava ani ñembota oimera’ẽva mba’yrumýi pya’e ñemoperõva’erã oĩ mba’e renda guasu opa rupi rejuhúta heta imbokóva ndaipóri oñeme’ẽreiva Hi’ánte chéve apay mitãnguéra tokirirĩ ha tokeke avei nde juru pytã ha’ete mbyja ndéve ġuarã Ko che purahéipe ha’éta ndéve moõpa oime nderayhúva’erã asapukái, aturuñe’ẽ ha’ekuéra oiko porã juru ñe’ẽ rupive Che mbo’ehára porãite Ko ñe’ẽ poty porãite Emoporãmbáva che retã Ñane retã purahéi Ahechárõ jasy ahecha ipype nde rova nde ha’e che yvoty, rembovy’áva che ko’ẽ kuña porã resa para. Che rapichakuéra oñembosako’íma Ka’u, tyg̃uatã, jerovia, Peteĩ hendápe imbaretejoa. Ñembyahýi, sogue, tyre’ỹ, Rejepokuaa porãite, à mba’e oĩ raka’e, che ykére... Tupã oñemboja ha he’i Upeicha oguahẽ mborayhu añetete Ta’angakuéra - Aty Guasu oikova’ekue Brasil retãme Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 18:44, 22 jasypateĩ 2015. Soy ~ Ñe'ẽ Porã Ña Kande imembýpe he'i cherehe. Opa mba'erãicha upe pyharépe Anohẽhague pya'e herakuã. Tajurupe'a che karameğua, tanohẽ ichugui ñe'ẽ papapy Reikuaa hağua mávapa ha'e Ku Pira Retã mandu'ahaite: mbyry'ái jave, piro'y raity. Ñemohenda:Ñe'ẽpapára Hyãsiagua - Vikipetã Ñemohenda:Ñe'ẽpapára Hyãsiagua gnwiki Ñemohenda:Tembiasagua'u ta'angambyrýgui Avañe'ẽ: Aravo'i Eiffel Óga tuicha (hyãsiañe'ẽ: Tour Eiffel, /tuʀ ɛfɛl/) ha'e peteĩ óga tuicha ambopyitagui XIX arapa'ũgui, oĩ Champ de Mars, Parĩpe, ha'e peteĩ ta'ãnga'ita jogapopapyre Gustave Eiffelgui. Ha'e óga tuicha yvateve Parĩpe, oreko 324 metro yavatekuegui. Omboty'oakue 31 jasyapy 1889-pe. Oporomboekovia Hyãsia yvórape. Oreko mbohapy yvy atãkuera. Ta'ãnga'ita Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 14:56, 20 jasypakõi 2015. OÑEMOHERAKUà HA OÑEMOMORà GUARANI ARAPOKÕINDY PARAGUÁI HA YVY APE TUICHAKUÉPE _ Curso de Lengua Guaraní Online - Liternauta.org OÑEMOHERAKUà HA OÑEMOMORà GUARANI ARAPOKÕINDY PARAGUÁI HA YVY APE TUICHAKUÉPE Tapicha Paraguaigua oikóva Argentina, España, México, Brasil ha Estados Unidos retãme ojoaju avei guarani arapokõindy ñemomorã guasu “ROHAYHU CHE ÑE’Ê. Una semana en Lengua Guarnaí”, oroguatáva Paraguái Ñe’ênguéra Sãmbyhyha. Centro Paraguayo Residentes-gua oîva Comodoro Rivadavia, Argentina retãme omomorã avei guarani ára heta hendáicha, pumbyry rupive hamba’e oñemyasãi ñomongeta ha ñombohovake guarani rehe. Upéichante avei Campus Universitario San Pablo Estado pegua-pe, Brasil retãme ojereroguata ñomongeta hérava: “Guarani´-Uma Língua Majoritária” ha oî kuri upépe temimbo’e Letras pegua. Ha upéicha avei oñemomorã guarani ñe’ê España, México ha Estados Unidos-pe. Kuehe arapo ka’arúpe oñepyrû oñehekombo’e guaraníme pohanoharakuéra Facultad de Medicina Universidad Nacional de Asunción (UNA) guáva, ha Paraguái Ñe’ênguéra Sãmbyhyha osê oñe’ê guarani rehe heta temimoîmby rupi. Omotenonde ko tembiapo Mbo’ehára, Mbo’erekokuaahára Mario R. Bogado V. Ñe’êryru Ñe’êtekuaa Mombe’upy Mombe’ugua’u Mombe’urâ Moñe’êrâ Guaraníme Mymbakuéra Ñe’ênga Ñe’êpoty Ñoha’ânga Ñorairô Guasu Opáichagua Português-pe Purahéi Reducciones Ta’angaryrýi Tekohasapyre Tembiasagua’u Tembiasakue Tendarerakuaa Avañe’ẽ Guarani: peteĩ ñe’ẽ porã: Ñakyrã ha Tahýi Arahaku aja Ñakyrã opurahéi ha Tahýi upe aja ombyaty hembi’urã. Avañe’ẽ Guarani: peteĩ ñe’ẽ porã: Ñe’ẽpoty rysýi joja - Rimas de Gustavo Becquer Ko yvy tuichakuére Ñamboʼevaʼerã tapichápe Ñandejáragui. “Tapeho aipo ramo opa tetã rupi ha pejapo chupe kuéra che remimboʼe ramo. [...] ha pemboʼe chupe kuéra ojapopa hag̃ua opa umi mbaʼe aheja vaekue peẽme.” (Mateo 28:19, 20.) Ko yvy tuichakuére Oĩ ko Elovakia Europape tetã. Ñe'ẽ: elovakiañe'ẽ. Ko’ä ñe’ë ha’ekuéra ohenduka mante voi. Umi tahachi noñembojaguasúi voi hesekuéra, aóra niko upéicha avei ni ñati’ü ojuka haguä ndoguerovái chuguikuéra hesa; hesa pirï jave añoite ikatu ndohechái chupekuéra. Peteï asaje oportiju rire hikuái, otongeami jave oporandu Kalaíto: Romotuka’ë mbohapy ava ndahekoverosäiva ha okañy chuguikuéra kuarahy. Hëë ha moköi tahachi, upe aja okañyva’ekue, oñekytïgua’u ombotavypotávo huvichápe, ha omboja avei ore rehe. Oñakäitykäity Kalaíto ha opyta itïndy. Upérö ou chupe iñakäme iñe’ëngue: “Upépe nda’ipóri oñembohorýva che rehe. Nda’ipóri he’íva chéve “Kalaíto Pombéro” ni “Mykurë Punga”. Añehenói che réra tee rupi, ha upévantema voi tuichá chemoakärapu’ä. Umíva ko tuicha mba’e. He’ise ko hína pe nde rapicha nembojoja ijehe, pe… avave nande’apo’íri”. Ko’äva ko’ä ñe’ë ohenduka ramo guare ikakuaa’irunguekuérape niko ñemo’äva’ekue chupe ku enterovetépe ohovapetéva, opytava’ekue otï ichugui hikuái. Ohekýi peteï kapi’i rovykä ha oñehäikutu. Imandu’a imitärö, hetaite ohasa asy, oikómi toryjárö, opa ohasáva oñembohory hese, ha ku oñemyrö mante ikangýguianga oime ramo tukumbo po’ípe oinupäva ikorasö. Ko’ágä ojepy’amongeta: …Tuichaite mba’e nipo ra’e ko ñande rekokue, ñande rapykuere, ha avei ra’e ñande ypykue. Péina ágä antende porä. Ñande reko ha ñande rekove nipo hatä ojoaju ra’e umívare. Umíva ha’e ñande rapo ha ñane máta. Ñande nipo ra’e hakangue rei. Umívare ta niko pe huguái ky’áva ijepoyhu ha iperéva rovake ndaikatúi ja’e “tapere”. Ndareíri he’i Losánto Agilar: “Kuimba’e ikaria’y haguä ndohejaiva’erä hekokue oiko avave jurúpe”. Hasýpe hesakä chéve péva. Kuarahy oñapymi ohóvo ára rapópe. Arai imo’äha sa’yju-pytä. Ynambukagua oñombohovái hapykuerekuerakue gotyo. Loríto arai ohojoáma okévo ka’aguy guasúpe, mombyry. Kalaíto ha iñirünguéra ojupi ohóvo táva guasúpe. Ohasa oga’i jekutumimi pa’ü rupi, umi mboriahu rekohápe. Mitä pirumimi ijao chaláiva, y rerojahápe, opytu’ugua’u omañapotávo hesekuéra ohasávo. Huguäitïhakuéra katu oñembotavy katuete ndosaludaséigui chupekuéra; nemo’ä voi “animal” ndive ojoasáva. Mba’éguitepa avei anichéne ko tahachi opyrü pyrüva oúvo ipyta rehe kuéra, ha mboka ijurukuapegua reheve oja ojáva oúvo humby rehe kuéra. Oguapy hikuái yvyra poguasu ári oñomongeta. Chopombe oiko oturuñe’ë ijere rehe kuéra. Jasy ára ru’äitégui oñohë hembipe ñu ha ka’aguy ru’äre. Vakakuéra oñenojoa oñamindu’u ha tetëu ijayvu yvype ro’ysäme. “Nde kausaiténte che rohejáta. Redehpresiáre che volunta. Kómo rrekuérdo péina ahejáta. Kóva ko vérso nemba’erä. Mombyryetégui ajuva’ekue. Mombyryeténte taha jey. Ha topyta pe nde rekove. Ótrro jyva ári ta’ipoty”. Ani che ra’y remuña; ohoséguinte oho upe kuña –. Nika osë chupekuéra kyse ipópe. – Moö gotyo pa oho – oporandu. Ta’upéicha jepe ra’e. Perálta-kuéra rehe nda’ipóri oñembohoryva’erä – he’i Nika ha havë tapére. Ára neporäva iko’ë. Tajy oïhaguéicha oñemonde yvotýpe. Opa ñanamimi oïva ipotypa avei. Ñu ha ka’aguy hovyürei kapi’ipe ha yvyra rokýgui. Mombyry ojekuaa yvyty hovy asy, ha’ete ku nde pópe repintava’ekue. Kuarahy ojajái osëvo, hakuvy asy pe hata pe nde pirére ojávo. Mba’épa ndererumi Pa’i. Mba’éiko oimemi nde juháguio. Che rekoháre oime ramo jepe mba’e ivaíva, hetave vy’a ha joayhu. Ñandejára ko ipokatu; ndohejái ta’yrakuéra ho’a Satana ñuhäme, ha oime ramo ho’áva, onohë jey katuete. Aju niko aína pe mitäkaria’ymi ojereru rei va’ekue rechávo, ha oime aru kuatia karai Xue oguerukáva isuperiórpe, “Eulogio Miranda” manonguére ojehaíva ohóvo. Hi’ä ko peikuaami upe karia’ýpe ojukahague un tal “Nicacio Peralta” ha’eñoite; avavépe oñepytyvöuka’ÿre. Upéicha he’ihína upe kuatiápe mba’e rechaharekuéra, mbohapy karai ijapu’ÿva márö. Ajevérö niko, ko mitä poriahu rerekóva ápe mba’eve vera ivaíva anga ndojapói. Tekotevë japoi chugui. Ndaha’éi che ha’ehaguére. Mba’e rechaharekuéra he’ihaguére katu. Kalaíto opa opoposa’i vy’águi. Oñe’ë ha’eñorei: – Aréma voi niko che resa sysýi ha ange pyhare ahecha porä che képe che paíno rymba jagua tuja – opensa – Ymaitéma vaicha piko chéve ajuhague ha do mése ramo ko nde. Oiméne che sy anga ojepy’apy che rehe. Che rymba kure imembýmaneraka’e. Ñañemitÿhaitéma… pe che kokue… namopotïjepéi. Ha rei vera chereru hikuái… itekaka… ko’ä tapicha; eguatána, che ake’aína, oho chemombáy ha chereru vochinchehápe chejagarraröguáicha. Upéva la ambyasyvéva. Arúko ndéve heta ñe’ë. Nde sy nemomaitei ha nderovasa. Nde kakuaa irünguéra avei oruka ndéve memória ha pojopy; nderechaga’u joa hikuái. Piko; ha mba’épa oï ipyahumíva. Upéicha che ra’y, ha opaite mba’e rechaharekuéra avei. Ha Ñandejára mba’ére oheja oiko ko’ä mba’e. Tuichaite mba’e upe eréva ne mitä. Tupaópe amombe’úta, tove tojekuaa; upéicharö ñande rapichakuéra Mbatovípe ha opaite henda rupi ikatu ojoayhuve ha ombo’yke teko vai. Che sýpente ndaipotái remombe’u Pa’i. Mba’e piko péva –he’i Kalaíto osëvo upégui– che jarýi maléta entéro oikuaase hikuái ha noporandúi mba’éichapa omano Ulo. Asëmbotaiteko’aína péicharö. Upéicha ramo nde, árupi guaräntema. Oñemondo jey arrotýpe are omba’apo. Upéi peteï ko’ëme ojehupi kamiónpe heta mitärusu apytépe. Oñemondo kuartel-pe, Paraguaýpe. Ha’éangako ipypégui ndohóiva’ekue, ndovalemo’äi he’iva’ekue hese hikuái ha opoi jey chugui, ha piko ko’ágä… Losánto oho karai Lekéchope oterere ha ña Tani omba’emombe’u chupe. Oikuaa Nika oñe’ëhague karai Soláno ndive, ndoikuáinte avave he’ípara’e chupe upe ñomongetakue. Oje’e jeko avei pérupi Ulo ouhague mbohapy iñirü reheve, oñemotie’ÿ haguäicha voi, ha oúnte hague oka’u tuichave ha voive Ulógui umíva, ha upévagui opaite oikova’erä oikopa ha’ekuéra ohetü’ÿre. Ko’ä ñe’ë rehe Kalaíto nopenáimi. Ndaha’éimi vaicha chupe mba’eve. Ágä ae ohechakuaa ndavyroreíri hague. Ndoikuaaporäi ñembyasýpa téräpa techaga’u pe oñandúva. Oikotevë isýre. Upéicharö jepe nda’ijái chupe oguapývo hi’äho, ojepy’amongeta ha oñemomandu’a hekoháre. Hapichakuéra ijayvu, oñombojaru mante ha huvichakuéra katu ipy’aragë; pya’éke tojejapo ojejapótava; topyryrÿike ava ra’y; hatä hatä oñe’ë, osapukái, ha mbyky oporonupä haguä. Nahániri. Ndachéiko. Oñembojánteko che rehe. He’ëpy. Upéva oje’éva voínte. Emombe’u katu oréve mba’éichapa rejapo. Upéva ipuku – he’i Kalaíto – ko’ágä aháta akuarumi ha upéi amombe’úta peëme. Aremi rire ojalea porä Kalaíto, ha iñirünguéra avei; hova pytängymi joaitéma hikuái. Oñepyrü oje’exersita mboka ipópe. Ohayhuete niko Kalaíto pe mboka oñeme’ëva chupe; pya’e voi oikuaapa mba’éichapa ñamopotï ha jaiporu; mante rei ohavi’ü, omosÿi asy, ombovera, ohayhúgui opa oheréi. Peteï pyhareve ou oñemoñe’ë chupekuéra mburuvicha. Heta oñe’ë porä. Omombe’u mba’e apohápa ha’ekuéra; mba’eräpa oï upépe; mba’épa he’ise tetä; mba’érepa jahayhuva’erä; mba’éichapa ñadefendeva’erä, ha ipahávo he’i: “Ñane ramói ha ñande rukuéra, Lopere ha Chakore rapekuére jaguatáta. Tekotevë ramo ñamano, ñamanóta ñane retäre. Kóva karia’y renda. Ipy’ajúva nda’ijái ko’ápe. Ñane retä ipy’aguasúvapente ohenói ha péina peime peë, pende rehe ojeroviágui”. Upe rire ipy’a piro’ymi. Ohechakuaámane katu tuichaite mba’eha pe kuatia ñemoñe’ë. “Eguatána” – he’i ipy’apýpe –. “Opa ereséva reipyso pe kuatiáre ha rerahauka. Oguähëvo ijararäme, péva ojuru’o, oipyso, ha ndete reñe’ëröguáicha omba’emombe’u pe kuatia. Aikuaasemínte che mba’érepa ndojejapói guaraníme pe kuatiañe’ë; oime poku ndaikatúi, ha aikuaase avei mba’éicharöpa che mba’evete nambohyrúi pe ehkuélape, aleegua’umiva’ekue niko ha ipahápe cheresaraipa jey, ha ñaikotevë nipo ra’e”. Äva rehe imandu’ávo upe ka’aruete iñangata jey; oñandu iñe’äpýpe vy’a’ÿ ojetypeka, ha oñapymívo kuarahy ára rapópe ohendu vaicha chupe hasë ramo urutáu. Karai Carlos Antonio Ramirez ko’aĝaite oikohína táva Salta, Argentina retâme ha upépe oguereko peteî ñe’ê’asâi hérava “Rincón Guarani”, osêva puhoe 107.3 “Latinoamérica” rupive. Salta y ijere rupi oiko heta ñane retâygua ohendúva hembiapo ha peichahápe omomba’eguasúva ñane Avañe’ê ha ñane retâ reko teete. ha upére ha'e anga namanói Mbo’ehára Margarita Escobar de Morel niko are guivéma ojesareko tekombo’ére ha upeichahápe ohaíma heta mba’e ha avei ohendukáma hemiandu tekombo’e rehegua heta atýpe, ñane retâ ha ambue tetâme. Ko arandukápe jajuhukua opaichagua marandu ñanepytyvôkuaáva ñane rembiapópe ha omohesakâva heta mba’e heta jey hypy’ûva térâ nañaikûmbyporâiva. Rome’ê ore jehechakuaa ha ore vy’apavê Mbo’ehára Margarita Escobar de Morel onohêre ko aranduka porâite ikatuhápe jajuhu opaichagua marandu tekombo’e ha mbo’ehaovusukuéra rehegua. Péicha ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI omombarete Guarani ñe’ê rekove ñane retâ ha ambue tetâ rupi. Jaha jahahápe jajuhukuaa heta mbo’ehára, mbo’ekuaahára, mbo’erekokuaahára ha tembikuaajára ojepytasombaretéva ñane Avañe’ê rehehápe ha omoañetéva ATENEO ñe’êporavopyre he’íva “ñamba’apóke oñondivepa Guarani ñe’êre ikatuhaĝuáicha ko’ê ko’êre ojekuaaporâve, ojehayhuve, ojepuruporâve ha taitenondeve ñane retâme”. Tembikuaajára Paublino Carlos Ferreira Quiñónez ha AKAygua ijatýkuri omomba’eguasúvo tembiapo omotenondéva hikuái Guarani rayhupápe ha ñane Avañe’ê rekove mombaretevévo. a- Ko aty oñeha’ãta ombohape ñe’ẽ rembiapo rehegua, tojejapo jekupytýpe, ñe’ẽasa ha he’iséva. ã- AKA oĩta techaukárõ ha oipysyrõta umi oĩva ko atýpe rembiapo, ha’eva’erã ayvurekokuaahára, ñe’ẽasahára térã myesakãhára Guarani ñe’ẽmegua ha opa mbo’esyry heseguáva. ch- Ko aty oñeha’ãta ojoaju ambue aty ndive, taha’e tetãpoguygua térã hekosãsóva, ñane retã ha tetãmbueguáva avei, hembiapo ñeipysyrõvo. e- Omba’apóta avei katupyry pavẽre, mbo’esyry hesegua ikatuhápe ayvurekokuaahára, ñe’ẽasahára ha myesakãhára rembiapo ñemboguata ñembokatupyry ha ñemyasãi rupive, taha’e amandaje, ñombyaty, tembiapo ñemyasãi ha ambue mbo’esyry heseguáva. g- Ñe’ẽasa ha ñemyesakã rembiapo rehegua oikuaaukáta opavavépe ñe’ẽ ñemyasãi rupi. ğ- Ombohapéta ñomomarandu peteĩteĩ, kuatiañe’ẽ, ñanduti, pumbyry térã ambue, AKAguáva ndive, ojoapytépe tembiapo rehegua ñemboguatarã. h- Ayvurekokuaahára, ñe’ẽasahára ha myesakãhára rembiapo ñemyasãi. peteĩ y rembeʼýpe. mitã po'i pirumi. Ha, peteĩ karai, oñomongeta ñepyrũ. osẽ imaĩna he'i: José Asunción Flores niko heñoiva'ekue Chacarita-pe, peteĩ barrio mboriahumi Paraguaýpe oĩva, Ysyry Paraguáipe jaguejykuévo 27 jasypoapy jave 1904-pe. Omanova'ekue Buenos Aires-pe, 16 jasypo jave 1972-pe). Purahéi apohára paraguaigua herakuã guasúva niko ha'e. Ha'e voi ojapo ñepyrũva'ekue peteĩ purahéi pyahu género musical, hérava guarania, ko'ágã ojekuaáva opa rupi yvy tuichakue. Heñoiva'ekue Paraguaýpe 27 jasypoapy jave 1904-pe, Chacarita-pe, mboriahueta renda, "Punta Carapá", Paraguái-pe. Isy herava'ekue María Magdalena Flores, ao jejohéipe ojehekámiva'ekue ha'e, ha itúva katu Juan Volta, mbaraka mbopuhava'ekue ha'e. Imitãme omba'apova'ekue cartonero ha sapatu mboveraharamo, oipytyvõ haguã isýpe omoguãhẽvo hógape virumi. Flores, ha'ete voi omombe'u, música rapére oipykúi ñepyrũ ramo guare, oñemonambi hague omonda haguére mbujape pehẽnguemi parroquia San Roque jerérupi. Upéva apóre ho'ava'ekue ka'irãime, ha okastiga haguã chupe hikuái, oñemondo chupe Banda de Música de la Policía de la Capital-pe oikuaa haguã pumbasy. Upéramo oguerereko'akue 11 ro’y. Upépe oñepyrũva'ekue oñemoarandu compositor Félix Fernández ha sãmbyhyhára Salvador Déntice ndive. 1932-pe oñepyrũva'ekue ojapo ypy purahéi. Hembiapo ypyva'ekue peteĩ polka paraguái kyre’ỹ hérava "Manuel Gondra", ipaíno upéva, ha upe rire ojupitáva Paraguaí rendota ramo. 1925-pe, heta omyatyrõ rire peteĩ Paraguái pumbasy tuja hérava Maerãpa reikuaase, oñepyrũ omba'apo peteĩ purahéi pyahúre, ombohérava Guarania. Hembiapo ypyva'ekue Jejui. Ko género pyahu rupi ohekava'ekue ha'e ombojoajúvo paraguaiguakuérape purahéi rupi. Upe riréma Flores oñe’ẽvo hembiapo pyahu rehe he'iva'ekue: Guarania niko che tavaygua mba’e, ojejapova'ekue chupekuéra guarã, ha ha'ekueraite voi ojapova'ekue. José Asunción Flores[1] 1928-pe ojojuhu ñe’ẽpapára gua’i Manuel Ortiz Guerrero ndive, ha oipyaha rire hikuái mokõi tembiapo, ojapo mohapy guarani nepoãva: India, Cerro Corá ha Panambí Verá. 1932-pe oike Paraguái ejército ha oho Chaco-pe oñorãirõ haguã hetã rehe. Oñorãirõ upépe peteĩ kuruguasu tuicháva ñembokapúpe Boquerón-pe, Capitán Luis Vallejos poguýpe oĩva.[2] Cháco-pe opa rire ñorairõ, Flores oho Buenos Aires-pe, oikóre heta apañuái política rehegua Paraguáipe. Oiko aja upépe ipuraheikuéra oñemyasãi Paraguái tuichakue javeve, ha opavavénte omomorãiterei pe Guarania, ohechaukáva Flores iñapytu'ũ porãha. 1944-pe purahéi India, iñe’ẽpoy peteĩha ohaiva'ekue Rigoberto Fontao Meza ha upe rire pe ojepurahéiva ko’ága Ortíz Guerrero rembiapokuéra ojapyhy Paraguái Rekuái “tetã purahéi” ramo. Buenos Aires-pe avei Flores omba’apo música clásica rehe ha oipyaha pakõi sinfonías.[3] NE RENDÁPE AJU niko añetehápe hína maymáva Paraguái-gua purahéi tuichavéva. Manuel Ortiz Guerrero ha José Asunción Flores rembiapokue hína péva, Ortiz Guerrero ha ojapova'ekue hikái Iluminada Arias, kuña gua'i neporãvape guarã. Ko purahéi oñehendu ypy'akue peteĩ serenata opa vaiva'ekue hápe. Pe kuña oñemomorãva túva ipochyeterei, ha osẽ ojapi pe opurahéivape, hérava Barboza. Upéva ho'a ha upepete omano. Upéicha rupi ningo Flore, pe purahéi pahápe, ombojoapy hese peteĩ purahéi ñemano rehegua, ha ave peteĩ jerure "Santa María" oñehendúva ahy'ojoyvýpe sinfonía-pe ojepurahéivo. Ko'ãva mokõi ñe'ẽ –ojejapoháicha Paraguáipe oñembohovake hagua mba'embyasy ha pochy- he'iva'ekue Flores ojehu rire upe mba'e vaiete. che katu ha'eva cada ka'aru nde rehe apensáro ikatuva'erã nipo cheichugui añembuesarai. Ku clavel potýicha ne porãitéva re pukavymíro Yvoty nga'uhína ko che rekove, Iporãiterei rupi ipuraheikuéra ha tuicha oipytyvõ rupi paraguái purahéipe ha arandukuaápe, oñeme’ẽ Flores-pe Orden Nacional al Mérito 1949-pe. Ága katu Flores ndojapyhýi pe jehechakuaa oñeme’ẽva chupe ohendukahávo iñangekói mitãrusu Mariano Roque alonso jekukakuére, ha péicha opu’ã tetã tekuái rehe. Pévare oguereko chupe "Tetã pogyrõramo" tekuái oĩramo Alfredo Stroessner ha’eva’ekue Paraguái Sãmbyhyhára 1954 guive (1989 peve), upévare Flores-pe ndojehejavéi oiko Paraguáipe. Ha péicha oñemosẽ hetãgui, ha ndojehejavéi chupe oike hasy rire jepe (hasy mal de Chagas), ohecha hagua heta ha hogayguakuérape omano mboyve. Ipuraheikue Guaranias añoite ojeheja oñembopu pukoekuéra rupi. Flores amono 1972-me Buenos Aires-pe (Elvio Romero ñe’ẽsyry Flores manohápe Panteón SADAIC-pe.[5] 1991, ndaiporivéi rire Stroessner-ma, Flores ojevyjey Paraguáipe, ha hetekue oputu’u okarusu oraba héra ha iñangiru Manuel Ortiz Guerrero réra, táva Paraguaýpe. Oñepyrũvol s. XXI Flores-pe ojereko purahéi apoha ikatupyryvéva ha tapicha hatã hyapuva’ekue Paraguái purahépe ramo. ↑ Ojejavo kerayvoty ha purahéigui, Paraguái Purahéi. Ñe'ẽpapára Paraguáigua Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 22:16, 1 jasyrundy 2018. Tupi ha guarani ñe'ẽ es:Lenguas tupí-guaraní Tupi ñe'ẽ es:Lenguas tupí Eusebio Ayala - 4 jasypoteĩ Avañe'ẽ: Tekopy tee ojehechakuaa'ỹva Yvypóra reko pegua Pe ñeha’âru’â (concurso) ojejapova'ekue Universidad Nacional de Asunción ryepýpe niko irundyháma ha ombyatýkuri heta temimbo’épe ouva’ekue ohechaukávo mba’eichaitépa ikatupyry hikuái ñe’êsyrýpe. Jaikuaaháicha, sa’i oî ñane retâme tapicha -kuimba'e térâ kuña- ikatupyrýva ñe’ê purukuaápe ha ñe'ê puru porâme. Pe ñeha’âru’â rupive ojehechakuaákuri añetehápe oîha mitârusu oñeha’âva oipuru ñe’ê hendaite ha hekopete. Heta tapicha oĝuahêkuri upe pyhare omomaiteívo Mbo'ehára Lino Trinidad Sanabria-pe hi'arambotýpe ha avei omomba'eguasúvo umi mbohapy tembiapo pyahu onohêva ára resáre, peteîva hína aranduka hérava MOMBE'UPY MBYKY ATY ha upéicha avei mokôi CD (peteîva oguerekóva purahéi ha ambuéva katu oguerekóvañe'êpoty). Jaikuaaháicha, Mbo'ehára Lino Trinidad Sanabria niko heta arandukáma ohai, umíva apytépe oî ñe'êryru, ñe'êtekuaa, ñe'êpoty, mombe'upy ha hetaiteve ambue mba'e rehegua. Upe pyharépe, ojehechaukákuri hekovekue ha hembiapokue opavavénte ohecharamova'ekue. Upéicha avei ojehecha jeroky ha oñehenduka purahéi ha'éva hembiapokue. Avañe'ẽ: Mba'yruguata Ko yvy tuichakuére ha péicha ñande Rúpe ñahaʼanga, Ko yvy tuichakuére Ko yvy tuichakuére Ko atýpe oñehesa’ŷijókuri umi mba’e tekotevêva ojejapo Ñe’ênguéra Léi ojepurúma haĝua ñane retâme. Avei oñemomba’eguasúkuri pe tembiapo ojejapova’ekue oñondivepa 2010 pukukue javeve, jekupyty ha py’arorýpe. Upe joaju oñembopyahujeýkuri ko atýpe ha upévare ojejapóta, tenonderâite, peteî aty guasu oñemomorâvo Ñe’ênguéra Léi ñemboaje. Upépe oikókuri peteî ñomongeta neporâmbajepéva, oñemyesakâhaguépe heta mba’e Ñe’ênguéra Léi rehegua: mba’éichapa heñói ko léi, ma’erâpa, mba’éichapa ojepurúta, araka’eguivépa, mávapa omotenondéta, mba’épa hembiaporâ ha heta ambue mba’e. VY'A GUASU ÑANE ÑE'ÊNGUÉRARE: FESTIVAL NACIONAL E ... Ko kuñakarai ikatupyrýva Guarani ñe’ême he’íkuri oîha heta tapicha oñembojávajepi hendápe -oikuaágui ha’e oñe’êha Avañe’ême- omba’eporandúvo umi mba’e hesakâ’ỹva chupekuéra rehe ha oîva Guarani ñe’ême. Avei omombe’u ha omomba’eguasúkuri mba’eichaitépa umi Boliviano hakate’ỹ opavave iñe’êteetére. Avañe'ẽ: Tagua Táva guasu: Villa Hayes Presidente Hayes ha'e tetãvore Paraguái retãmegua, oĩva mbyté ha kuarahy resẽ gotyo. Itavaguasu ha'ehína Villa Hayes. Ko departamento oñehenói péicha Presidente Estados Unidos rérape Rutherford B. Hayes, oimeva'ekue apañuãime limíte Paraguái ha Argentína oiko'õva tembipotápe Paraguái ha Argentina péva Guerra de la Triple Alianza rehe. 1 Distrito-kuéra 3 Táva guasu rembe'y 5 Yvyty ha yvy 7 Tekoha ha ñemitỹ 10 Tekombo'e ha Tesãi reheguáva 11 Oñe'ẽva ko'ã mba'ère Ko'ã àrape colonia, omotenondévo tuguy pochy te'ỹinguéra oikóva ko'ã tendáre, hasyeterei kuri ojepobla ko tenda. Mbovymi pueblo misione-pe oñemopyendàva ko'ã tendáre, oheja upe yvy hikuái, techapyrã ramo oime: Melodía, Timbo, Naáreranjay ha Remolino. Péicha ko'ã época independiente-pe, umi colono frances oñemopyenda ko tendáre orekóvo umi tavayguakuèra oiko ipype, ha ndahi'aréi hikuái, pèicha ko'ã gente opyta ha omopyenda pe ohenóiva "Villa Occidental". Oñembohéra Presidente Hayes, omohu'ãvo Guerra de la Triple Alianza, oguerohorývo Mburuvicha guasu EEUU-gua, Rutherford B. Hayes, oñemoñe'ẽva Paraguái rehe ikatu haguã opyta ko territorio-pe. Ary 1906, omotenondévo peteĩha división política Paraguáipe, oñemohenda ko'ã mokõi yvy renda, Oriental ha Occidental, kóva oñeipehe'ã comandancia militar oiméva Ministerio de Guerra ha Marina-pe. Ko'ãva àra oñemomba'eguasúva Tavaguasu Presidente Hayes-pe: 12 jasypoteĩ jave, ára oguahẽ hague Py'aguapy Cháko-pe; 29 jasyporundy, Boquerón oñemotenonde hague 12 jasypateĩ, kóva peteĩ àra omobomba'eguasúva Laudo Hayes. Ko'ã tendáre yvy oñemohenda mokõi yvýpe: kuarahy resẽ gotyo, depresión oriental orekóva depósito fluvial oĩhàpe yvy vevùi sa'i ha oĩ avei yvy salino ha solonetz fleico ha planosoles solodico ojeheróva ambue ñe'ẽme. Péicha ko'ã tendáre Presidente Hayes oñmoñapymíva y ojupívo péva henyh{e jave umi ysyry guasu, kóva Villa Hayes-pe, upe yvy ha'e pe ijyvatevéva. Kóva ha'e peteï ygaguasu Río Paraguáipe, péva Villa Hayes mirador guive Ko desvio orekóva Río Pilcomayo orekóva ha omoambuéva umi lugareño-pe, séka jave umi tendáre ha upévagui oï osẽva ha omoheñói migración jakare umi yvy he'õveha rupive, avei ojeipyso mba'asy mymbakuéra orekóva. Umi ka'avo, yvyramáta ha mymba mimi ojeguerokyhyje: ko'ãva timbo, samu´ũ, quebracho morotĩ ha pytã, karanda'y. Mymba apytépe oime: karpincho, jurumi, jakare, kure ka'aguy. Presidente Hayes omotenonde pete{iha tenda mymba me'ẽ ha ñemuñáme, ome'ẽva vaka ro'o, ha tenda mokõihápe oime kavaju ñemuña. Yvypóra oikóva ko'ã tendáre omba'apo agricultura-pe, mbohapýha tendápe oñemohenda péva sorgo ra'ỹime, ambue rubro mbytépe oime: mandyju ha takure'ẽ. Táva Villa Hayes ha Benjamín Aceval, oñemomba'e guasu takuare'ẽ rembiapópe. Tavusu Villa Hayes-pe oñemomba'apo Azucarera Censi ha Pirota. Oĩ aserradero, fabrica de cerámica ha acería-kuéra. ACEPAR, Aceros del Paraguay, tuichaiterei mba'e ko tendáre ha'éva peteĩ empresa siderúrgica tetãme, oime tavaguasu Villa Hayes, ko'ápe oñemba'apo varilla lisa péva estructura metálica, construcción, herrería artística, alambre ha palanquilla rehe, ojejapo avei cal agrícola ha oxigeno gaseoso tasyòpe guarã. Villa Hayes-pe, oime avei Astillero Chaco Paraguayo S.A,ko'ápe ojejapo umi barcaza karga kakuaa ha ipohýivape guarã, oñembohasa haguã combustible ha aceite vegetal-kuéra. Ko'ápe oĩ havõ ha cal Fabrica Villa Hayes, péicha peteĩ planta Esso ojeprocesa combustible ha lubricante-kuéra. Fábrica de lácteos "La Pradera" oime km 81 tape hũme. Puerto Falcón tenda ára ha ára oñembohasa mba'erepy ha peteĩ tenda turístico Argentina ndive. Ruta IX "Carlos Antonio López" térã "Transchaco", ohasáva río Paraguái,péva Puente Remanso rupive ha oguahẽ frontera boliviana peve, tuicha mba'e ojoajuhápe ko Departamento, ha ikatúva ojehàsa ára ha ára ko tavaguasúre. Tape XII "Vice Presidente Sánchez", ojeréva Río Pilcomayo, ndikatúi ojehasa porã ama jave. Hetaiterei ramal ojoajuhápe opa tendágui ko tavaguasúpe, orekóva apañuãi oky jave tapeva ha ysyrýgui ndikatúi oñeikundaha. Tetãvore Paraguái Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 04:21, 5 jasypakõi 2014. Vengali ñe'ẽ - Vikipetã Vengali ñe'ẽ Yvy henda oĩva: Vangyladẽ retã ha henondépe. Tetãnguéra: Vengali ñe'ẽ renda. Vengali ñe'ẽ hechaukarã. Vengali ñe'ẽ (bɛŋˈɡɔːli)[1] térã Vangla (bɑːŋlɑː, বাংলা Vangla baŋla) ha'e ku ñe'ẽ tee Vangyladẽ retãme, ñe'ẽ tee tenda oñeñe'ẽháme India retãme, Indoeuropa ñe'ẽ. Vengali ha'e tetã ñe'ẽ ha ñe'ẽ tee Vangyladẽ retãme, oñemboherahápe vangla. Ñe'ẽnguéra ypykuegua ndojehechakuaái tembiapoukapýpe. Vengali, orijañe'ẽ ha asames ndive, ha'e ñe'ẽnguéra oúva prákrito magahi-gui, Vúda ñe'ẽ. Kuatiañe'ẽ oĩva vengali ymaguarépe (iñarangéva ary 1000 ha 1400-rupi) oguerekóva ijapytépe purahéi Vúda-pe ha tántriko. Vengali agãguápe ojejapo heta ñe'ẽporãhaipyre ikatupyry ha iporãva. Vengali-pe, maratiñe'ẽme guáicha avei, ikatu jahechakuaa ojehe'aha hese heta hendápe sánskrito, ñe'ẽ India-gua ymaguaréva. Hákatu, hindi ñe'ẽ ha penyavi ñe'ẽ rehe ojehe'ave pérsañe'ẽ ha áraveñe'ẽ. Umi tenda oñeñe'ẽháme vengali jahechakuaa oguereko rupi hetaiterei tapichakuéra oikóva ipype. Umi 180.000.000 tapichakuéra oñe'ẽ tapiáva rire, oĩ avei amo 40.000.000 tapichakuéra oiporúva iñe'ẽ mokõiháramo. Pe ñe'ẽ ñemohenda ojehecha porãvéva ohechakuaa irundy aty oñemomba'e guasuvéva: radh, vanga, kamarupa ha varendra. Ñe'ẽnungakuéra radh-gui (ñemby-kuarahyreikegua) ojeiporuva'ekue ojejapo haguã vengali ãgagua, ojeiporúva India-pe ha Vangyladẽ-pe avei.[2] Wikimedia Commons oguereko ta'ãnga Vengali ñe'ẽ reheguaCommons. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 18:11, 1 jasykõi 2016. Luanda ha'e tavaguasu Angolagua. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 08:51, 1 jasypoapy 2018. Kuatiarogue ipyahúva: {{febrero}} '''15 jasykõi''' ha'e irundypa poteĩha ára arygua. == Arete == * == Tembiasa == * == Teñõi == * == Mano == * Ñemohenda:ára af:15 Februarie e gwarani: Mayma yvypóra ou ko yvy ári iñapytl'yre ha eteĩcha dignidad ha derecho jeguerekópe; ha ikatu rupi oikuaa añetéva ha añete'yva, iporãva ha ivaíva, tekotevẽ pehenguéicha oiko oñondivekuéra. Ko yvy tuichakuére “[Umi tetã] oĩ pytũmbýpe [ . . . ] ndoikuaaséigui Ñandejárape ha ipyʼahatã rupi hikuái.” (4:18, 19, NM.) “Anive pejeheʼa umi tembiapo ovaleʼỹvare mbaʼeverã ha oĩva pytũmbýpe.” (5:11, NM.) Ko yvy tuichakuére Ojeʼétava oñepyrũ hag̃ua pe rreunión (3 min. térã saʼive) "Máva ocontroláta chupekuéra?." 3. Ñane aramboha Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 06:57, 9 jasyporundy 2012. Mbyjausuveve herava avei Tataveve térã Jaguaveve ha'e umi yvágamba'e ojejapómava ita térã yrypy'a, ojereva kuarahy ha'e ikatu oĩ Kuiper Ku'asã-pe térã Oort Arai-pe. Ombojavo kuarahy rupi ohechaukavo peteĩ huguái guasu. Nha Trang táva tetã Vietnampe, tavaguasu Khanh Hoa tetãvore-pe. Avañe'ẽ: Jehesyha Heñói ha okakuaáva Mymbamimi ha'evéva Yvypóra, avakuéra Upe mba'e ojehúrô Aty ojokuaikuaáva Aty ojokuaikuaáva (karaiñe'ẽ: partido político) ha'e peteĩ tapicha ñembyaty omotenondéva mburuvicharã ha sãmbyhyhárarã opaite tapicha pegua, jekopytyjojápe, ha omyengovia tapicha kuéra ambuéva; umi tapicha oĩha ipype ohesareko joja, hekorã joja ha oime joja, ohupyty hag̃ua tekuái sãmbyhy térã ivore mante, ojapo hag̃ua umi mba'e ohesarekóva ha omoĩ hag̃ua hekorã.[1] Omohechauka mburuvicharã jeporavo hag̃ua, oñemohenda ha ojokuái tekorã.[2] Oiko va'erã amandajépe oipytyvõ hag̃ua ha omohenda hag̃ua tetã iporokuái, avano'õ rembipota ha viruremono'õ rembipota tetãme guarã. Opysyrõ tapicha kuéra tetãgua rembipota kuéra tetãme guarã, ojapo ha omohenda tekuái reko, ha ojokuái tekorãndýre.[3] Aty ojokuaikuaáva peteĩnte Ñembosaraipavẽ Arahakúpe 2016 Ñembosaraipavẽ Arahakúpe 2016 táva Rio de Janeiro-pe ha'ékuri jetepyso ñembyaty Ñembosaraipavẽ Arahakúpe 31ha ojejapo ára 5 jasypoapy guive 21 jasypoapy peve ary 2016-pe táva Rio de Janeiro, Pindoráma retãme. Umi ñembosarái kuéra ojapókuri Ñembosaraipavẽ Atykatuete Hetatetãgua (COI). Ñembosaraipavẽ peteĩ ojejapókuri Ñembyamérikape ha Pindoráma retãme. Ñembosaraipavẽ Arahakúpe Ñembosaraipavẽ Araro'ýpe Mitã Ñembosaraipavẽ Arahakúpe Mitã Ñembosaraipavẽ Araro'ýpe Avañe'ẽ: Ka'i Ko yvy tuichakuére Ñaaprende haguéicha kapítulo 23-pe, Adán ndojapói kuri Ñandejára heʼíva ha upévare oiko chugui pekadór. Adán ningo ñande túva ypykue ha ombohasa ñanderehe pe pekádo. Upévare ¿mbaʼépa nde ere ñaikotevẽha?... Ñaikotevẽ peteĩ túva pyahu, peteĩ kuimbaʼe perfékto oikóva ko yvy ape ári. ¿Mávapa ndéverõ g̃uarã upéva?... Jesús. La Biblia heʼi avei Jesús haʼeha ñande “Túva opa ára g̃uarã” (Isaías 9:6, 7, NM). Jesús ningo peteĩ kuimbaʼe perfékto vaʼekue, ha upévare ikatu oiko chugui ñande túva, Adán rekovia. Upéicharõ, opavave ikatu hína jaiporavo pe “segundo kuimbaʼe”, térã Jesúspe ñande tuvarã. Jaikuaaháicha, Jesús oreko avei Itúva, haʼéva hína Ñandejára Jehová. Ko yvy tuichakuére Ñe’ẽnga: ohechauka ipype mba’ekuaa oporombo’éva térã omombe'u ojejapova’erã térã oje'éva oñeporombopuka haĝua. - Kóva ndaha’éi che "rama" he’i ka’i oñasãingóramo "cable" rehe. - Kuarahy ha pirapire rehe ndaipóri yvypóra omaña aréva. - Nde, mitã nambi resakã, mboriahu "tortilla". - Haku mbeguakatu he’i, ñemihápe guari omboy’úva. Ñane Ñe´ẽ Guarani: Google Avañe´ẽ hesakuaitépe Ñane Ñe´ẽ Guarani: Kururu ha ju´i rehe ñañe´ẽ hína Ko yvy tuichakuére Ropyta sapyʼami upépe ha upéi rohóma Billie ha mokõi misionérandi Baurúpe (São Paulo). Ko siuda ningo oreko 50.000 avitánte, ha ore katu éntre cuátronte roime. Avañe'ẽ: Ingleñe'ẽ Káso Ñemombe’u ha Guarani Ñe’ê Jasy 2017 ñemohu’â. Coordinador: Prof. Cibar Esquivel A ñe mbo opa gui ñe'ëngá. Ñe’êkuaatyhára DMITRY GERASIMOV oĝuahêkuri ñane retâme ombojoapy haĝua hembikuaareka Guarani ñe’ê rehegua ha hi’aréta peteî jasy. Upe aja ha’e oikéta ñomongetápe Guarani ñe’ê mbo’ehára, tembikuaarekahára, temimbo’e ha ñe’êhára ndive ikatuhaĝuáicha omongakuaave umi mba’e oikotevêva. Ha’éngo ohesa’ŷijohína ara puru Guaraníme upéi omboapu’a haĝua ha omboguapy haĝua peteî tembiaporâpavême ombosako’ívahina ha ohechaukátava imbo’ehaovusúpe, Rusia retâme. Reikórô reñembo’e nereganái tembi’u, Avañe'ẽ: Hyãsiakuarepoti Mbo’ekuaahára ha Mbo’ehára pyahu ha omohu’âva mbo’esyry kuaa’ypy Táva José Domingo Ocampos-pe Asaje guive ka'aru pytû meve oñemotenondékuri PARAGUAY PURAHÉI JOYVY VY'AGUASU IRUNDYHA. Hetaiterei tapicha ijatýkuri Cofán-pe ohendu ha omomorâ haĝua umi puraheihára katupyryvévape ha are guive ojapóva purahéi joyvy ha avei umi oñepyrûramóvape. Miriam ha Eduardo ojehecharamoitereíkuri upe vy'aguasúpe. Ijatyva'ekue guive oñembo'y, ojepopete ha oñakâity chupekuéra omomorâvo mokôiveva rembiapo ñande purahei rayhupápe ñane retâme ha ambue tetâ rupi. ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI rérape rome'ê ore vy'apavê FIDEL CHAMORRO ZARZA ha MYRIAN SOLÍS-pe omotenondére ko vy'aguasu ha oñeha'âre hikuái, ára ha ára, omombareteve ñande purahéi, ñane ñe'ê Guarani ha ñanemba'etéva. Mombe´ugua´u Paraguáipegua Che cheréra Irene Segovia de Villamayor, ahai ko aranduka´i Teju Jagua rehegua jaikuaavemi haguâ guarani ñe´ê. Aguije Mbo´ehára Irene Cheréra Irene Segovia de Villamayor, che aiko Paraguáipe, che Paraguái opyta América del Sur mbytetépe,ahayhúgui che Retâ ha che Ñe´ê Guarani ahai ko aranduka´i...aguije Mbo´ehára Irene Cheréra Irene Segovia de Villamayor, che aiko Paraguáipe, ahai aranduka´i Ñe´êtemiandu rehegua Cheréra Irene Segovia de Villamayor, che aiko Paraguáipe, ahai aranduka´i guaraníme ahayhúgui che Retâ Paraguái ha che Ñe´ê Guarani avei...Aguije Cheréra Irene Segovia de Villamayor, aiko Paraguáipe, ahayhúgui che ñe´ê ame´ê che aravo ajapo haguâ ko´â aranduka´i oipuru haguâ avei che rapicha oikotevêva imbo´ehaópe avei, aguije Mbo´ehára Irene Cheréra Irene Segovia de Villamayor, che aiko Paraguáipe, ahai aranduka´i Jasykuéra rehegua ikatu haguáicha oipuru che remimbo´e ha mayma tapicha mbo´ehára ohayhúva añete ñane ñe´ê Guarani. Aguije Mbo´ehára Irene ... Cheréra Irene Segovia de Villamayor, che aiko Paraguáipe, ahai mbykymi che Retâ amombe´u haguâ oguerekoha heta mba´e porâita, aguije mbo´ehára Irene Mombe´upy Ka´a reñói Guarani língua linda: peteĩ ñe’ẽ porã: Ka'a - Erva-mate Tembiapo michĩ ipýpe ava oiko hag̃ua. Tembiapo ojejapóva yvypóra oiko hag̃ua ipype, yvyra jejapopy. He’iséva: Guyra guasu pyharekue oikóva ojere ogaháre. . KO YVY TUICHAKUÉRE Pyhare jave tavayguakuéra oime tuguy pochýpe Patraguay rehe, avenidas San Martín ha Mariscal López, poyvi paraguái ipópe ha ambue artículo ohechaukáva ha'ekuéraha. Oime ñembosakoípen "peteî noche de cine Cuevas-pe", ohecháta hikuái mba'éichapa omotenonde "magia finanza-pe", omombe'u periodista ABC Color-gua, Gladys Villalba. Itamby Yvy Gotyogua MBA'e... 1 João pe oexa uka pyre Apocalipse 'epy va'e oĩa João pe oexa uka pyre apocalipse 'epy va'e oĩa Kova'e ma Jesus Cristo araka'eve guarã oikuaa uka va'ekue. Ixupe Nhanderuete omboaxa va'ekue, guembiguai kamba ra'ãnga ñe'ẽ mboypýri Havõ ha'e hína mba'e ryjúi, jejapopyre mba'e kyrakuégui ojehe'áva álkali ha mba'e itaysýicha ambue rehe ha ojeporúva jejohéirã ha ñemopotĩrã. Ko'ãga yvypóra oipuru havõ ojejohéi hag̃ua, ojepohéi ha ojejovahéi hag̃ua avei, ikatu oipuru ojaojohéi térã omopotĩ oimeraẽ tembiporu ambuéva, ko'ãga avei yvypóra ojapo opaichagua havõ, oĩ upéva hatãva ha oĩ hykuéva avei. Ymaguare guive yvypóra ojapo havõ ombojoparávo kyrakue, tanimbu, ka'avokuéra térã mba'e ambuéva, oĩ va'ekue avei tapicha oipuru ñandyry. Tekotevẽ ojepohéi porã havõ reheve ojekaru mboyvemi térã ojejapo jave tembi'u, avei oñesẽ rire váñogui térã oñemopotĩ rire peteĩ mitã, havõ oipytyvõgui omosẽ hag̃ua oimeraẽ mba'e iky'áva, mba'e ijaréva ha mymbachu'ĩ oporombohasýva. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 20:19, 19 jasyteĩ 2018. 9 jasypoteĩ 1894 peve Juan Gualberto González ha’eva’ekue Paraguái Ruvicha oisãmbyhyva’ekue ko tetã 1890 guive 1894 peve. 2 Tetã sãmbyhy Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 09:38, 11 jasyapy 2016. Chicharõ (oúva ñe’ẽ castellano chicharrón-gui) Paraguái tembi’uhe apopy rehegua; ha jajuhu heta rehegua ko tembi’u. “Chicharõ trenzado” katu ha’ehína upe so’o ñembopukupyre kure ro’ógui apopyre. 3 Mba’éicha ojejapo 4 Ko’ãva ave iporã jaikuaa Ko kure ro’o oñembopuku ha ojeipoka oñembojy mboyve upévare oñembohéra “chicharõ trenzado” ko tembi’u kóicha ijapopyre. Mba’e mba’épa oguereko[jehaijey _ editar código] Ko “chicharõ trenzado” ojejapo haguã oñembopuku kure rye pire ro’o hérava España ñe’ẽme “matambre”, ojeipuru avei vacío, ha’éva upe so’o opytáva kure ha vaka pire ha icostilla apytépe, avei ikyrakué pella, juky ha naranjahái rykue. Ko tembi’u paraguái ojejapo kóicha: ojeipoka pe so’o pukupyre (ikatu ojejapo mbohapy, irundy terã po so’o puku) ha oñembojy japepópe opa peve ichuchu ikyrakue. Ojeipe’a ichugui pe ikyrakue ha pe iso’okue hembývape oñemoĩ upe naranjahái rykue ha avei juky. Kóva oñembojy jevy oreko sa’y pytãngy. Ko “chicharõ trenzado” ja’uheve mandi'o ndive (“manihot esculenta=manihot utilísima”, ka’avo euforbiácea-kuéra rehegua hapokue ja’uva ha ime’ẽva heta aramirõ ha’éva tembi’urã oguerekóva heta proteína”). Ko tembi’u ikatu ñañaongatu heta ára jave, upevarã katu jajaty va’erã avatiku’i ñembojy pyrépe. He’iháicha umi oñemoarandúva umi Paraguái tembiasakue reheguáre opavave umi tembi’u paraguái ogahárupi ojejapóva upe Guerra del Paraguay Triple Alianza (Argentina, Brasil y Uruguay, rehegua okó va’ekue umi ary 1864 ha1870) jave, heta he’e tembi’u imbate porãva, kóicha oiko upe ñorairõguasu rire ndahetavéi rupi ojehupyty tembi’ukuéra, ha umi ojejapóva guive katu ha’e ikatu haguãicha ko’a tembi’u ohupyty pukuve. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 19:10, 4 jasyporundy 2017. “Cambá Golondrina” ~ Ñe'ẽ Porã ….. mba'e mbyasýpe co'ë yey "Ha'ekuéra opyta kokuépe." Jepiveguáicha ojekuaave Chamacoco rérare. Oñemopehẽ mbohapy atýpe, Alfred Metraux ha Dra. Susnik hembiapo jetypeka he’iháichare. Ko kuñakarai omoherakuã Xorshio, Ebitoso ha Tomarxa haipy. Arysa ohasávape ojeikuaa irundy atýpe, herakuéra ojehaíva ambuehaichaite: Horío, Ogotoso, HeÍxo ha Tamaraho. Ko’áğa horio-kuéra ndojejuhuvéima, opyta Obotoso, Heixo ha Tomaraho-kuérante, ko’ãvagui oiko Bahía Negra, Puerto Diana ha Puerto Esperanza-pe. Tembiasakue rupi ojekuaa oĩha "Chamacoco iñañáva" ha’éva Tomaraho atýgui ha ojeíva ava ipire morotĩgui; ha "Chamacoco-kuéra imarangatúva" oñembojehe’áva tapichakuéra ja’émavandi. Kuñanguéra, jepivegua umi omono’õva, hembiapópe ğuarã oipuru peteĩ pála ojejapóva guayacán térã palo santo-gui. Oñongatu hağua umi mba’e omono’õva oipuru peteĩ voko ha’ekuéra voi ojapóva karaguata mátagui. Omymbajuka hağua oipuru arco ha flecha, ipohýi ha ituichakue iñambue heta jeýpe. Pirakutu ha’e upe mba’erepy itenondevéva Ishir apytepekuéra, oikógui hikuéi río rembe’ýpe. Iñepyrũ guive kuñanguéra oipuru peteĩ ao pehẽnguemi hakambýme ğuarã, oñapytĩva iku’áre, kuimba’ekuéra katu oiko opívonte. Oipuru peteĩ sapatu oñapytĩva ipýre peteĩ inimbo ojejapóva karaguata mátagui. Ymaguarépe oipurúva’ekue purpuk, peteĩ poncho-icha ojejapóva karaguatágui, noñekytĩri iñakãrague araka’eve ha oñapytĩ avei karaguata inimbo ndive, ojapóvo peteĩ trenza-icha. Mitãrusukuéra ojepokuaa oñeikytĩmbaiteha ityvyta ha hope’a, ha kuimba’ekuéra opavave, avei hañyka rague. Ndahogateéi, oñeñangareko yvyramatakuérandi, omoĩva hikuéi ogahojáramo. Itondete ko aty apytépe karai chamán ñangarekóva tapichakuéra ángare, umi hasýva térã noñeñanduporãivare. Tembiapojegua cerámica umi ñande ypykue rehegua ha’e tembipuru rehegua meme. Umi tembiapo apytépe ojehechave kambuchi ojeroja térã oñeñongatu hağua y, ha’égui upe mba’e ojehekavéva upe rupi. Kambuchikuéra ijapu’anunga, ijajúra mbyky ha ipo’i, ha ijyképe oguereko ojehupi hağua ikuáva ha oñembohasaha rupi cuerda karanda’ygui, péicha ikatu ojeroja porãve. Kuña rembiapo ha’e ko mba’e kambuchi rehegua, cuerda omoĩ isyváre ha kambuchi ijatukupépe. Ombojeguaka hağua, jepe nameméi, oipuru upévarã resina palo santo-gui, ha ojapo kyta’imimi. Ishir ha ambue aty Zamuco pehẽnguekuérava, Ayoreo, oguereko jepokuaa hypy’ũva ojekóva arte plumario rehe, ajurarã, sái, muñequera, yvyra guyra raguégui ijaguakáva, omoheñói sa’ykuéra Ishir, aty hérava Tomaraho, imandu’ávo yvy moheñói ha oiko vove jeroky ñembo’e ogueromandu’a. Ijapytepekuéra oĩ mombe’urã ha mombe’upy oñemono’õva Ishir-kuéragui, ha ojehecha oĩha jepokuaa he’ẽasýva ko atýpe. Ñepyrũrã oipe’a ojoehegui ýpe oikóva ha opoi ysyrýpe; upéi omoheñói opavave guyrakuérape morotĩ isa’yjoaitéva, mymbakuéra otyryrýva, irundy ha mokõi hetymávape. Upéima omoheñói ka’avokuéra, ysyry ha ojeikuaa hağua momỹi, yvytuaku, yvyturo’ysã ygápe ojehóvo. Upéi omoha’anga kuña ha kuimba’e tujúpe, ha’eva tavayguakuéra ypykue ha peteĩteĩme ome’ẽ iñe’ẽrã chuepekuéra. Péicha ojapo avei Ishir-pe, áğakatu iragẽgui ha’ekuéra osẽ naiñarandupái. Ambue mombe’upy oguerovia Osiazyr, oñe’ẽmondo guyrakuérape mba’éicha oikóta, ýpe, yvýpe ha ambue, ome’ẽ avei chupekuéra isaýrã, y ñemboja’o, yno’õ, ysyry, para ha mba’e, ambue mombe’upy oñe’ẽ Iguana ha Jakarégui, kuarahy ha jasy jere; yvytu ñemoheñói, ha hetave. KO YVY TUICHAKUÉRE Ñandejára voi oikuaauka ndéve héra, heʼívo: “Che hína Jehová. Péva haʼe che réra”. La Biblia ikatu ñepytyvõ redesidi porã hag̃ua. Ko yvy tuichakuére Avañe'ẽ: Ybytymi Jepiveguáicha, hetaiterei tapicha ijatýkuri upe ka’arúpe Guarani Rógape. Upépe ATENEO ome’êkuri kuatia’atâ umi omohu’âva’ekuépe iñemoarandu ko’â mbo’esyrýpe: 1)Guarani Ñe’ê Mbo’ekuaahararâ; 2)Guarani Ñe’ê ha Reko Mborekokuaahararâ; ha 3)Guarani ha Paraguay Avakuaaty Mbo’ekuaahararâ. Oñepyrûvo aty guasuete ojepurahéikuri Ñane Retâ Purahéi Guasu. Upéikatu, Tembikuaajára Federico González Escobar ohendukákuri ñe’êpoty hérava “Che kuâirû resa”, ohaiva’ekue Francisco Martín Barrios. Péva rire oikókuri kuatia’atâ ñeme’ê umi omohu’âva’ekuépe. Upéi, oñe’êkuri ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI Motenondehára Guasu, David Galeano Olivera ohecharamo ha omomba’eguasúvo Guarani ñe’ê ha reko ñane retâ ha ambue tetâ rupi ha ome’êkuri vy’apavê maymavépe. Avañe'ẽ: Tata Avañe'ẽ: Arapy Kuimba'e imba'epotáva Iñasâiva ápe ha pépe. Pirapire ho'upa, Jepiveguáicha, ha rombotývo 32 ary, romombareteve ore ñe'êporavopyre he'íva: “Ñamba'apóke oñondivepa Guarani ñe'êre ikatuhaĝuáicha ko'ê ko'êre ojekuaaporâve, ojehayhuve, ojepuruporâve ha taitenondeve ñane retâme” Avañe’ẽ Guarani: peteĩ ñe’ẽ porã Pe Ta'ỹinguepire'oha (karaiñe'ẽ: El cascanueces) - (Rrusiañe'ẽme: Щелкунчик) térã Pe Ta'ỹinguejokaha ha'e peteĩ mombe'urã añetegua'ỹ jerokypapyre (balletaicha) ñoha'angáme, oguerekova mokõi juhupyre ha mbohapy rendagua'u ojapova Piotr Ilich Chaikovski rehe, ary 1891-1892 gotyo. Pe Ta'ỹinguepire'oha ha'eve porupapyre Arareñóipe, hembiasare, omombe'u peteĩ ta'ỹinguepire'oha oikóva hembiasakue ijára herava Maria/Clara ndive, ko tembiasa ojuhu ta'ỹinguepire'oha ijára rógape, arareñóipe. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 16:25, 8 jasyapy 2013. Táva henda porã. Ottawa térã Otáua ha'e tetã Kanatã itavusu ha táva tenondegua ha tuichavéva irundyha opaite tetãgua. Opytáva ñemby gotyoete tetãvore Ontario-pe, ysyry Ottawa yhembe'ýpe, omopa'ũva tetãvore Ontario ha Québec. Opytáva haimete 400 km kuarahyresẽ gotyo táva Toronto-guive ha 200 km kuarahyreike gotyo táva Montreal-guive.[1] Ary 2011-pe, táva Ottawa oguereko 1.083.391 tavayguakuéra ipype. Oĩve ramo jepe ava kuéra oñe'ẽva ingyaterrañe'ẽ, oĩ avei heta ava kuéra oñe'ẽva hyãsiañe'ẽ (32,6%). Ha opa táva hembiapo iñe'ẽmokõime (ingyaterrañe'ẽme ha hyãsiañe'ẽme).[2] Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 17:50, 24 jasykõi 2014. Yvytyguasukuéra Henyhẽva Itágui - Vikipetã Yvytyguasukuéra Henyhẽva Itágui Yvytyguasukuéra Henyhẽ Itágui (ingleñe'ẽ: Rocky Mountains) ojeikuaa avei térare Rockies, ha'e peteĩ yvytyrysýi oĩva Yvateamérika kuarahyresẽme. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 23:06, 16 jasypoapy 2016. con lenguaje ava ñe’ẽ 6 they a'e, i ha'ekuéra Avañe'ẽ: Sa'yju ▪ Avañe'ẽ: Barack Obama Avañe'ẽ: Ypa'ũ Taiuã Avañe'ẽ : Tamanakuna Ko yvy tuichakuére 10, 11. Mbaʼérepa ñaneñeʼẽrenduse Jehovápe ára ha ára, ha mbaʼéichapa jajapovaʼerã upéva? Elinikañe'ẽ - Vikipetã Elinikañe'ẽ (Oñembohapejeýva Gyresiañe'ẽ) Tenda oñeñe'ẽha gyresiañe'ẽ, Gyresia retãme ha Chipre retã ypa'ũme. Umi mokõi ñepyrũrã ñamoĩkuaa peteĩme: Gyresiañe'ẽ ymaguare, ha umi mbohapy ipaha ambuépe: Gyresiañe'ẽ clásiko rire. Sa ro'y IV ñande ára mboyve guive , griégo arapýpe heñói heta jeikoha hérava koine,oñemopyrendáva átikore. Upe guive, ha haimete ko ára peve, oĩ peteĩ joavy ñe'ẽ jehairã, peteĩ oñemo'aguĩ ñe'ẽ ãgaguáre ha ambue ymaguarére. Ko'ãga katu, ára mbytepegua ha Gyresia oĩrõ túrko poguýpe ndojehupytýinte avei hai joja. Gyresia retã oñemoha'eño rire (1830), gyresiañe'ẽ oñemoñe'ẽpavẽ hetãme. Ha oñemongu'e jey ijehairã. Sa ro'y XIX-pe, arkaisánte (katharévussa) oñemoĩ jopara ojekuaávare (dimotiki), ojoguáva ndaha'éirõ jepe ñe'ẽ tuja. Ko saryty paháre, ñe'ẽpapára oipuru dimotiki, ha sa ro'y XX pukukue oike hatã táva ñe'ẽrõ.[1] Wikimedia Commons oguereko ta'ãnga Elinikañe'ẽ reheguaCommons. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 16:56, 16 jasypakõi 2016. Ta'angambyry mbohasáva - Vikipetã Ta'angambyry mbohasáva ha'e peteĩ óga mbohasáva ombohasa ta'angamỹi ha pu ta'angambyry hag̃ua. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 14:50, 8 jasyapy 2013. ha ha’e yvytúpe: "ndémante arapýpe reikuaa porãva . ¡mahípa!, jeýnte che akã ñembyasýpe oiko mandu’a. . Pohã che ñe’ãme ndaipóri arapýpe, reíma aguyguýva . che ãnga kyrỹire ojejakutúma Mandu’a kyse. omyasãi mbya pa’ũme iñe’ẽ poty jera, ohejava’ekue ñandéve hekovia ko arapýpe . "Poheja peẽmekuéra pe myasãivo che ñe’ẽ, taipoty pene ñe’ãme mborayhu potĩ pavẽ...". . Upete guive ha’ára pa’ikuéra arapýpe . ha omyasãi hapykuerépe Ñandejára Ñe’ẽngue. Nda’ipóri avaréicha ohayhúva yvypóra . Jahechava’erã upérõ hetaite mba’eiporãva . Pa’íkuéra omyenyhẽrõ Guarani ñane retã, Yvytu piro’y oipeju kangyete ko’ẽju oguahẽvo ha oikovéva guive yvy ári opaypa ha horyjoaite. Rasaite iporã ko’ẽju piro’y Guarani retãpýpe ha’ete pejave ho’ytáva vy’ápe ñande rekove. ü Esse professor fala bem guarani. Upe mbo’ehára oñe’ẽ porã guaraníme. Ruta a Ñemby Km. 3,5 Temimbo'e oñemoarandúva Táva Itápe Mbo'ehára, Mbo'ekuaahára ha Mbo'erekokuaahára pyahu 2012, Táva Areguapegua Mbo'ehára ikatupyryveva'ekue iñirûnguéra apytépe Avañe'ẽ: Tiveteñe'ẽ achegety Teju jagua heta ojogua Teju tui tuichava, ha oreko pokõi jagua akã. Kova ha'e Tau ha Kerana memby tuichavéva, térã ijypykue. Hete tuichágui ndaikatúi oipuru pe mbarete ha'e orekóva. Mombe'ugua'ukuéra guarani Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 23:19, 12 jasykõi 2016. 16 ára strit" Mongoraha Guasu Chinagua hérava avei Mongoraha Guasu (chinañe'ẽme: 長城) ha'e peteĩ mongoraha mbarete ymaguare ojejapóva China Tekoha Tetãme. Ojejapo oñangareko hag̃ua pe Mburuvi China pe Mburuvi Mongolia pegua. Oguereko amo 21.196,18 Km pukukuére ha ha'e ta'ãnga'ita herakuãvéva China Tekoha Tetãme. Ary 1987 guive, Mongoraha Guasu Chinagua ha'e niko peteĩ Tembiejakue Yvypóra rekogui ha ary 2007 guive ha'ehína peteĩva umi Pokõi tembiechapyrã pyahu yvóra ãgagua pegua mbytépe. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 19:48, 16 jasykõi 2016. Atardecer en San Ignacio ~ Ñe'ẽ Porã Oguahë rire umi visita, ohasa hikuái Palacio ryepýpe, ha upépe oñemongeta ha okaru hikuái vy’a reheve. Upéi oporandu hikuái Princésape ikatúpa ohechauka chupekuéra itavera ha imba’erepyeta, umi joya real iporävéva ha’e oguerekóva. Ha Rey rajy he’i ikatuha ohechauka chupekuéra. Upéi pe kuñakarai oho pya’e porä ikoty gotyo imba’erepy rekávo. Umi visita upe aja ombohasa iñakä rupi pe Princesa oguereha corona henyhëva hese itavera poräita, kuairüita diamante rehegua, cadena de plata anambusu, avei ambuéichagua mba’erepyeta. Nda’aréi rire ojevy pe Princesa ha ogueru hendive moköi mitä oñakaramáva ipóre, ha he’i chupekuéra kóicha: Añete ningo, heta tekove oï nomomba’éiva ha ndohayhúiva mitänguérape, che katu aikuaa máva ohayhúva chupekuéra añetehápe, ikorasö ruguaite guive, mitänguéra ovaleterei chupe çuarä. Ha’e ningo Jesucristo. La Biblia, Ñandejára ñe’ëme jajuhu peteï tembiasa ojehuva’ekue Jesús oikóramo guare ko yvy ape ári. Peteï jey tuvakuéra ha sykuéra ogueraha mitänguérape Jesús rendápe, oipotágui hikuái Jesús ohovasa chupekuéra. Oçuahë mboyve hikuái Jesús rendápe, oñehendu discipulokuéra ñe’ë pochy, he’ívo: Mitänguéra oñemondýi joa, ndahe’íri mba’evete avei hikuái. Jesús discipulokuéra voi ningo umi iñe’ë pohýiva chupekuéra. Ko tembiasa ndopái upépe, upéva chembovy’a. Jesús ohayhu ha omomba’e mitänguérape…ha ohendúvo umi ñe’ë pochy, Ha’ete voi oho mitänguéra rendápe. Jesús ohayhu mitänguérape, mitä’ikuérape ha mitäkuña’ikuérape. Ha’e oñemboja hendapekuéra, oikuaaségui chupekuéra ha oipotágui ojerovia hese. Ha upérö ouva’ekue… …iñarandúva ha ndooikuaáiva mba’eve. Mitänguéra araka’eve ndahesaraiva’ekue upe áragui, Jesús ohechaukáramo guare chupekuéra mborayhu ha kunu’u. Avei ohupi chupekuéra ijyva ári ha ohovasa peteïteïme. Upéva ombovy’a mitänguérape, hikuái omombe’u upéva maymávape. Ñemohenda:Tero (Avañe'ẽ) - Wiktionary Ñemohenda:Tero (Avañe'ẽ) He’iséva: Yvy perei oïha kapi’ipe ha ka’avo, mymba okaru ha oikoha. katu oï ipype yvyramáta pokãpokã ha kapi’ipe rovy’û. Avañe'ẽ: Tete pehẽngue Ko tendápe, rojapo kuaarenda hekosãsóva Wikipedia avañe'ẽme. Roha'arõ ha romba'apo peẽme rojapo mba'e avañe'ẽme, nahániri karaiñe'ẽme. 9Upéixa ramo aníke ere: “Xe kwerái-ma xe rembiapo porã porã ramo” ani ere upéa. Nhane rembiapo porã meme ramo nhande kaigwe e'ỹ reheve, nhande-vy gwarã ome'ẽtaha áry-py ome'ẽ va'erã nhande-vy Nhandejáry. Ko yvy tuichakuére Ko yvy tuichakuére Kuatiarogue ojoajúva "Ingleñe'ẽ" rehe - Vikipetã Kuatiarogue ojoajúva "Ingleñe'ẽ" rehe ← Ingleñe'ẽ Ko'ã kuatiarogue ojoaju Ingleñe'ẽ rehe: Amérika ñe'ẽnguéra tee ‎ (← joajukuéra _ editar) Indoeuropa ñe'ẽ ‎ (← joajukuéra _ editar) Ñembosaraipavẽ Atykatuete Hetatetãgua ‎ (← joajukuéra _ editar) Suasi ñe'ẽ ‎ (← joajukuéra _ editar) Jekopytyjoja Atena pegua ‎ (← joajukuéra _ editar) FIFA Tembiesarái Yvypavẽ Kuña rehegua 2015 ‎ (← joajukuéra _ editar) Isabel II Tavetã Joaju pegua ‎ (← joajukuéra _ editar) Táva Nueva York ‎ (← joajukuéra _ editar) Sãso Tetera'ãnga ‎ (← joajukuéra _ editar) Latinañe'ẽ achegety ‎ (← joajukuéra _ editar) Ñorairõ Malvina peguare ‎ (← joajukuéra _ editar) Ypa'ũnguéra Malvina ‎ (← joajukuéra _ editar) The Walking Dead (tekoha'ãngandy) ‎ (← joajukuéra _ editar) Yvy akua Táva ‎ (← joajukuéra _ editar) Hindi ñe'ẽ ‎ (← joajukuéra _ editar) Nepali ñe'ẽ ‎ (← joajukuéra _ editar) Kuarahyreike hembiapogua'u omopirĩva ‎ (← joajukuéra _ editar) Arandu (téra) ‎ (← joajukuéra _ editar) Mbo'ehaorusu Harvard ‎ (← joajukuéra _ editar) Suahíli ñe'ẽ ‎ (← joajukuéra _ editar) Kuatiarogue oñembosako'íva Avañe'ẽ: Berlin Ñembosaraipavẽ Arahakúpe 2000 - Vikipetã Ñembosaraipavẽ Arahakúpe 2000 Ñembosaraipavẽ Arahakúpe 2000 táva Sínei-pe ha'e jetepyso ñembyaty Ñembosaraipavẽ Arahakúpe 27ha ojejapóva ára 15 jasyporundy guive 1 jasypa peve ary 2000-pe, táva Sínei (Sidney), Auteralia retãme. Wikimedia Commons oguereko ta'ãnga Ñembosaraipavẽ Arahakúpe 2000 reheguaCommons. Ñembosaraipavẽ Arahakúpe Ñembosaraipavẽ Araro'ýpe Mitã Ñembosaraipavẽ Arahakúpe Mitã Ñembosaraipavẽ Araro'ýpe Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 03:09, 2 jasyapy 2014. mba'e jecuaa'eÿre, Ñe'ëy Ru Ete pavëngatú, Nde yvy py Ñamandu Py'a Guachu yvy jave re, - Tojeporeka, toñemohenda ha taisarambi opa rupi umi mba’e ombohapéva tetãygua ñomongeta oñondive. - Toñembohape avei ha toguahẽ hu´ãme tembiapo oipytyvõva teko joja ko ñande Paraguáipe. - Tojepy’amongeta pypukuve, toñemokyre’ỹ ha Hesuita kuéra rembiapo Paraguai retãme. Avañe’ẽ Guarani: peteĩ ñe’ẽ porã: Sopa paraguái - Sopa paraguaia (Oñembohapejeýva Urano ku'asãkuéra) Ko aty guasúpe ijaty heta mitâkaria’y ha mitâkuña, mbo’ehára ha momoranduhára oúva ñane retâ tuichakue javevégui, ohesa’ŷijóvo mba’eichaitépe oî marandumyasâihára rembiapo ñande apytépe, mba’épa noîporâi, mba’épa tekotevê oñemyatyrô ha mba’épa oî iporâmíva ikatúva oñemoherakuâve. Mbo’ehára Mauro Lugo Verón ha David Galeano Olivera omyesakâ hikuái heta mba’e ñane Avañe’ê ha ñane retâ ñe’êkôi rehegua. Mokôivéva oñehendukákuri Guarani ñe’ême ha upéicha avei ojapo hikuái umi mitârusukuéra ijatýva UNA-pe ohendu haĝua mokôivévape. Opavavénte ohechakuaa ha oñandu Guarani ha’eha ñande rapo teete ha tekotevêha momaranduharakuéra oipuruve hikuái ñane Avañe’ê hembiapópe. Py’arorýpe ijatýkuri heta tapicha Fausto Cultural korapýpe ohendu haĝua ñe’êpoty, káso ñemombe’u, ñoha’ânga ha purahéi ñanemba’éva. Haimete mbyte rupi, ojeity táva Paraguay ári yvytu vai ha ama ndetuichapajepéva ha upémarô ojehasákuri peteî koty guasúpe ha upépe oñembojoapýkuri pe vy’a guasu. Ijyképe, opavavete ojopy chupe opaichagua tembi’u he’ê ojejapóva ñane retâme. Péicha, ESCRITOR RÓGA ombojoapy hembiapo kyre’ŷ pópe. Jaikuaaháicha ko aty niko ipyahu he jepémo upéicha, heta mba’éva ojapo omombaretévo haihára rembiapo ha ñemoherakuâ ñane retâ tuichakue javeve. Ko kuatia rupive ATENEO ha Paraguayan Cultural Center inc. ojokupyty mbarete hikuái ha ome’ê hikuái iñe’ê omoîtaha ijati’y ogueroguata haĝua oñondive opaichagua tembiapo omombaretevétava mokôivéva aty rekove. Paraguayan Cultural Center Inc (ehesakutu ko’ápe: http://www.paraguayanculturalcenter.org/) heñóikuri Estados Unidos-pe omyasâi ha omoingovévo ñane retâ reko ha ñane ñe’ê Guarani opavave ñane retâygua -upépe oikóva- apytépe. Upeichahápe, ha’ekuéra ojapóma heta mba’e táva Washington DC-pe; péicha, omoñepyrûkuri peteî mbo’esyry Guarani ñe’ê rehegua ha avei ohechauka, atyguasuha rupi, ñane retâ purahéi, jeroky, ñe’êpoty ha ndahi’aréi onohêkuri peteî CD oguerekóva ñe’êpoty Guaraníme. ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI ome’ê ijehechakuaa, aguyje ha vy’apavê Paraguayan Cultural Center Inc-pe ojepytasóre ñane retâ reko ha ñane ñe’ê Guarani rayhupápe Estados Unidos-pe. Sady ha Teófilo Acosta niko oguereko hikuái peteî pukoe hérava ECOS DEL PARAGUAY (ehesakutu ko’ápe: http://www.ecosdelparaguay.com/) ára ha ára omyasàiva ñane retâ reko, purahéi, ñe’êpoty ha pe mba’e iporâvéva ha’éva ñane ñe’ê Guarani; avei, mokôive oisâmbyhy ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI rembiapo Táva Washington DC-pe. JEHECHAKUAA GUARANI ÑE'ÈME, CNC-PE O ñembo'e porä i va'e ita ra'ÿi o mbojaity. Avañe'ẽ: Nepal Karia’y Alvaro Rojas ogueru peteî marandu neporâva ATENEO-pe. Ha’e he’i ko ary 2013 guive pe kuatiahaipyre ha’ekuéra onohêvajepi ha hérava Revista Jurídica, osêtaha avei Guarani ñe’ême. Ha’ekuéra ohechakuaa ha omomba’eguasu ñane Avañe’ê ha’égui ñane retâygua ñe’ê ha ha’ekuéra -ñe’êngaraháicha- oipurutapiátava imba’apohápe. Kuñareko[1] niko peteĩ jokuaikuaa no'õ, temimo'ã ha avano'õ no'õ aty oguerekóva peteĩ tembipota ha'etéva: tojehupyty tekojoja jokuaikuaa, virumboja'okuaa ha avano'õ rehegua kuñanguérape g̃uarã [2][3] KO YVY TUICHAKUÉRE III su ary - Vikipetã Mbohapyha Su ary ñande ára, herava avei III su ary Kirito rire oñepyrũ ára 1 jasyteĩme ary 2001-pe ha opa ára 31 jasypakõime ary 3000-pe. 2006: Plutõ oñemoambuerendava mbyjajere michĩre, Mbyjajerety Kuarahy rehegua pegua. 2008: Oñepyrũ Viru javo'ói tuichave. (crisis económica) Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 17:31, 2 jasypoteĩ 2013. Ro'yrupa (karaiñe'ẽ: glaciar) ha'e peteĩ yrypy'a ape guasuete japopyre hyjúi yrypy'are ymaeteva ha mbareteva, ro'yrupa ijyrypy'a ha'e y heẽva ha porãva. Oĩkatuva renda yvatépe ha ro'yva, yvyty pa'ũme térã yvytyrysyipe. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 03:27, 6 jasypo 2013. ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI rérape rombohasa heta vy’apavê Carlos Hugo González-pe ko hembiapo pyahúre ha avei mbarete ojepytasóre ñanemba’etéva ha ñane Avañe’ê rayhupápe pe ha’e oikoha rupi. Péina ohecha ára resa ko tembiapo hérava “Che retâ porâite” ojapova’ekue karai katupyry Carlos Hugo González Meza ha ombyatyhápe umi hembihai, ñe’êpoty iporâporâvéva, osêva’ekue iñapytu’ûgui, omomorâvo ñane retâ, ñane retâygua, ñane retâ reko, ñane retâ rembiasa, ñane retâ remimbyasy, ñane retâ kerayvoty, ñane retâ akârapu’â… Ndaipóri niko mba’e iporâvéva pe ñande reko ha ñane Avañe’êgui. Mokôivévante ñanemokyrŷi, ñanembovy’a, ñanembopy’arory, ñanemboretia’e, ñanemombarete, ñanemoingove. Paraguayo/a ñande rekópe jaipuru ha jahayhu ñane ñe’ê. Ipype ñanerasê ha japuka. Hese’ŷ ndikatúi jaiko. Hese’ŷ ñande ndaha’éi Paraguayo/a. Hese’ŷ ñande ndaha’éi mba’eve. Ha Carlos Hugo González Meza oñandu pypuku upe mba’e ha upévare oipuru ñane Avañe’ê ombohasa haĝua ñandéve hembikuaa, hemiandu ha hembipota. Ambohasávo che vy’apavê Carlos Hugo-pe, ame’ê avei chupe che aguyje ohejáre ahai mbykymi ko che remiandu hesegua ha hembiapo “Che retâ porâite” rehegua. Avei ajerure ichupe ára ha ára ojepytaso haĝua, jepiveguáicha, ñane retâ, ñande reko ha ñane ñe’ê rayhupápe… Che apysa ohendúva ñe’ê pu rory Ko aty guasúpe Mbo’ehára Raúl Aguilera Méndez ha iñirûnguéra omombe’úkuri mba’e mba’épa ojapo hikuái, máva mávapa omba’apo ANEAES-pe, mboy pirapirépa ojepuru ha mba’épepa. Ijatyva’ekue ohechakuaa ko tembiapo ha upekuévo omoĝuahêkuri avei hikuái hembijerure ikatuhaĝuáicha mbo’ehaovusukuéra omba’apoporâve ha upeichahápe ohekombo’eporâve avei ñane retâyguápe. ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI rérape rome’ê avei jehechakuaa ANEAES motenondeharakuérape oñeha’âre ko’ê ko’êre omboguataporâve umi hembiapo. Steven Paul Jobs: heñói San Francisco, California, 24 jasykõi 1955-pe, ojiekuaave Steve Jobs-ramo, ñemukuaahára ha ipu’akapáva Informática reheguápe, avei ñembosaraikuéra estadounidense. Ha’e ambue ñopytyvõme omopyenda ha oisambyhy Apple Inc. ha pirapire hetave omoĩva The Walt Disney Company-pe. Omopyenda Apple ary 1976-me iñangirũ mitãrusugua ndive, hérava Steve Wozniak, hógape, oñeñongatuhápe mba’yrumỹi. Apple II omoherakuã chupe, ojekuaa opa rupiete, péicha osẽ Time rogue apereguápe ary 1981-me. Upérõ oguereko 26 ary ha hetáma ipirapire, osẽporã haguére bolsa ary ohasava’ekuépe. Oğuahẽ ary 1980 ha hendive ambue compañía ombohovakéva hembiapo ordenadores personales reheguápe, upéva avei ogueru apañuãi hembiapópe. Ha’e he’i oñembopyahuva’erãha: péicha ary 1984-pe onohẽ Macintosh 128K, ojeguereko primer ordenador personal-ramo oipurúva peteĩ interfaz puruhára rehegua (GUI) ha peteĩ ratón línea de comandos myengoviárõ. Apple, ha’e omopyendava’ekue, sambyhyhakuéra omoapañuãi chupe, oñemosẽ Apple Computer ary 1985-pe. Upémarõ Jobs ohepyme’ẽmba acciones oguerekóva, peteĩ oheja. Upe arýpe oñeme’ẽ chupe Medalla Nacional de Tecnología, ome’ẽva chupe Ronald Reagan. Ary 1997 ojevy jey Apple-pe, upérõ ohasa asýva, oguereko apañuãi pirapire rehegua, ha upépe opyta isambyhyhárarõ 24 jasyporundy 2011 peve. Ambue arahakúpe Apple oñemotenonde Exxon rehe, oguereko haguére hetave pirepire ko yvyapeári. Ary 1990-pe omoambue peteĩ empresa ojoguáva Lucasfilm-gui, ha ombopyahu ta’anga rehegua omyasãivo Toy Story. Ko mba’e omoĩ chupe tenondetépe Disney-pe, oguereko haguére hetave pirapire ha’eño. Ko ary omano haguépe ipirapire hetakue ohupyty 8.300 sua dolares ha omohenda chupe 110-pe umi hetave pirapire oguerekóva apytépe, omobe’uháicha kuatiapyre Forbes. Avei hembiapo ombojoapývo Apple-pe ombopyahu industria musical rehegua: onohẽ iPod ary 2001-me ha ary 2003-pe tienda online música ha iTunes rehegua, pokõi arýpe oñemu 10.000 sua purahéi ha oñemomba’e ha’eñoite música en línea rehe, ojehepyme’ẽva 0,99 dólar, purahéi oñemboguejýpe peteĩteĩ. Registro de patentes apytépe, Estados Unidos-yguápe, 317 patenetes oĩ Apple rérape. Guarani ñe’ẽasahára Pedro: "Aime Jesús-re juru´ápe. Ndaikatúi gueteri arovia. Cinco pan ha mokôi piráre omongaru 5000 kuimba´épe ha avei kuña ha mitâguérape.” Jesús o´interrumpi jepi hemimbo´ekuéra ñemongeta. Ha´e ndojupíi hendivekuéra ýrôkatu oho peteî ka´aguýpe o´ora. Hemimbo´ekuéra orrema oho ha´eñorei ohasahaguâicha pe lago. Peichaháinte ou peteî tormenta ha umi pirakutuhárakuera omboguejy velakuéra. Peteî silueta morotî oguata ohóo y ári pe lagope ha oho ha´ekuéra oîhaoty. Temimbo´ekuéra osapukái ñemondýigui. Ha katu ndaha´éi peteî póra… Iñe´êre oikuaa hikuái ha´eha Jesús. Pedro râevete oñe´ê chupe. Jesús: "Ejerovia cherehe. Eme´êmbaite chéve nekorasô, upéicharo opa mba´e osê porâmbáta." Avañe'ẽ: Paraguay Avañe'ẽ: Tare'ýi Ha’eha nde ára Papaha Rómapegua oñepyru va´ekue Império Rómapeguape. Ko papahagua rupi ojehechaukáva papahakuéra letra romapeguáicha. Ndaipori va´ekue techaukarã papaha "mba´eve" ("cero"). Tetã ñe'ẽ akã: En unión y libertad Tetã Amandaje Ára 9 jasypokõi rehegua, ary 1816 Argentina (teratee República Argentina, avañe'ẽme Tetã Argentina) tetã oĩva Yvyamérika yvýpe. Ijykére oĩ yvate gotyo Paraguái ha Volívia, yvatekuarahyresẽ gotyo Brasil, kuarahyreike ha ñemby gotyo Chile ha kuarahyresẽ gotyo Uruguái ha Paraguasu Atlántiko. Argentina tetã yvy oñemboja'o 23 Tetãmini (Provincia) ha peteĩ Táva Hekosãsóva (Autónomo) Buenos Aires, ha'eha itavusu. Ipukukue: 2.780.400 km²,[1] hyepýpe oiko 40.117.096 ava - he'i Instituto Nacional de Estadísticas y Censos (INDEC) jasypoteĩ 2010.[2] Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 16:40, 26 jasypoteĩ 2018. Tetã Paraguái (Guaraní) ñe'êryruñanerymba "Ha'e omohenda mymbakuéra iñemmýi rupi, ahániri katu tuichakue térâ michîngue rupi; omîmba oñondive umi mu'ûngu{era réra. Omombe'u avei mávapa ha'e umi mymba opámava ohóvo, ombyatývo peteî hendápe; ha peteînte jepe kuatipi ndaipóri ko arandukápe oguereko'y^va ñe'êndy mymba rehegua ha, omokyre'y^ve hagua imoñe'êhárape, oguereko avei heta umi kuaasereipy."(Lino Trinidad tg. 11) Homéro (gyresiañe'ẽ ymaguare: Ὅμηρος [hómɛːros], Hómēros) ha'e ojapóva Ilias ha pe Guatapukueta. Tojehechauka oñemoambue pyahúva 19:25 18 jasyapy 2018 guive Avañe’ẽ Guarani: peteĩ ñe’ẽ porã Avañe'ẽ : Arasa Imba'�nte �ame'ẽ chupe, he'i ome'ẽva kur�pe mbusia M�vaiko oimo'ãta, he'i imemby va�va Mba'e reimo'ã che, he'i mburuvicha rembireko Haku yvy h�na, he'i tatakua �rigui o�emo�e'ẽ va'ekue Ko'ãvako oikose voi, he'i aipo opyno mo'ã ha okaka va'ekue Ndaip�ri jahecha va'erã, he'i hetyma perõva Is�rio k�va, he'i itara'ang�pe omokyrỹi va'ekue A m� ke ivai iporãve, he'i tova ra'anga apoha Po'a �aroko'ẽnte, he'i viudo pyahu Pokatu ome'ëva cine, mba'e neporãvéva refugiokuéra rupi - Especiales - ABC Color Pokatu ome'ëva cine, mba'e neporãvéva refugiokuéra rupi Ko yvy tuichakuére Ko yvy tuichakuére Pindoráma retãvorenguéra niko 26 ha peteĩ Distrito Federal oikoramo ko tetã itavusu. Tetãvorekuéra Vrasilgui Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ñemby Ñemuha (guarani) Výro : Upéicha che ryke’y... tuicha mba’e ko ojehúva chéve. Výro : Che ndaha’éi nde ryvy... Che ndoroikuaái... ndaha’eichéne che ryke’y, peichaite peve chenupâukáva. Irundy kuimba’e oñemoî cherehe ha chenupâ... Peteî karai kyra oñembosavínte ichupekuéra ha oñepyrû chenupâ. Asapukái, cherasê, añepomoî chupekuéra ha mba’evevoi nohendúi hikuái... Peru : Nde niko reñe’ê, che ajaporôguáicha nderehe. Výro : Aĝuahê hógape ojepukapa jave hese. Pe yryvu imba’ekuaáva ramo reme’ê’akue chupe, ndaha’éi upéicha ha hi’ári onambi’omo’â Karai Sepípe. Upe jave aikuave’ê che yryvukueraita; hembiguaikuéra oîva guive oñepyrû chembyepoti. Ñane Ñe´ẽ Guarani: 199º Tetã Paraguái Arayvoty João ayvu porã ombopara va'ekue Jypy'i guive Ayvu oiko va'ekue ava ju ojeapoague re ijayvua 1Jypy'i guive Ayvu oiko. Ayvu ma Nhanderuete reve oiko raka'e, ha'e Ayvu ma Nhanderuete ae.#1.1 Ayvu py ma jaikuaa uka 'rã nhandepy'a re oĩ va'e. Ha'e gui Jesus Cristo ma Nhanderuete py'a re oĩ va'e kuaa ukaarã ou (versículo 18; Colossenses 1.15). 4Hexe oĩ tekove, ha'e hekove ma avakue moexakãarã oĩ. 5Hendy va'e ma pytũ rupi hexakã, pytũ ma hexe nda'ipo'akai. 7Ha'e va'e ma imombe'uarã ou, hendy va'e rekorã kuaa ukaarã, hendy va'e ou rã hexe pavẽ ojerovia aguã. 9Hendy va'e ete ma yvy re ou vy omoexakã 'rã avakue ha'e javi. 10Ha'e gui Ayvu ma yvy ixupe ojapo ukaa va'ekue re ae ou teĩ yvy regua kuery ndoexa kuaai. 12Ha'e rã ojee omovaẽ va'e ha'e javi pe ma ome'ẽ Nhanderuete ra'y kuery ikuai aguã, hery rupi ojerovia va'e kuery pe ae. 14Ha'e gui Ayvu ma ava ojeapo vy oiko va'ekue ore kuery mbyte rupi. Hexe oĩ va'e ma nhomboaxya ha'e anhetẽ va'e anho. Hexakãmbaa avi roexa karamboae, Nhanderuete Ra'y peteĩ'i va'e ramo. — Hekorã re ae xeayvu va'ekue. Aipoa'e: “Xee aju rire ojekuaa 'rã peteĩ xegui yvateve ete va'e, mba'eta xee aiko e'ỹ mbove ha'e oiko ae ma”, ha'e va'ekue — he'i. 16Mba'eta ojee mba'emo porã oĩ va'e ome'ẽ nhande kuery ha'e javi pe, nhanemboaxya oexa uka jepi. 17Mba'eta lei ma Moisés pe oikuaa ukaa raka'e. Ha'e rã nhomboaxya ha'e anhetẽ va'e ma Jesus Cristo rupi ae ojekuaa. 18Avave rei ndoexai Nhanderuete, teĩ Nhanderuete Ra'y peteĩ'i va'e Nguu revegua ae oikuaa uka. 19Po rami ae João omombe'u hekorã. Mba'eta Jerusalém tetã gui judeu ruvixa kuery omondouka oirũ sacerdote ha'e levita kuery ixupe oporandu aguã. Ha'e ramo aipoe'i: — Marã ramigua tu ndee reiko? — he'i okuapy. 20Ha'e ramo João onhemombe'u porã, nda'ijapui. Ha'e vy aipoe'i: 21Ha'e ramo ha'e kuery oporanduve ju: — Tyrã pa ndee profeta ou va'erã va'e reiko? — Xee ma yy py rive anhomongarai va'e. Ha'e rã peẽ kuery mbyte rupi peteĩ oiko ndapeikuaai va'e, 27xerakykue ou va'e. Ixugui ma xe'yvyĩ'ive ete vy nda'evei ipy regua amboi aguã voi — he'i. 30Hekorã re ae xeayvu vy “Raka'eve rã ou 'rã peteĩ ava xegui yvateve ete va'e, mba'eta xee aiko e'ỹ mbove ha'e oiko ae ma”, ha'e va'ekue. 31Xee eteve voi ndaikuaai va'ekue mava'e pa ha'e oikoa. Ha'e rami avi Israel kuery oikuaa aguã xemboua karamboae yy py anhomongarai aguã — he'i. 33Xee voi ndaikuaai teri va'ekue ha'e oikoa. Ha'e ramo yy py anhomongarai aguã xembou va'ekue aipoe'i: “Rexa 'rã Nhe'ẽ oguejy ouvy vy peteĩ ava re oĩ rã. Ha'e va'e ae ma Nhe'ẽ Ky'a E'ỹ reve nhomongarai va'erã”, he'i va'ekue xevy. 34Ha'e gui ha'e va'ekue ma xee aexa ete karamboae. Ha'e rami vy ae pẽvy aikuaa uka Nhanderuete Ra'y oikoa. 35Ko'ẽ jevy João oiko mokoĩ guemimbo'e reve. 36Oexa Jesus oaxa rã. Ha'e vy aipoe'i: — Mba'e re tu peju? — Peju ha'vy pexa peikuaa aguã — he'i. Ha'e ramo ha'e kuery oje'oi vy oexa okeaty, ha'e ka'aru ma ramo opyta hexeve. 40Ha'e gui João ijayvu rã hemimbo'e kuery oendu vy Jesus rupive oje'oi va'ekue regua peteĩ ma Simão Pedro ryvy André. 44Filipe ma Betsaida tetã pygua, André ha'e Pedro reve ha'e py hekoa va'e. — Roexa ma Moisés lei re omboparaague, ha'e profeta kuery voi omombe'u va'ekue. Ha'e va'e ma José ra'y Jesus Nazaré pygua va'e — he'i. — Nazaré gui nda'u oiko 'rã ri mba'emo porã? — Pee ma ou peteĩ Israel regua anhetẽ rupi ete oiko va'e — he'i. — Ndee ma ha'e rami aikoa rerovia mba'eta “Figo'y yvypy py reĩ rã roexa”, ha'e ramo rive. Ha'e gui raka'eve rã mba'emo ndevy aikuaa uka 'rã pova'e gui iporãve va'e. 51Mba'eta anhetẽ aipoa'e pẽvy: Raka'eve rã pexa 'rã yva ojepe'a rã, ha'e Nhanderuetea guigua anjo kuery ojeupi ha'e oguejy ramo Ava ra'y ojeapo va'ekue re. Avañe'ẽ: Guatemála Avañe'ẽ: Paraguasu Py'aguapy Avañe'ẽ: Taguato ro'y Márte mbyja'ekuéra - Vikipetã Amombe’úta ndéve la oiko ramóva che rehe. Ramoite peteĩ ka’aru oguahẽ ohóvo ógape peteĩ karai arriveñoite, ha oporandu chéve: — Ha ápe karai Siélo Sivil imandu’a nde rehe ha omboliga chéve aju haguã añe’ẽ nendive. Ndaha’éi mba’e vairã chamígo. Oñantoxánteko chéve la en sosieda ñamba’apo porãve. Chéko arrivéño jepe chamígo, péro péva pe karai aréma chekuaa hague ha chekuaa porã. Che añemúva hendive ikantínape ha ndaxodéiva chupe ni un séntimo. Hdaipotái chamígo la rerresalaiterei chehegui. — Ndaha’éi chamígo arreselágui — ha’e chupe — Péro péina ãga ha’a guéllape. La karai Sivil che sovríno polítiko ha chembojaru vaíva voi; ha chembojaruntehína péicharõ. Ndeporu ndéve chembojaru haguã. Ani ndepochy chamígo hendive, pórke aipóna niko ne amígo avei. Péva he’i cherehe araha haguére umi che sovrína ha che amíga mimi Paraguaýpe omba’apóvo. Che niko heta che amígo umi karai apytépe ha hembirekokuéra py’ỹi ojerure chéve hembijokuairã rehe. Ha araha chuepekuéra. Umíva sapy’ánte mokõi, mbohapy, ohójepi che ndive ha ha’e he’i che akovraha peáxe umívape. Ha oimearãko umi guãiguĩrónga ha solteróna pirejy apytépe oho chugui ra’e iso’o kangue, umi ha’e ojavyky ñemíva mba’e, ajeve oñemoĩ otalla cherehe. Ha poloméno ovy’a voi hína hikuái ra’e pórke upévaguita mante la chekombida, chemoinge la rruédope ha chemboaperita. Enterovéva chekuaa, ha oikuaa la umichahápe ni chejuru’atýrõ naĩmo’ãiha kirirĩhápe. Ha guéno, ha pya’e voi rojogueraha ipypukuhápe. Ha’e chupekuéra: Ha ka’ãga chamígo la plása nandipa, ha opáichagua kavaju ha vaka piru oĩva oho upépe okaru ha okaka. Ijarakuéra voi rehecha oraha ombopahtea. Nde rehokuévo tupaópe remisarendúvo, rejere jere va’erã rehóvo animálgui ha tepotígui. Iporã chamígo la ñande pyéulogui oiko la siuda. Péro ani reimo’ã che ndaikuaái mba’eichaguápa la siuda. Aikuaa la Paraguay, ha ahecháma avei la Rrosário, Santa Fe, Guenosáire ha Mariaho (*). Umívare ikatu ja’e la siuda. Omimbipa chamígo. Oĩ techapyrã. Ajevérõ chedihkulpáta lo karai, pórke che nda’emo’ãi la siuda ko taperekue kóvare. Peteĩ póhte, kavaju ñañapytĩ haguã, chamígo ndapeikutúi ko’ã volícho renondépe, ha peipota ja’e Siuda-de-Juty. No… chamígo. Ijapu la pende kuatia. Juty-pyéulo-kue la ja’étava ko’ãrõite — ha’e chupekuéra. Heta mba’e oĩ chamígo ko ñane retãme la hendape’ỹ oje’éva. Péina hína pe tapicha okarayguápe reporandúrõ mba’épa iprofesion, katuete he’íta ndéve: Arikultor. Heta ikokue’ỹva he’i ijehe Arikultor. Péro che umívare ha’e: Arikuti, pórke akutícha oiko ojeheka ho’umiarãre, umi ka’aguýre, arrójore, terã vesindáre. Ko’ãga che ahecha pe okaraháre la imboriahu chapĩ añetetéva, la imboriahu vaíva. Ymavémi niko entéro oremboriahu añete, péro na’oreñembyahýiri. Upérõ oñeñotỹ la hi’upyrã, oñemoñemoña ryguasu, oñemongaru kure, ojerereko ovecha, kavara, kavaju ha vaka. Yma niko la kampesíno oprodusi so’o, kamby, kesu, ñandy, eíra, ka’a; ha ikokue henyhẽ hi’upyrãgui. Oimérõ mba’e ndorekóiva okambiánte ivesíno ndive. — Nde oiméne liveral nde karai, ajeve ndereipotái la ñane retã aprogresa — he’i chéve. — Cheliveral añete chamígo, ha ndaipota’ỹi la ñane retã oprogresa — ha’e chupe—, pero ánte de ñane retã, aipota oprogresa la tetãygua kampesíno, produsíva la mandyju ha enteroite rrikésa. Chéve guarã la tetã oĩ upépe, ha ndéve guarã katu oĩ pe akopiador ha patronkuéra oĩhápe; ha upépe la jajoavy — ha’e chupe — ha asẽ upégui, pórke añandu lo mitã opikaveha la ha’e ikarnáda, ha upéicharõ piko mba’e rejapóta; máhke reheja ombota iñakã yvyráre. Sólo la ñambyasýva upépe, nde kuimba’e, la mitã inosénte opagaha pe túva ojetavyporuka haguére. — Peichagua empresa oĩ tetã ambue rupi. Ko’ápe ñande ndajarekói gueteri peichagua, péro mbeguekatúpe ikatuarã jahupyty avei. — Chamígo, añete ere; ko’ãgaitérõ ndajarekói la gránxa orgánika pórke japerdepa ramoite. Ymave katu pévante voi ñane ramoikuéra oguerekova’ekue. Hérante la ipyahúva. Ko Paraguáipe jaikuaa tuja la gránxa orgánika. Ha la arikultor añetete oĩ jey ha’ára ñane retãme, oĩ jaýta avei upéva, péro upevarã, la arikutígui jajapo jey arã arikultor. Ha upéva la hasýtava pórke la platapota tuicha, heta la juruhe’ẽ, imbarete la propagánda, ha la ñande pyéulo itavy, ha apárte oñembotavy ha ojetavyporuka kuaa voi ave - ha’e chupe. Avañe'ẽ : Tie pirangâ Avañe'ẽ: Membyryru Pe kerana jaipe’aha’ãva’erã ñandejehegui. Avañe’ẽ Guarani: peteĩ ñe’ẽ porã: Hayhu / Amor – Ñe’ẽjoapy / Frases 22 jasyapy ha'e papoapy peteĩha ára arygua. Ñane Ñe´ẽ Guarani: Ñane Retã Sandykõi jegueromandu´a tetã paraguái "Kuimba'ekuéra ho'u cervéza." Tavarandu mba'e rehegua 04 He’iséva: Pohã ñana hakã charáva ha hat‡ pytãva. Jaipuru jakuaru porã ha ñande tuguy isarambi porã haçua. Avañe'ẽ: Akãnundu Mba'e yvy pe guára hï guára ñöte. Avañe'ẽ: Pukarã tie'ỹ Ko yvy tuichakuére 2 Ñandejára voi omoĩ herarã ha ohaika Iñeʼẽme hembiguaikuéra oiporu hag̃ua. La Bíbliape ojeporu ypy vaʼekue pe téra “Jehová” oñemombeʼúvo ojejapo hague “yvy ha yvága” (Gén. 2:4). Upe rire, ohaírõ guare umi Diez Mandamiénto peteĩ milágro rupive, Ñandejára omoĩ avei héra heta vése pe itáre. Pór ehémplo, pe primer Mandamiénto heʼi: “Che ningo Jahve [Jehová], pende Ruete” (Éx. 20:1-17, ÑÑB). Jehová, pe Mburuvicha Tuichavéva, oñangareko Iñeʼẽ ha hérare ikatu hag̃uáicha opyta opa árare, Satanás oñehaʼãmbaitéramo jepe ohundi (Sal. 73:28). 13 Ñandejára réra ojeporu ojejapo ypy guive yvyporakuérape. Adán ha Eva oikuaáma vaʼekue, ha la Biblia ohechauka oiporu hague hikuái Jehová réra. Avei pe ama guasu rire, Noé raʼy hérava Cam, ohechaukárõ guare ndorrespetaiha itúvape, Noé heʼi: “Toñemombaʼeguasu [Jehová] Sem Jára, ha Canaán [Cam raʼy] toiko hembiguáiramo” (Gén. 4:1; 9:26, ÑÑB). Ñandejára heʼivaʼekue avei: “Che Jehová. Péicha che réra, ha ndahejamoʼãi che rekomimbipa avavépe”. Avei heʼi: “Che hína [Jehová] opa mbaʼe Jára, ndaipóri ambue. Che añoite hína [Jehová]” (Is. 42:8, NM; Is. 45:5). Jehová ndohejái héra ojepeʼa la Bíbliagui ikatu hag̃uáicha opavave yvypóra oikuaa chupe. ¡Ajépa tuichaite mbaʼe Jehová oheja haguére ñandéve jaiporu héra ha jaiko Itestígoramo! (Sal. 20:5.) 19 Pe Ama guasu rire, pyʼỹinte ojeʼémi: “Haʼete Nemrod, peteĩ kasadór imbaretéva oñemoĩva Jehováre” (Gén. 10:9, NM). Nemrod oñemoĩvo Jehováre, añetehápe omombaʼeguasu Satanáspe. Upéicha avei ojapo umi oñemoĩvaʼekue Jesús rehe. Haʼe heʼi voi chupekuéra: “Pende ru ningo pe Aña ha peẽ pejapose haʼe oipotáva. [...] Haʼe omboykevaʼekue pe añetegua” (Juan 8:44, NM). 20 Nemrod orekovaʼekue ipoguýpe Babel ha umi táva oĩva rrío Tigris ha Éufrates paʼũme (Gén. 10:10). Amalisia haʼe voi omopuʼãka Babel ha pe tórre yvate, áño 2269 rupi Jesús ou mboyve. Ñandejára Jehová oipotavaʼekue umi hénte isarambi ko yvy ape ári, péro umi omopuʼãva upe táva heʼijoa: “Ñamopuʼã peteĩ táva guasu ha pype óga yvate og̃uahẽtava yvága peve; tañanererakuã mombyry ha ani ñanesarambi yvy apére”. Péro koʼã tapicha nosẽporãi. Jehová omosarambi opárupi chupekuéra “ombojoavy haguére yvypóra ñeʼẽ” (Gén. 11:1-4, 8, 9). Oimérire Satanás omoñepyrũse peteĩ rrelihión oñemombaʼeguasu hag̃ua chupe, nosẽporãiete. Ymaite guive ningo oĩ ombotuicháva Jehovápe oĩramo jepe oñemoĩva hesekuéra, ha koʼág̃a rupi heta hetavéntema umi omombaʼeguasúva chupe. Leonardo di Ser Piero da Vinci térã avei Leonardo da Vinci, ha'eva peteĩ katupyry italiapegua, ha'eva tembikuaatyhára, papapykuaahára, jogapokuaahára, juhupyahuhára (inventor), anatomista, ta'ãngahára, porãguerojerahára, arquiteto, ka'ajekuaahára, ñe'ẽpotyhára ha avei atõiha.[1][2][3] Leonardo da Vinci heñói táva Vincipe, Italia, 15 jasyapy ary 1452[4] ha omano táva Amboisepe, 2 jasypo ary 1519, 67 rekove ary ndive. Leonardo da Vinci henonde hembiapo ha'e pe ta'ãnga herava La Gioconda (Mona Lisa) ha Rambosa Paha (L'Ultima Cena), ha'ãngahaipyre henonde herava Kuimba'e Vitruviogua. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 15:50, 8 jasyapy 2013. Guarani: ñe'ẽkuaaty ha ñe'ẽtekuaa linguistics in Guarani: Ñe'ẽkuaaty ha Ñe'ẽtekuaa Ko'ã kuatiarogue ojoaju Tesapemoñanga rehe: Ko'ã kuatiarogue ojoaju Jehe'a mbytégua rehe: Sái (karaiñe'ẽ: Falda, pollera) ao ohóva ku'a guive yvy gotyo. Misuri (Inglyesñe'ẽme: Missouri)ha'e peteĩ tetãvore Tetã peteĩ reko Amérikaguape. Oaxaca de Juárez, ha'e peteĩ táva guasu Méhiko pegua, tetãvore Oaxaca itavusu. Oguereko 593.522 tavayguakuéra. "Karia'ykuéra ha mitâkuña ho'u arro kuñakarai ndive." Avañe'ẽ: Rruánda Ko ára, apáyvo, Opyta mba’e ojehuva’ekue rapykuere. Ha heta ára ojekuaátava cherehe. Ndaikuaaseivoi mba’épa ojehúta… 3 jasyteĩ: 100 ary Hĩlándia hekosãsóva guive upe Mburuvi Rrúsia pegua. 4 jasyapy: 100 ary oiko guive pe mba'asypararã Espáña pegua. 4 jasyrundy: 50 ary oiko guive pe jejuka Martin Luther King rehegua. 5 jasyrundy: Chile retãme oñemandu'a oiko upe ñorairõ Maipu peguare, 200 ary ohasámava. 14 jasypoteĩ - 15 jasypokõi: Oikóta pe FIFA Tembiesarái Yvypavẽ 2018. 11 jasypateĩ: 100 ary opaitéma guive pe Ñorairõ Guasu Peteĩha. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 16:55, 1 jasyteĩ 2018. KO YVY TUICHAKUÉRE ^ Térã: “oñesũ”. Yma péicha ojehechauka oñemombaʼeha peteĩ tapichápe. ^ Térã: “temimboʼe, alúmno”. Péicha oñehenói umi oaprendévape térã oñembokatupyrývape ojapo hag̃ua peteĩ mbaʼe. Ko mbo’esyry oñeha’âta ombokatupyryve SNC-guápe Guarani ñe’ê purúpe. Jaikuaaháicha heta ñane retâygua oñe’ê Guaranime térâ oñe’êve Guaraníme ha umívape tekotevêha oñembohovái iñe’ê tepe. Upe mba’e omomýi SNC-pe omoñepyrû haĝua ko mbo’esyry. Iporâ avei jaikuaa, ko mbo’esyrýpe oñeme’êvetaha pa’û ñomongeta ha jehaípe, ha’éva umi mokôi mba’e oikotevêtava ko’â mba’apohára upe omba’apohápe. Umi oñembokatupyryvéva apytépe oîvoi heta oñe’êkuaáva Guarani ñe’ême, umíva apytépe, kuñakarai Amada Gómez arete guive ojepytasóva ñane Avañe’ê rayhupápe (ojapojepékuri heta ñoha’ânga Moliniers-Romero Cueto ndive) ha ko’áĝa omba’apóva SNC-pe. Oñembokatupyryvéva ñane Avañe’ême Jahechaháicha, ñane retâ térâ ambue tetâme, ára ha ára, ojejapo peteî mba’e pyahu omombaretevéva Guarani ñe’ê rekove. Ja’ekuaa ndohasaiha peteî ára oiko’ŷre peteî mba’e oipytyvôva ñane Avañe’ê myasâi ha momba’eguasúpe. ATENEO ñe’êporavopyre niko he’ivoi “Ñamba’apóke oñondivepa Guarani ñe’êre ikatuhaĝuáicha ko’ê ko’êre ojekuaaporâve, ojepuruporâve, ojehayhuve ha taitenondeve ñane retâ ha ambue tetâme”. ombopyahu yvotyty, ko yvy ape omoporâ. ha yvýgui tapicha hesekuéra oma’ê, ha oipyaháva purahéi chupekuéra omoñe’ê. guyra kuéra oñe’ê: guyraju, korochire, pytã, sa’yju, hovy, mombyrýgui ojehecha: opukavy ñane ñe’ã ha ipotĩ ñande ruguy, ha otinitini ohasa upe ára porãite; Guyra kuéra opurahéi hesakãvo ko’ẽtĩ Upe ára pukukue mymba kuera isaraki, Yvága hovy asy, yvytu kanguy oipeju, sapy’ánte umi arai amandaiguípe ogueru; omoheñói ha okakuaa maymáva kógamimi. Karia’y, kuñatãi, mitã rusu ha kakuaa, Maria hi’a’ỹ, upéicha rupi naimembýi. Ko yvy tuichakuére Ko yvy tuichakuére Jesucristo omoñepyrũvaʼekue ko mbaʼe pe Pascua hudía pyharépe, áño 33-pe. Pe Pascua ojejapovaʼekue peteĩ javénte, pe catorce de Nisán, haʼéva peteĩ més hudío. Oikuaa hag̃ua hikuái arakaʼépa oñepyrũ pe més, umi hudío ohaʼarõvaʼerã primavérape, pe ára oguereko jave 12 óra kuarahy ha 12 óra pytũmby. Ha ko ára rire, oñepyrũvo pe jasy raʼy oñepyrũ avei pe més hérava Nisán. Ha catorce día haguépe hoʼa pe Pascua, pe kuarahy oike rire. Upe pyhare, Jesús ofestehavaʼekue pe Pascua ijapostolkuéra ndive, ha osẽ rire Judas Iscariote, omoñepyrũ pe Cena del Señor. Ko séna opyta pe Pascua hudía rekovia, ha upévare ojejapovaʼerã káda áño peteĩ javénte. Pe víno tínto orrepresenta Jesús ruguy, oñemeʼẽvaʼekue ojejapo hag̃ua pe pákto pyahu. Jesús heʼivaʼekue oñohẽtaha huguy ‘oñeperdona hag̃ua umi pekádo’. Upéicha rupi, oĩ yvyporakuéra ipotĩva Ñandejára renondépe ha oikéva hendive pe pákto pyahúpe (Hebreos 9:14; 10:16, 17). Ko pákto térã kontráto rupi umi 144.000 kristiáno ifiélva ikatu oho yvágape. Upépe chuguikuéra oikóta rréi ha saserdóte omeʼẽ hag̃ua opa mbaʼe porã yvyporakuérape (Génesis 22:18; Jeremías 31:31-33; 1 Pedro 2:9; Revelación 5:9, 10; 14:1-3). Ndaipóri kuatiarogue hérava: "$1". Ikatu ndetevoi rehai. Avañe'ẽ: Velẽ (Para) Guaranikuéra niko oguerekojepékuri heta tekoverechapyrã, guarini ha’evéva, hekoha motenondehára; ha ja’eporãtarõ, Urunde ha’eva’ekue umi rehegua. Urunde ha’ehague Uruguasu ñemoñare. Uruguasu niko peteĩ Guarani Rekoha Guasu Mburuvichakue. Ko tekoha guasu oñemohendava’ekue Y Paraguay rembe’ýpe. Uruguasu niko ohekombo’ékuri ita’ýra Urundépe oiko haguã ichugui peteĩ motenondehára guasu, iñe’ẽngatúva, iñarandúva, hekokatúva, omyengoviakuaátava ichupe -hi’aramano rire- tekoha guasu ñemotenondépe… Haañetehápe, upeichaite oikókuri. Peteĩ ára, hetaitereirasa kuarahyresẽ ohecha rire, Uruguasu omano. Tekoha tuichaháicha ombyasy pe karai guasu ñemano. Ha’éniko heta ombovy’apavẽkuri opavavete oikóva guive upe tekohápe. Ita’ýra Urunde niko ojapókuri ijapeporã, oñotỹkuri chupe maymaite ñemoirũ rupive ha upehague omyengoviákuri itúvape ha oiko ichugui upe tekoha guasu Mburuvicha. Urunde ndopytái tapykuépe. Ombojoapyvékuri itúva remimo’ã. Upeichahápe, ára ha ára, oñeha’ãkuri omboguata hetã tekojoja rape rupi, arandu rekávo, tekosã’ỹ moañetévo, oikuaaporãgui umíva ha’eha tembipuru oguerahátava ichupekuéra tekokatu repére ohupyty peve Yvy Mara’ỹ. Tekoha Guasu oiko tapiaite py’aguapýpe. Péicha, kuña oñangareko aja tapỹi ha imembykuérare ha upekuévo ojapo aja tembi’u ha ijaorã karanda’ýgui; Urunde osẽmiva’erã heta kuimba’ekuéra ndive ohekávo hembi’urã: pira, eirete, yva, y ha jepe’a. Pyharekue, vy’apavẽ oñemomba’e hesekuéra ha maymáva ohua’ĩ oñombyatývo opýpe -oñopehẽnguéicha- omomba’eguasúvo Ñande Rúpe, ñembo’e jeroky rupive. Jepémo upéicha, sapy’apy’a, ojeitýjepi hi’arikuéra umi Pajagua ñaña. Upéicha jave, Urunde ha iguarinikuéra ohechaukájepi ipy’aguasuha ha jetyvyro ijojahaỹva rupi akóinte omosẽmiva’erã Pajaguakuérape hekoha guasúgui ha omuñájepi chupekuéra, ygakuérape, Y Paraguay mboypýri peve. Umi ñorairõ rire ojejapómiva’erã vy’arã’aty ndetuichapajepéva. Oĩ he’íva ndaiporihavoi -Guaranikuéra apytépe- peteĩ Mburuvicha ojehecharamo ha ojehayhuvéva Urundégui, ha’éva peteĩ kuimba’e hekotuju’ỹva, imbarete, hatã, ijyvateporã ha hekoverosã añetetéva; are omotenondeva’ekue pe hekoha guasúpe. Peteĩ ára, itujamímavo, Ñande Ru ohenói Urundépe ha hi’ãnga ojehekýi ñande apytégui ha oho Yvy Mara’ỹme, ha’éva upe tenda ohupytýva umi heko’aguyjéva. Guarani Tekoha Guasu, tuicha temimbyasýre, oñotỹkuri hetekue peteĩ japepo neporãmbajepévape, Y Paraguay rembe’ýpe, ha omomaña hikuái chupe Aragua Yvypehẽ gotyo akóinte omondýi haguã Pajaguakuérape, araka’eve ndaipu’akaiva’ekue hese. Ñande Ru ohechakuaa Guarani Rekoha Guasuygua remiandu. Omoheñói upepete peteĩ yvyra pyahu. Hekotuju’ỹva, hatã, ijyvateporã ha hekoverosã añetetéva. Guaranikuéra omboherava’ekue upe yvyrápe: Urunde’y, ohechakuaávo pe guarini guasúpe are omotenondeva’ekue chupekuéra. Ko’ãga peve Urunde’y ha’e yvyra ojehecharamo ha ojehayhúva ha kóva niko ha’e pe mombe’upy imandu’áva pe yvyra porãitére. Ipahápe, tekotevẽ ñamyesakã pe ñe’ẽpehẽtai upeigua “y” he’iseha “yvyra térã ka’avo”, upévare omoirũjepi opavavete nunga yvyra rerakuérape (urunde-y, karanda-y, guapo-y, kurupa-y, jata-y, juasy-y, amba-y), ha he’õháme katu, pe “y” he’ise “ysyry” hetahápe peteĩchagua pira térã ambue mymba oikóva ýpe ha y jere rupi (suruvi-y, pirape-y, jatyta-y, akara-y, javevýi-y). Opaite ko’ã téra niko aretereiguaréma; oĩmava’ekuevoi Colón oguahẽ mboyve Amérikape; ja’eporãsérõ, ary 1492 mboyve. Ñane Ñe´ẽ Guarani Oĩma Facebook ñane ñe'ẽme - Ko arapokõindy guive, opavave guaraní ñe'ẽ rayhupárakuéra ikatútama oipuru Facebook iñe'ẽteetépe. Paraguái Ñe'ẽnguéra Sãmbyhyha (PÑS) oipytyvõ ikatuhag̃uãic... Che angirũ, aguerohoryeterei nde peñandu ko vlóg. Ame'ẽ avei peẽme heta vy'apavẽ. Ko´ag̃a oĩma ñe´ẽryru, Avañe'ẽ / España ñe´ẽ /, España ñe´ẽ / Avañe'ẽ, ñanduti roguépe ha opavave ikatu oike ha ojapo iporandu... I Ñañe’ẽmi Guarani (1) Mitã Ñe’ẽpoty / Poesia infantil (1) Ñe’ẽjoapy latĩñe'ẽme / frases latinas (3) Michel Miguel Elias Temer Lulia (Tietê, tetãvore São Paulo, 23 jasyporundy ary 1940-pe) ha'e 37ha Tendota Tavakuairetã Pindoráma pegua. Ha'e peteĩ ñe'ẽngára ha jokuaikuaahára Pindoráma pegua ha'e akue tendota ombuekoviáva ára 1 jasyteĩ ary 2011 guive[1] ára 31 jasypoapy ary 2016 meve. Ára 31 jasypoapy ary 2016-pe, tendota Dilma Rousseff osẽ Amandaje Guasu Pindoráma pegua omosẽgui chupe, Temer ohupi Pindoráma tendotáicha. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 17:32, 21 jasypoteĩ 2017. Itajeresoha yvyty ombojeréva, Hyãsia retãme. Itajeresoha ha'e peteĩ mba'e térã tembiporu ojeipuru ojejoso ha oñemongu'i hag̃ua mba'ekuéra, yvyty, y, mymba térã ñemỹiha ikatu ombojere itajeresoha. Yvypóra oipuru itajeresoha omongu'i hag̃ua hu'itĩrã hasy'ỹre. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 03:47, 2 jasyporundy 2018. Ko yvy tuichakuére Ko yvy tuichakuére Guarani angirũkuéra ha’e umi yvypórakuéra ikatuha ndive nde reko porã Avañe'ẽ: Mayndíva ñe'ẽ Avañe'ẽ: Canoas guarani: jasyrundy (Avañe'ẽ) Ñambohape ñane ñe’ẽ jajokupyty porãve haguã ñane arandúpe ha ñande rekoitépe Merkosur guive Irundy ary rire, péina oîma Guarani Ñe’ête Mbo’ehára táva Itatîme. Ko’â tapicha omohu’âva’ekue iñemoarandu Guaraníme oñepyrûtama omba’apo mbo’ehaokuéra rupi ha peichahápe omyasâi mbaretéta Guarani ñe’ê Corrientes tuichakue javeve. Ha’ekuéra niko ohayhu añetete Guarani ñe’ê ha upévare avei heta mba’éma ojapo hesehápe. Ipahápe, ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI ohecharamo ha omomba’eguasu Biblioteca Popular Teresa de los Andes rembiapo Guarani rayhupápe. Ko yvy tuichakuére Ko yvy tuichakuére Ko'ã kuatiarogue ojoaju Jekopytyjoja tee rehe: Oĩ ko FYROM (y F.Y.R.O. Masendoña) Europape tetã. Ñe'ẽ: masendoñañe'ẽ. Itavaguasu ha'ehína: Syopje Heta tapicha ohayhu añetéva Modesto Romero Cueto-pe ijatýkuri upépe ohechakuaa ha omomba’eguasúvo iñaranduka pyahu. Jaikuaaháicha, Modesto Romero Cueto omoñepyrûkuri Pedro Moliniers ndive peteî ñoha’ânga aty, omba’apova’ekue 24 ary pukukue javeve, ñane retâme. Hembiapokuéra apytépe, opytáma mandu’arâ: “Jagua Rekove”, Rogelio Silvero mba’e; “Pe pojopy (El avaro)” ha’éva Moliere rembiapokue; “Jurumy’ŷi (La Babosa)”, ha’éva Casaccia rembiapokue; “Yerma”, ha’éva Federico García Lorca rembiapokue; ha heta ambue tembiapo. Ha’ekuéra oñeha’âkuri, oñepyrûha guive, oipuru peteî Guarani porâ ha ipotîva, ojopara’ŷva, ohechaukaségui maymávape ñane Avañe’ême ikatuha ja’e ja’eséva. Tuichamba’ete niko guarani ñe’ẽ rekovépe g̃uarã ko’ẽ rei rehe imbaretevére jehaipýpe avei. "Ko mbarakaja ha'e chemba'e." MBA'ÉICHAPA HA MBA'E TAPÉREPA OJEGUATÁTA Oñeha'ãta omoakãrapu'ã ko tetã. Omomba'eguasúta tapicha rekove. Oñemba'apóta hekopete tapicha ha tapicha'atýpe. Ojeroviáta Tupã tapicha ha yvypóra rehe. TAM oúva Buenos Aires-gui, departamento Central-pe otyvyro yvytu hatã ha naiporãiete oguejy haguã Silvio Petirossi-pe opytáva Luque-pe. guarani: Chile (Avañe'ẽ) Ko yvy tuichakuére Ñande katu ko yvy ári Autores: Carlos Miguel Jiménez - Agustín Larramendia. *Audio proveído por Daniel Torales. "Ahecha yvytu jyva ari ete che retâ ahoja péina ikunu'u ha ikuarahy'âme maymaroite ñorairogui ága opytu'u. Mbohapy mba'e porâve hese ko'eju arai ha yvaga oje'o mborayhu guasu kuarahy resê omokâ maymava sy jahe'o. Mbytepe omombi peteî jeguaka omyesâkaite pyhare ypytu hi'â che ñe'are ojopy hatâ ahovasami ha upei ahetû. Tesay ha tuguy rangue omyaky ñande yvy ko'aga syva ry'ai pe che purahéi eirete otyky ha yvate hory poyvi Paraguái. Iguype heñoi va'ekue omba'apo mitâ mbarete mboriahu memby ipoyvi porâre ojesareko ha ohecha oveve ñekoni asy. Ko guarani yvypegua kuimba'e hese omaña vove ojo hayhu omoingovepa ñane ava ñe'e omongaraivo tetâ pyahu. Mbytepe omombi peteî jeguaka omyesâkaite pyhare ypytu hi'â che ñe'are ajopy hatâ ahovasami ha upei ahetû. Tesay ha tuguy rangue omyaky ñande yvy ko'aga syva ry'ai pe che purahéi eirete otyky ha yvate hory poyvi Paraguái". Tekovekuaaty ñemohenda Karanda'y (karaiñe'ẽ: caranday, ananachícarí, lasioñe'ẽ: Copernicia alba) yvyramáta puku, ikarẽ'ỹva, ipire atã ha ijapyte hu'ũngy, hu'ãme, hogue guasu hovyũngy. Osẽ ñu rehe. Ipoty heta hesa'i mimi. Hi'a apu'asa hũngy, ho'u ava ha mymbakuéra. Ijyvatekue ha'e 20 metro. Ku yvyramáta oiko mante Cháko rupive, ñemby kuarahyreike Volívia, tetãvore Santa Cruz, Chuquisaca ha Tetãvore Tarija-pe. Yvate Argentina hetãmi de Formosa ha Cháko Paraguáipe. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 21:28, 16 jasypakõi 2013. 2 TERO ÑEMOHENDA 2.2 2.2. Tero ñemohenda ijysaja rupi 2.3 2.3. Tero ñemohenda hetepy rupi 2.4 2.4. Tero ñemohenda he’iséva rupi 2.5 2.5. Tero ñemohenda ipysokue rupi Ha'e ñe'ẽ ombohérava ava, mymba, ka'avo térã mba'e. Techapyrã: Kalo - jagua - Tajy - apyka. 2.1.1. Tero Tïgua: Ha'e umi tero oguerekóva pu'ae tĩgua (ã - ẽ - ĩ - õ - ũ – ỹ), térã pundie tĩgua (g - m - mb - n - nd - ng - nt – ñ) ipype. Jagua / pyhare / avañe'ẽ 2.2.2. Tero ijysajakõiva: Ha'e umi tero oguerekóva mokõi ysaja ojepuru hagua. Peteĩva héra ysaja’ypy ha oñepyrũjepi “T”-pe, ha ambuéva katu héra ysajapuru ha oñepyrũ “R”-pe. Ko’ã tero apytépe oĩve umi ombohérava ñane pehẽnguépe. Ysaja'ypy: Ta'ýra - Tajýra - Túva - Tykéra 2.2.3. Tero ijysaja’apýva: Ha'e umi tero oguerekóva mbohapy ysaja ojepuru hagua. Ko’ãvape pe ysaja’ypy oñepyrũkuaa “T” térä “O”-pe, ha umi mokõi ysajapuru katu oñepyrũjepi “R” peteĩ-va ha ambuéva “H”-pe. 2.2.4. Tero ijysajarundýva: Ha'e umi oguerekóva irundy ysaja ojepuru hagua. Koichagua terópe ysaja’ypy oñepyrũ “T”-pe, ha umi mbohapy ysajapurúgui mokõi oñepyrũ “R” ha “H”-pe. Ysaja-puru mbohapyha katu oñepyrũkuaa ambue pundiépe. 2.3.1. Teroteĩ: Ha’e umi tero oguerekóva ipype peteĩ ñe’ẽ añón-te térã oñembohetepeteĩva. 2.3.2. Teroeta: Ha’e umi tero oguerekóva ipype mokõi térã hetave ñe’ẽ. Peteĩ ñe’ẽme ojojuhu ha oñomopeteĩ mokõi térã hetave ñe’ẽrapo, ha ojoajukatúvo ombohérava hikuái peteĩ mba’e pyahu. Peteĩ ñe’ẽntema oiko chuguikuéra. 2.4. Tero ñemohenda he’iséva rupi[jehaijey _ editar código] 2.5.1. Teratee: Ha'e umi téra teete oñeme’ẽva ava, mymba, ka-'avo, térã mba'épe, ha heratee rupi ojoavýmava ambuévagui. Techapyrã: 2.5.2. Teratee’ỹva: Ha'e umi téra oñeme’ẽva ava, mymba, ka'avo térã mba'e aty ojojoguáva térä ojueheguáva ha ojojaveguávape. 1.1. Tera’ypy (sustantivo primitivo). Noñemoñáiva ambue ñe’ẽgui. Techapyrã: juru – tye – tĩ. 1.2. Teramoñare (sustantivo derivado). Ãva oñemoña oñembojoajúvo tero’ypýre opaichagua ñe’ẽ ỹrõ ñe’ẽpehẽtai. 2) Guaraníme tero ñemohenda iñe’ẽpu’andu rupi oñemom-ba’eguasueterei. Péicha, tero jurugua ndive katuete jaipuru-va’erã ñe’ẽpehẽtai jurugua ha tero tĩgua ndive katuete jaipuru-va’erã ñe’ẽpehẽtai tĩgua. Jaikuaaháicha "Aguai" niko tero jurugua, upévare ñam-bojoajuva’erã hese ñe’ẽpehẽtai "ty". "Ñana" katu tero tĩgua upévare ñambojoapy hese ñe’ẽpehẽtai "ndy". 3.2. Arapuru Mboyvegua: Ha’e pe oñandukáva tero puru ange, kuehe térã yma (hi’arejepéva). Kóicha jave oñembojoapyva’erã teróre ñe’ẽpehẽtai upeigua: kue, ngue, re. 3.3. Arapuru Upeigua: Ha’e pe oñandukáva tero puru upeigua, tenonderã gotyo. Kóicha jave oñembojoapyva’erã ñe’ẽpehẽtai upeigua: rã. 3.4. Arapuru Mo'ãva: Ha’e pe oñandukáva tero puru mo’a. Opurutava’ekue ha ojepuru’ỹva. Kóicha jave oñembojoapyva’erã ñe’ẽpehẽtai upeigua: rãngue. Pa'i (Mbohapy Pa'irãngue) / 4.1.1. KUIMBA'E MEÑA. Ko’ápe ija umi tekove heko-kuimba’éva. Upévare avei heta jey oñembojoapy teróre ñe’ẽ: “kuimba'e”, péicha jave oikóva ñe’ẽpehẽtai upeiguárõ. Ojepu-rukuaa avei ñe’ẽpehẽtai upeigua: "me", oñemomeña kuimba’e hagua peteĩ tero. Kóva ojepuru umi téra hekokuña añóva ndive; ja’eporãsérõ, oguereko’ỹva kuimba’e meña. mitãkuimba'e / 4.1.2. KUÑA MEÑA. Ko’ápe katu ija umi tekove hekokuñáva. Upévare avei heta jey oñembojoapy teróre ñe’ẽ: “kuña”, péicha jave oikóva ñe’ẽpehẽtai upeiguárõ. 4.1.3. MEÑA'YVA. Ko’ápe ija umi mba’ehekove’ỹva; ja’eporãsérõ, ndahekokuimba’é’ỹ ha hekokuñá’ỹva. Amo hapó-pe, imeña’ỹva. 4.1.4. MEÑAJOJA. Ko’ápe katu ija umi tero ojoavy’ỹva, ojepurukuaáva kuimba’e ha kuñáramo. Ko’ãva rehe, oñembojoa-vy hagua, oñembojoapy ñe’ẽpehẽtai upeiguárõ: “kuimba'e” ha “kuña”, peicharõ añoite oñembohekokuimba’e ỹrõ katu oñem-bohekokuña. Techapyrã: “Mitã” (kóva jaipurukuaa kuimba’e ha kuñarõ. Ñambojoavysérõ, ñambojoajúmanteva’erã hesekuéra: “kuimba’e” / mitã-kuimba’e; ha “kuña” / mitãkuña). “Memby” (kóva avei jaipurukuaa kuimba’e ha kuñarõ. Ñambojoavysérõ, ñambojoajúmanteva’erã hesekuéra: “kuimba’e” / membykuimba’e; ha “kuña” / membykuña). 4.1.5. MEÑAKUAA'YVA. Ko’ápe ija umi mymba mirĩmimi, michĩgui ndojekuaáiva ha’épa kuimba’e térã ha’épa kuña. 4.2.1. PAPYKÕI. Guaraníme niko tero ndaipapapyjekuaái ha’eño jave; ja’eporãsérõ, noĩri papyteĩme ha noĩrinte avei pap-yetápe. Upévare ja’e upe jave tero ipapykõiha. 4.2.2. PAPYTEĨ. Tero ipapyteĩ hagua katuete ogueraha-va’erã Teroja Moteĩva papyteĩme (techaukarã, mba’éva, papý-va térã kuaa’ỹva). 4.2.3.1. PAPYETA APOPYRE. Tero ipapyeta hagua katuete oguerahava’erã Teroja Moteĩva papyetápe (techau-karã, mba’éva, papýva térã kuaa’ỹva). a. PAPYETAITE HA'ETÉVA. Kóva ojehu ñambojoajúrõ teróre ñe’ẽpehẽtai upeigua “kuéra” (tero jurugua ndive), ha “nguéra” (tero tĩgua ndive). Ko’ã ñe’ẽpehẽtai (kuéra ha nguéra) katuete ojoajuva’erã teróre. ñe'ẽnguéra. ã. PAPYETAITE MBOHETÁVA. Kóva ojehu ñambojoajúrõ teróre ñe’ẽpehẽtai upeigua “eta”, tero ijapýrõ pu’ae kangýpe (i - ĩ - u - ũ - y - ỹ); ha “ita”, tero opárõ pu’ae atãme (a - ã - e - ẽ - o - õ). 4.3.2.1. KOKATU MBOJOJÁVA MBOTUICHÁVA. Kóvape katu peteĩ tero, mokõigui, oñembotuicha ñe’ẽpehẽtai upeigua "ve" rupive; ja’eporãsérõ, tuichave ambuégui. 4.3.2.2. KOKATU MBOJOJÁVA MOÑONDIVÉVA. Kóva oñan-duka mokõi térã hetave tero ojojaha, ndojoavyiha ojoehegui. Pe-varã peteĩvare oñemboajúva’erã katuete ñe’ẽpehẽtai upeigua "icha". 4.3.2.3. KOKATU MBOJOJÁVA MOMICHĨVA. Kóvape katu pe-teĩ tero, mokõigui, oñemomirĩ ñe’ẽpehẽtai upeigua "ive" rupive; ja’eporãsérõ, imirĩve ambuégui. 4.3.3. KOKATU TUICHÁVA. Kóva ha umi ambue kokatu ñahe-sa’ỹijótava oñanduka tero ñemongakuaakuaave, ñembo-tuichatuichave. Ko kokatu ombojoaju teróre ñe’ẽpehẽtai upeigua "ite", tero ijapýrõ pu’ae kangýpe (i - ĩ - u - ũ - y - ỹ); ha “ete”, tero opárõ pu’ae atãme (a - ã - e - ẽ - o - õ). 4.3.4. KOKATU TUICHAVÉVA. Kóva ombojoaju teróre ñe’ẽpehẽtai upeigua "iterei", tero ijapýrõ pu’ae kangýpe (i - ĩ - u - ũ - y - ỹ); ha “eterei”, tero opárõ pu’ae atãme (a - ã - e - ẽ - o - õ). 4.3.5. KOKATU TUICHAITÉVA. Kóva ombojoaju teróre ñe’ẽpehẽtai upeigua "rasa". 4.3.6. KOKATU TUICHAITEVÉVA: Kóva ombojoaju teróre ñe’ẽpehẽtai upeigua "itereirasa", tero ijapýrõ pu’ae kangýpe (i - ĩ - u - ũ - y - ỹ); ha “etereirasa”, tero opárõ pu’ae atãme (a - ã - e - ẽ - o - õ). 4.3.7. KOKATUVUSU: Kóva ha’ehína kokatukuéra ruvicha, upe tuichavéva, ijojaha’ỹva. Kóva ombojoaju teróre ñe’ẽpehẽtai upeigua "pavẽ". JESAREKOPYRà Ko’ã ñe’ẽpehẽtai kokatuguigua jaipurúva tero ndive, ha’e avei umi jaipurútava teroja, ñe’ẽtéva ha ñe’ẽteja ndive. Guarani ñe'ẽ tee Guarani Hai'ymakuaaty • Guarani reko ha ñe'ẽ • Ñe'ẽrapokuaa Ñe'ẽtekuaa, ñe'ẽpukuaa ha ñe'ẽjoajukatu Ñe'ẽjoaju pypegua (Ñembojoja • Ñe'ẽjoaju Guaraníme • Ñe'ẽ omýiva hendágui • Ñe'ẽpehẽtai oñemohendajeýva • Ñe'ẽriregua • Ñe'ẽteja Guaraníme) • Ñe'ẽjoaju rekopegua • Ñe'ẽysajakuaa • Pu'ae aty • Terarãngue • Tero ha Teroja guaraníme • Ñe'ẽjoajuha • Ñe'ẽpykuaa Guaraníme • Ñe'ẽtéva ha iñemohenda • Ta'ãnga'i kuatiapyre • Ñe'ẽndýi Guaraníme • Ñe'ẽpuporã Káso Ñemombe'u • Ayvu rapyta • Ore Remiandu Ñe'ẽ • Guarani Ñe'ẽte ha Arandu Anamandaje Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 22:47, 21 jasypateĩ 2018. Aty ojokuaikuaáva - Vikipetã Aty ojokuaikuaáva Aty ojokuaikuaáva (karaiñe'ẽ: partido político) ha'e peteĩ tapicha ñembyaty omotenondéva mburuvicharã ha sãmbyhyhárarã opaite tapicha pegua, jekopytyjojápe, ha omyengovia tapicha kuéra ambuéva; umi tapicha oĩha ipype ohesareko joja, hekorã joja ha oime joja, ohupyty hag̃ua tekuái sãmbyhy térã ivore mante, ojapo hag̃ua umi mba'e ohesarekóva ha omoĩ hag̃ua hekorã.[1] Omohechauka mburuvicharã jeporavo hag̃ua, oñemohenda ha ojokuái tekorã.[2] Oiko va'erã amandajépe oipytyvõ hag̃ua ha omohenda hag̃ua tetã iporokuái, avano'õ rembipota ha viruremono'õ rembipota tetãme guarã. Opysyrõ tapicha kuéra tetãgua rembipota kuéra tetãme guarã, ojapo ha omohenda tekuái reko, ha ojokuái tekorãndýre.[3] Aty ojokuaikuaáva peteĩnte Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 03:02, 28 jasypateĩ 2014. Eipuru va'erã peteî ñe'êryru (diccionario) Eirete (karaiñe'ẽ: Miel) eíra oñeguenohẽva eiru raitýgui, hypy´ũ ha ijaisy. Ojepuru hu´u pohãramo, ikatu ñamboy´u hag̃ua. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 18:59, 24 jasyapy 2015. Arrieromi che rekópe, mbaraka che jyva'ári, ko nde apyka puku ári hi'ãnte chéve añatõi. Che kũre péina heñói che mborayhu ra'ỹingue, ñe'ẽ poravo pyre, ndéve ĝuarã purahéi. Aipotánte sapy'a reñandu nde róga guýpe, vevúi asy nde keguýpe, hasẽro che mbaraka. Ha upégui terepu'ã ko'a jazmín máta guýpe, rejajáivo ñasaindýpe, torohetũ che kamba. Péina ko'ápe yvoty hyakuãvu nera'arõvo, ha ojayvy nde resapévo luséro nde kypy'y. Epu'ãna che reindy ko'a nde roga mbytévo, jasymi nderesapévo, tanderecha nde kyvy. . Ko'ẽ mbotáko añandu, ajeverõ ipu py'ỹi gallo kuéra sapukái, ha okokore ryguasu. Hetakuére guyraũ, ojeheka pe avatitýre, ha amó jahapetýre orrelinchá kavaju. Hetaite mba'e porã ogueru ko ko'etĩ, epáyna ehechami oje'óiva y reka. Ha aipópema vesinda tory vaicha ombohovái, oiko ñembiso jovái, opáva aipo ijeguaka. Néi, chéko che reindy iporãma roheja, ivai che raperã ha hi'ári mombyry. Ha amóina ave kuarahy amoite ára rapópe, cerromi pa'ũ mbytépe ojajái hata rendy. Yma ñañe mitãvepe jajohayhúmi añete Guyramípa ha´ete oikóva oñoñe´ëme Terã yvoty apytépe ñañe ñe´ê ñamombo Ha ovy´a ñane korasö upe memoria rapykuerépe. Ko’â mokôi aranduka pyahu ojapova’ekue temimbo’ekuéra ATENEO-pegua ojehaipaite Guaraníme, oñepyrûha guive opaha peve. Mokôivéva osêkuri omomaiteívo ñane retâ mokôisa ary ha upekuévo ohechaukávo opavavépe ikatuha jahaipaite Guaraníme temiandu oîva guive. Iporâ avei ñamombe’u ha’ekuéra onohêhague mokôive aranduka ijeheguiete, péva he’ise ha’ekueravoi ohepyme’êhague, peteîteî, onohê haĝua umi aranduka. Káso hapukarâ ñemombe’u. Tembi’u Paraguái. Coordinadora: Lic. Eva Florentín deRíos Purahéiha jeroky guasu. Tembi’u ñanemba’éva. Coordinador: Mg. Federico González 1. ROIPOTAopavavéva jahechakuaa Ñande Ypykuéra jehasa asy. Ndaikatumo’âiñamotenonde ñane retâ ndajahecharamói ha nañamomba’eguasúirô ñande rapo, ñandereko ypy. Anive ñamboyke, jajahéi ha ja’apo’i chupekuéra. 1.3. ROIPOTA oñemotenonde opaichagua tembiapo, tembikuaarekarupive, ikatútava omono’ô Ñande Ypykuéra rembiasa, rembikuaa, remiandu harembipota, anítei ogue ha ohasa tesaráipe. Ñande Ypykuéra rembikuaa oikeva’erâavei ñane rekombo’épe ikatuhaĝuáicha opavavéva jaikuaa ha ñamomorâ. 2.1. ROIPOTA ñane retâruvichakuéra imandu’a Guarani ha’eha ñane retâ ha Mercosur ñe’ê teete haupehaguére opa mba’e ha’ekuéra ojapóva oikuaaukahava’erâ avei Guarani ñe’ême. 2.3. ROIPOTA ñane retâruvichakuéra ohechakuaa opavave ñane retâygua, ohova’ekue ambue tetâmetekoporâve rekávo. Ha’ekuéra -jepémo oiko mombyry ñane retâgui- oipuru Guaraniñe’ê ha ijuruvyrei heseve. 4.1. ROIPOTA upe Atyha oñangareko Guarani ñe’ê rekopotîre.Toisâmbyhy Guarani purukuaa ha puru porâ. Ndohejaiva’erâ avave oñembohory haomongy’a ñane Avañe’ê. Tomboyke ñe’ê jopara ha ñe’ê jehe’a ha’évaGuarani mbyaiha ha Guarani jukaharâ. 4.4. ROIPOTA upe Atyha ojapo Guarani ñe’êngueryru. 4.5. ROIPOTA upe Atyha omoheñoi opaichagua ñe’ê pyahu.Omoingovejeyva’erâ ñe’ê yma áĝa ndojepuruvéiva ha umi ñe’ê pyahu apohápetojeporeka Ñande Ypykuéra ñe’ême. 5.3. ROIPOTA MEC ome’êve aravoGuarani ñe’ê ñembo’épe. Ko’áĝa peve castellano-pe oñeme’êve aravo.Tekojoja ohupytyva’erâ mokôive ñe’ême, ŷramo ndaha’éi tekojoja. 5.4. ROIPOTA oñemoingovejey mbo’ehao ohekombo’éva mitâme iñe’êypýpe. Upépe mitâ oñemoarandu’ypýta hogaygua ñe’ême ha upéi, mbeguekatúpe,oikuaáva’erâ ohóvo ambue ñe’ê. 5.6. ROIPOTA MEC omoinge umi arandukápe hetave mba’eñane retâ rehegua. Hetave mba’e ñane retâ rembiasakue ha ñanemba’etévarehegua (jepokuaa, purahéi, ñe’êpoty, tapicha iñarandúva rekove kuaa,tembiapoita). Aranduka aĝaguápe ndaipóri mba’eve umi mba’e rehegua, upévaremitâ ha mitârusukuéra ohayhuve ambue tetâmegua. 6. ROIPOTA Tetâ Ruvicha (KaraiGuasu Fernando Lugo), Tetâ Amandaje Ruvicha (Karai Guasu MiguelCarrizosa) ha Tekojoja Ruvicha (Karai Guasu Antonio Fretes) oipuruveGuarani ñe’ê ha upéicha avei opavave imba’apoharakuéra; ha oiméramoijapytepekuéra oikuaa’ŷ térâ noñe’êkuaáiva Avañe’ême, pya’eporâ tohekombo’eukachupekuéra. Upéicha avei, roipota opaichagua ñembyaty oikóva ñane retâme toikomokôive ñe’ême. 8. ROIPOTA opavave pytagua oúvañane retâme, taha’eha’éva tape rupi: jeveve, y térâ yvy rupi; tohecha Guaraniñe’ê oparupiete, oike guive osê meve; ha peichahápe toikuaa oîha peteî tetâiñe’êkôivape. Ko’áĝa peve umi marandu oî castellano añóme. 9. ROIPOTA opavave Tetâremimondoohóva ambue tetâ rupi toikuaauka ñane ñe’ê, ñande reko ha ñane retâ. Toikuave’êhikuái ñane retâ mba’erepy. Ko’áĝa peve heta oî umíva rehegua, oîva ñane retârérape ha upeichavérôjepe ndojapóiva mba’evete vera ñane retâ rayhupápe. 10. ROIPOTA opavave marandumyasâiha: ojehaíva, pukoe ha ta’ângambyry; oipuruve Guarani ñe’ê. 10.1. ROIPOTAopaichagua marandu oñemyasâive ñane Avañe’ême. 10.3. ROIPOTA pukoe hata’ângambyry ome’êve pa’û oñemyasâi haĝua ñane tavarandu (purahéi,jeroky, mba’ekuaa) 11. ROIPOTA ára haára ñane retâ ruvichakuéra ome’êve pirapire ikatuhaguáicha hetave arandukaosê ára resáre. Jaikuaaháicha oî heta tapicha ñane retâ tuichakue javeveorekóva hembiapo Guarani ñe’ê ha ñanemba’etéva rehegua ndaikatúiva onohêiñaranduka ndaipirapiréigui. 12. ROIPOTA opavaveñamyasâi ikatuháicha Guarani ñe’ê ñanduti rogue rupive, ikatuhaĝuáichako’ê ko’êre ñane Avañe’ê oĝuahê mombyry mombyryve. Jaikuaaháicha umi ñe’ê hetaveoñemyasâiva upe mba’e rupive ha’éta avei umi ñe’ê hekove pukuvétava. Upéichaavei rojerure ñane retâ ruvichakuérape toipuru avei Guarani ñe’ê iñandutiroguépe. 13.1. ROIPOTA oñemoheñói Guarani Ñe’ê Atyha Mercosur-pegua. 13.4. ROIPOTAupe Atyha ojapo Guarani ñe’êngueryru. 13.5. ROIPOTA upe Atyha omoheñói opaichagua ñe’ê pyahu.Omoingovejeyva’erâ ñe’ê yma áĝa ndojepuruvéiva ha umi ñe’ê pyahu apohápetojeporeka Ñande Ypykuéra ñe’ême. 13.7. ROIPOTA Guarani ñe’ê oñemyasâive ko yvy apu’a tuichakuejaveve. Tekotevê jaikuaauka opavavépe. Tekovetê oñembo’eve ambue mbo’ehaoguasúpe ikatuhaĝuáicha opavave ohecharamo ha omomba’eguasu ñane Avañe’ê. Ipahápe,rojerure peême akóinte jahecharamo ha ñamomba’eguasu haĝua ñane retâ, ñandereko ha ñane ñe’ê Guarani. Anive jahecha ou pytaguakuéra he’ívo ñandéve iporâhañane retâ, ñande reko ha ñane ñe’è. Ára ha ára jahechakuaa mba’éichapa ñane Avañe’ê oñakârapu’â ohóvo haupéicha rupi jajuhukuaa avei heta tapicha, pytagua, ojesareko ha omba’eguasúvaGuarani ñe’ê. Maymávante ohecharamo Guarani ñe’ê ha avei ome’ê iñe’êoipytyvôtaha ñane Avañe’ê mombaretevépe. Péicha Mbo’ehára Jorge Román Gómez ohechauka opavavépe mba’éichapa ikatujaipuru Guarani ñe’ê pyahu mitâ ha mitârusu tekombo’épe. Ko’â mba’erupive temimbo’ekuéra hetia’evéta ha upekuévo oñemoaranduporâvéta hikuái. Ha peteï guyra’imi cherendápemaojokuái Guyra ha yvytu oñesüpehëva Avañe'ẽ: Araro'y Avañe'ẽ: Támil ñe'ẽ Ko yvy tuichakuére Ore testígo de Jehová ymaite guive rojapo umi eskuéla orembokatupyrýva, roipytyvõ hag̃ua ore rapichakuérape oikuaa hag̃ua Ñandejárape. Oĩ voi umi eskuéla ojejapóva umi oipurupaitévape g̃uarã itiémpo ‘opredika hag̃ua pe marandu porã’ (2 Timoteo 4:5). Hoko (karaiñe'ẽ: grulla) - (Gruidae) ha'e umi guyra juehepehẽ aty. Oikove ñu guasúre, Europape, Asia ha Afrikape. He’iséva: Pohã nana hogue apu’a ha isarambíba yvýre. Hykuere jaipuru ñaipohãno haçua mba’asy vai osëva ñande pirére ha kangue rasýpe çuarã. DAVID ABDÓN GALEANO OLIVERA. Táva Paraguaýpe, 18 jasykõi 1961 arýpe. Ko’ã che ñe’ẽ ndaha’emo’ãi ñe’ẽkele’e, ha’etahína ahecháva ha añandúva, jehechakuaamínte. Ñane retãpýre, opaite hendápe jajuhukuaa mbo’eharapavẽ rapykuere. Ndaipóri táva omohembýva’ekue, opavavénte oguereko hembiapokue, imba’ekuaa avañe’ẽ rehegua, hetaite ary oikundaha umi ñane retã rapekuéra ombojajúva umi táva ojuehe. Taha’e tape hũ térã umi tape pytã. Tuju térã yvyku’íre. Ohohápe oheja ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI poyvi ha pe kuatiratã oñemoaranduhaguére hendive umi kuimba’e ha kuña oikuaasevéva Guaraní ñe’ẽ. Oḡuahẽ katuete umi oñehenoiháme. Ha’e pe JANO oje’eha, gua’umombe’úpe jahecháva, ymaiteguare, ohechapaitéva peteĩ jereguasúpe. Mokõi ava akã oguerekógui ijehe. Upéicharupi ATENEO opu’ã porã ha ndo’áiri, jepérõ hetáma ojetyvyro, okáiguio ha hyepýguio. Tova’atãko oĩ ñande apytépe ojejapo haḡua umi naiporãiva ñane retãre. Guarani rapére jajuhukuaa ñe’ẽ eirete ha umi ñe’ẽ juky ñe’ẽ teete apytépe. Joparajehe’a ome’ẽ umi oñeme’ỹva’erã. Ombo’yrei oipe’a mborayhu avañe’ẽgui. Joparajehe’a ha’e peteĩ tape neguenohẽva Guaraní ñe’ẽgui. Ñande tujáma ñañombotavy haḡua. Ñane avañe’ẽ ha’ehína ñane retã ãnga ñe’ẽ. Tetã oikove. Ava oñemboheta mbeguekatúpe. Ñande retave ha hetave oĩ oñe’ẽva Guaraní ñe’ẽme. Yvateguánte ombou ñandéve Avañe’ẽ ha Guaraní rayhupápe. Yvategua ohechakuaa oĩha tekotevẽ umi pytyvõhárare. Nomanomo’ãi ñane retã ha pe iñe’ẽ marangatu oikovéta opa peve yvóra. Osẽnte avei ñande yvýpe, umi ava ohayhu asýva Hetã Paraguaýpe ha pe iñe’ẽmíme. Aréma ñane retã oheka ha orairõ pe tekosã’ỹ mayma tetã apytépe. Ñandejopy pe tekotevẽ. Tetãygua ry’ái umi ñane mba’epotáre. Ojapo 50 ary, sa’i oĩva’ekue umi oñemoaranduséva’ekue avañe’ẽme. Ñane ñe’ẽningo omanómakuri, oje’e. Ha tetãygua oikove ha hekove ñe’ẽ avei. Nde rekove ko ñe’ẽ rapykuéri ndohomo’ãi mamove, oje’e. Reíete neakãrakúta hese. Okahárare ndaipóri tekombo’e Guaraní ñe’ẽre. Péva ha’e tekotevẽ tuichaitereíva’ekue. Sa’ínteva’ekue umi ohechakuaáva. Aréma ñane akãhatã guaraní ñe’ẽre. Mayma yvypóra ohecha ypýva mbo’eharapavẽ David Galeano Olivera pe mbo’ehao kotýpe ohechakuaa katuete oĩha peteĩ karai guasu renondépe, oguerekóva pokatu iñe’ẽme, Avañe’ẽ ombo’évo. Katupyry oguerekóva tuicha, omba’apo ha oñemomýi mba’ekuaa oipyguarávo, ko’ẽ mboyve guive ohasa peve pyhare pyte. Ombo’ekuaa, imba’ekuaa ipypuku, hendaitépe omyesakã umi oñeikotevẽva, ohechukakuaáva Guaraní ñe’ẽ ikatuha oñemomýi umi ñe’ẽ imbaretevéva ykére ko yvy apére. Ja’ekuaa ko’áḡa, reiete ojejuru’o Guaraní ñe’ẽre umi ohayhu’ỹva hetãme. Heta mba’e porã oguereko ñane retãre oñeñongatúva. Ha umíva apytépe oĩhína ko ñane ñe’ẽ Guaraní. Papa Francisco oguerohorývo umi kuña ñane retãyguápe, ohechakuaa kuñaha pe oñangarekóva tetã mba’ekuaáre ha ñane Avañe’ẽre. Ko’aḡa peve jaguereko kuña ipyapýva, jepérõ pe Tetã akãguasu hesarái tetãyguágui. Máva he’ikuaa Papa Francisco ndoguerohoryhái ñane Guaraní ñe’ẽ. Mbo’ehára David, tapiaite ojepovyvy umi avañe’ẽ rapokuápe. Tavarandúre, ojapysakaháre oiko oguenohẽ techapyrã, ohaíva arandukápe. Hendive ikatu ñamba’apo ñane retã ñe’ẽ teére. Ohechukáva ñepytyvõme. Opaichagua mbo’ehára ñaĩhína Guaraní ñe’ẽre. Ikatupyrýva ñe’ẽtekuaápe térã ñe’ẽporavopyrépe. Oĩko avei ikatupyrýva ñe’ẽhasápe térã umi ñe’ẽhaípe. Ko’ã mba’ekuaajejapópe avei ikatupyry mbo’eharapavẽ David. Ohayhuporãgui ñane ñe’ẽ Guaraní ojapo porã katupyrýpe umi hembiapo techapyrãmemetéva. Avañe’ẽ mbo’ehára katuete ohayhúne hetãme. Tetã Paraguay ñe’ẽ ombo’ehína. Pévare ha’ete pe ñañanduvéva ñane retãme. Avañe’ẽ ñembo’e ha’e peteĩ tekotevẽ guasu. Heta ñande rapicha ava oiko oñeporandu mba’érepa oñembo’e Guaraní ñe’ẽ. Hasýkohina jajehekýi haḡua tavýgui. Mayma tembiapo porã ojejapóva katuete ohupyty opaichagua jehechakuaa. Umi mba’e porã apoha pya’eve oñemomombyry umi tekotevẽgui. Hi’arandu’ỹvape ḡuarã mbo’ehára Guaraní ndaha’éi mba’eve guasu. Heta mba’e porã nahesakãi ko’ã yvypórape. Mbo’ehára Guaranímante oitavy’óva’erã umi ava tavy ñembotavýpe. Ñane retãpýre, opaite ára, oñeha’ã mbo’ehára Guaraní, oikohatãhína oñemyesakãporãve haḡua opa mba’ekuaa. Mbo’eharapavẽ David Galeano Olivera omyakã ha omotenonde ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI rembiapo iñasãiva ñane retã Paraguay ryepýre ha ko yvoráre avei. Tembiapo porã oñemoneĩva ojapo ATENEO. Ñane ñe’ẽ Guaraní oguereko peteĩ mburuvicha guasu katupyryete, ojapóva tekombo’e hendaitépe ATENEO rupive, mayma mbo’ehaópe. David Galeano Olivera, aréma omba’apo porã avañe’ẽre. Guaraní mbo’ehararãme ojehupytyka arandueta jahupytypa’ỹva oguerekóva ñane Guaraní ñe’ẽ. Guarani ñe’ẽ ha’e ñande reko rapoite ha pe tuichavéva ha ipukuvéva. Guaraní mba’ekuaa ndaikatúi ñamboyke nipe ñamombo ñandejehegui. Jahayhúrõ ñane avañe’ẽ katuete ñamba’apóta Guarani rayhupápe. Ñe’ẽ Guarani’ỹre tetã Paraguay ndaha’emo’ãi pe tetã Paraguay. Jahechakuaáne. Mbo’ehaovusu rembiapo jaikuaa porã. Mbo’ehaovusu ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI rembiapo ohupyty 100 távape ñane retãpýre ha heta tetã ambuépe. Ko’ã mbo’ehaovusúpe jajuhukuaa mbo’ehára David Galeano Olivera rembiapokue ojepurúva ha ñanembokatupyrýva. Mayma avakatu ohechakuaa ha ohecha porã mbo’eharapavẽ David Galeano Olivera rembiapo. Ñane retãpýre ikatu jajuhu David Galeano Olivera rembiapokue. Umi tapỹime, oĩ katuete oñemoarandúva avañe’ẽme. Ojuhúva pytyvõ umi kuatiáre temimbo’épe ḡuarã ohaíva’ekue mbo’eharapavẽ. Ha’e ohohápe ha ha’e ohejahápe peteĩ aranduka ohejahína mba’ekuaa ATENEO rérape avei. Jahahápe jajuhukuaa jeguerohory David Galeano Olivera-pe ḡuarã. Techakuaa chupe iñasãi opaite hendápe. Guaraní tendota oñohẽva ty’ái, ikane’õ’ỹva. Oho ha ou ojapyhara opaite táva ojuhúva henonderãme. Sapy’ánte peteĩ árape oĩ mbohapy tendápe avei oñe’ẽ haḡua mbohapy atýpe ñane retã ñe’ẽre. Ja’ekuaa hetaha oĩ hendive mbo’ehára katupyry oipytyvõ mbaretéva chupe ATENEO oiko imbarete haḡua. Umi tekombo’e ñane retã Paraguaýpe, pe Guaraní ñe’ẽ’ỹre ndaha’éi tekombo’e. Ñande jaikuaáva hendive jaikuaave. Ñe’ẽ jahayhúva hendive jahayhuve. Umi mbo’eharakuérante oguereko chupe motenondeháramo, omyakãsãgui pe arandu avañe’ẽ mba’éva. Añete. Avañe’ẽ mburuvicha guasu. Ñemoirũñepytyvõme mayma mbo’ehárandi Guaraní ñe’ẽ ñepysyrõme. ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI ha’e peteĩ yvyty puku yvate ojepysóva ñane retãpýre. Ojehechapaitéva. Omyakã yvatete mbo’eharapavẽ David. Ta’ãnga. Pe yvytytýre iñapesã umi mbo’ehára, ikatúva oguejy térã ojupi oĩháme tekotevẽ. Mbo’eharapavẽ tekotevẽ ojupive yvate gotyo. Hetave ouhína hembiaporã ñane Avañe’ẽre. Guarani rapére ñambyatýne jahávo umi avañe’ẽ rayhuhára. Aguyje. ÑE'ÊMBUKU HA PRESIDENTE HAYES OIKOTEVÊ ÑANDEREHE -... Ñemomarandu rojapo sãso ñemomarandu avañe'ẽme ha nde ikatu poroipytyvõ ko'ápe. Ñemomarandukuéra Avañe'ẽme Wikikuatia ñe'ẽ Kuatia ñe'ẽ English (Ingyaterrañe'ẽ) · Polska (Poloñañe'ẽ) · Викивести (Sérviañe'ẽ) · Français (Hyãsiañe'ẽ) Ko yvy tuichakuére Mbaʼépa ojejapo kongregasiónpe. Umi omoakãva kongregasión hekoporã ha ojerovia mbarete vaʼerã (1 Timoteo 3:1-10, 12, 13; Tito 1:5-9). Ñandejára siervokuéra oñembyaty meme vaʼerã oñomokyreʼỹ hag̃ua (Hebreos 10:24, 25). Upépe ningo ñañehekomboʼe ha ñamombarete ñande jerovia (1 Corintios 14:26, 31). Avei Ñandejára heʼi pe kuña ñemoñare apytépe oĩtaha 144.000 yvypóra (Gálatas 3:29; Revelación 14:1). Koʼãva omano rire oñemoingove jeýta yvágape oiko hag̃ua espírituicha ha oisãmbyhy hag̃ua Jesucristo ndive (Romanos 8:16, 17). Kosovo (sérviañe'ẽme: Косово; avañañe'ẽme: Kosova térã Kosovë) ha'e peteĩ tetã oĩ Europa. Ohupyty sãso 17 jasykõi, 2008pe. Guarani língua linda: peteĩ ñe’ẽ porã: tradukka.com _ translation in real time Muña: (tero ha ñe’ẽtéva) He’iséva: Jeiko tapykuéri.Yeguata ikupépe. kunumisito ....ñamomba'eguasuvo ñanemba'etee mokoisa arype he'i ñandeve ñane amandaje..upeicharupi jahechauka purahei ha jeroky pa'ume mba'eichaitepa ñane ñe'e guarani he'easy ha henyhe mborayhugui...!!! Avañe’ẽ Guarani: peteĩ ñe’ẽ porã ñande yvyramáta nacional tuicha ha iporâ. Karai Horacio Galeano Perrone: ro’ejey ndéve naiporâiha ko mba’e ojejapóva ñane Avañe’êre. Ministerio de Educación y Cultura niko ndikatúi opyrû léire ha upévare rombojo’a ndéve ore mba’ejerure ejoko haĝua ko mba’e vaiete. Ñe’ênguéra Léi niko he’i porâ Guarani ha castellano ha’eha ñane retâ ñe’ê teete ha mokôivéva hekojojava’erâ. Jaikuaaháicha, hetaiteve niko oî ñane retâme oñe’êva Guaraníme ha tekotevê umívape jahechakuaa, upévare, tekombo’e oikomanteva’erâ mokôive ñe’ême ha aravo jojápe. Ndaikatúi oñembotuichave peteîme ha oñemomichîve ambuépe. Oĝuahêma ára ñamomba’eguasúvo ñane Avañe’ême, hetaitéma ohasa asýva ha hetaitéma niko ojejahéi hese. Ko’áĝa ñambyasy gueterei ojejapoha hese â mba’e, jepémo ñande Léi Guasu ha Ñe’ênguéra Léi he’i hikuái tekotevêha ojehecharamo ha oñemombarete mokôivépe. Nelson Rubén Zarza Estigarribia: Aipyhy che jehe umi ñe'ê porãita reipyaháva karai Juan, péva peichanteva'erã voi, tekojoja'ÿ ore rapy ore ñe'ãme, hákatu oñepyrûramo hína pe ñorairõ Avañe'ê rehehápe, chéverõ §uarã avei ñande Amérikagua peteînte ñañembyatýva Guaraní Retãme ha jagueroguata kyre'ÿ ñande reko ha ñe'ê jaguerotî'ÿme avavégui. Toikove Guarani! Aguyje ha maitei rory opavave guaraní rayhuha oîva Argentina-pe. Egidio Cariaga: Mbo'ehára Escurra,amomorã mombyry guive nde py'angata. Ivaietéiko ko mba'e vai ojejaposéva ñe'e guaraníre. Nde reikuaa che ahayhy ha amba'apo che añomi ambojoja hagua ñe'etekuaa guarani ñe'e português ha castellano ndive,ikatu haguaicha ñamoakãrapu'ã e ñamomba'eguasu ñane avañe'e ambue ñe'enguéra ndive Ary 2000-pe aimeva'ekue petei aty guasúpe Colegio Gutemberg-pe. Upépe mbo'ehára Vicente Ferreira Ávalos iñemoñe'e ojerureva'ekue mayma roimeva'ekue henondépe ojerure guarani tekoteveha oñembojaja ambue ñe'enguéra Mercosul-pegua.Upe ára guive che ndapytu'uvéi. Iporãte rehaíva ani oñemboyke tetá paraguáipe ko ñande ypykue ohejava'ekue. Guarami ningo ndaijojahái. KUÑA MBORIAHU, MBA'APOHÁRA Avañe'ẽ: Ka'akupe Tetãnguéra Joaju - Vikipetã Tetãnguéra Joaju Tetãnguéra Joaju Poyvi Tetãnguéra Joaju (Organización de las Naciones Unidas - ONU) ha'e atyvusu tuichavéva opa tetãnguéra pegua. Omborokuaijai heta tekombo'e porã, py'aguapy reko rehegua ha kyhyje'ỹ reko rehegua. Oñepyrũ va'ekue ára 24 jasypa ary 1945-pe, táva San Francisco, Estados Unidos-pe. Ko'ãga oguereko 193 tetã oikóva ipype, ha ijatyharóga oĩ táva Nueva York. Tetãnguéra Joaju ñe'ẽnguéra ha'e áraveñe'ẽ, chinañe'ẽ, karaiñe'ẽ, hyãsiañe'ẽ, inglyesñe'ẽ ha rrusiañe'ẽ. Tetãita Joaju Atyvusu niko oñemoheñóikuri ára 24 jasypa ary 1945-pe opa riremi Yvóra Ñorãirõ Mokõiha. 51 tetã omoheñõikuri ko joaju ohekávo hikuái py'aguapy ha angave'ỹ yvórape, omombaretévo tekoayhu ha tekohakuéra ñemotenonde, upéicha avei omba'apóvo tekoporãve rekávo ha ava tekopygua ñeñangarekóre. Ko'ag̃aitérõ oĩ 193 tetã ipype. Tetãita Joaju Atyvusu omboaje hemimo'ã ha hembiaporã peteĩ Amandaje Guasu rupi oĩháme mayma tetã ipypegua. Oguereko peteĩ Pytyvõhára Guasu Amandaje Guasu oiporavóva ha oguerekojeýva ipoguýpe 40.000 mba'apohára rasami ko yvóra tuichakue javeve. Tetãita Joaju Atyvusuoguereko hóga Táva Nueva York, Estados Unidos de Amérika retãme. Tetãita Joaju réra niko omoheñoiva'ekue Norteamérica retã ruvicha Franklin D. Roosevelt ha ojepuru'ypýkuri ára 1 jasyteĩ ary 1942-pe, Yvóra Ñorãirõ Mokõiha aja, 26 tetã omboajérõguare “Tetãita Joaju Kuatia” he'ihaguépe ha'ekuéra, joajúpe, oñorãirõvetaha Alemania, Italia ha Japón ndive. Tetãita Joaju rembiapo og̃uahẽ opaite tenda ko yvoraguápe. Jepémo ojekuaave py'aguapy ñangarekóre, py'aguapy mombaretevére, ñorãirõ ñemboguére ha oipytyvõre tapichakuérape hemikotevẽme.[1] Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 10:18, 27 jasypateĩ 2015. Ysyry Uruguái (Uru-gua-y) ha'e peteĩ ysyry oĩ ñembyamérika. Ohasahína mbohapy tetãnguéra: Pindorama, Argentina ha Uruguái. Ipukukue ha'e 1770 km. Oñepyrũ Pindoramape ha osẽ Argentina, Para Platape. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 15:21, 8 jasyapy 2013. Mbo’eharakuéra pyahu Itapegua Omohu’âva’ekue Itápe Omohu’âva’ekue ipehênguekuéra ndive Ko yvy tuichakuére Koʼág̃a sábado hína ha Jesús oho pe piléta ypýpe. Upépe ohecha oĩha peteĩ karai hasýva ojapóma 38 áño. Jesús oporandu chupe: “¿Rekuerasépa?”. Pe kuimbaʼe heʼi: “Karai, ndarekói ningo avave chepytyvõmi vaʼerã aike hag̃ua pe y oñemonguʼe jave, ha che aha aja, ótro itenondéma cherehe” (Juan 5:6, 7). Upévare haʼekuéra oporandu pe karaípe: “¿Máva piko upe heʼi vaʼekue ndéve: ‘Ejagarra nde rupa ha tereho’?”. Upérõ guare oĩ kuri hetaiterei hénte upe lugárpe ha “Jesús ohóma upégui”. Upéicha rupi pe kuimbaʼe ndoikuaái mávapa la omonguera vaʼekue chupe (Juan 5:12, 13). Péro upe rire ojotopa Jesúsndi pe témplope, ha upépe oikuaáma mávapa pe omongueráva chupe. "Che ajuhúta nde sýpe ko'êrô." -“Upeichaite, peteîteî ha opaite mba’e rehasava’ekue nde rekovépe, nemba’ékuri. Tekove niko peteî tesapirînte… Upévare, ikatu aja, oñeha’âva’erâ nde rekokatu ikatuha peve. Ani mba’eve -nde eréva nemba’eha- ndejoko. Ko’aĝa reikova’erâ. Eikóke ha emoingovéke nde rekove. Ha ani nderesarái nevy’apavêva’erâha, upéva añoite pe añeteguáva. Umi ne rembipuru ha opaite ambue mba’e reñeha’âva’ekuére opytáta ko’ápe. Mba’evete ndereguerahamo’âi ko’águi. Emomba’eguasu umi nemomba’eguasúvape ha ani rejesareko umi nanderechakuaáivape Mbeguekatúpe oñembo’apu’a ohóvo pe aponde’a oñemboguapyhápe opaite mba’e tekotevêva oñemopyenda haĝua Guarani jeike Mercosur-pegua mbo’ehaovusukuérape. Ko tembiapo guasuete niko omoñepyrû, omoakâ, omombarete ha omotenonde Tembikuaajára Salvadora Giménez, oisâmbyhýva DGUIS-MEC, ha oîva ko’aĝaite Mercosur mburuvichakuéra atýpe, mbo’ehaovusukuéra rehegua. 2017 ha'e akue ary ha'etéva, oñepyrũkuri arateĩme upe arapapaha Gyregório pegua ojepapávo. 12 jasykõi: Chile retãme oñemandu'a oiko upe ñorairõ Chacabuco peguare, 200 ary ohasámava. 3 jasyapy: 100 ary ojehu guive upe Rrúsia Ñepu'ã Jasykõi pegua. 31 jasypa: ojeguerohory 500 arýre oiko upe Lutéro Ñemyatyrõ (Reforma protestante), omoñepyrũ va'ekue opa umi tupão Lutéro ra'ýva. 7 jasypateĩ: 100 ary oiko guive upe Rrúsia ñepu'ã jasypa pegua, omosẽva pe mburuvicha Nicolás II. 3 jasypakõi: 50 ary oiko guive peteĩháme pe korasõ ñembyekovia. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 16:57, 1 jasyteĩ 2018. Almasẽ (karaiñe'ẽ: Almacén, tienda) ñemuhã opamba’éichagua mba’e ojehepyme’ẽ hápe. Tatapu'ã'ỹ ha'e peteĩ Apỹi Kimi rehegua, Mba'etĩ Marangatu, ndoguerekói sa'y ha hi'átomokuéra ha'e 18. Avañe'ẽ: Mborevi che purahéi kunu’ũ ryakuã pacholi. ko che purahéipe tamoherakuã. upépe oikova’ekue-ku cañón "Cristiano" omboguepaitéva ku mbyry’ái ysyry porã. ombogüepaiteva cu mbyry'ai ysyry porã. KO YVY TUICHAKUÉRE Mbaʼéichapa jatratavaʼerã peteĩ oñemosẽvape kongregasióngui? La Biblia heʼi: ‘Pejei umi ermáno guaʼúgui, oikóva kongregasión apytépe ha oikovahína gueteri upe tekokyʼápe, térã haʼenteséva, térã taʼanga omombaʼeguasúva, térã oñeʼẽ reíva hapicháre, térã okaʼúva, térã omondáva’ (1 Corintios 5:11, ÑÑB). Heʼi avei: “Ani pemog̃uahẽ pende rógape, ha ani pemomaitei. Cháke umi omomaiteíva umívape, omoirũ chupe imbaʼe vai apópe” (2 Juan 9-11). La Atalaya 15 de noviembre, 1981, páhina 19, heʼi: “Ikatu ñepyrũrã jaʼénte chupe: ‘Mbaʼéichapa’, péro upéi ñambopukuseve ha ñañemongeta hendive, ipahápe katu jajeheʼa meméma hese. Jajaposénepa upéva?”. Upéicharõ oĩ jave peteĩ oñemosẽva kongregasióngui ndajajeheʼaveimavaʼerã hese. Karai Víctor Ferreira ha Karai Gustavo Galeano ome’êkuri pa’û David Galeano Olivera-pe ikatuhaĝuáicha omombe’u Ysapy renduharakuérape pe mba’e vaiete MEC ojapóva ñane Avañe’êre omboykévo ichupe mbo’esyry mbohapyhágui, mitârusukuéra apytégui. Mba’apoharakuéra avei ndohechaporâi ko jejahéi ha ojerure MEC-pe omohendajey haĝua Guarani ñe’ême upe mbo’esyrýpe ha avei ojerure oñemombareteve haĝua Guarani mbo’e opaite mbo’esyrýpe ha ñane retâ tuichakue javeve. Guarani niko ñane ñe’ê teete, mba’e iporâvéva jaguerekóva ñane retâme ha ñandekuaaukáva opaite henda rupi. Avañe'ẽ: Guéi Nde reporoocuaita jupi vae rupi. 07 Guarani ñe'e - Regional Ytusaingo Jasy KuéRa Trica-lira - danda-danda, Mba'e'apu'avukuéra..20 Manzano: yvyramata'i ojuhúva'ekue ivy'apavê...21 Rehechasérõ ko ñe'ẽ he'iseha ambuéva, ehecha Arandupy (myesakarã). Tembiapo térã teko tee (karaiñe'ẽ: cultura) ha'eha opa mba'e yvypóra ojapóva, heñóiva peteĩ ára, jepokuaapyre, jepokuaapyre'ỹ, imarã, hechapyre ha hechapyre'ỹva, oisãmbyhýva ava reko opaite ára ha opaite tendápe. Ha'e avei upe oikuaaukáva peteĩ tetãme taha'e ha'ehápe hemiandu, hembiapo ha imba'ekuaaita rupive. Upépe ijapaite ava rembiapokue: jeroviapy, jepokuaa, ñe'ẽ ha ambuéva. Tembiapo ha'eha opa mba'e iporãmívante, ava rembiapokuéva, peichahápe, oje'e ava hembiapokatúva ha'eha upe oikuaáva mba'epukuaa, ñe'ẽporãhaipyre; ha hi'arigua, hekoporãva. Ava rembiapokue omotenondeve peteĩ tetãme tekombo'e ha arandúpe. Añetehápe, tembiapo niko hína opa mba'e, ava rembiapokue, yma guive ko'ág̃a peve ha taha'e ha'ehápe. Ipype ija mba'epukuaa ha ñe'ẽporãhaipyre guive ao ñembovyvy ha oga apokuaa peve. Tembiapoñemoambue (karaiñe'ẽ: aculturación): Upe mba'e ojehukuévo oiko avei jepokuaa ñepyrũ mba'e pyahuetáre, oúva ambue tetã térã ambue avano'õgui, ha upeichahápe tembiapo teéva oñemoambue ohóvo. Tembiapoguerova (karaiñe'ẽ: transculturación): Ha'eha peteĩ tetã térã avano'õ hembiapo katuvéva omoambuérõ peteĩ itenonde'ivévape. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 22:44, 7 jasypakõi 2016. Avañe'ẽ: Urunde'y pyta Péicha ojehecharamo Mbo’ehára Modesto Romero Cueto-pe ha upekuévo ojegueromandu’a Mbo’ehára Pedro Moliniers-pe ha’eva’ekue iñirûngue ñoha’ângápe ha Guarani ñe’ê myasâime. KÁSO ÑEMOMBE'U: TAVA'ÍPE OJEHUVA'EKUE KÁSO ÑEMOMBE'U: MAKA'I ÑEHA'ÂME OJEHUVA'EKUE KÁSO ÑEMOMBE'U: KURURU NIPORA'E Heta mba'e jahechakuaa jahechávo ko video rupive,mba'éichapa pya'ete tecnología rupive ñaguahëve ha ojeipyso tembi'u Paraguái yvóra jerepe. Mombyryete ojekuaa ha oñemomba'eguasu pe tembi'u ñane retã mba'éva ha ohasáva ojehecháicha de generación a generación. Festival Latinoamericano oguahê ñane ñe'ãme Ko ára, ABC Rogue guive amyasãi che remiandu ha aikuaase avei peê peñandúva ha ikatúva ñambohasa ojupe opa mba'erei ha ñamombe'u ojupe umi ñande machu omombe'úva; aichijáranga oiko mba'e ramo ko'ã árape tuicha oñemondｩita ha péva avei ikatu ñande jajapo ko kuatia rogue rupive. Oî katuete jurumy'yi opa tenda jaikohárupi ha upévare ñañe'ê jahechápa nañambopyro'i ñande rekove japukami haguã umi mba'e oikóva ñande rehe ha ja'e “E'a” péva niko ingueroviable, jajajá. Perurima kásoicha, ñambotavysérõ ñande voi ñandejapusérõ, ndajagueroviái umi mba'e ja'éva. Ñane Ñe´ẽ Guarani: Oĩma Facebook ñane ñe'ẽme Ko yvy tuichakuére KO YVY TUICHAKUÉRE Ava iñaranduvéva ikuaapýpe, ikatu ha'e upe itavyvéva kuaapy ambue kuérape Arandu ohecha ha ohendu; mba'e ambue kuéra katu nohendúi ha ndohechái Imborayhu rakate'ÿreíva ha'e ohyrô râéva. Mayma kuña nguéra upéva oikuaa Imborayhu rakate'ÿreíva ohayhu hetave, hákatu ndaha'éiva ohayhu porâve Ñemoñe'êha tuichavéva arapýpeko ha'e ñesêporâmba Temiandu añónte jepe mba'e vaígui ikatúne ha§ua ojeporu, ha'éma voi tie'ÿ Ha'éntese rekóva niko ha'e ava heko añáva, ohayhuvéva ijupe chejupégui Jehasare oikovéva ha'e ipyahu jeýva mbo'eha Tembiasakue mombe'uha ha'e jurupyasy oguývo Mborayhu'ÿre ha puka'ÿre ndaipóri mba'eve ñanembovy'áva TRATADO SECRETO DE LA TRIPLE ALIANZA – ÑE'ÊME'Ê ÑEMI MBOHAPY TET OGUEROGUATÁVA Pe mba'e vaiete niko oñemoneíkuri ára 1 jasypo ary 1865-pe, Argentina, Brasil ha Uruguay oĝuahêrôguare peteî ñe'ême, ñemiháme, ombogue haĝua ñane retâme. Mboyvy oî ko yvy ape ári ñorairô ojoguáva upévape. Hetaitereirasa kuimba'e, kuña, tuja,ĝuaiĝui, mitârusu ha mitâ ojejukákuri upérô. Ñorairô Guasu opárôguare 1870-pe mbovymi opytákuri tekove ñane retâme ha mbohapyve tetâ ogueroguatava'ekue upe ñe'ême'ê ñemi iporuguypa opytávo hikuái. Ndaha'eiete mba'e porâ pe ojapova'ekue. Ndoguerekói hikuái mba'eve ojerovu haĝua. Táva Guasu Guarani Retã Avañe’ẽ Guarani: peteĩ ñe’ẽ porã Mbo’ekuaahára pyahu 2012 Táva Concepción-ygua Mbo’erekokuaahára Federico González Escobar, ATENEO Sâmbyhyhára Concepción-me Jehechakuaa oikóva Mb. Federico González-pe Mbo’ehára Nery opurahéikuri Fernando ndive Táva Guasu Guarani Retã Goiás ha`e peteĩ tetãvore Vrasilpe. Avañe'ẽ: Mbopi Avañe'ẽ: Berlin Mitâ’ikuéra Mbo’ehao Marangatupegua ñe'ẽpapára, tembiasagua'u haihára, arandupykuaatyhára, tetãre oporombuekovíava Johann Wolfgang von Goethe /ˈjoːhan ˈvɔlfɡaŋ fɔn ˈɡøːtə/ (Fráncfort del Meno, Hesse, 28 jasypoapy ary 1749-Weimar, Turingia, 22 jasyapy ary 1832) ha'e akue peteĩ ñe'ẽpapára, tembiasagua'u haihára, mombe'upyrusu haihára ha tembikuaatyhára Alemaña pegua oipytyvõva akue omoñepyrũ hag̃ua upe py'aiterape (romanticismo), omoguasuite ku ñemuasãi heraha py'aiterape. George Eliot ñe'ẽnguérame, Goethe ha'e akue «ñe'ẽ karai tuichave alemañañe'ẽmegua... ha karaiete pavẽ pahague oguata Yvy ári». Hembiapokue, oguerekóva tembiasagua'u, ñe'ẽyvotyete, ñemopirĩ ha avei tembikuaaty mba'ekuaarã hekopete'ỹva, oheja peteĩ pore hypy haihárakuéra tenondeguápe, purahéi apohára, ñeimo'ãhára ha mba'eporã apohára oúva rire, ndaikatúiva ojepapa mba'e ojapo Alemaña arandupýpe oúva rire ha omombaretememe opaichagua tembiapokue. Hembiasagua'u Wilhelm Meister oñemandu'a akue Arthur Schopenhauer rupi ha'éva peteĩ umi irundy tembiasagua'u porãvéva pegua ojehaíva'ekue, Tristram Shandy, La Nouvelle Heloïse ha Don Quijote ojeykéva.[1] Herajoapy oñembohéra upe Goethe-Institut, atyvete omuasãi va'erã Alemaña rekotee opa rendápe. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 22:43, 27 jasypoteĩ 2015. Castries ha'e niko Santa Lucía itavusu, tetã michĩ hekosãsóva ijyvy apekue oĩ ypa'ũme Karíve yguasúpe, ha táva tuichavéva ojejuhu ku ypa'ũme. Ary 2013-pe ojeipapa amo 70.000 tavayguakuéra oiko ko távape. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 13:38, 5 jasypo 2018. Tekovekuaaty ñemohenda Umi mymba tĩmbu (Didelphimorphia) ha'e umíva okambúva jueheguaty gua'amba oikovéva Amérika yvyrusúpe. Oiko amo 92 tĩmbu juehegua ko'ãga, opaite oĩ mykurẽ juehepehẽme,[1] ha heta ambuéva ndoikovéima. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 17:33, 29 jasyrundy 2015. Avañe'ẽ: Vonéo Ko yvy tuichakuére Upe Marangatu Maria Hóga Tupão guasu Sevílla pegua (karaiñe'ẽme: Cated Upe Tupão guasu Santiago de Compostela (karaiñe'ẽme: Catedral de San Yvoty / Flor – Ñe’ẽ osẽ ypy / Palavras derivadas (subst.) (bot.) Yvyra, ka’avo ha opáichagua ñana poty, chugui osẽ hi’a térã há’ỹi oñemoña hag̃ua. Avañe’ẽ Guarani: peteĩ ñe’ẽ porã: E=mc2 Avañe’ẽ Guarani: peteĩ ñe’ẽ porã: Meus livros Jaikovéva ára ha ára Topami pe ñembyahýi mba’epota Filadelfia oĩ araguápe tava Paraguái retãme. Oĩhína tetãvore Boquerónme. Ko távape oiko 8.048 ava (2001 ary). グアラニー語, Guaraní, Avañe'ẽ [map] KuarepotiPytã Ko aty oikókuri UTMAP-pe. Karai Guasu Roberto Fernández, sâmbyhyhára upepegua, omombe’úkuri umi mba’e upépe oñemotenondéva oñemoherakuâporâvo ñane retâme ko yvy ape ári. He’íkuri ñanduti rupive ojegueropojaiha opaichagua marandu ñane retâygua ha pytaguakuérape. Peteî tapicha oikóva Concepción, Encarnación, Villarrica, Ka’akupe, Paraguari térâ ambue tetâpehê akâme ikatuha, upe oikoha guive, oñemboja -ñanduti rupive- MEC, ANDE, COPACO, MAG térâ ambuévape omba’eporandu térâ omba’ejerurévo ŷramo ohechávo moôitépa oîhina ikuatia. KÁSO ÑEMOMBE'U: MAKA'I ÑEHA'ÂME OJEHUVA'EKUE Avañe'ẽ: Kambója Chína Tetarã Retã‏‎ (147 revisiones) Kuatiarogue oñembosako'íva Ko yvy tuichakuére Nahániri. Jesús heʼi porã vaʼekue ñañemboʼe vaʼerãha Itúva, Jehovápe. Ha ndahaʼéi heʼínteva, síno haʼe voi omoĩ ehémplo (Mat. 6:6-9; Juan 11:41; 16:23). Umi kristiáno yma guare noñemboʼéi vaʼekue voi Jesúspe, síno Jehovápe (Hech. 4:24, 30; Col. 1:3) (1/1, páh. 14). Jesús nomandái vaʼekue idisipulokuérape ogueromanduʼa hag̃ua haʼe oikove jey hague ára, síno pe omano hague ára (Luc. 22:19) (1/3, páh. 8). La Biblia ohechauka oñemosẽ vaʼerãha umi hembiapo vaíva noñarrepentírivape (1 Cor. 5:11-13). Péicha ojehupyty heta mbaʼe porã, por ehémplo noñemongyʼái Jehová réra, ojeprotehe pe kongregasión, ha oñepytyvõ pe hembiapo vaívape okambia hag̃ua (15/4, páh. 29, 30). Avañe'ẽ: Santiago (Paraguái) Avañe’ẽ Guarani: peteĩ ñe’ẽ porã: Ñe’ẽapoha ñe’ẽtéva / Vozes verbais Avañe'ẽ: Viru Ko Subcomisión Aty’i omba’apo ñepyrũ ko arýpe ko ára guive ha péina omoakã ko aty Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyhára, Ladislaa Alcaraz deSilvero. Oñombyaty hikuái ohesa’ỹijo hag̃ua opa ojehupytýmava Tembiapo Rape apópe omoneĩtava Iñe’ẽngúva Ñe’ẽ teerã Paraguaipe ha ijepurumemerã. Umi ojehupytysevéva apytépe niko oĩ upe aty jejapo oñemba’apo hag̃ua, umi po tembiapo rape ári he’iháicha Tembiapo Rapépe oñemoneĩ hag̃ua Iñe’ẽngúva Ñe’ẽteerã Paraguáipe ha ijepurumemerã. ñemotĩ niko ha’u, Avañe'ẽ : Kupuasu Mbo’ehára pyahu 2012 Táva María Auxiliadora-pe Jeroky ñanemba’éva Mbo’ehára pyahu 2012 Táva Edelira-pe David Galeano Olivera oñemoñe’êkuri mbo’ehára pyahukuérape 17. «Umi Emiliano purahéi mbokaguasúicha avei ipu ha imbaretéva, oipytyvó, va'eku omboguevi hagua umi nande Chaco potahare, ñane reta mbotare'ymbára, upéramo guare». Romero, op. cit., 1992, p. 126. Ko tenda oguereko 8 kuatiañe'ê 2 toguépe. Pyhare neporâvape ojejapókuri upe vy'aguasu karai San Juan rérape. Oîkuri purahéi, káso ñemombe'u, pukarâ, ñe'êpoty, ñoha'ânga ha jeroky. Oîkuri hi'upyrâ: pastel mandi'o, pajagua maskáda, mbeju, chipa asador – kavure; avei, kosído. Ñembosaraikuéra apytépe oîkuri kambuchi jejoka. Korapy mbytépe oîkuri tata ha upépe ojejepe'e ha oñembojýkuri mbeju. Ohasapáma ro'y, otiri ára porã, ykua, ayvu ha vy'a jahahápe jajuhu. Javy'a ñane retãme, ndaipóri mbojojaha, ñande Paraguái. Pehendúke che ñe'e, taipoty pende apysápe, Heta tapicha omba'apo ha oñemoarandúva mbo'ehaovusukuérape oñembojákuri pe aty guasúpe ikatuhaĝuáicha ohendu kuimba'e ha kuña katupyrýpe ohendukava'ekue hemiandu tekopyjegua (valores) rehegua mbo'ehaovusukuéra ryepýpe. ALIUPoñemongu'e heta tetâme omombareteve haĝua py'aguapy opaite henda rupi ha mayma yvypóra apytépe. Aipórô, tekombo'e ha'ehína peteî tembipuru ndetuichapajepéva py'aguapy myasâi ha ñemombaretépe. Mbo’eharakuéra pyahu Itapegua Omohu’âva’ekue Itápe Omohu’âva’ekue ipehênguekuéra ndive gnwiki Ñe'ẽasãi Ko yvy tuichakuére Sarapĩu (karaiñe'ẽ: Sarampión) mitã mba'asy ováva, ome´ẽ akanundu, ahy´o rasy, tesa pytã, pire pytã avevo hakuvopáva reheve. Oñemombia pohã ro´ysãme. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 18:54, 24 jasyapy 2015. ZOILO: Oga jára ra'y, ha túva ipore'ỹ jave, ha'e uru. Karia'y tyarõ, ituja jekuaama. Ko oikóva oiko peteĩ mboriahu ryguatã, okaraygua, róga guýpe. Ojehecha opaichagua tembiporu. Ka'arupytũ. Arahaku. PA'I TIKU: Reheka jevýma piko che ra'y re'uva'erã. Ndetainunga rejúvo. JUAN: (Pochy reheve) Cheñembyahýi. Reikuaápa. PA'I TIKU: Ndaha'éi niko pochyrã che ra'y. JUAN: Nanendivéiko che pochy, che ru... Chetarova... chetarováko. Tuvichaiterei mba’e niko ko ojehúva chéve. Ndaikatúiko omombe’u, chejuvýko ko'ápe. (Oike Dominga omaña’ýre avarére. Isái pyahuete oúvo. Tuicha imbo’y ha ikygua vera. Pynandi ou. Ombyakutahína yka'ayrã. Juan oma’ẽ asy anga hese.) PA'I TIKU: Mba'evéko che nda'éi... Rejegua... ha'énteko. (Oike oúvo Zoilo. Oñemonde karai okarayguáicha ha hova pochy) PA'I TIKU: (Osẽnguévoma) Nderapyva'erã voínte upéva. Ha heta gueteri hasyva'erã ndéve upe rekaihague, ha, ha, ha... DOMINGA: Nahániri jepe. Ndaipotavéi, ndaipotavéi voínte reñe’ẽ chéve. Che argela. Ta'e porãite mandi voi ndéve. ZOILO: Mba'e ivaietéva piko oje’e ndéve cherehe che encanto pehẽnguemi, che oro ku'i, che yvoty pyahu... Ndacherayhuvéima piko nde che áma porã kuarahy resẽ? ZOILO: (Ojokóvo ğuaiğuíme) Oñembyai sapy'a chehegui, ñaimo’ã apotéma. ÑA TUNI: Ani rejepy'apy che karai. Chendive ko hína kóva. Nda'ipóri ñambopukuva'erã he'i lorito kasõ ojuhuva'ekue rematehápe. (Juan pe ogueroguahẽ mokõi iñirũ. Ojehecha ojejapihague ijatukupépe. Pa'i Tiku ou hendivekuéra. Upévo, Zoilo osẽ.) PA'I TIKU: Nerehendúi piko. Tereho he'i niko ndéve, terã piko mba'e, mba'e re’use. PA'I TIKU: Oporãve ñarokirirĩ ramo kóa ko guasu'api. Falsa tetimóño rehe ñande rerahaukava'erã kalsete ryrýipe. Oĩ porã upéva karaikuéra ndive. PA'I TIKU: Iporã añete ñarokirirĩ ramo. Falsa tetimóño rehe ñande rejava'erã kalsete ryrýipe voi; irríkovape guarã nda'ipóri katigo. Plata rehenda'ipóri jajogua'ýva ñane retãme. Nde rajy ojereraha ramo, ekirirĩ, nde niko mboriahu. Ekirirĩ ojepe’a ramo ndehegui nde yvy remba'apoha, nde niko mboriahu. Mburuvicha ndeja'o ramo, Ekrirï; nenupä ramo, ekirirï; ho'u ramo cuatrero ne rymba vaka, ekirirĩ, nde niko mboriahu. Nde ra'y ojejuka ramo ekirirĩ; nde po rupi mante rejapova'erã hutísia; redemanda ramo, procurador ha doctor-kuéra oipe'apáne ndehegui opa rerekomíva, nde rejáne opívo ha akãnandi, ne mosẽne nde rógagui ave; ojapoukáne nde yvýpe aipo chale. Aga reike ramo ikorapýpe jepe'a ku'ikue reka, ombo'éne nde rehe jagua... Ha mboriahu jey mante oñemoĩ mburuvicha poguýpe omano hagua ñane retã rehe. (Oma’ẽvo Juan rehe) Aga kóva katu ndopytareichéne. Ñande jajapóne hutisia kuéra rembiaporãngue. (Oike Dominga.) (Dominga ojayvy ha ohetũ Juan pe pya'e porá ha osẽ oho. Juan ojohýi isyva oipe'apotávo kuña juru pore.) PA'I TIKU: Mba'e piko péva che ra'y. JUAN: (Tembejeguarúpe) Ndahayhuvéima. Ndahayhúi ni michimi. Ñandejára rehe ha'e ndéve taita. (Pa'i Tiku oipyhy iñakã ha ojopy ipyti’ãre.) MEDICO: (Ohupi hasýva kamisa ruguái, oma’ẽ ha he'i.) Errate humate he'i voi niko. Entero ikatu ojavy ahora che ndajekivokái. Juego central-etépe voi niko ojejapira'e. Terapléutica-pe mante péva okuera vera ha upéva ospital pe mante jajuhúne. Ha tekotevẽ vermífega, ha tekotevẽ vaccillo de kog, ave; ha ñande botíca-pe ni copretérito ndajajuhúi. Peraha la ospital-pe pyá'e pyá'e terã pemoĩ chéve umi pohã ha'eva'ekue ha tamonguera peẽme un santiamentépe voi (Pa'i Tiku ha Juan irũnguera ijurujái ko’ã mba'e ohendúvo.) (Oiké Dominga.) PA'I TIKU: Ohótamante Paraguaýpe. PA'I TIKU: Ndeko che ra'y repámava'ekue. Nde apelído jepe iñambue ko'ága. Ndéko Juan-karẽmema rejehero reju rire Boquerón-gui. Mba'evéko nde'iséi porayhu reñanduva. Porayhúgui ndajajapói mbo'y ha kyguavera. (Ohekýi ikyse ha ojoko chupe hikuái.) ÑA TUNI: (Akóinte juruhe’ẽ reheve) Neporãitépa che niña durse, ha nde po’a, nde po’a múndope; áĝa katu rgjere reikóvo upe po'águi. ÑA TUNI: Mba'e jasýpe piko renaseraka'e ne mitã. Emombe'umi chéve tamoñe’ẽmi karai Cándido-pe upe ne síyno. Jahecha mba'épa he'i nde popyte. ÑA TUNI: Upéva... Upeaite rehe ha' e... Isy, Ña Pila-karape, ohechaukava’ekue karai Cándido líuro-pe isíyno ha osẽ upe iplaneta-pe omanova’erãha ýpe... hetámi isy oguerokihyjégui ni nombojovahéiri imitãme... ha lo que'e ko ñande detíno, oñe-eumpli-va’erã katuete. Ohasávo pyénte tuja ipysyrýi pakova pire rehe. ho'a ýpe ojahogaite ndin voi. Oimeva’erã jepe niko noñandúiraka’e, ika’úmiko Peru Antoño anga. Dio le perdone. DOMINGA: (Opu’ã oheja haguáicha pochypópe) Che diculpa, Ña Tuni, che rembiapo. Terehóna eju ko'erõ mba'e. ZOILO: Nderepukamo’ãiko che rehe. Re’ava’erãko gueteri che pópe. Kovaite rehe ha'e ndéve (Ombokurusu ikuã). ZOILO: Oimeva’erãko reimo’ã chembyekoviáta peteĩ tekove karẽre (Oike Juan Irũnguéra upe jave). ZOILO: Mba'éicha piko cherejáta, che ra'y, hetaikoe ñande kóga ñana ojeka’apíva’erãhína. DOMINGA: Oñemoĩta avei hikuái vála renondépe. Juan-pe ha'e porãva’ekue. ZOILO: Výrogui oho vála renondépe oñemoĩ. Che avei ha'e porã va'ekue chupe añe’ẽseha hese opyta hağua karai komi ndive. ZOILO: Ahayhuva'ekue ñande ryvy jahayhuháicha. Upéi, reju nde rejehayhuka chéve ha ndaikatuvéi ni ama’ẽ hese. ZOILO: Ndaha'éi ne rãi ahecháva, yvága voi ahecha nde rehe ama’ẽro. ZOILO: Ani rejahe'o Ña Tuni... nda'ipóri ojapova'erã nde rehe mba'eve. PA'I TIKU: Romosẽ ere? Ere jevy pe ereva'ekue tahendumi. Reimo’ã piko tupãmba'ejára mba'e che ko'ápe. Jaikuaami. PA'I TIKU: Nda’ipóri ápe chemosẽva'erã. Che’ỹ rire ni pende rataypykué noĩvéimava'erãmo’ã ko'ápe. Ha nde upéva reikuaa porã. Umi Banco Agrícola-yguakuéra orremataukátarõ pende hegui pende yvy, ohova'ekue nde ru che rendápe ógape, omombe'u chéve. Upéramo che mandu'a nde aguélo rehe. Upéva kuimba'eva'ekue, ndaha'éi jápakue... Rubio Ñu rire... upéramo che cabo... apyta malerido, ha otopa che rehe... yryvu oveve ha ojepoítama jepi che ari cheresa'o hagua... ipy peteĩre, nde aguélo... ojejapi vaipa avei... oguahẽ cherendápe... Chembotyryry... chemoinge ka'aguýpe... che raso'o, ha guyra rupi’áre chemongaru... ha chemoingove jevy... Ãvare chemandu'a ha ha'e nde ru amyrýime: eapoteka chupekuéra che yvy, kóina ápe, ha epaga nde deveha. Áĝa upéi ojere porã ramo ndéve renohẽ jevýne pe ita guýgui. Upéi nde ru omba'apo... oñoty heta... ipara porãse rupi hína ipetỹ... ou Albino Jara revolución ha aipo montonero gobierníta oguahẽ osakeapa nde rúpe... Riremínte oúma Banco Agrícola oipe'a chehegui che róga, Francia tiempo guare, ha 100 itária che yvy... mboriahu apĩ niko apyta... ha he’i chéve nde ru, hesay hováre: Karai Tiku chamígo, ou vaipa ñandéve, jaha ógape, roguerekóta che ndive che rúicha, mba’eve nereikotevẽichéne, reikuaa porã mbae'éichapa nderayhu Raimunda... ha aju hendive... nde renase mboyve... ha kóina áĝa chemosẽta jaguáicha. ZOILO: Che noromosẽi, Pa'i Tiku. Ha'e porãnte niko ndéve. Reñembotavyse niko nde. PA'I TIKU: (Ipochyvéntema) Tovatavy aje. Ndéiko reimo’ã che ta'anga mba'e (Oñemboja hese oipe'a chugui iñakãrehegua). Eipe'a kóva reñe’ẽ hağua chéve (Zoilo omopu’ã ipo) che nupã nde infelí... che nupã, tokuipa isogue nde jyva. OÑOIRU: (Oma’ẽ ojuehe ha oñemboja jovái hese, omongora.) PA'I TIKU: (Oike jey, ojapete yvy rehe Zoilo akãrehegua ha ojetyvyro.) Omanóje ñande Juan espital-pe aipo tuverkulósagui. PA'I TIKU: (Oike pa’ũme) Peheja. Peheja che ra'ykuéra... ani peñemongy’a. (Ohekýi ikyse ha omombó Zoilo-pe) Kóina. Ejejuka nde nde karia'ýrõ añete. (1) Ko’ã mba'e ha ma'e apopyráva Correa omoĩ karaiñe’ẽme. NAPA ombollasaukapa guaraníme pono ipara ko tembiapokue porãite. Che nga'u ra'e caria'y ipo'áva Che nga'u ra'e caria'y iñañáva Che nga'u ra'e yvytúre aicóva Avañe'ẽ: Liechytenteĩ Avañe'ẽ: Satúyno mbyja'ekuéra Atĩa (karaiñe'ẽ: Estornudo) yvytu osẽmbaretéva ñane tĩ ha ñande juru rupi ñane ã remóigui. He’iséva: Máva oipy’ara’âva hapichápe ojapo haguâ peteî mba’e. Ojeitypekáva ojuhu haguâ peteî mba’e. Mba’epa reheka upépe. Avañe'ẽ: Epaña Upe árape mbo’ehára ha temimbo’ekuéra ATENEO-pegua, oñemoarandúvaFernando de la Mora, Villeta ha Paraguarípe ohechaukákuri hembiapokuéraAYVUREKO rehegua. Peteîteî ohasa ha ohenduka mba’e ñe’êrehepa omba’apókuri. Omoirû chupekuéra Tkj. Catalino Gilberto Recalde, oisâmbyhýva ATENEO rembiapo Táva Villeta-pe ha Mrk. Porfiria Orrego Invernizzi, oisâmbyhýva ATENEO rembiapo Táva Paraguarípe. Oîkuri avei ko aty guasúpe: Tkj. Zulma Beatriz Trinidad Zarza, ha’éva ATENEO Motenondehára Mirî, Mrk. Selva Concepción Acosta Gallardo, oisâmbyhýva ATENEO rembiapo Táva Paraguaýpe ha Tkj. Pedro Ernesto Escurra Franco, oisâmbyhýva ATENEO rembiapo Tetâpehê Amambaýpe. Avei oî AKApegua, umíva apytépe,Mrk. Nelson Rubén Zarza Estigarribia, ha’éva AKA Pytyvôhára. Avei oîkuri upe atýpe ñane irû Mb. Andrés Ramón Vera, ombo’éva Guarani Lomas de Zamora mbo’ehaovusúpe, oîva Buenos Aires, Argentina retâme. ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI rérape rome’ê ore jehechakuaa ha ore vy’apavê AVAÑE’Ê KUAAREKA ATY – AKA ha Tkj. Paublino Carlos Antonio Ferreira Quiñónez-pe omotenondére ko mba’e guasuete tuicha oipytyvôtava Guarani ñe’ê ñemombaretépe. Oñemoarandúva ATENEO-pe, táva Fernando de la Mora ha Paraguarípe Mba'e maräpypé A á. Avañe'ẽ: Kavara “Mayma kuimba’ekuéra oreko peteĩ kuña iñakãme; umi omendáva hi’ári oreko ambue hógape.” Noel Clarasó Serrat “Mborayhu ha’e ojehúva peteĩ kuimba’e ha peteĩ kuña ndojokuaaívape.” William Somerset Maugham “Sapy'arei máva omondarõ ndehegui nde kuña, jehepy iporãvéva ha’e eheja topyta hendive.” Sacha Guitry (Tilingo ko karai.) “Peteĩ kuña oñeme’ẽramo he’ise ipu’akahague.” Aldo Camarota "Kuña reko hasyeterei, oñomoñondive haguére kuimba’ekuéra ndive.” Joseph Conrad Ñane Ñe´ẽ Guarani Oĩma Facebook ñane ñe'ẽme - Ko arapokõindy guive, opavave guaraní ñe'ẽ rayhupárakuéra ikatútama oipuru Facebook iñe'ẽteetépe. Paraguái Ñe'ẽnguéra Sãmbyhyha (PÑS) oipytyvõ ikatuhag̃uãic... Che angirũ, aguerohoryeterei nde peñandu ko vlóg. Ame'ẽ avei peẽme heta vy'apavẽ. Ko´ag̃a oĩma ñe´ẽryru, Avañe'ẽ / España ñe´ẽ /, España ñe´ẽ / Avañe'ẽ, ñanduti roguépe ha opavave ikatu oike ha ojapo iporandu... I Ñañe’ẽmi Guarani (1) Mitã Ñe’ẽpoty / Poesia infantil (1) Ñe’ẽjoapy latĩñe'ẽme / frases latinas (3) Tavetã (karaiñe'ẽ: reino) ha'e peteĩ tenda ñesãmbyhypyre porokuái peteĩme. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 21:54, 13 jasypateĩ 2016. Nilo Ha'ãnga. Ysyry Nilo ha'e ysyry tuichavéva Afrikape ha opaite Yvýpepe.[1] Oĩ Yvate Afrikape. Ohasa heta tetãnguéra rupi: Sudano, Yvysudano, Etiopia, Ehipto, Uganda, Tãsaña, Kenia, Rruanda, Vurundi, Erityrea ha Tetã Jekopytyjoja Kongo. Oguereko pukukue 6,650 Km. Umi ysyry guasuvéva osẽva chugui ha'e Nilo Morotĩ ha Nilo Hovy. Oñepyrũ Rruanda térã Vurundi retãme, ha osẽ Ehipto rembe'ýpe, Para Yvy mbytépe. Avañe'ẽ ñe'ẽngue Nilo ou áraveñe'ẽ 'nīl. Ko ñe'ẽngue 'nīl ou gyresiañe'ẽ Neilos (Νειλος). Ehitoñe'ẽme, Nilo hérava Hapy (Ḥˁpī) térã Iteru (itrw), he'ise «ysyry térã yrape», omoha'angáva ehitoñe'ẽhai (jeroglífico) oĩ ta'ãngape.[2] Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 22:08, 25 jasyporundy 2014. · "Che Róga", "Oñondivemí" y "Reservista Purahéi", con Félix Fernández; Avañe'ẽ: Tajykatĩ kasahitãñe'ẽ, rrusiañe'ẽ² ² Oñe'ẽ avei ukyañañe'ẽ ha alemañañe'ẽ. Ñe'ẽ: kazajiñe'ẽ, rrusiañe'ẽ. Itavaguasu ha'ehína: Astana Ange: Ñe’ẽteja. He’iséva: ñe’ẽ riregua ñe’ẽpehẽteĩva Karaiñe'ẽ: consonante nasal Guarani Inglaterra ha Estados Unidos ha’e mokõi tetã oguerapa’ũva chupekuéra peteĩ ñe’ẽ Avañe'ẽ: Mba'asy Avañe'ẽ: Mba'etĩ Ñembyahýi tuicha mba’e (káso) Roĝuahe rire, rombyaty che rymba ambue kuéra ndive roipohano haĝua, korápe. Ore reta rupi, roikopa kuarahy oike mboyvemi. Oĩ ra’e ore apytépe peteĩ che rembirapicha, Kali, ivare’a karia’ýva, ha oikuaaséma rupive mba’étapa ore karupyhare, ohóje omaña ñemi mba’épa oĩ hína tataypýpe… ha upépe ohecha ndaje ra’e ojejapoha vori vori. Ore kóva ndoroikuaái kuri upérõ. Ko’ẽrupi, apáyramo, ahendu sapy’a kuña oga jára, ore machu upe pyhare ambuépe, oja’o iméname hína, ha’e ndoñangarekói haguére vaicha peteĩ mba’e che ndaikuaáiva. Apu’ã meme ha aha aporandu mba’épa oiko hína. Upe kuñakarai omombe’u chéve ha’e hasyha tevipytãsẽgui, ha orekoha itypy’a rapo ha’e oguapyha hi’ári hikóni kuarahy osẽramo, ha iména oĩméne ohejaha ohupi’ỹre upe ipohã, ha oimeneha jagua ho’u raka’e. Ndaikatúi háicha che amyatyrõ upe tekope’ỹ, ajevy che irũ nguéra ndive ha amombe’u ichupe kuéra oiko va’ekue ore machu ha iména rehe. Ko atýpe oñehendúkuri Dr. Amalio Benítez-pe omombe’uva’ekue mba’e mba’épa ojejapókuri peteî ary pukukuépe; upekuévo, ha’e omoĝuahêkuri heta aguyje umi chupe oipytyvôva’ekuépe. He’íkuri oñeñanduporâhague motenondehárarô ha maymávante oñandukahaguékuri chupe ipy’arory. Upéikatu oñe’êkuri Dr. Mario Amelio Melgarejo, ojupíva motenondehára pyahúrô ha oisâmbyhýtava ko aty peteî ary pukukue (2013-2014). Ha’e omyesakâkuri umi mba’e omotenondeséva ha he’i avei oñeha’âtaha omombareteve pe angirû reko ko Rotary-pe. gnwiki Hindi ñe'ẽ Ko ñeha’âru’â (concurso) oikóva Universidad Nacional de Asunción ryepýpe niko mbohapyháma ha ombyaty heta temimbo’épe ouva’ekue ohechaukávo mba’eichaitépa ikatupyry hikuái ñe’êsyrýpe. Jaikuaaháicha, peteî mba’e sa’i jajuhúva ñane retâme niko tapicha ikatupyrýva ñe’ême. Ko ñeha’âru’â rupive ojehechakuaákuri oîha mitârusu, kuña ha kuimba’e, oñeha’âva oipuru ñe’ê hendaite ha hekopete. Rome’ê ore jehechakuaa ha ore vy’apavê Mbo’ehára César Talavera-pe omotenondére ko tembiapo guasuete ohechaukáva maymavépe mba’eichaitépa ikatupyry ñe’ê temimbo’ekuéra UNA-pegua ha avei romoĝuahê chupe ore aguyje ome’êre oréve peteî pa’û roipytyvô haĝua chupe. Yma ningo reiko reikundaha ko yvy ári, reñangareko ha reipuru opa mba’e oìva. Mymba, ka’avo térâ ita rekaru, reñemonde, rejeogapo térà rejapo ichugui nerembipurukuéra.Ko’aça katu umi tenda rehayhuetévape ndikatuvéima reike, ambue avakuéra omongora ha oipuru vai, oitypa yvyra opjuka mymba ha omongy’a ysyrykuéra. Ára ha ára rohecha rejerure pirapiremi umi avakuéraoikóva mbayrumýipe oipe’áva ndehegui nde yvy ¿Mba’ére piko nderesapukái? ¿Mba’ére nderepu’ài rejerure mbarete umi nde yvykuéra rehe? Poyvi Paraguái Ndaipóri ko yvy ári Avañe'ẽ: Musaróga “Jehová, nde ningo Ñandejára Ipuʼakapáva, ha umi mbaʼe redesidíva reporohusga jave, oĩ hekoitépe ha ikatu jajerovia hese” (Apocalipsis 16:7). Ko yvy tuichakuére Mba'eichapa peeiko Pirasykava (poytugañe'ẽme: Piracicaba) ha'ehína peteĩ táva Vrasilpe, tetãvore São Paulope. "Ore roy'u'akue hógape." Ko yvy tuichakuére Ko yvy tuichakuére Jehová ningo ohayhueterei itaʼýra Jesúspe. Oikórõ guare yvágape, Jesús ipoderóso vaʼekue Itúvaicha, upévare ikatu oñangareko ijehe. Péro onasérõ guare ko yvy ape ári, Jesús haʼe vaʼekue peteĩ mitãraʼy, upévare oikotevẽ oñatendéva hese ha odefendéva chupe. Ñemby, Paraguay Ko'ápe peguereko purahe'i ñande mba'eteete'a gnwiki Tysýi ndaha'éiva tekuái mba'e Guaraní Avañe'ẽ gn Mba’éichapa! Puama! Peteĩ ko'ẽme roñeñanduká Oimeva'era ku ore raperame ore ra'aro Ñande ti ko´o ouro yvytúre Oje'e heñoihague 1840-pe, Aguai’y, Karapeguápe. Ndaha'éi ku ojekuaaporãmbáva hekovekue. Ojeherova'ekue "Kangue Herréro". Oike avei Ñorairõ Guasúpe oipysyrõvo ñane retã. Hembiapo ojekuaavéva ha'e "Che lucéro Aguai'y". Heñoi'akue Itauguápe, 1897-me. Imitãrusu guive ohai ñe'ẽpoty guaraníme. Ha'e avei Guarani ñoha'ãnga (teatro) moñepyrũha. Ohai: "Cerro Kora", "Ñasaindýpe", "Reservista purahéi", "Vy'a'ỹ jave", "Nde ratypykua", “Tupãsy Ka'akupe", "Cherendumi María Ana". Ha ipyko’ẽmíva opyta opupu mborayhu ykua, Taropurahéi nde juru mboypýri nde ratypykua. Heñoi'akue Yvysunu, Guarambarépe, ary 1894-me. Itúva herava'ekue Silvestre Fernández ha isýkatu Bernarda Rivarola. 1914 guive ohai iñe'ẽpoty. Oho oñorairõvo ñane retã rayhupápe Chako ñorairõme. Upe ñorarirõ aja, ary 1934-me, omendákuri María Belén Lugore. Omanókuri 15 jasyporundy 1949-me. Guyra ha yvytu oñesũpehẽva Ava’i akãngue ko’ápe ha pépe Heñoi'akue 1893-pe, Villarrica-pe. Kuruvai ojapyhy’akue hete imitãrusúpe. Ohai: "Surgente", "Nubes del Este", "Panambi vera". Omanókuri Paraguaýpe, ára 8 jasypo 1933-pe. Nde réra oikóva ku eíra saitéicha che hay’okuápe Ku ñuatĩndy rupi ñu ka’aguýre ñemoñahápe Panambi ndéichagua Tupã rymba poku oime iporãva Ndaikuaaivoínte ko chéve ojehúva Upévako hína pe chéve ojehúva Heñoi'akue Takumbu, Paraguaýpe, 1954-me. Ary 1993-pe, oiko chugui Licenciado Guarani ñe’ẽme UNA-pe. Ohaíma heta aranduka, péicha: "Hovere vere", "Tangara tangara" ha "Arandu ka'aty aty". Topytánte ha’ekuéra Purahéi opa’ã Aturuñe’ẽ teĩteĩ Ha péina yvytu pepo Ha’eñónte omohe’ẽ Heñoi'akue Tovatĩme, 1947-me. Itavapevoi oñepyrũkuri oñemoarandu, upéima avei Paraguaýpe. Oiko ichugui Guarani ñe'ẽ mbo'ehára IDELGUAP-pe. Ohai ñe'ẽpoty Guaraníme osẽva heta arandukápe, péicha: "Y ahora la palabra", "Poesía Taller" ha "Poesía itinerante", mbohapyve Taller de Poesía Manuel Ortíz Guerrero rembiapokue. Omba'apo pukoe Cardinal-pe, upépe are omotenonde tembiapo iñasãiva ko'ẽ jave, hérava "Paraguáy mba'apohára rapére". Umi nde ati’y kuarahy rata ohapy asýva Tove taraha nde rapykuere ku techapyräme Heñoi'akue Ka'akupépe, 1955-pe. Oñemoarandu ypy itávape, ha upéikatu oñepyrũ oikundaha ñane retã mba'apo ha kuaamive rekávo. Oike avei Taller de Poesía Manuel Ortiz Guerrero-pe. Ohai: "Perurima rapykuere" ombyatyhápe heta káso Perurima rehegua. Oguereko avei peteĩ ñe'ẽpotyryru (poemario) hérava "Ita ha'eñoso (Ya no está sola la piedra)". Ita ha'eñoso-pe Miguelángel Meza ohupyty Guarani pytu ypy, oguahẽ Guarani rekoitépe, ipypukuvehápe. Péva ha’e hembiapo oñemomba'eguasuvéva. Yma, ko’ága, ko’ërö Ñe’ëmi che arekóva aretéma anohëse Upéinte iñypytüsapy’a pe ára Ha che páype upéi ko’ýte rohechase Heñoi'akue Itakuruvi de la Cordillera-pe, áry 1943-pe. Ñe’ëpapára katupyry imitä guive oñanduva’ekue mborayhu ijojaha’ỹva ñane ñe’ë Guaraníre. Oñemoarandu itávape ha upéi ikaria’ývo ouva’ekue oiko Paraguaýpe. Oike oñemoarandu Escuela Municipal de Arte Escénico-pe ha upépe avei oñepyrü oike ñoha’änga atýpe. Ohai heta ñe’ëpoty Guarani ñe’ëme ha’evoi omyasäiva’ekue ñane retä tuichakue javeve ha avei ambue tetä rupi. ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANÍme heta tembiapo porä ojapo. Omoheñói ha omotenonde kuatiahaipyre “Paraguái ñe’ë myasäi”. Ohai “Takuare’ë potymi”, “Chakoréva ñande ru”, “Ñu kañy mba’e poty” ha heta ambue. Che rapichakuéra oñembosako’íma Peteĩ hendápe imbaretejoa. Ñembyahýi, sogue, tyre’ỹ, Rejepokuaa porãite, Haipyre oñemohũvéva Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 12:20, 13 jasyapy 2018. Avañe'ẽ: Ára pytu "Mayma yvypóra ou ko yvy ári iñapytl'yre ha eteîcha dignidad ha derecho jeguerekópe; ha ikatu rupi oikuaa añetéva ha añete'yva, iporâva ha ivaíva, tekotevê pehenguéicha oiko oñondivekuéra" Avañe'ẽ: Osasco Mormon Kuatiañe’ẽ Avañe'ẽ: Rudyard Kipling Jepiveguáicha heta omohu'âva'ekue iñemoarandu UNIVERSIDAD DE SÂO PAULO-pe térâ oñemoarandúva gueterei upépe oñembojákuri ha omoñepyrû pe mbo'esyry pyahu, ikatutahápe hikuái oikuaa ha oipuru Guarani ñe'êndy, oñomongeta ha ohai. Upéicha avei, MBO'EHÁRA ALMIR DA SILVEIRA ohekombo'éta mayma temimbo'épe Guarani rekópe: mávapa Guaranikuéra, moôguipa ou, moô moôpa oiko, hembiasakue, hembikuaa (hekoha: hi'upyrâ, ka'avo, mymba ha ita), ijepokuaa, ijeroviapy ha ambue mba'e heseguakuéra. ohesape hag̃ua. -Mba’ére peju péicha.Oi orendive kuña ha mitá .Pepytána ñañemongeta. Ko yvy tuichakuére ha jaiko porã jey. ha upéicha Ñandejára Ko yvy tuichakuére Terere je’úpe oî tekojoja. Opavavéva ñande ja ha’e oîháme. Terere niko ñane angirû ijojaha’ŷva ha ñanderayhurakate’ŷva. Terere oñongatu ñane rembikuaa, ñane rembiasa, ñane remiandu, ñane rembipota ha ñane remimbyasy. Terere ñandekuaa porâ ha ñande ichupe. Umi mbohapy aty oñomoirû hikuái ha omoañetékuri upe jejuhu porâite ojehecharamohaguépe Sy Ára, Argentina-pe ojegueromandu’áva jasypápe, arateî mbohapyha jave. Oñepyrûvo pe aty oñehendúkuri purahéi rory porâ, Guaraníme, Mercedes Pedersen rupive; upéi, Mb. Carmen Gladys Bernatto, ATENEO motenondehára Posadas-pe, ohendukákuri iñe’ê ha peteî ñe’êpoty; ha umi mba’e rire, Mb. David Galeano Olivera oñe’êkuri kuña Guarani rembiasáre ha mba’éichapa hese ae Guarani ñe’ê naikangýi ha nomanói; uvei imbarete ha okakuaa. Hacu aja ndaicatúi Ña mba'apo guasu. Upe árape mbo'ehára ha temimbo'ekuéra ATENEO-pegua, oñemoarandúvaFernando de la Mora, Villeta ha Paraguarípe ohechaukákuri hembiapokuéraAYVUREKO rehegua. Peteîteî ohasa ha ohenduka mba'e ñe'êrehepa omba'apókuri. Omoirû chupekuéra Tkj. Catalino Gilberto Recalde, oisâmbyhýva ATENEO rembiapo Táva Villeta-pe ha Mrk. Porfiria Orrego Invernizzi, oisâmbyhýva ATENEO rembiapo Táva Paraguarípe. Oîkuri avei ko aty guasúpe: Tkj. Zulma Beatriz Trinidad Zarza, ha'éva ATENEO Motenondehára Mirî, Mrk. Selva Concepción Acosta Gallardo, oisâmbyhýva ATENEO rembiapo Táva Paraguaýpe ha Tkj. Pedro Ernesto Escurra Franco, oisâmbyhýva ATENEO rembiapo Tetâpehê Amambaýpe. Avei oî AKApegua, umíva apytépe,Mrk. Nelson Rubén Zarza Estigarribia, ha'éva AKA Pytyvôhára. Avei oîkuri upe atýpe ñane irû Mb. Andrés Ramón Vera, ombo'éva Guarani Lomas de Zamora mbo'ehaovusúpe, oîva Buenos Aires, Argentina retâme. ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI rérape rome'ê ore jehechakuaa ha ore vy'apavê AVAÑE'Ê KUAAREKA ATY - AKA ha Tkj. Paublino Carlos Antonio Ferreira Quiñónez-pe omotenondére ko mba'e guasuete tuicha oipytyvôtava Guarani ñe'ê ñemombaretépe. Oñemoarandúva ATENEO-pe, táva Fernando de la Mora ha Paraguarípe グアラニ語: avañe'ẽ EL KUNUMI - GUARANI: AMANDAJE PARAGUAY ÑE'Ê MOKÕI, ÑE'Ê'ATY HA ARANDUKUAAJEHE'A REHEGUA PETEĨHA Avañe'ẽ: Jaguachini He’iséva: Tete rehegua opytáva py opahápe, hapykue gotyo. Kopi: Ñe’ẽtéva He’iséva: Ñemopotĩ ñanagui machétepe ,yvy pehëngue oñeñotÿha hi’upyrä ha ñehepyme’ëmby. Ko yvy tuichakuére ‘Oĩ porã’, heʼi Aarón, Moisés ermáno. ‘Peipeʼa pene namichãi de óro, ha peguerupa chéve.’ Ha pe puévlo ojapo rire upéva, Aarón omboyku pe óro ha ojapo chugui peteĩ vakaraʼy. Ha pe puévlo heʼi: ‘Kóva haʼe Ñandejára, ñanerenohẽvaʼekue Egíptogui!’. Upéi ojapo hikuái peteĩ vyʼa guasu, ha oadora pe vakaraʼy oroguigua. Schleswig-Holstein ha'e peteĩ tetãvore Alemañagua, yvate gotyo. Avañe'ẽ: Garibaldi Karai Guasu Fernando Lugo: opavavéva jaikuaaháicha EMILIANO R. FERNÁNDEZ niko peteî ñande rapicha oĝuahê pypukúva ñane retâygua korasôme, hetaiteirei ñe’êpoty ohaiva’ekue ha avei oñorairôva’ekue ñane retâ rayhupápe Cháko ñorairôme. Opavave niko ohendu térâ oikuaa Emiliano-pe térâ -vy’ahápe- ojerure peteî Emiliano-re. Ja’ekuaa ñane retâme ndaiporiha oikuaa’ŷva chupe. Iporâ avei ñanemandu’a pe tape ko’áĝa hérava Acceso Sur oñepyrûha Calle Última-pe ha ohasa rire Fernando de la Mora, Villa Elisa, Ñemby ha Ypane rupi oĝuahê ha ohasaha avei Guarambare rupi, ha’éva táva Emiliano heñoihaguépe. Upévare rojapo ko jerure oñemoî haĝua Emiliano R. Fernández réra upe tapépe. Iporâiteva’erâ ko mba’ejerure oñemboaje ha upeichahápe ojehechakuaa, ojehecharamo ha oñemomba’eguasu karai Emiliano rekove ha rembiapokue. KÁSO ÑEMOMBE'U: NDAHA'ÉIMBORA'E PLATA YVYGUY Péicha, MEC, ohovapete ñane Avañe’ême, péicha omboyke chupe, péicha ojahéi hese. Jahechaháicha, MEC ndoúi ha ndohói ñane Avañe’ê. Ñambyasy jarekoha âichagua mburuvicha ñane retâme, hembiapo rupive ohechaukáva ndohayhuiha umi ñanemba’etéva. ÑE'ETYGUARA República del Paraguay, Tetã Paraguái Gyresiañe'ẽ - Vikipetã Gyresiañe'ẽ (Oñembohapejeýva Elinikañe'ẽ) Tenda oñeñe'ẽha gyresiañe'ẽ, Gyresia retãme ha Chipre retã ypa'ũme. Umi mokõi ñepyrũrã ñamoĩkuaa peteĩme: Gyresiañe'ẽ ymaguare, ha umi mbohapy ipaha ambuépe: Gyresiañe'ẽ clásiko rire. Sa ro'y IV ñande ára mboyve guive , griégo arapýpe heñói heta jeikoha hérava koine,oñemopyrendáva átikore. Upe guive, ha haimete ko ára peve, oĩ peteĩ joavy ñe'ẽ jehairã, peteĩ oñemo'aguĩ ñe'ẽ ãgaguáre ha ambue ymaguarére. Ko'ãga katu, ára mbytepegua ha Gyresia oĩrõ túrko poguýpe ndojehupytýinte avei hai joja. Gyresia retã oñemoha'eño rire (1830), gyresiañe'ẽ oñemoñe'ẽpavẽ hetãme. Ha oñemongu'e jey ijehairã. Sa ro'y XIX-pe, arkaisánte (katharévussa) oñemoĩ jopara ojekuaávare (dimotiki), ojoguáva ndaha'éirõ jepe ñe'ẽ tuja. Ko saryty paháre, ñe'ẽpapára oipuru dimotiki, ha sa ro'y XX pukukue oike hatã táva ñe'ẽrõ.[1] Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 03:02, 4 jasypo 2018. Tekove ñemoambue Yvypóra ñemoambue Ko yvy tuichakuére Távayguakuéra 749 291 ava Arequipa (Villa de la Asunción de Nuestra Señora del Valle Hermoso de Arequipa) runa simi: Ariqipa, ha'ehína táva Perũ, oĩ kuarahy resẽ tetã retãme. Ko távape oiko 749 291 ava. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 19:01, 24 jasyapy 2015. Kuatiarogue oñembosako'íva Mbyta'a ha pyta'a[1] (karaiñe'ẽ: Andamio) mba'e jupiha guasu ojeipurúva jejogapópe, naimeméiva, ojeipuru sapy'a jogapohára ojapo hag̃ua óga yvate térã omyatyrõ hag̃ua óga kuéra. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 15:59, 20 jasypokõi 2017. "Pe karai oho imba'apohápe." entonces mba'e + apo = mba'apo. i- + mba'apo + hápe CRISTIAN DAVID LÓPEZ (https://www.facebook.com/cristiandavid.lopez.946?pnref=story) niko heñóikuri táva Lambarépe, Paraguay retâme; ára 18 jasyapy ary 1987-pe. Ha'éniko haihára ha ñe'êpapára. Oiko rire peteî ary Argentina-pe, ova ha ko'áĝa oiko táva Oviedo-pe, España retâme. Hembiapokuéra apytépe jajuhukuaa: “Poemas del exilio” (2010), “Cantos Guaraníes” (2012), José Luis García Martín ndive. Upéicha avei hembiapokue oñemyasâikuri “Tempus fugit”-pe (2011) ha “Fame Poétika”-pe (2013). Avei ohaíkuri “Reflexiones y epifonemas de Rafael Barret” (2014). Oñemoaranduhína Ñe'ê ha Iñe'êporâhaipyrépe, Oviedo Mbo'ehaovusúpe. Ary 2014-pe, hembiapo hérava “Sy – Madre” ohupytýkuri jopói guasuete hérava Jovellanos ha'égui ñe'êpoty iporâvéva ko yvórape. Upe ñe'êpoty Cristian David López ohaíkuri Guarani ñe'ême. ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI rérape romoĝuahê ore jehechakuaa ha ore vy'apavê CRISTIAN DAVID LÓPEZ-pe onohêre ára resáre ko aranduka porâite ha omyasâi ha omombaretére Guarani ñe'ê rekove España retâme, ko'áĝa ha'e oikohápe. Avañe'ẽ: Ramala Maiteípa María, ne renyhéva Ñandejára remime'egui, Tupã oi ne ndive. Nde ha'e imomembe'upyrã kuña kuéra apytépe, ha imarangatu etéva oúva nde retepýpe ne memby Jesús. Santa María, Ñandejára Sy Eñembo'e ore rehe angaipavóra, ko'ãga ha romano aguime. Ta upéicha kena. Amen. He’iséva: Mymba ka’aguýpe okarúva, so’óre, hague sa’yju, ipara hũ ha hesa guasu ima’ê ñarõ. Opo ha ojupi kuaa yvyra mátare. ¡VY’APAVẼ PARAGUÁI ÑE’ẼNGUÉRA SÃMBYHYHA! Ko árape ojapo 6 ary Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyha heñói ha omba’apo ñepyrũhague. Upe 11 jasypoapy 2011 arýramo ojeporavova’ekue Carlos Villagra Marsal-pe oisãmbyhy hag̃ua ko Estado remimoĩmby, oko’ẽrecháva omoañete hag̃ua Léi 4251/10 Ñe’ẽnguéra rehegua ha oñangarekopaite hag̃ua ñe’ẽnguéra rehe ñane retã Paraguáipe. Péina ko’ág̃a, Sãmbyhyhára Ladislaa Alcaraz de Silvero ndive, oipykúi kyre’ỹ hape ha ko’ẽ rei rehe ojehapereka oipotágui akói hekoveresãi ñe’ẽnguéra oikovéva ñane retãme ha péichape akói tañamomba’e guasu mayma ñande rapichápe. Vy’apavẽ PÑS, mayma imba’apohára ha opaite Paraguaiguápe ko ñane remimoĩmby rehe. "Remombe'u piko che sýpe mba'épa rescribi?." Avañe'ẽ: Takape Avañe'ẽ: Karãu Avañe'ẽ: Hoko Avañe'ẽ: Ypekarapã PEDRO ha Juan osẽ rire pe túmbagui, Jesús retekue oĩhaguégui, María opyta upépe haʼeño ha oñepyrũ hasẽ. Upe rire omaʼẽ pe túmba ryepýpe, ha ohecha mokõi ánhel! Haʼekuéra oporandu chupe: ‘Mbaʼére piko nerasẽ?’. Ko yvy tuichakuére Tetã Ñembyatypyre amandaje-mburuvicha rapépe Tetã Amandaje Rrúsia (rrusiañe'ẽme: Россия) térã Rrúsia Joaty (rrusiañe'ẽme: Российская Федерация) ha'éko upe tetã guasuvéva opa Yvýgui. Rrúsia Joaty ijyvy apekue oguereko hína 17 125 246 km2, oguereko ijyvy'apekuére heta yvytyrysýi ha ka'aguy porã. Itavusu ha'e táva ñembyatypyre Mosku. Ko tetã ñembyatypyre amandaje-mburuvicha rapépe oñembyaty katuete 85 tetãmi ñembyatypyre, ha'éko 9ha tetã oguerekovéva tapicha kuéra ipype, 146 020 000 ava ary 2010-jave. Ijyvy'apekue ojaho'ipa Yvate Asia ha amo 40% Európa pegua, Rrúsia oguereko tuichave yvy mba'e, ita ha kuarepoti mba'e ne'ĩra ojeipurúva. Oguereko avei hetaiterei yvyra mba'e ha y porã. Rrusia Joaty ha'e tetã oguerekovéva tetãnguéra ijerére, 16 tetã, ha ha'éko tetã ogureko tembe'y pukuvéva. Ijerére ojejuhu ko'ã tetã (yvate kuarahyreike guive kuarahyresẽ meve): Noruega, Hĩlandia, Etoña, Letoña, Vielorrusia, Lituaña, Poloña, Ukyaña, Georgia, Aservaijã, Kazajistán, China Tekoha Tetã, Mongolia ha Yvatekorea. Yguasúre ojejuhu Hapõ ha Alaska, tetãvore Tetã peteĩ reko Amérikagua. Rrusia yrembe'yre ojejuhu upe paraguasu Árktiko yvate gotyo, upe paraguasu Py'aguapy, ha para oĩva yvy mbytépe: para Váltiko, para Hũ ha para Káspio. Rrúsia Joatýpe ojapo jasykõi ary 2014-jave upe Ñembosaraipavẽ Araro'ýpe 2014, peteĩha Ñembosaraipavẽ ojejapóva Rrúsia Joatýpe, upe Ñembosarái 1980 táva Mosku-pe, ojejapo Tetã peteĩ reko Soviétiko aja. Ary 2018 ojejapóta avei FIFA Tembiesarái Yvypavẽ 2018, peteĩha Vakapipopo Tembiesarái Yvypavẽ ojejapóva Rrúsia-pe. 1 Táva guasu rrusiañe'ẽ Vikipetã ha'e opa tembikuaa hekosãsóva renda ku tetã ñe'ẽme. Nde ikatu reipytyvõ upépe. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 12:48, 1 jasypoapy 2018. Og̃uahẽma arapoty, hendive, Mitãrusu ha Mitãkuñanguéra Ára. Yvy guýpe nde tuju. Ha nde ári ojeroky Ko yvy tuichakuére Kumandá (karaiñe'ẽ: guisante, arveja) ñana rusu ha’ỹiva. Avañe'ẽ: Tembiecharã:Reflist Ñembyahýi tuicha mba'e (káso) Umi rupi ojehúva. Avañe'ẽ: Popĩami guarani: (1.1) tetãnguéra Fulgencio Yegros ha'e peteĩ militar ha politico katupyry paraguayo. Yegros oiméva peteĩ familia ymaite guive oikovéva Provincia del Paraguay-pe; itaita ha'eva'ekue gobernador. Fulgencio o'arahechava'ekue táva kyky'ópe, estancia familiar Santa Bárbara-pe, oiméva IX Departamento Paraguarípe, Paraguáipe, ary 1780 jave. Omendava'ekue Facunda Speratti ndive, omoheñóiva hendive irundy mitã. Oguahẽvo 9 jasypoteĩ karai Velazco, oipe'a upe tenda oĩhaguégui. Péicha 17 jasypoteĩme 1811 jave oñehenói Congreso-pe, ikatu haguã ojeiporavo peteĩ gobierno definitivo ha ikatu haguã ojehesa'ỹijo joaju Buenos Aires, ndive. Oike jey vida política-pe ary 1820 jave, upérõ oĩ apañuãi ha opu'ãva tetãme. Péicha militar orekóva tuicha prestigio oikéva Revolución Independentista-pe, Fulgencio Yegros ha'e pe oñemoarandúva ko'ã mba'épe. Ko'ápe gobierno absolutista omotenondéva Dr. José Gaspar Rodríguez de Francia omoheñói vy'a'ỹ ha ñeko'õ tavyguakuéra mbytépe. Oñepyrũva ombohape complot Dictador rekovére. Péicha ojukáse hikuái tapére, upe arapoteĩ jave 1820-pe, ha ome'ẽvo gobierno Fulgencio Yegros-pe ha upépe tropa omyakãva umi comandante Montiel ha Caballero. Ojeapresa Dictador Francia ha oha'ãrõvo imano, Yegros ohai peteĩ ñe'ẽpoty, ogueraháva peteĩ ñembyasy tuichaiterei ha ipohýiva yvypórape guarã: Ombohéra Mokõi kuña orekóva participación kakuaa revolución jasypo 1811 jave ha'éva, ha hi'ári, umi tembiapo ombosako'íva. Ojegueroviaháicha ko'ã mba'e oikóva,umi téra osẽva Yegros, Francia, Caballero, ha Mora, ko'ãva he'i historiador-kuéra, ha'e Facunda Speratti ha Juana Maria de Lara de Diaz de Bedoya. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 19:12, 10 jasyporundy 2017. po guaraníjsky Mayma yvypóra ou ko yvy ári iñapytlʼyre ha eteĩcha dignidad ha derecho jeguerekópe; ha ikatu rupi oikuaa añetéva ha añeteʼyva, iporãva ha ivaíva, tekotevẽ pehenguéicha oiko oñondivekuéra. Ko'ã kuatiarogue ojoaju Ñemohenda:User mk-1 rehe: Kuatiarogue oñembosako'íva I pucu o ñe'ëngá. Ijetuʼu jave, ndavyʼái ha hasy chéve. Ko yvy tuichakuére "Péva ha'e ita'ýra pahague." Oiko ypa rembe'y, yno'õvume ha ñu guasu yreiva. Avañe'ẽ: Tetãvore Beni Kirirîetehápe ha mbohapy ary ombojy hikuái puerto me'ê Upe ára Navidad 2016 ágã ANNP oipe'a okê oikuave'êvo, 27 odictamina ha 28 ára oadjudica hague Avañe'ẽ: Burj Khalifa Upe karupyharépe ijatýkuri heta mbo'erekokuaahára, mbo'ekuaahára, mbo'ehára ha temimbo'e oñemoaranduva'ekue ha oñemoarandúva upe távape ary 1989 guive. Py'arory ha tekoayhu rekópe ojehasákuri peteî pyhare ijojaha'ŷva: purahéi ha jeroky pa'ûme. Oñe'êkuri Tembikuaajára Sabina Antonia Ovelar Cabrera ome'ê haĝua imaitei rory opavavépe ha avei David Galeano Olivera omoĝuahê haĝua ATENEO vy'apavê opavavépe. Jerokyhára ha puraheihára ombohetia'eva'ekue aty guasu ñane mborayhu mandu'a harã. Ne ñe'ẽ yvoty purahéi asype “La filosofía no es un calabozo” ~ Ñe'ẽ Porã Tekovekuaaty ñemohenda Piraru ha'e hína mymba okambúva parapeguáva. Ituichakue ikatu ohupyty 20 m ha 3 toneláda ipohyikue upe piraru tee michĩmi (Caperea marginata), ha amo 34 m ha 190 toneláda upe piraru hovy techapyrãme (Balaenoptera musculus), mymba tuichavéva oĩ ñande mbyjajere Yvýpe. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 15:35, 16 jasypoteĩ 2018. Pyko’ẽ che ñe’ã kuápe. Mombyry oguatava’ekue Jesús ha idiscipulokuéra. Ñamoñe’ëvo La Biblia, Ñandejára ñe’ë, ikatu avei jaguatavaicha hendivekuéra tetä Israel rupi. Hi’äite avei ñandéve ñaime Jesús ypýpe oï haguéicha umi discipulokuéra, omongueráramo guare hasývape, oñe’ë vove Túva Ñandejárare, térä omombyta vove ára pochy peteï ñe’ëme. Evangelio de Lucas omombe’u ñandéve peteï jey Jesús oguata hague idiscipulo-kuéra ndive ha oguahë hague hikuái peteï táva oïva Samaria ha Galilea ypy rupi. Upépe oikova’ekue kuimba’ekuéra oguerekóva mba’asy hérava lepra, upe mba’asy ningo ivaieterei. Péicha osapukái 10 kuimba’e ohechakuaáramo guare ha’eha Jesús upe ouva’ekue tapére. Jesús discipulokuéra ohechakuaa ha’ekuéra oguerekoha lepra. Peteï mba’asy vaiete, oñepyrüva peteï mancha rupive oimeraë hendápe tekove pirépe ha mbeguekatúpe oñepyrü oñembyai máva hasýva pire, ijai ikuä, ipy, ijyva ha upéi okúi okúi pe ho’o ijaíva. Ko yvy tuichakuére Umi apóstol apytépe oĩ umi peskadór ivakeánova, ha ojapo hikuái opa ikatúva ani hag̃ua pe kanóa oñeundi. Katuete ningo ohasáma hikuái koʼãichagua torménta vaíre. Péro kóva idiferénte, ha okyhyjéma hikuái ojahogapárõ g̃uarã. Upémarõ omombáy Jesúspe ha osapukái: “¡Oresalvamína ore Ruvicha, romanombátamako!” (Mateo 8:25). He’iséva Máva ha mymba rete opaha yvy gotyo, oipurúva katuete oguata, oñani térä opo haçua. Iñapÿire oï pysänguéra. // Pyrusu, tuicháva. Tetãvore Santa Cruz - Vikipetã Tetãvore Santa Cruz ha'e peteĩ tetãvore kuarahyresẽ gotyo Volíviape. Jasy Jatere niko peteî mitã'i oikóva kañyhápe ka'aguy mbytére. Jasy Jatere yvágaicha hesa hovy ha kuarahy mimbýicha iñakãrague sa'yju. Okañýramo ipokoka oho chugui imba'ekuaa ha opyta oikorei. Oje'e avei hese ogueruha ijapére ka'avo ryakuã, ysapy poty ha guyra ñe'ê: Pe mba’e guasuete ojehupytýva upe árape omombaretevéta Guarani ñe’ê rekove. Oîporâmbárô upe tembiapo vokoieténte ikatútama jajuhu ñandutípe pe kundahára Guarani ñe’ême hérava Aguaratata. Heta mbo’ehára ha temimbo’e ikatupyrýva ñane Avañe’ême omba’apókuri ñe’ê’asápe ha upeichahápe oñeĝuahê pe vore pévape. Oñemohenda vove ñandutípe heta tapicha Guarani ñe’êhára Paraguay, Argentina, Brasil, Uruguay ha Bolivia-ygua ikatúta oipuru hikuái kundahára Aguaratata. Ko yvy tuichakuére Ojeʼétava oñepyrũ hag̃ua pe rreunión (3 min. térã saʼive) Ko yvy tuichakuére Jahecha heta oĩ hague ojokoséva ani hag̃ua oñeimprimi la Biblia, péro pe família rreál apytépe oĩ gueteri oipotáva oñeimprimi. Upéicha rupi, áño 1705 ha 1711 rupi oñeimprimíma la Biblia, ndahaʼéiramo jepe kompletoite. Upéi umi prínsipe, Bakari ha Vakhushti ojapo ikatúva guive oñeimprimi hag̃ua la Biblia kompletoite, ha áño 1743-pe okonsegíma hikuái upéva. Ñamba’apóke oñondivepa Guarani ñe’ê ikatuhaguáicha ko’ê ko’êre ojekuaaporâve, ojepuruporâve, ojehayhuve ha taitenondeve ñane retâme. Jepiveguáicha ko amandaje ombyatýta hetaiterei tapichápe ohesa’ÿijo hagua Guarani ha Castellano puru ñane retâme, taha’e ha’ehápe: ogapýpe, mbo’ehaópe, opaite mba’apohápe, tavapy ha okaháre, mitâ terâ kakuaáva jurúpe. Aipórô heta temiandu porâ ikatu osê upe amandaje guasúgui. Péicha, mbo’ehára, temimbo’e, sy ha tuvakuéra oñembokatupyryvéta Guarani reko ha ñande rekoha ñeñangarekópe. Jaikuaaháicha Guaranikuéra akóinte omomba’eguasu ha oñangareko hekoháre. Heta mbo’ehára ha temimbo’e oñemoarandúva Regional Asunción-Centro-pe ijatýta upe pyhare ogueromandu’ávo 16 ary ha upekuévo omomba’eguasúvo umi mokôive tapicha katupyry rembiapo ñane ñe’ê Guarani rayhupápe. Tuichate mba’e oikóta oñemoneívo ko léi. Opaite ñe’ê ojepurúva ñane retâme ikatúta oñemotenondeporâve ha upekuévo, Guarani ohuputýta pe aty arete guive oikotevêva hérava Academia de Lengua Guarani. Guarani ha’éma Mercosur ñe’ê teete ha ága tekotevê, ñe’ênguéra léi rupive, ñamombareteve ñane retâme. Karai Ezequiel Ander Egg ha’e peteî mbo’ehára iñarandúva ha mombyry herakuâva hembiapo porâitáre. Ko aty rupive opavave mitârusu oñemoarandúva ISBA-pe ha mbo’eharakuéra upepegua oñembokatupyryve hikuái teko, tekombo’e ha mba’eporâkuaápe. Upépe ijatýkuri heta mbo’ehára ohesa’ÿijo hagua mba’éichapa oîhína ñane Avañe’ê tekombo’épe ha mba’épa ojejapokuaa Guarani oñembo’eporâve hagua umi táva rupi. UNIÓN LATINA oikuaa Guarani ojepuruha Paraguay, Argentina, Brasil, Uruguay ha Bolivia-pe ha oipytyvôségui ñane Avañe’ê purukuaápe omoheñói ha ogueraha tenonde gotyo ko Aty Guasu ijatytahápe heta tapicha iñarandu ha ikatupyry añetéva Guarani ñe’ê ha rekópe. Karai Ezequiel Ander Egg ha’e peteî mbo’ehára iñarandúva ha mombyry herakuâva hembiapo porâitáre. Ko aty rupive opavave mitârusu oñemoarandúva ISBA-pe ha mbo’eharakuéra upepegua oñembokatupyryvéta hikuái teko, tekombo’e ha mba’eporâkuaápe. Upépe ijatýta heta mbo’ehára ohesa’ÿijo hagua mba’éichapa oîhína ñane Avañe’ê tekombo’épe ha mba’épa ojejapokuaa Guarani oñembo’eporâve hagua umi táva rupi. Avañe'ẽ: Ñemby Asia Kóva ha'e peteĩ urupero Urupe (karaiñe'ẽ: hongos) oñehenói opa umi ñana'i joguaha osẽva yvyra pirukue itujupa va'ekue rehe térã umi yvy vai ape ári. Jajuhu opáichagua ha opa sa'y. Ko'ag̃aite peve umi iñarandúva ndaikatúi he'i mba'épa ko'ã urupe rembiapo. Oĩ tetã ikatukuaá hápe ojeporu urupekuéra tembi'úpe.(champiñones portobelo) Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 03:19, 18 jasyapy 2013. Ha’ekuéra niko ombohasa opavavépe ipy’aremimbyasy heta mba’e vai ojaho’ígui chupekuéra upe hekohápe ko’áĝa rupi ijára pyahupáva. He’íkuri Brasilero, Argentino, Mennonita ha campesino paraguayo omosêha chupekuéra ijyvýgui. He’i avei hikuái opaha ohóvo ka’aguy, opaha ohóvo yvyra, opaha ohóvo mymba ha avei opaha ohóvo y ha ko’â mba’e’ŷre ha’ekuéra opaha ohóvo avei. Yvy niko maymave mba’e he’i hikuái ha upevakuére tekotevê jaiko joayhúpe, Ñande Ru oipotaháicha. Avei oñe’êkuri karai Rogelio Cadogan imandu’áva itúvare, León Cadogan, ha mba’éichapa ha’e oikova’ekue Mbyakuéra apytépe. Iporâ avei ñamombe’u Cecilio Romero ha Rufino González ohecharamo ha oaguyjeveme’êhague karai Rogelio Cadogan-pe akóinte omoirûre ha oñangarekóre hesekuéra. Avañe’ẽ Guarani: peteĩ ñe’ẽ porã Kuarahyresẽ Aguĩgua SPL :: PARAGUÁI PEGUA IÑE’ẼNGÚVA ÑE’Ẽ HA MBA’ÉPA OHA’ARÕ CHUPE REHE OÑEÑE’Ẽ KURI PARAGUÁI PEGUA IÑE’ẼNGÚVA ÑE’Ẽ HA MBA’ÉPA OHA’ARÕ CHUPE REHE OÑEÑE’Ẽ KURI Upe arapoteĩ ohasava’ekuépe niko heta temimoĩmby rérape ijaty kuri tapicha oñe’ẽ hag̃ua Paraguái pegua iñe’ẽngúva ñe’ẽ rehe; ohechakuaa avei hikuái mba’épa ojejapokuaa oñembohape ha oñemopeteĩ hag̃ua ko ñe’ẽ ñane retãme. Tekombo’e ha Tembikuaa Motenondeha ha Centro Relevo ohechauka opa umi mba’e ojehupytýmava iñe’ẽngúva ñe’ẽ rehehápe. Upe rire, PÑS ha SENADIS ombojohovake opa umi ojejapokuaáva oñembohapévo tembiaporã ko ñe’ẽ rérape. Nde remoñe'é ha rehai. Myesakã: ñe’ẽtéva Péicha, MEC, ohovapete ñane Avañe’ême, péicha omboyke chupe, péicha ojahéi hese. Jahechaháicha, MEC ndoúi ha ndohói ñane Avañe’ê. Ñambyasy jarekoha âichagua mburuvicha ñane retâme, hembiapo rupive ohechaukáva ndohayhuiha umi ñanemba’etéva. gn:Ñe'ẽkuaaty ha Ñe'ẽtekuaa Avañe'ẽ: Gujána Hyãsiapegua Mba'asy (karaiñe'ẽ: enfermedad), yvypóra rete nahesãiramo oguereko guive upéva. Ñande rete oñeñanduka jehasykue avei ojechauka ndoikóiramo ñande retepype oĩva. Tesãi Arapygua Atyguasu (OMS) he'i mba'asy ha'e voi oimeraẽ “Tete reko ñemoambue térã ñemombia peteĩ térã heta yvypóra rete pehẽnguéme, ijypy haimete ojeikuaameméva, ojehechakuaa mba'asyapypẽ ha techaukaha tee ambuéva rupi, ha oñemongakuaa haimete ojeikuaaháicha oñemongakuaáta.” Avañe'ẽ: Myaka, Ype apa Upe árape ko’â mitârusu ohechaukákuri umi mba’e ohasava’ekue ñane ñe’ê Guarani ha avei omembe’u hikuái mba’e mba’épa ohupytyramove ñane Avañe’ê. Graciela, Dalila, Belén ha Cristhian oñe’êkuri hikuái Guarani ha castellano-pe ha upeichahápe ohechaukákuri ikatupyryha mokôive ñane retâ ñe’ême. Irundyvéva niko Mbo’éra Blanca Mutti remimbo’e, ha’éva Guarani rahuyhára ha myasâihára añetete. · Paraguái ñe'ê (Lengua del Paraguay) COMIDAS TÍPICAS Temimbo’ekuéra mbo’esyry 7 hamegua ombosako’i tembi’u paraguái. Ogueru hikuái tekotevêva, ombojehe’a ha ombojy mbo’ehaópe. Ou sy katupyry oipytyvô hagua temimbo’ekuérape. Maymáva oñapi’ûva guive sópa, chipa guasu ha mbeju he’i hetereiha. Vy’ape omba’apo ko’â mitâ. Vy’apavê che remimbo’ekuéra!!!! lenguaguarani: KÁSO ÑEMOMBE'U: LUCHIA'I REMBIASAKUE Ñemohenda:Mburuvicha Ekuador-pegua mba'éichapa Ko yvy tuichakuére Ko yvy tuichakuére グアラニー語, Guaraní, Avañe'ẽ [map] Bario Iporãnte ha nde. Iporãmínte ha nde. Mba’éichapa nderéra. Amba’apo peteĩ hospital-pe. Ha nde. Mba’erãpa reju. Techapyrã / Exemplo: Mba’éichapa nderéra. Mba’éichapa nderéra? He’iséva: tembiporu ikuapáva iguýpe oñembogua haguâ iku’ipyréva. Ñande ypykuéra ojapo mboguaha ha ombohéra yrupê. Ingyaterrañe'ẽ: Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 17:30, 2 jasypoteĩ 2016. Jasy ha'e peteĩ ára aty, apytépe 31 ha 28 ára. Jasyteĩ oguereko 31 ára. Jasyapy oguereko 31 ára. Jasyrundy oguereko 30 ára. Jasypoteĩ oguereko 30 ára. Jasypoapy oguereko 31 ára. Jasyporundy oguereko 30 ára. Jasypa oguereko 31 ára. Jasypateĩ oguereko 30 ára. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 06:41, 30 jasypokõi 2013. Tembiejakue Yvypóra reko pegua - Vikipetã Tembiejakue Yvypóra reko pegua ipoyvi. Tembiejakue Yvypóra rekogui (Karaiñe'ẽ: Patrimonio de la Humanidad) ha'e Unesco ojeheroháicha tenda imba'eguasúva yvýpe (taha'e ha'éva tavakuéra, ka'aguy, yvyty, ypa, itakua, óga guasu térã ta'ãnga'ita) ha ijeporavopyre 21 Tetã oĩ Unesco Amandaje guasúpe.[1]. Ko Unesco rembiapo hupytyrã ha'e ojuhu, ombokuatia o oñangareko tenda oimeraẽva imba'eguasúva yvypóra rekoteépe ha tembiejakue yvypóra ypykue oheja ymaguare guive. Ta'ãnga'ita Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 12:34, 16 jasykõi 2018. Yvyra'anga ohechaukávo pe yvypóra ñakãrapu'ã rechaukaha ary 2011 pegua.[1] Yvypóra ñakãrapu'ã rechaukaha (karaiñe'ẽ: Índice de desarrollo humano) ha'e peteĩ techaukaha oha'ã omorysýi opaite tetã oĩva, oipapávo "tekove porã ha hesãi", "tekombo'e porã" ha "tekove rekoite" yvypóra pegua, oipapa avei pe tekove porãngue tetãre, iporãpa peteĩ tetã ojeikove hag̃ua. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 14:21, 24 jasypakõi 2017. 07- ÑEMBO´E GUARANI. Avañe'ẽ: Itáliañe'ẽ Ysyry Paraguái (karaiñe'ẽ: Río Paraguay) oĩ ko ysyry Ñembyamérikapegua. Tetã: Vrasil, Paraguái, Argentina. Tamanakuna (karaiñe'ẽ: Orquídeas) ñana oikóva yvyra rakãre ha oipytéva chugui hembi’urã. Bady Bassitt ha'ehína peteĩ táva Vrasilpe, tetãvore São Paulope. ...Imitãkuña ha ikuñataĩme[jehaijey] Ojekuaáramo jepe heñói hague Isla de Lobos, Canarias, España-pe, ha’eha Leopoldo Plá ha de Rafaela Guerra Galvani memby, ndaipóri marandu hesakãporãva araka’etépa heñói. Hogayguakuéra hi’ag̃uíva chugui he’i heñói hague 1903-pe. Tapicha arandu Mbo’ehára Raúl Amaral, peteĩva umi ohaiva’ekue hekovekue rehe, omoañete heñói hague 9 jasypateĩ 1903-pe. Josefina Plá Ohasa imitãkuña ha ikuñataĩ aja heta táva rupi... Ko yvy tuichakuére Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 04:32, 2 jasypateĩ 2014. Ary 1986-me, oñemoñepyrûkuri peteî tembiapo ijojaha’ŷva Táva Caballero-pe, oîvahína Tetâpehê Paraguarípe. Pe tembiapo omoakâ José Antonio Gómez-Perasso, ñane retâyguáva; ha Luciana Pallestrini, Italia-ygua. Ha’ekuéra oheka upépe ñande ypykue rapykuere. Mokôivévante iñarandu ha ikatupyry upe mba’épe. Hembiapokueraita rehe ae ko’áĝa jaikuaa Caballero-pe oikohague ñande ypykue “Ava Pypuku” ojapo mbohapysu poteîsa ary (tres mil seiscientos años). Upépe ha’ekuéra ojogapo, oheja ikaruha rapykuere, oñotŷ umi omanóvape ha ojapo hembipururâ yvy, ita ha kanguégui. Aipórô Jasuka Vendápe oikojepékuri umi ñande ypykue hi’arevéva (Caballero-guagui) ha haimete ohupytýva Itaipuyguápe. 5.200 ary jeko oguereko Ava Amambaygua. Upépe ha’ekuéra ohaiñepyrûkuri itáre. Ojapo hikuái opaichagua ta’ângamimi opytáva upépe ko’áĝa peve ha Paî Tavyterâ oñangarekóva hesekuéra. Oje’e upépe oñepyrûhague umichagua jehai upéi iñasàiva’ekue Brasil, Argentina, Chile ha Bolivia rupi. Péva niko tuicha mba’e ha tekotevê ojekuaauka mitâ ha mitârusukuérape, mbo’ehao rupive, ha maymaite ñane retâyguápe jaikuaaporâvévo ñane retâ rembiasakue. Ko tembiapo rupive INSTITUTO CULTURAL PARAGUAYO ALEMÁN ohechakuaa ha omomba’eguasu Emiliano R. Fernández rekove ha rembiapokue. Jaikuaaháicha, Emiliano niko peteî ñe’êpapára ijojaha’ỹva ohaiva’ekue hetaitereirasa ñe’êpoty neporâmbajepéva ha oĝuahêpypukúva ñane retâygua korasôme. Jepémo upéicha ha oje’ehaguéicha upe atýpe, ne’îra oñeme’ê chupe henda teete tekombo’épe. Emiliano ndaijái gueterei mitâ ha mitârusukuéra arandukakuérape. Tekotevêma MEC omoherakuâ mbarete Emiliano-pe ha’éva kuimba’e arandu ha ohayhu añeteva’ekue ñane retâ ha heko. ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI rérape rome’ê ore jehechakuaa ha ore vy’apavê kuñakarai Helena Endler, ha’eva ICPA sâmbyhyhára; karai Aníbal Cardozo Ocampo, oîva upépe motenondehárarô; ha karai Curt Ernesto Tippach-pe, ha’éva motenondehára guasu ICPA-pegua; ojapóre hikuái ko tembiapo porâite omombaretevéva Emiliano R. Fernández rekove ha rembiapokue Ko atýpe oikókuri ñomongeta Euskera (http://eu.wikipedia.org/wiki/Euskara) ha Guarani ñe’êre (http://gn.wikipedia.org/wiki/Ava%C3%B1e%27%E1%BA%BD) ha mba’éichapa oñemba’apo mokôivévare. Jaikuaaháicha ko’â ñe’ê ojojogua heta mba’épe: hembiasakue, ñe’êkuaaty, tekombo’e ha ñemyasâime. Kuñakarai Elvira Cortajarena omombe’úkuri umi tembiapo ogueroguatáva hikuái hetâme omotenondevévo iñe’ê ha heko ha upéicha avei David Galeano Olivera ombohasa chupekuéra ñane ñe’ê Guarani rembiasa (ymave ha ko’áĝagua) ñane retâme ha Mercosur tuichakue javeve: moô moôpa oñembo’e, mba’éichapa oñemyasâi ha umi arandukakuéra py’ỹi osêva ñane Avañe’ê rehegua. Aranduka Jehechauka Peteîha (Primera Feria de Libros). Claudia oñe'ê Mbo'ehára Omar Cibilis ndive, ha'éva ATENEO myakâhára Garupápe ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI rérape rome’ê ore aguyje ha ore vy’apavê Mbo’ehára Jorge Román Gómez – El Kunumíme omotenondére ko amandaje porâite Guarani ñe’ê rayhupápe. Avei ore jehechakuaa Susana Odiard ha maymave Guarani ñe’ê mbo’ehára ha temimbo’ekuéra Guaranimegua oñemoarandúva Ytûsâingópe. Ñe'ë ñemïnguéra A hendu. Na guemïendúrirëramo ruguái o mombe'u. Temimbo’ekuéra Enfermería-gua o yvára peteĩ gui, o yvára py mba'ekuaá gui, Oipotáva ko aranduka, ojehaíva Castellano ha Guaraníme, ohenoikuaa Mbo’ehára Mirian Bernarda Osorio-pe, ko pumbyrýpe: 0536-282292. SYMI niko ñanderesape’a (se) ha oñeha’â -iñe’ê rupive- ojoko mba’e vaiete oikóva yvy ape ári ha avei ko’ápe, ñande jaikohápe. Hi’âiteva’erâ jajapysaka porâ hese ha ñaikûmby hemiandu ha hembipota ha upeichahápe tajajapo ikatumíva guive ñañangareko ha jahayhuve haĝua ñande rekoha. Ko arandukápe SYMIgui oiko ñane ñe’â ñe’ê, SYMIgui oiko ñande rekoha ñe’ê, SYMIgui oiko arapy ñe’ê… ha mbohapyvénte osapukái opavavépe: anivéna jajahéi temimoînguére. Jajahéivo hesekuéra, jajahéi ñandejehe. Ko’ápe oho peteî ñe’êpoty hesegua: mba’eve omboguevi ichupe. peteî mba’e ysyry guasu purahéipe. Oipotáva ko aranduka ohaikuaa Mbo’ehára Alberta Margarita Leiva Villaverde-pe, ko ñe’êvevépe: mangarilei@hotmail.com Oipotáva ko ñe’êpotyryru ohenoikuaa Karai Celedonio Giménez Fariña-pe, ko’â pumbyrýpe: 021-940.941 ha 0982-723373. Avañe'ẽ: Pohã Mayma yvypóra ou ko yvy ári iñapyty'yre ha eteîcha tecoruvicharendá ha acatúape jeguerekópe; ha ikatu rupi oikuaa añetéva ha añete'yva, iporâva ha ivaíva, tekotevê pehenguéicha oiko oñondivekuéra.[5] che nde ha'e ore (exclusiv) peẽ ha'ekuéra / hikuái1 Membyryru ha'e tete pehẽngue ñemoñakatúva kuña ha mymba okambúva pegua. Yvypórape, ijapýra oñembohérava cervix oñembojoajuha tako ndive, ha ijapýra ambuéva, oñembohérava fundus, ombojoajuha pe tupi'aky mitãrã rape.[1] Membyryrúpe pe mitãrã okakuaaha kuña hyeguasúvo. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe “En Corrientes hay apetencia poética” ~ Ñe'ẽ Porã 8. Che ha’e mba’e kuéra Guaraníme. "Oîma ñane apytu'ûme" Tetãvore Buenos Aires - Vikipetã Buenos Aires ha'e peteĩ tetãvore Argentina pegua. Táva guasu: La Plata táva Ko yvy tuichakuére Eme'ê oréve ko árape ore rembi'urã ha opa árarohópeve koyvyapé´árigui. Ñamomba'e guasu Túvape, ha Ta'ýrape ha Espíritu Santope, Túva ipu'akapáva, ojapóva yvy ha yvága. ojupi yvágape, oikove jevy, hembiapokue rehe. Tupá Ñandejára ra'y kuéra apytépe, Moneĩ: ñe’ẽtéva Gueraha: ñe’ẽtéva Ingyaterrañe'ẽ: sky He’iséva: Ñana ha yvyra omombytáva yvyvýpe, - Yvyra rapo //. Ha’eva iñepyrũha// Imba’e ypykue//(Tapo, rapo, hapo) Ko yvy tuichakuére Ñe'ẽ pehengue ryrýipe heñói ñe'ẽguy. ha, kotypýpe, ñe'ẽmbegue Ñe'ẽñongatuguýpe, グアラニー語, Guaraní, Avañe'ẽ [map] Estroncio Avañe'ẽ: USB . Nde ryke'ykuéra nemoherakuã: Ha umi nde ra'y, Tupã resa jára, Ko ñane retã jahupi yvate! Kuimba'e pyapy mba'apo retã, ke resãi poty. . Akóinte va’erã ne ñu, ka’aguy, oĩme hyakuãvu; Jahechava'erã ko’ẽ iñambuérõ Vatõpuku (karaiñe'ẽ: Sotana) pa’i ao oipurúva ñembo’e guasurã. Omomba'akue Peteĩha Ñorairõ Guasu. gnwiki Para Ñemby Chína TAÑAMOMBARETE ÑANDE YPYKUÉRA REKO HA ÑE’Ê ,Che mandu’ase ñane mitãmíre avei … Ha’e ñande ko’etî… ha’e omoheñoi ha ombohory ñane ko’etî (Também quero me lembrar de nossas crianças…Aipotaite ñaime oñondive, ñande rete, ãnde ánga ha ñande py’a, ha ñaimeva’erã!! Che peêicha, ha Peê cheicha!! Che, nde, ñande ko opa yvyporaicha.. Ñande ko Ñande Ru rembiapokue, upevarehe, ñande pehegue.. Ñañopytyvõva’erã oñondive Aguyjevete hína ñande ypykuéra, ñande sy, ñande ru.. Hese, ñaime ko’ápe, ha ko’ángaite, upeicharamo, ñande mandu’a va’erã akói hese! Mbo’ekuaahára pyahu Avañe'ẽ: Tyru'i Ko yvy tuichakuére Kumanda yvyra'i. Karréta (karaiñe'ẽ: carreta) mba’yruguata imbeguéva, chokokue ha maymáva okaraygua oipuruetereíva. Ipype ojegueroja, ojehepyme’ẽ hag̃ua, opáichagua temiñotỹngue. Ojepuru avei ojeho hag̃ua peteĩ távagui ambuépe. Ko mba yru oñemboguata mokõi guey oñeñapytĩva júgo yvyrágui guare. renda. Sapy’ánte ipohýiramo ogueraháva, ikatu mokõi térã mbohapy júnta ogueroguata karréta. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 22:33, 7 jasyapy 2013. Ñembohasa’asy ñanembohasy. Josefina Plá - 9 jasypateĩ Livio Abramo - 23 jasypoteĩ Ko ãga guive ikatu pehendu avei ko guarani ñe'ê he'ê asýva. [105 kB] "Kuimba'ekuéra ojogua sevói." Ko yvy tuichakuére Ñe’?me’? ñemboheraguapy rupive, omoañete va’ekue kuehe pyhareve Paraguái Ñe’?nguéra Sãmbyhyha (Secretaría de Políticas Linguísitcas) ha Universidad Nacional de Itapúa, upéicha mokõive temimo?mby ogueroguatáta heta tembiapo oñondive, jahechápa noñemombaretéi mokõi ñe’? tee ha ñe’?eta o?va Paraguáipe. Ko ñe’?me’? oñemboheraguapýva UNI rógape, omoañete PÑS Sãmbyhyhára, Mg. Ladislaa Alcaraz de Silvero ha Rector UNI pegua, Ing. Hildegardo González Irala. Mokõive temimo?mby omba’apóta jahechápa ndojeporukyre’?i guarani kuatia ári ha ñe’? rupi castellano-icha facultad-kuéra ryepýpe ha Departamento tuichakue javeve. PÑS Sãmbyhyhára omomba’eguasukuévo tembiapo joaju oñemoñepyr?va, ohechakuaa os? va’erãha mburuvichakuéra hembiapohágui ha oñemboja tetãpy rehe, upéicharõ añónte ikatúta guarani oñemombarete tetãpýpe. “Ñamomba’eguasu va’erã ñe’? guarani. Pete? ñe’? rapykuéri ningo o? tapicha iporuhára ha ñamomba’eguasu ramo iñe’?me ñamomba’eguasu hína ñanderapichápe”, oñmombe’u castellano-pe Sãmbyhyhára Alcaraz. Heta mburuvicha ijaty ñe’?me’? ñemboheraguapyhápe. PÑS guive omoir? Sãmbyhyhára Ladislaa Alcaraz-pe, Moakãharapav? Miguel Ángel Verón. Karai José Ramón Frete niko peteî Guarani rayhuhára añetete oikóva Táva Carlos Pellegrini-pe ha upe guive omyasâivajepi hemiandu ñane Avañe’ê rehegua. Itáva niko oî pe yno’ô Yvera rembe’ýpe ha upépe oî gueterei heta tapicha oñe’ê ha ohayhúva Guarani ñe’è ha reko. Jaikuaaháicha Guarani niko ha’e avei Taragui (Corrientes) ñe’ê teete ha ko’áĝa rupi oî heta tapicha, kuimba’e ha kuña, oñembokatupyryséva Guaraníme upépe. ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI rérape rome’ê ore vy’apavê ha ore jehechakuaa karai José Ramón Frete; karai Juan Fraga ha mayma tapicha Táva Carlos Pellegrini-guápe omomba’eguasu ha ojepytasóre hikuái Guarani ñe’ê ha reko rayhupápe. "Pe mitâ'i oiporu jetapa hógape." Avañe'ẽ: Poytuga ko tenda guerekopy ha iñemohenda rehegua roguerovy'aite!!: He’iséva: Kuña karai hyeguasúva imembýmavo. Avañe'ẽ: Etiopía gnwiki Ñemohenda:Ñe'ẽnga Roha’arô pemboguata pene rembiapokuéra katupyry, tekojoja, tekopotî ha ñemoyke’ÿme, ha akóinte opavave tayguakuéra kuimba’e ha kuña rehehápe. Po ro’y haguépe, roiporavojey vove tavakuéra sâmbyhyhararâ, ore vóto rupi, rehepyme’êne ore poravo ha avei, pene rembiapo, pende katupyry âichagua tembiapópe rohechávo pende reko ha opa mba’e pehupytýva. Ko’áĝa -hetajey roguahêva’erâ kóva térâ ambue mba’ejerurévo- roñemboja pene rendápe rojerure haĝua ñane ñe’ê ypy ha hetave ojepurúva rehe: guarani ñe’ê. Mba’épa pejapóta ko’â po ro’y oútava guarani ñe’êre pende táva guive. Mba’éichapa pemboajéta Ñande Apoukaha Guasu 1992 guare ivore 140pe? Romomandu’ase pejeporavo mboyve rojerurehague maymava rovake topa ñe’ê ñemboyke kañymby oikóva guarani rehe Paraguáipe ha rojerure peñe’ême’ê añete opa haguâ “guarani apo’i 200 ro’y pukukue Paraguáipe”. Militar-kuéra omyatyrõ tape hikuái - Especiales - ABC Color Péicha militares oipytyvõ municipalidad local omotenondéva umi maquinaria ombosako'íva yvy ñemitÿ michîmíva productores oikóva ko'ã tendáre. ñe’ê pu porã Kuatiarogue peteĩha Márko Momaranduporã pegua, armeniañe'ẽme saro'y 14 rehegua. Momaranduporã, he'iháicha upe Kirito jerovia rape, ha'e opaite mombe'u oñe'ẽva Hesu Nasaregua rekovére, mano ha ñemoingovejey, omohechauka avei mba'épa ombo'e ha omopyenda Kirito jerovia rape. Momaranduporã ojeikuaavéva ha'e irundy momaranduporã momarangatuha: Matéo, Márko, Lúka ha Huã, oĩva pe Ñe'ẽme'ẽ Pyahúpe, avei oĩ momaranduporã mombyryitakua, ndaha'éiva momarangatuha, Hudeo-Hesurapépe ha nóstikorapépe. Haimete opa karai arandu ohesa'ỹijóva umi aranduka he'i ojehai akue upéva amo ary 65 ha 100 Kirito rire, hákatu oĩ umíva he'i ojehai ku ary 65 mboyve.[1] [2] Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 16:33, 5 jasyapy 2016. Ñe'ẽme ojehaíva poytugañe'ẽ Antônio Frederico de Castro Alves (Curralinho, ára 14 jasyapy ary 1847 — Salvador, ára 6 jasypokõi ary 1871) ha'e akue peteĩ ñe'ẽpapára Pindorama pegua.[1] Iñe'ẽpoty herakuãvéva omombe'u tembiguái reko pohýi ñembohovái, upévare ojekuaa chupe "Tembiguái Ñe'ẽpapára". Ojekuaa hembiapokue guasu ha herakuã porã, pe Pindorama Ñe'ẽ Amandaje omoĩ pe Apyka 7ha Castro Alves Ñembojárare. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 17:30, 21 jasykõi 2016. Mbotyha (karaiñe'ẽ: cerradura) ha'e umi tembiporu japopyre kuarepoti, opuruva joko hag̃ua mboty'o pe'aha'ỹva, ha oñangareko ijokopyre. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 15:44, 8 jasyapy 2013. Táva yrembe'y São Gonçalo (Marangatu Gonzalo) táva Vrasilpe, ha'eva táva tetãvore Rio de Janeiro pegua. Ko távape oĩ 1 016 128 tavayguakuéra (ary 2012) ha oguereko peteĩ yvy pehẽngue 249,14 Km² nunga. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 16:57, 28 jasyapy 2013. ** Ko Ñe’ẽñeme’ẽ ningo tuicha mba’eterei ha’e rupi Estado ha sociedad civil oñepyrũre ojoaju, ojepy’apy, oñomongeta ha omba’apo omombarete hağua guarani ñe’ẽ ha hendive avei Paraguái reko. ** 1992 guive Paraguái ojapyhy castellano ha guaraní iñe’ẽ teéramo, katu Léi Guasu omandáva araka’eve ndojejapói ha opyta ñe’ẽmente. Censo guasu ojejapova’ekue 2002-me ohechauka 86% tetãygua oñe’ẽha guarani ha 27% katu pypente voi oñe’ẽkuaa; hovake katu oikuaauka 67% tetãyguánte oñe’ẽha castellano ha 7% katu pypentevoi oñe’ẽkuaa. Jepémo guarani hína ñe’ẽ ojeporuvéva, ñane retã oguata tekomarã ha ñemboyképe, katuínte Estado ohechagíre guarani ñe’ẽ ñe’ẽharakuérape, ha péicha opyrũ ha omondoro Yvypóra Deréchore. ** Ko’áğa 200 ary ñane retã isãso haguépe, ha’ete japáy ha jajetyvyroséva tetã háicha; hasypeve mburuvicha ha tetãyguakuéra jahechakuaa guarani rehe ojekoha ñande reko tee ha márõ nañasẽmo’ãiha tenonde hese’ÿ; upéva ári hesakã ñepyrũ ñandéve ñamboykéramo 86% tetãygua oñe’ẽva guaraníme ndaikatumo’ãiha ñasẽ chi’ĩgui, nañamomba’éigui ñande rapo teépe ha ñande rekovesã. ** Tembiapo kakuaa oñemoñepyrũtava Ñe’ẽñeme’ẽ Pytyvõrã rupi Paraguái Estado ojevy ijehe ha oheka tekokatu opavave tetãyguápe ğuarã. Ha’e rupive Estado ojapóta ojapo’ỹva’ekue 1811-me. Upérõ jeko amo 98% tetãygua rupi oñe’ẽ guarani ha castellano oñe’ẽva katu ndohupytýi 10%, jepémo upéicha, Estado ojapyhy España ñe’ẽ añoite iñe’ẽ teéramo ha omboyke ñe’ẽ omopeteĩva chupe ha avei tetãyguakuéra tuicha háicha. Ko’áğa oñeñepyrũta ojeporu guarani Estado rembiapópe; ko’ẽrõite osẽta Léi Ñe’ẽnguéra rehegua omohendátava mba’éichapa ojeporujojava’erã guarani ha castellano ñane retãme. ** Guarani ñe’ẽ myasãiharakuéra oñemboheraguapyva’ekue Ñe’ẽñeme’ẽ Ñopytyvõrãme ombosako’ihína “Segundo Foro Sobre Política Lingüística” áğa 17 jasypoapýpe táva Paraguaýpe.Upépe oĩtahína heta tapicha arandu Paraguaigua, upéichante avei pytagua ko América ha Europa-gua. ** Upe ñemongeta guasúpe oñemohendaporãsehína mba’éichapa oñemba’apóta ojeporu hağua guaraní opa mba’erã ha opa hendápe Estado-pe castellano ykére; oñeñepyrũta ojeipyaha castellano-pe ojeheróva “Planificación Lingüística” oñemboguatava’erã 2011 peve ha upe rire ğuarã avei. ** Fundación Yvy Marãe’ỹ ha maymave institución romyasãi ha rombo’éva guarani guive ro’e ndaikatumo’ãiha ñamboheko peteĩ Paraguái opavavépe ğuarã ha hekokatúva ñamboykéramo ñane ñe’ẽ, ñane retãygua ha ñande reko tee. Upévare iporã ñamboguata polítika ombojojáva guarani ha castellano jeporu, ayvu ha jehaípe Estado rembiapópe; upéichante avei ñamba’apo imbarete, okakuaa ha hekoresãi hağua ambue tetã ñe’ẽ ndaha’éiva castellano ha guarani, umíva apytépe indígena-kuéra ñe’ẽ ha hendive hekoteekuéra. ** Ñamombaretévo guarani ñe’ẽ ha ñambojojávo castellano ndive jajevýta ñande jehe tetã háicha ha ñamoambuéta ñande guata. Ñamombaretévo ñane ñe’ẽnguéra ñamombaretéta ñande reko; jahupívo yvate ñande reko, ñande tetãygua avei ñañemomba’evéta ha péva ñanepytyvõta ñambotatapejúvo opa mba’e ñande jokóva peteĩteĩ ha tetã háicha, ha ñaneñapytỹva jaipykúi hağua akãrapu’ã rape. - MIGUEL ÁNGEL VERÓN ** Ojegueromandu’ahávo ñe’ẽ ojeporuvéva Paraguáipe jasy, heta tembiapo kakuaa ojejapo tetã tuichakue javeve. Tuichavéva opavave apytepehína pe Ñemongeta Guasu Mokõiha Polítika Ñe’ẽnguéra Rehegua (Segundo Foro Sobre Política Lingüística), oikótava áğa arakõi 17 jasypoapy Congreso Nacional Sala Bicameral-pe, 08:00 guive 17:00 peve. ** Ko ñemongeta jerépe oguapýta tetãygua ha Estado oñondive oñemongeta ha ombohekóvo mba’éichagua polítikapa oñemboguatava’erã Paraguáipe oñemombarete hağua guaraní castellano ykére ñe’ẽ tee háicha, ha avei ojeheka tape oñemombaretevévo ambueve tetã ñe’ẽnguéra. Péicha hasypeve Paraguái ñemoñarekuéra opáy, ojetyvyro ha omombaretese heko ha iñe’ẽ. Péicha, hasypeve ha hetaiterei ary rire, jaguerekóma Paraguay retâme GUARANI ÑE’Ê REREKUA ATYHA omba’apótava ñane Avañe’ê rayhupápe. Iporâ avei ja’e heta tapicha oñemboja ha oikeva’ekue pe ñeha’âru’âme ojerure, kuatia jehaipyre rupive, karai Villagra Marsal-pe, tomyesakâ porâ pe jeporavo oikova’ekue oîgui ipype heta mba’e hendape’ỹva. Che niko aikuaase ko’áğaite peve, mba’érepa ko’ã cacique ha ambue omanóva’ekue ñane retã rayhupápe ndojehecharamói avei chupekuéra pe 1º jasyapýpe, Mariscal-kuéra apytépe, pysyrõhára apytépe, mba’érepa herakuéra ndojehechái oñeñe’ẽvo Paraguay rembiasáre, umi ohaíva’ekue piko añetehápe Paraguay ra’ytee téiko pytagua? Ápe peteĩ mandu’aimi hesegua ajuhúva. Ko cacique Lambare ndaje ha’e pe Ñande Ypykue ombosako’íva’ekue español-kuéra ñembohovake, ou haguére hikuái ko’ã yvy rupi. Capitán Juan de Ayolas, oğuahẽ tenda ojeikuaáva Angostura-pe, Paraguay ysyry rembe’ýpe, oity rire Agaces-pe ipoguýpe, oğuahẽ 15 jasypoapy ary 1536, Villeta, ojaikuaáva Valle Guarnipitan-pe; oğuahẽvo hikuái osẽma chupekuéra henonderãme Cario, omyakãva cacique Lambare ha cacique Ñandua, ha péicha oñepyrũ ñorãirõ. “Osẽ vaímarõ te’ỹinguéra oñani yvyty Lambarépe, okañy hağua, upépe ojeguereko hikuái Ayolas, péicha oipotágui, mbohapy ára pukue. Ndikatúi osẽ upégui hikuái, ho’amanteva’erã español-kuéra poguýpe. Upérõ españa-ygua ojerure cacique-pe ome’ẽ hağua ijerovia karai Rey Carlos V-pe, Lambare, Carióramo ojerovúva, pya’e ombotove upe mba’ejerure ha osẽ he’ívo: “Nañesũva’erãi yvypóra renondépe. Che jára Tupã ñoite” Domingo Martínez de Irala oĩma gobernador-ramo, cacique Lambare omyakã peteĩ ñepu’ãguasu español-kuéra rehe, ha omoirũ chupe upe tembiapópe cacique Paragua ha cacique Guarambare. Hetave español-kuéra ha ipahápe cacique-kuéra Guarani jepéramo oñorãirõ hasy peve ho’a ha ojegueraha ojejuvy hağua, ha kuatiápe he’i kóicha: Ko Provincia tendota oñe’ẽmondo, cacique Lambare, Guarambare ha Paragua, omopu’ã haguére hapichakuéra oñemoĩ hağua Su Majestad Católica Don Carlos V rehe, ha tekotevẽgui oñemoĩ py’aguapy ko’ã yvy rupi techapyrã rupive, oikuaauka opavave oikóva Cacique Paraguay yvýpe, ko Semana Santa ary 1541-pegua, ojejukátaha Cacique-kuéra Lambare, Paragua, ha Guarambare, ha’ékuéra he’i haguére peteĩnteha Tupã oguerekóva hikuái ha ojehechakuaágui upéva ha opu’ã haguére gobierno rehe oejuvýta opavave renondépe. Ha’ekuéra he’i jey: Tamandare he’iva’ekue, pejutaha ñane pojokua heta ára pytaguakuéra, upévare tekotevẽ pejejuka. Mba’éicha rupi oúta pytaguakuéra omboaparypy tetã Guaraníme, oikuaa’ỹre iñe’ẽ ha imba’embyasy. Kóva ko tetã, Cacique Paraguay mba’e, ndohejamo’ãi heta tetãmbue ou ombopytupa isãso, upévare tekotevẽ oikuaa magma pytaguakuéra, mba’éicha Cario Guarani ha Paraguay ra’y omano ha oporojukava’erã Tupã rérape, ani hağua avave oñotỹ ipy ha hi’ánga y Paraguay ykére ha Paragua yvypýpe. Jaikóva’ekue heta árape, ñande sãsovýpe, ha ko’áğa pejúta pytaguakuéra pe mondoho ñane sãso ome’ẽva’ekue oréve heta ára rire Mburuvicha Paraguay ra’yre, ha upéva roipysyrõne romano meve, ani péichante ou pytaguakuéra oikitĩ kyse pukúpe ñane sãso. Péicha Domingo Martinez de Irala, oñe’ẽmondo ojejuka hağua chupekuéra, cacique Paragua, Guarambare ha Lambare, arakõi Pascua-pe, Tupão La Catedral renondépe, ombopochy haguére Su Majestad Católica ha Karai Gobernador-pe, oipuru haguére ijarýikuéra ñe’ẽ, oñomívo hemiandutee ha ombyaívo ambue hapichakuéra ánga, hesaráivo hikuái Castellano-gui ha Guaraníntema oipuruse, upévare. Ñe’ẽasahára Kuatia Nº 979 Ko yvy tuichakuére UMI isrraelíta osẽ vaʼekue Babilóniagui áño 537-pe a. C. Jehová ojepyʼapy hesekuéra oikuaágui pe tape oipurútava hikuái oho jey hag̃ua Jerusalénpe, tekotevẽha oñemyatyrõ. Upévare heʼi chupekuéra: “Pejapo pe tape. Pemopotĩ, pembojoja ha peipeʼapa umi ita ikatu hag̃uáicha ohasa pe puévlo” (Is. 62:10, NM). ¿Mbaʼéichapa umi hudío ojapo Jehová heʼíva? Oime vaʼerã oĩ ohóva henonderãkuéra ojaty hag̃ua umi yvykua ha oaplana hag̃ua pe tape. Péicha umi oúva upe rire oguatátama peteĩ tape iporãvare. FLAVIA imitãrõ guare, ijavuéla haʼéva testígo de Jehová, oñeʼẽ chupe la Bíbliare. Itúva katu peteĩ profesór, ha omokyreʼỹ chupe oikuaave hag̃ua pe naturalésagui ha avei oike hag̃ua universidápe. Oĩ heta heʼíva Fláviape: “Ne henerasión ikatu hína osalva ñane planéta”. Itúva oipytyvõ rupi chupe, oho peteĩ universida ifamósovape, ha upépe oñepyrũ oinvestiga mbaʼéichapa ikatu ojejapo kombustívle nokontaminamoʼãiva ko yvy. oyvárapy mba'ekuaágui, mboapy mba'ekuaágui, Yvy oiko'eÿre, Ñamandu Ru Ete tenondegua. mba'e jekuaa'eÿre Job 6:1-3, 9, 10, 26; 7:11, 16. Ñañeñandu vai jave ikatu jaʼe peteĩ mbaʼe jaʼeʼỹ vaʼerã. Péro sapyʼánte upéva ndohechaukái hína umi mbaʼe añetehápe jarekóva ñane korasõme (w13 15/8 páh. 19 párr. 7; w13 15/5 páh. 22 párr. 13). Angaipa ojehepy me’ê ñemanome á§a katu Tupâ katupyry ha´e upe tekove opaÿva ñeme’ê Jesúcristo ñandejara rupive. Mbohovai: Nde nde ñembyahýiro? Ndaha´ei nde ro’ope, erekoro ñembyahýi oîvévare tekovépe? Oîve mba´e nde ryepype, rehechayvaekue eikotevêha remyenyhe? Upeicha ramo, Jesú ha’e tape! Jesú he’í, “Che ha’e mbujape tekove rehegua ouva cheve, avave ára ndaiñyguahy moai, ha che roviava avave ára ndai y’uhei moai” (John 6:35) Reñeñandúma eñemboyha mombyry tekove gui? Epoko hetama okêkuera, ehecha ha§uante oîva ikupépe ha oîha Nandi ha ndeiseiva mba´eve? Nde reheka hina jeikeha ha tekove henÿheva? Upeicharo, Jesú ha’e tape! Jesú omombe´u, “che ha’e jeikeha, maymava oikeva che rupi oñepysÿrôta. Ha´e oike ha osêta, ha otopata kapi´í.” (john 10:9) Oî akôite ohejareiva? Ha’e jokuaa hypyú yva ha nandia?haete ku opava nde puruseva oñemohenonde ha§ua? Upeicha ramo, Jesú ha’e tape! Jesú heí, “che ha’e paí porâva. Paí porâva ome´ê hekove ijovecha kuerare. Che ha´e paí porâva; aikuaa che ovecha kuerape ha che ovechacuera che kuaa cheve.” (John 10:11, 14) Eñeporandú mba’e oî tekove rire? Nde Kaneôma Reiko haguere mba´e oñembyaiva ha hoava? Emoherâ jeikove he´iseha mba´eve? Reikoseve remano rire? Upeicharô, Jesú ha´e tape! Jesú omombe´u, “che ha’e tekove ha jeikove mano rire, mava jerovia chee oikoveta, ramo omanorire, ha mava oikova ha ojeroviava che ha’eva ndo mamo moai avave ára.” (John 11:25-26) Remoñe’ê rire ko’ápe oguahê ndeve tesakâ ha’éva Cristo rehegua? Upeicharamo, ejopy he’ihape “ko árape oguhê chéve Cristo” Jevy ava ñe'ê rógape Avañe'ẽ: Caracas Avañe'ẽ: San Vicente ha Granadinas Avañe'ẽ: Tatatĩ Ko yvy tuichakuére Ko Jasypa (octubre) ha’e jasy oñemoambuéva aravo mokôi hemisféripe. Ko’âga hemisfério nórte-pe ñaimeháme oñepyrû hina Araroguekúi, (otoño) ha súr-pe katu, Paraguay oîháme oñepyrûma Arapoty (primavera), pe jasyporundy ohasava’ekuépe. Upéicha arajere ohasa py’ae, ñamohu’âma jahávo ko ary 2014 ha vokóiete ñaguahêta Arareñóipe (navidad) ha hendive techaga’u ñande mombyry ñaîvape, opavave jaguerekóva ñane pehengue kuéra amo mombyry. Jasypa ogueru ñandéve yvytu kangymi, ne’îra ro’y ha katu kuarahy kangyvéma ojope, ka’arúvove ha’ete ku ára ogue mbeguekatúva, mykyve michimi ojóvo ko’ê ko’êre ha ñane ñe’a katu opayvéva vaicha ojapysaka haguâ temianduetáre opupúva ku yvúicha ha ojapova ipu vevyimíme peteî purhéi ñe’êguyicha. Yvyra rogue ho’a opárupi, iku’i opururû asy ñapyrûrô ha ombo ao pe yvy sayjúgui. Iporâ ko arajere iporâháicha opaite arajere. Ñaikotevê ára ha pyharére, ñaikotevê arahakúre ñanemo kyre’ÿ haguâ, jaha haguâ jayta ysyrýpe, mar-pe térâ piscínape jadisfruta haguâ ko tekove ome’êva ñandéve, ha katu ñaikotevê avei araro’ýre, pe roy ou porâ yvórape ha ni que decir arapoty ha araroguekúi oguerúva heta ama heñói haguâ ka’avo hetaita. gnwiki Ñembosaraipavẽ Araro'ýpe Ñemohenda:Mombe'ugua'ukuéra guarani - Vikipetã Ñemohenda:Mombe'ugua'ukuéra guarani Moñái ha'e hina Tau ha Kerana memby mbohapyha. Mbohapy hague, umi ñu ha yvytu jére, ipokovivare ija'éva ha mondaha pytyvõhára Sa ro'y ha'e peteĩ aty 100 ary. Ko yvy tuichakuére Ko yvy tuichakuére Mba’yrumýi Ñemboguata He’iséva. Ava térâ mymba omoheñóiva hyepýpe peteî tekove Ñema’ê ñemihápe. Oma’êva kañyhápe ambue mba’ére. Mbo’ehára ha temimbo’ekuéra UNINORTE, táva Luque-pegua, oñemongetákuri py’arorýpe Mbo’ehára Tracy K. Lewis ndive. Ha’e omombe’úkuri mba’éichapa oñembojañepyrûkuri ñane retâre ha mba’éichapa oñepyrûkuri ohapykueho ñande reko ha ñane Avañe’ê. Temimbo’ekuéra oporandúkuri chupe mba’éichapa ojapókuri oñe’ê haĝua Guaraníme ha ha’e he’íkuri ijeheguieténte oñepyrûhague oñemoarandu Guarani ñe’ême. Iporâ ja’e Mbo’ehára Lewis ohaiha avei heta ñe’êpoty Guaraníme. David Galeano Olivera, ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI Motenondehára, oîkuri avei upépe ha ome’êkuri Mbo’ehára Lewis-pe, jopóirô, heta aranduka Guarani ñe’êguigua. Mbo’ehára David Galeano Olivera omombe’u avei Mbo’ehára Tracy K. Lewis ombohasahague castellano-pe káso ñemombe’u hérava “Pombéro ojehechaukárôguare”, upéi omoherakuâva’ekue iñarandukápe Mbo’ehára Teresa Méndez-Faith. Ñe'êpoty Avañe'ê Ñe'êpotyryru Avañe'ẽ: Tembi'ukuaa She pui tecatu gui tecóvo ñembo'e rehe. Avañe'ẽ : Marakana guasu d. f. Pundie hérava de. dación. f. Ñeme’ẽ. dádiva. f. Ñeme’ẽ, jopói, temime’ẽ, ñeme’ẽ rei. dadivoso, sa. adj. Pojera, ome’ẽséva. dador, ra. adj. Me’ẽha. U. t. c. s. daga. f. Kyse po’i puku. dama. f. Kuñakarai, kuñataĩ. o. f. Pu’ae guaranímeicha ipúva. 2. conj. Tẽra, terã, ỹrõ. oasis. m. Y ha yvyramáta yvyku’i tuicha pa’ũme. obcecación. f. Ñemohatã, jetu’u. obedecer. intr. y tr. Mboaje, ñe’ẽrendu, ñemomirĩ, japo oje’éva. obediencia. f. Ñemboaje, ñe’ẽrendu, ñemomirĩ. obediente. adj. Ñe’ẽrendu, ñe’ẽrendúva, ñesãmbyhy hasy’ỹva. obelisco. m. Ita yvate akua. pacificar. tr. Moñyrõuka, moingo porã. 2. prnl. Ñemokirirĩ. pacífico, ca. adj. Py’aguapy, ñorairõ’ỹva. pactar. intr. Ñoñe’ẽme’ẽ. pacto. m. Ñe’ẽme’ẽ. pacú. m. Paku, pira. padecer. intr. Ñandu, hasa asy, su’u, mokõ mba’e hái, iko asy. padecimiento. m. Tembiasa asy, teko asy. padrastro. m. Tuvanga. padre. m. Túva, ru, taita, pa’i. padrillo. m. Jégua ména. padrinazgo. m. Jehupi mitãme imongaraihápe. padrino. m. Tuvanga, paíno. ser p. Hupi mongaraihápe. padrón. m. Téra rysýi. paga. f. Tepy, tepyme’ẽ, mba’erepy, tepykue, mbyekovia, mbuekovia. pagadero, ra. adj. Jehepyme’ẽ va’erãva. pagador, ra. adj. Hepyme’ẽva. U. t. c. s. pagano, na. adj. Karai’ỹva, ñemongarai’ỹva, itupã hetáva. pagar. tr. Mboepy, mbyekovia, mbuekovia, hepyme’ẽ. sin p. Ka’ípe, rei. pagaré. m. Temime’ẽrã, kuatia ojehepyme’ẽ va’erã katuete. página. f. Kuatia rogue, kuatia rova. pago. m. Tepyme’ẽ, ñembyekovia. paila. f. Japepo pe, ñepyũ. país. m. Tetã. interior del p. Tetãpy. natural del p. Tetãygua. paisaje. m. Ñupyso, tesa renondegua. paisano, na. adj. Koygua, ñandéva, tetãygua, okaraygua, tetã ra’y. U. t. c. s. paja. f. Jahape, kapi’i kã. pajarera. f. Guyra ryru. pájaro. m. Guyra. p. blanco. Guyratĩ. p. campana. Guyra pu, guyra pong. p. carpintero. Ypekũ. gorgeo de p. Guyra ñe’ẽ. nido de p. Taity, guyra rupa. pajarraco. m. Guyra guasu. 2. fig. Añambaraka. paje. m. Tembiguái mitã. pajita. f. Pyteha. pajizo, za. adj. Morotĩ sa’yju. pajonal. m. Kapi’ity. pala. f. Yvyjo’oha. palabra. f. Ñe’ẽ, ñe’ẽngue. p. monotónica. Ñe’ẽ imuanduheteĩva. p. politónica. Ñe’ẽ imyanduhe hetáva. p. que hiere. Ñe’ẽ api. palabras vanas. Ñe’ẽ rei. p. zalamera. Ñe’ẽ aky. dar la p. Ñe’ẽme’ẽ. palabrería. f. Ñe’ẽngatu, ñe’ẽ rei, guerere. palabrota. f. Ñe’ẽ ky’a, ñe’ẽ tie’ỹ. palacio. m. Mburuvicha róga, óga guasu. paladar. m. Kũ’ã, apekũ. p. perforado. Forĩfo. paladear. tr. Kumby, ha’ã. prosodia. gram., f. Ñe’ẽpu mbo’e, purãngatu. prospecto. m. Kuatia oikuaaukáva. prosperar. intr. Ñemotenonde, ñakãrapu’ã, pu’ã, yvytu. próspero, ra. adj. Oñakãrapu’ãva, oiko porãva. prosternarse. prnl. Ñesũ, ñesũpehẽ. prostíbulo. m. Kuña reko vai róga. prostitución. f. Ñembyai, kuña reko vai rekove. prostituir. tr. Mbyai. 2. prnl. Ñembyai, ñembohekovai. prostituta. f. Kuña virúre oporenóva, kuña reko vai. protagonista. com. Apoha tenonde. protección. f. Ñongatu, ñangareko, ñepytyvõ. protector, ra. adj. Oñuvãva, omo’ãva. 2. m. y f. Ñuvãha, mo’ãha. proteger. tr. Ñuvã, ñangareko, mo’ã. protegido, da. adj. Mo’ãmbyre, ñuvãmbyre. U. t. c. s. prótesis. f. Tete pehẽ rekovia. protesta. f. Ñembohovái, ñemoĩ, ñe’ẽngururu. protestante. adj. Lutero ra’y. U. t. c. s. protestar. intr. Mbohovái, ñemoĩ, ñe’ẽngururu. prototipo. m. Teko ypy. protozoario. m. Vícho michĩgui ndojehecháiva. protuberancia. f. Kandu, akandu, gua’a. proveedor, ra. adj. Ome’ẽva tekotevẽrã. proveer. tr. Me’ẽ tekotevẽrã, mbo, mo, mbu, mu, mby, my. 2. prnl. Ñemo, ñemu, ñemy, ñemomba’e. proveniente. adj. Oúva. p. de. Gua, gui, pegua. provenir. intr. Ñemboypy, ju. proverbial. adj. Kuaapyre. proverbio. m. Ñe’ẽnga. providencia. f. Ñangarekoha, tenonde’aha, Tupã sarambi’ỹ. providencial. adj. Tupã omboúva, ou porãva. provincia. f. Tetã pehẽngue. provincial. adj. Táva michĩgua. provisión. f. Hi’upyrã, tembi’urã, jegueru, mba’e jererekóva, ñemoĩ tekotevẽva. p. para el viaje. Avío, matúla. provocación. f. Ñe’ẽreity. 2. Mbojehuha. provocar. tr. Mbo, mo, mbu, mu, mby, my, mbojehu. 2. Mbopochy, poroheka, ñe’ẽreity. provocativo, va. adj. Porombohapevaíva, porombopochýva. próximo, ma. adj. Aguĩgua. proyectar. tr. Japose, imo’ã. 2. Myasãi. 3. prnl. Ñemyasãi. proyectil. m. Mboka rembi’u. proyecto. m. Jejaposéva. prudencia. f. Akãguapy. prudente. adj. Akãguapy, akãpyta, karakatu. prueba. f. Ta’ã, ñeha’ã, py’ara’ã, kuaara’ã. purga. f. Ñemosẽ poravopyrépe, pohã porombohyéva, tye mopotĩha. purgar. tr. Mopotĩ, mosẽ poravopyrépe. purgatorio. m. Mano rire tenda mopotĩha. purificación. f. Ñemopotĩ. purificar. tr. Mopotĩ. purismo. gram., m. Ñe’ẽmopotĩse. puro, ra. adj. Ete, ite, te, potĩ, marã’ỹ, marane’ỹ. 2. m. Petỹ akuapy. púrpura. adj. Pytã. 2. f. Ao porã pytã. purpúreo, a. adj. Pytãngy. purulento, ta. adj. Péu reheve. pus. m. Aupa, péu, mbéu, matéria. pusilánime. adj. Py’amirĩ, py’aju, py’a mandyju. pusilanimidad. f. Kyhyje. pústula. f. Ai, ai karu. puta. f. Kuña reko vai, kuña virúre oporenóva. hijo de p. Aña rako. puto. m. Teviro. putrefacción. f. Ñembyai, tuju, ta’o. putrefacto, ta. adj. Ñembyaipyre, tujupyre, ha’o. r. f. pundie hérava ere avañe’ẽmeicha ipúva ñe’ẽ mbytépe, rr icha ipúva ñe’ẽ ñepyrũme. rabadilla. Tumby. rabia. f. Ñarõ, pochy, ñeko’õi, tesako’õ, ñemyrõ, tuguy raku. 2. Jagua mba’asy. rabiar. intr. Ñeko’õi, resako’õ, pochy, ñemyrõ, ñarõ. refuerzo. m. Ñemombareteve. refugiar. tr. Moguahẽ, moñuvã. 2. prnl. Ñemo’ã, ñeñuvã, kañy. refugio. m. Ñekañyha, ñemo’ã, ñeñuvã. refunfuñar. intr. Ngururu, ñe’ẽnguru, ñe’ẽngururu. refutar. tr Mbohovái. regadío. m. Ñemoakỹ. regalar. tr. Jopói, rojopói, mbopopegua, me’ẽ rei, momba’e, pojopói. regalo. m. Temime’ẽ, temikuave’ẽ, jopói. regalón, na. adj. Ñemokunu’ũva. regañar. tr. Ja’o, ñe’ẽngururu. regar. tr. Mohe’õ, myakỹ, moakỹ, hypýi. regateador, ra. adj. Pihotéro. regatear. tr. Mboguejyse repy. regazo. m. Tapypa’ũ. regenerar. tr. Moĩ porã jey. regido, da. adj. Sãmbyhypyre. regio, gia. adj. Porã iterei. 2. Mburuvicha guasu rehegua. región. f. Tetã, tenda, yvy pehẽngue. regional. adj. Tenda rehegua. regir. tr. Jokuái, sãmbyhy, mboguata. registrar. tr. Povyvy, ma’ẽ porã, sareko. 2. Mboguapy kuatiápe. registro. m. Téra ryru. 2. Jepovyvy. regla. f. Teko, tape, apoukapy. 2. Mbojojaha. 3. Kuña mba’asy, tuguy reko. reglamentar. tr. Mbohape, japouka. reglamento. m. Apopyrã, tekorã. regocijar. tr. Mbovy’a, rohory, mbopy’arory. 2. prnl. Rory, ñembohory, vy’a. regocijo. m. Vy’a, tory. regordete, ta. adj. Kyra nunga. regresar. intr. Jere, jevy, guevi, ho jey, ju jey. regresión. f. Jevy, jeguevi, jere, ñembovaive. regreso. m. Jere, guevi. reguero. m. Syry, syrykue. regular. adv. Vai vai. 2. tr. Mohenda, moĩ hekópe. regularidad. f. Tekojoja, tekomemegua. regurgitar. tr. Gue’ẽ, mbou, mbojevy. rehacer. tr. Japo jey, myatyrõ. rehuir. tr. Jehekýi, ñepia’ã. rehusar. tr. Mbotove, pota’ỹ. reidero, ra. adj. Porombopukáva. reina. f. Mburuvicha guasu rembireko, kuña mburuvicha guasu. reinar. intr. Porokuái, sãmbyhy. reincidir. intr. Javy jey, angaipa jey, rembiapo vai jey. ufanarse. prnl. Jero, vu, jerovu, ñembotuicha. ufano, na. adj. Jerovu, ovúva, rory, aguara. úlcera. f. Ai, jai. ulcerar. tr. Mboai, mbyai. 2. prnl. Ñemboai, ñembyai. ulceroso, sa. adj. Jaipa, ijaíva. ulterior. adj. Riregua, ou va’erã, mboypyrigua. ulteriormente. adv. Uperire, rire. últimamente. adv. Ipahápe, kuri. ultimar. tr. Mbopaha, japopa, momba, juka. último, ma. adj. Pahague, paha, pahare. por ú. Ipahápe, ijapýpe. ultra. pref. Rasa, iterei, eterei, mboypýri. ultrajar. tr. Rairõ, momarã, royrõ, ja’o, jahéi. ultramar. m. Para mboypyrigua. ultranza, a u. Oimeháicha. ultratumba. f. Ñeñotỹ rire. aparición de u. Póra. ulular. intr. Hasẽ, pyahẽ, guahu. umbilical. adj. Puru’ã rehegua. cordón u. Puru’ã sã. umbral. m. Okẽ pyrũha, okẽ jeikeha. umbrío, a. adj. Kuarahy’ãva. umbroso, sa. adj. Kuarahy’ãva. un, una. art. indefinido y adj. numeral. Peteĩ. unánime. adj. Pavẽ, peteĩ ñe’ẽme ojejapóva. unánimemente. adv. Peteĩcha, oñoñe’ẽme. unanimidad. f. Ñeĩmba peteĩ ñe’ẽme. unción. f. Mborayhu, Tupã andu. extrema u. Ñandy karai jepichy paha. uncir. tr. Jokua, ñapytĩ. ungido, da. adj. Moñandypyre. ungir. tr. Moñandy, mona, mongarai. ungüento. m. Ñandy, pohã ñemona haguã. ungular. adj. Pyapẽ rehegua, pysãpe rehegua. únicamente. adv. Nte, mante, ñoite, ñónte. único, ca. adj. Ño, año, añoite, peteĩnte. unicornio. m. Hatĩ peteĩva. unidad. f. Peteĩ mba’e, jeiko peteĩcha. unido, da. adj. Juaju, joaju, joapy, mopeteĩmbyre. unificar. tr. Mbojoaju, mbojoapy, mopeteĩ. uniformar. tr. Mbojoja, joja, mopeteĩ, mboaojoja. uniforme. adj. Joja. 2. gram. Ysajateĩ. 3. m. Ao peteĩchagua. unigénito, ta. adj. Ta’ýra peteĩ, tajýra peteĩ, memby peteĩ. unilateral. adj. Yketeĩ, peteĩ yke rehegua. unión. f. Joaju, joapy, ñomopeteĩ, jehe’a, joja. unipersonal. adj. Peteĩ tekovénte rehegua. Kapi'ipe (karaiñe'ẽ: Césped) ñana rogue po’ipo’iva, haimbe ha isarambíva yvýre, ojoko yvy ani haguã osoropa. Ombojegua avei óga okára. Ko yvy tuichakuére Oñeʼẽvo yvyporakuéra ñemanógui, Eclesiastés 12:7 heʼi: ‘Pe yvytimbo [retekue] ojevy pe yvýpe, oĩhaguéicha, ha pe espíritu ojevy Ñandejára [añetegua] omeʼẽvaʼekuépe’. Pe espíritu térã pe pytu tekove rehegua, oheja vove ñande rete, ñande rete omano ha oiko jey chugui yvy. Upéicha avei pe pytu tekove rehegua oho jey ouhaguégui: Ñandejáragui (Job 34:14, 15; Salmo 36:9). Péro ko mbaʼe ndeʼiséi pe pytu tekove rehegua ohoha katuete yvágape. Upéva rangue heʼise peteĩ tapicha omano vove, opytamaha Jehová pópe omoingove jey chupe. Pe Ñandejára puʼaka rupi añoite ikatu oñemeʼẽ jey pe espíritu, térã pe pytu tekove rehegua, pe tapicha oikove jey hag̃ua. Ko yvy tuichakuére 9 Nabal oreko vaʼekue heta ovecha, ha oikóramo jepe Maónpe, oiméne oreko avei ijyvy Carmelo ypýrupi. * Upe lugár ningo iporãiterei opastea hag̃ua umi 3.000 ovecha orekóva Nabal. Umi ótro lugárpe katu ndaipóri mbaʼeve, yvy perõite voi: sur gotyo opyta pe desiérto de Parán, éste gotyo oĩ heta sérro ha ikupépe opyta pe mar Salado. Upérupi oiko vaʼekue David ha isoldadokuéra. Haʼekuéra heta ohasa asy, ha okaru hag̃ua ojuka hikuái umi animál saite. Ha oiméne ijypyrupikuéra ohasa jepi rakaʼe Nabal rembiguaikuéra oñangarekóva umi ovecháre. Avañe'ẽ: Ysope Guarani: Paraguái Ñemby - Villeta - Itá. Audio Biblija: Ñandejára Ñe’ẽ (GPC2006) Guaraní Mbyá Avañe'e, Mbyá, Avañe’ẽ Guarani: peteĩ ñe’ẽ porã: Che vaka porã/ Minha vaca linda Mbyjajere ojeréva Kuarahýre peteĩ arýpe, ñande rekoha. Kuarahýgui mbohapyha imombyrýre. Jeroky ñembo'e. Ceremonia Avá Guaraní. Jeroky ñembo'e. Avañe'ẽ: Jalisco Karai Guasu Roberto Romero niko heta ojeporeka kuatiaita ymaveguare apytépe ha peichahápe ojuhu heta mba’e oîva iñongatupy ha avave ndoikuaáiva. Hese ae jaikuaajey ñane retâ rembiasakue, ñande rapo ha ñande reko ypy ha upekuévo ikatu avei ñamomba’eguasuve ñane Avañe’ê iñasâiva ko arapy tuichakue javeve rupi. Ne ñekuave’ê hague kotikoti nde kuatia ára 12 ko jasy reheguápe, che remimondo jevyka, ára 6 hesegua; aikuaa porâ amboipýri ygua nde poguýpe oîva ohasahague Don Bartolomé Coronil estancia-pe, imondávo, ha’e oporomoatâ reívo, aipota reikuaa, ha’e reikuaauka opavavépe, aha voi ete pota upe pene rendápe, ha’e Parana mboypirigua aipyhýva ombokáva, ko téra ngo eyma hekove ambojuka voi etñene, ha’e rami avei Paraguay ygua, ko téra, yvy ambue ygua y pyhypy mboka reheve, oikóne, hekove, imboypýramo, ojapise ramo kavaju eta, Ñande Rey Don Fernando 7º mba’e che po guýpe arekóva. Tupâ taneha’ârô heta ro’y rupi. IV. Ñañeha’âmbaite rire gestión diplomática-pe ña-reconoce-manteva’erâ, ha ñañemoñe’êmanteva’erâ ja’évo ñamomirî’ỹre tetâyguára mboeteháva (45) ha tetâ rekouvichaháva (dignidad) roîvaha marandekóime, Gobierno Totalitario-kuéra o-impone-va’ekue Méjico-pe; KÁSO ÑEMOMBE'U: TAVA'ÍPE OJEHUVA'EKUE KÁSO ÑEMOMBE'U: MAKA'I ÑEHA'ÂME OJEHUVA'EKUE KÁSO ÑEMOMBE'U: KURURU NIPORA'E Nde reipota reipytyvõ ñembohasa ambue ñe'ẽme?. Opa mba'e ndaipóri peteĩ rendápe mante! Ehecha ñembohasa rysýi oĩva translation coordination page-pe. 4.4 Eñe'ẽ ñandéve Wikimedia rembiapo ha'e peteĩ mba'e ndahasýiva, hakatu, ha'e mba'e ipokatúva: ñande ikatu jajapove oñondivepa, año jajapo sa'i. Ñembyaty, jemboja'o ha ñemoarandu pe marandu ha'e ojapova Wikimedia renda. Jajapóta hína ñembopyahuhápe, oipytyvõ ñandéve jaikumbyrã mba'éicha oñemboporãva. Ñe'ẽveve (E-mail) 1. Oheja Ñandéve, Ñanderekópeguarã, Mba'e Ivaíva 05:04 2. Ãngy Mbya Kueíry Hachypama, Opa Mba'e Achy Avei 05:54 3. Esperança Obscura 05:0... 1. Oheja Ñandéve, Ñanderekópeguarã, Mba'e Ivaíva 05:04 2. Ãngy Mbya Kueíry Hachypama, Opa Mba'e Achy Avei 05:54 Guarani língua linda: peteĩ ñe’ẽ porã Oipotáva ko aranduka, ojehaíva Castellano ha Guaraníme, ohenoikuaa Mbo’ehára Mirian Bernarda Osorio-pe, ko pumbyrýpe: 0536-282292. SYMI niko ñanderesape’a (se) ha oñeha’â -iñe’ê rupive- ojoko mba’e vaiete oikóva yvy ape ári ha avei ko’ápe, ñande jaikohápe. Hi’âiteva’erâ jajapysaka porâ hese ha ñaikûmby hemiandu ha hembipota ha upeichahápe tajajapo ikatumíva guive ñañangareko ha jahayhuve haĝua ñande rekoha. Ko arandukápe SYMIgui oiko ñane ñe’â ñe’ê, SYMIgui oiko ñande rekoha ñe’ê, SYMIgui oiko arapy ñe’ê… ha mbohapyvénte osapukái opavavépe: anivéna jajahéi temimoînguére. Jajahéivo hesekuéra, jajahéi ñandejehe. Ko’ápe oho peteî ñe’êpoty hesegua: mba’eve omboguevi ichupe. peteî mba’e ysyry guasu purahéipe. Oipotáva ko aranduka ohaikuaa Mbo’ehára Alberta Margarita Leiva Villaverde-pe, ko ñe’êvevépe: mangarilei@hotmail.com Oipotáva ko ñe’êpotyryru ohenoikuaa Karai Celedonio Giménez Fariña-pe, ko’â pumbyrýpe: 021-940.941 ha 0982-723373. ñe'ë che yurüpe jha'emívo ndéve che rembipota. Ñanduti (mombe'upyrâ) Aguara guasu herava avei Aguarasu (Aguara + asu) ha'e tuichave jaguapehẽpegua mymba okambúva oĩ Ñembyamérikape. Aguarasu ho'u anguja michĩ ha guyra michĩ, pe mymba ho'u avei umi ka'avo herava guaramba térã aguaramba. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 00:41, 11 jasyapy 2013. Tekovekuaaty ñemohenda Umi mymba hetymaetáva (Myriapoda) ha'e opaite umi mymba michĩ ipy apytimbýva, ojoguáva umi tymbachu'i, hákatu noĩri tymbachu'i ñemohendápe. Ko atýpe oĩ opaichagua ambu'a ha ambu'apuku, ha heta mymba michĩ ambuéva ipy hetáva ha ojoguáva ambu'a, opa ko'ã mymbakuéra oiko yvýre; ojeikuaa oiko amo 16 000 mymba hetymaetáva juehegua.[1] Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 20:01, 17 jasyteĩ 2018. Péicha ojehasa peteî pyhare rory, oikohaguépe mandu'a karai octubre-re, upéicha avei oñemombe'úri póra, pombéro, karai vosa, luisô ha jasy jatere rehegua. Escritor Róga ome'ê heta vy'apavê ha ijehechakuaa karai Miguel López Bréard-pe ojepytasóre ñanemba'etéva rayhupápe. Avañe’ẽ Guarani: peteĩ ñe’ẽ porã Oĩ heta mondaha tapére, ohasa vaʼerã hikuái desiérto, ha oĩ avei heta animál iponsóñava ha iñarõva Jasypoteĩ: (tero-téra) Mba'apo'y - Vikipetã Mba'apo'y (karaiñe'ẽ: Ocio), máva oĩreíva reko. Lima ha'ehína táva guasu Perũngua, oĩ kuarahy resẽ ko tetame. Ko távape oiko 7.584.000 ava. Avañe'ẽ: Kutaisi Avañe'ẽ: Ka'arukaru Avañe'ẽ: Kamby ryru jere Ko yvy tuichakuére Asaje guive ka’aru pytû meve oñemotenondékuri PARAGUAY PURAHÉI JOYVY VY’AGUASU IRUNDYHA. Hetaiterei tapicha ijatýkuri Cofán-pe ohendu ha omomorâ haĝua umi puraheihára katupyryvévape ha are guive ojapóva purahéi joyvy ha avei umi oñepyrûramóvape. Miriam ha Eduardoojehecharamoitereíkuri upe vy’aguasúpe. Ijatyva’ekue guive oñembo’y, ojepopete ha oñakâity chupekuéra omomorâvo mokôiveva rembiapo ñande purahei rayhupápe ñane retâme ha ambue tetâ rupi. Tetã peteĩ reko Amérikagua tetãvorekuéra ‎ (← joajukuéra _ editar) Kuatiarogue oñembosako'íva Avañe’ẽ Guarani: peteĩ ñe’ẽ porã: 6 - Pohã ñana ojepuruvéva / Plantas medicinais que usamos / Aña poapẽ / Garra-do-Diabo, Harpagophytum procumbens D.C Tetã Paraguái (Guaraní) He’iséva: Peteî mba’e ypy, ñepyrû. Tekove osêva isy ryepýgui. Ka’avo reñói ha osêva yvyguygui. Mymba osêva tupi’águi. Avañe'ẽ: Ro'y Pe ka’aru pukukue javeve mitârusu ha mitâkuña oñemoarandúva upe mbo’ehaópe ohecha mba’eichaitépa ñane ñe’ê Guarani oñemyasâi ko yvy ape ári, internet rupive. Upekuévo Mbo’ehára David Galeano Olivera ohechaukákuri chupekuéra opaichagua tembiapo ikatúva jajuhu internet-pe ha ikatútava oipytyvô opavave temimbo’épe, iñemoarandúpe. Oî avei upe atýpe mayma mbo’ehára omba’apóva upe mbo’ehaópe ha Mbo’ehára Gloria Gavilán, ha’éva avei pytyvôhára upepegua. Vy’aguasu: purahéi, jeroky, káso, ñe’êpoty ha tembi’u ñanemba’éva. Coordinador: Mg. Paternio E. Vera Vy’aguasu: purahéi, káso, ñe’êpoty ha tembi’u ñanemba’éva. Coordinador: Mg. Paternio E. Vera Ikatúpa aipuru nde haiha? Paraguáipe. 7 Kuatiañe'ẽita Ohai 2.000 ñe’ẽpoty ári. Añetehápe ndojekuaái añetépa mba’éichapa hekove imitãme, ojekuaa iñepyrũme oikova’ekue pueblo héra Ysatýpe, iprimaria ojapo ko’ápe quinto grado peve. Amo ary ’20 rupi, ha’e oje’eháicha espíritu bohemio ha errante oipykúi, oñepyrũ oikundaha opa tenda Paraguái rehe ojeipysóva, ohaívo verso ha’éte voi he’íva térã opurahéiva omoirũ ichupe imbaraka: “Primavera” (I y II), “Trigueñita” ha “Pyhare amagýpe”, oñemoherakuãva “Okara poty kue mímei”, kóva peteĩ revista verso ha purahéi meméva o editáva hetaite ary familia Trujillo, ko’ágãite peve.Péicha ohai avei mokõi composición de tono épico maymáva oguerohorýva ohendúvo ha’éva: “Che la reina”térã “Aháma che china” ha “Rojas Silva rekávo”. Oiko jave Cháko Ñorairõ, kóva Paraguáiha Bolivia (1932-1935) oike soldado Regimiento de Infantería “13 Tuyutí”me, ohaívo verso iporãvéva opytu’u jave ñorãirõ mbytépe. Ojejapi ha upéicha oñembohasa Paraguaýpe gotyo. Péva combatiente ramo, upe batalla Nanawa, oguahẽvo yvatéte ipy’aguasú ha oñeha’ãhágui. Oiko jave conflicto internacional, iverso oguahẽ Patria hugiuaitépe, ome’ẽvo kyre’ỹ ha ojeroviávo victoria rehe, péva rehe ojehero “Tirteo verde olivo”, kóva ñe’ẽ ome’ẽva Mauricio Cardozo Ocampo. Ohasávo sesenta ary umi mba’e oikohague, oñehendúvo purahéi, hetápe omopirĩ tetã ohaúgui umi conciudadano-kuérape. Péicha erudito e intelectual Carlos Villagra Marsal he’i hese ha’éha pe ñe’ẽpapára popular por excelencial Paraguáipe. Hendive upe verso ohaíva “joparápe.” (ombojopyru guaraní ha castellano) oiporu kuaa ha oguahẽ pueblo ãnga ruguaite peve. Hekovépe, omoherakuã aranduka’imi hérava “Ka’aguy jarýi”, orekóva ñe’ẽpoty emblemático mimi. Hembiapo ipukúva ha umi purahéi, oreko ko’ãva mbytépe, umi oheníva, umi purahéi popular Omano mboyve, oheja ko mba’e jerure iporãitereíva ojehaíva castellano-pe “Mi pluma”: Ha he’i péicha Ñe'ẽpapára Paraguáigua Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 20:00, 22 jasyrundy 2018. Ho'ysã porã lasánima pypytéicha. Oî ramo peteî mba’e oñe’êva ha ohechaukáva opa rupi ñane retâ rapykuerekue niko ñane ñe&rs Ko yvy tuichakuére Ko yvy tuichakuére Jesús heʼi avei: “Che aju amyendy hag̃ua tata ko yvy ape ári”. Ha siertoite upéva, pórke haʼe ohechauka oĩ vaiha heta enseñánsa ha kostúmbre ojesegíva. Upéicha rupi umi hénte ojedividipa, ha umi oñehaʼarõva oĩ unído jepe oiko vaipa. Jesús heʼi: “Túva oiko vaíta taʼýrandi, ha taʼýra itúva ndive. Sy oiko vaíta imembykuña ndive, ha imembykuña isy ndive. Suégra oiko vaíta inuérandi, ha nuéra isuégra ndive” (Lucas 12:49, 53). Ta'ãnga pyahu renda - Vikipetã Tenesi (Inglyesñe'ẽme: Tennessee) ha'e peteĩ tetãvore oĩ Tetã peteĩ reko Amérikaguape. Te invito a visitar mi página www.facebook.com Apytávo che'añomi (purahéi) Ñe'ẽpoty: Ramón Mendoza Pumbasy: Eulogio Ayala - Ramón Mendoza Upe ára chereja, resẽ reho mombyry pytãmba upe kuarahy naiporãvéi pyhare, opa umi guyra ñe'ẽ nahyakuãvéi yvoty oime poku nembyasy avei che javeve. Che apytu'ũme a... Mitãrusu ha mitãkuña árape oñemoarandu hikuái, pe árape hikuái ndoikuaái mba’épa oipota. Avei, hikuái oñemoambue hetépe, iñapytu’ûme1 ha oñandúva ikorasõme. Ha’ekuéra ningo oimo’ã oikuaaha opá mba’e, ha mba’éichapa oñesëva’erã mba’e vaígui. Péicha rupi opu’ã2 hikuái itúvare, oimo’ãgui pe oikuaáva ojapo chupekuéra tuichave ituvakuéragui. Ha’ekuéra he’i ituvakuérare itavyha, ymaveguareha3, ha he’íva ha ojapóva hikuái ndojepuruvéima ko árape. Ñande avei ñande korasõ atã kuri umi mitãrusúicha. Sykuéra ikane’õramo jepe, avave ndoipytyvõi chupe óga ñemopotïme. Túva ha sykuéra omba’apo heta hikuái ome’ë haôua mitãrusu ha mitãkuñápe tekombo’e4 ha mba’e oikotevëva hikuái. Ha mbovýpa oï he’íva?: “aguyje che ru, aguyje che sy, che aguyje peëme pejapo haguére opa mba’e che rehe”. Iporãite ningo ojehasa ñandehegui pe korasõ atã! Ndaiporãi katu jakakuaárõ ha ndajahejái pe korasõ atã, ndajahechakuaái ha nañamomba’éi5 rupi ñande ru ha ñande sy ojapova’ekuére ñanderehe. Ñandejára he’i israelita-kuérape: “Che pohayhu”. Ha’ekuéra katu korasõ atãme oporandu hikuái: “Mba’éichapa roikuaáta ore rayhuha” (Mal. 1:2 ÑÑ). Upérõ guare, israelita-kuéra ha’e kuri umi mitãrusu ha mitãkuñáicha ikorasõ atãva, ndohechakuaáiva mborayhu ohechaukáva itúva hesekuéra. Israel, okakuaáma ha ikaria’y ramo jepe, ikorasõ atã ha noñandúi pe Ñandejára mborayhu. Ñande Ru he’i ñandéve ñande rayhuha ndaha’éi Israel añónte. Ñandejára Ñe’ë he’i: “Ñande Ruete ohayhuetégui opaite tetãyguakuérape Ha’e ome’ë Ita’ýra peteïetépe, opaite ojeroviáva guive hese ani haôua oñehundi, oñeme’ë haôua avei ichupekuéra pe tekove6 tapia7 guarãva” (Jn. 3:16 ÑÑP). He’i avei: “Ñande Ruete katu ohechaukáma imborayhu ñandéve, Jesucristo omanóvo ñande rehehápe…” (Ro. 5:8 ÑÑP). Hesakãpa8 ndéve kóva? Rehechakuaápa ha eñandúpa pe mborayhu? Avañe'ẽ ha'e peteĩ ñe'ẽ tupi-guarani ñe'ẽ pegua oñeñe'ẽva ñembyamérikape, paraguái, argentina, bolivia ha pindorámape avañe'ẽ ha'e peteĩ te. Oîkuaa upe mba’e porâite ymaite guive rehekáva Térâ ikatúrô rehecha umi remopu’âva’ekue nde rekove pukukuépe ha heta jehasa’asy rupive; ha ikatúrô, umi ne rembipuru paguemíre, remopu’â ha remoingovejey umi mba’e… Ha nderehejáirô osê nde juru rupi ne mba’embyasy, peteîminte jepe; Ha mba’e tuichavéva, upépe ae rehechakuaáta nde ha’eha ava hekokatúva, che ra’y. gnwiki Gyresiañe'ẽ —Mixĩ joty xe rerovia ra'e. Upe va'e-gwi ae nde erenheapymi-ta mo'ã. Ma'erã po nderejerovia teéiry ra'e xe-rehe ra'e? he'i Pedro-pe. —Tupã Nhandejáry ra'y tee katu va'e nipo nde ra'e, he'i íxupe imboete-vy hikwái. —Jetehar te riki. Tupã ra'yr nde — aja jumu'eha ta. Ko yvy tuichakuére Avañe'ẽ: Pantanal Tekovekuaaty ñemohenda. Jueheguasã (Clase (biología)) ha'e peteĩ vore tekovekuaaty ñemohenda pegua, jueheguasã ha juehegua hekovety mbytépe. Ko mba'e omohysýi mymba térã ka'avo térã ambue tekove oĩ juehegua hekovetype. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 20:50, 28 jasyteĩ 2014. GUARANI HI’UPYRÃ. Ava guarani hi’upyrã ogunohẽ yva ñembyatýgui, mymba jejukágui, pira kutuhágui ha oñemitỹkuégui. (tubérculos) omokã ha umi oguerekóva tóxico oipe’a chugui oiporu hağua, ha ojapo avei harina. Ava guarani oipuru heta tembi’u apópe avati, ko’áğa peve ñande jaiporúva heta mba’e jajapo hağua. Ha’ekuéra ho’u avati mimoĩ, avati maimbe, avati ku’i, ojapo avei chugui chícha, avati pororo, ka’i ku’a ha hetave. Umi ka’avo rapo (tubérculos) ombopupu térã ohesy tatapỹi ári. Mandi’o: oĩ mandi’o iróva (mandioca tóxica), pe mandi’o he’ẽ oiporu upeichaite ombopupu, térã ohesy ha avei ojapo chugui aramirõ ha typyraty. Manduvi: oje’u ipýra, maimbe, térã iku’i pyre oñembojehe’a avati ku’íre ha ojejapo chugui tortilla térã oje’u eíra rehe. Kumanda: oñembopupu ha oñembojehe’a avati, arroz silvestre térã so’óre. Ho’u avei ha’ekuéra: andai ha kurepepẽ. Guarani omymba juka, oipirakutu ha omono’õ ñemitỹngue, téra ka’avo saite tembi’urã, ha’ekuéra oikuaa ñemitỹngue rehegua, oikuaa hetáichagua lo demuestra plantas tropicales ikatúva oñeñemitỹ, oikuaa mymbakuéra ñemoñemoña ogapýpe, umíva apytépe, ype, ryguasu, gua’a, tu’ĩ, ha hetave. Oiko tapỹi oñemopu’ãva ojoykére plaza jerére. Hembipurukuéra ñorãirõrã ha’e: mazo, arco ha flecha. Umi expresión artística apytépe oĩ alfarería ha tejido-kuéra rehegua. Jerovia tuicha mba’e chupekuéra ğuarã, oguerovia oĩha peteĩ tupã añónte ha upévape ohenói Ñanderu, Ñanderamói, Ñanderupapa Tenonde, Ñanderuguasu, omyakãva tembiapo aty jave jeroviarã paje, oikuaapáva, ha ha’énte ikatúva oñe’ẽ Ñanderu ndive ombohovakévo opaitéichagua apañuãi oĩva ijapytépekuéra. Okaru térã oka’u’y jave, tekotevẽvante ho’u, araka’eve ndojahéiri, akóinte okaru’ỹ ha ojapo opáichagua tembiapo térã ñembosarái oñangarekóvo hetére. Upévare oiko puku hikuái, oĩ jehaípe ojejuhu hague peteĩva 203 ary orekóva, péva ha’e ha’ekuéra oñangareko haguére hembi’urãre ha avei upe jeikoháichare, ha’ekuéra omomba’eguasu tekoha ha ndo’úi mba’e naiporãiva hetépe ğuarã. Guaranikuéra ndohejái monumentos térã construcciones, ndohejái aranduka. Péicharamo jepe ikatupyry ha iñarandu hikuái oikuaa hağua opaite mba’e hekohágui ha oguenohẽ hağua ka’aguýgui, ysyrýgui ha yno’õgui umi mba’e ikatúva oipuru térã oikotevẽ oikove hağua. Guaranikuéra itenonde tuicha cultura-pe umi español-kuéra oğuahẽramoguare, péva ikatu jahecha ijerovia, ijeguerekokuaáre, iñarandu cosmológía reheguápe, arte ha hembikuaápe. Ome’ẽ ñandéve ko’áğa peve ñe’ẽ he’ẽ asýva, oñemohendakuaáva ha ohenóikuaáva opa mba’e, oñemono’õva jahai rupive catequista ha misionero-kuéra rupive. Ombohéra botánica ha zoológica racional omohypy’ũva ciencias naturales-pe. Ha’ekuéra ombyatykuaa mymba ha ka’avokuéra, ohecharamoitéva ciencias naturales-pegua tembikuaaharakuéra omohendárõ mymba ha ka’avo, especies, géneros ha familias-pe. Ava oĩháicha yvy ape’ári ohecharamo joaite imba’ekuakuéra pohã ñana rehegua, omboguera hağua hetáichagua mba’asy oguerekóva hikuái. gn Avañe'ẽ Guaraní Hatapy: Ñe’ẽtéva Artur Nogueira ha'ehína peteĩ táva Vrasilpe, tetãvore São Paulope. Avañe'ẽ: Porokuái peteĩme pavẽ Mbo'ehára pyahu 2012, Táva Luque-ygua Mbo'erekokuaahára Luis Lugo Medina, ATENEO Sâmbyhyhára Luque-pe Mbo'ekuaahára Eliseo Maldonado, Director de Cultura, Táva Luque-pegua Mbo'ehára Ramona ikatupyryveva'ekue iñirûnguéra apytépe Temimbo'e omohu'âva'ekue Guarani Ñe'ê Mbo'esyry Kuaa'ypy Mbo'ehára pyahu 2012, Táva Paraguaygua Pe hembiapópe niko Mbo'ehára Milciades Mateo Benítez Larrieur ohesa'ŷijo Guarani ñe'êpoty aĝaguáva ha -hetave mba'e apytépe- ohechauka mba'éichapa upe ñe'êpoty ikatu oipytyvô mbarete ha hekopete Guarani ñe'ê ñembo'épe, mbo'ehaópe, mitâ ha mitârusukuérape. Pe arandukápe Milciades Benítez omboguapy hembiapopavê ojapova'ekue omohu'âvo Guarani Ñe'ê Mbo'erekokuaahára Mbo'esyry UNA-pe. Ha'éngo upe hembiapopavême ohesa'ŷijojepékuri Juan Manuel Avalos (Kângue Herrero), Marcelino Pérez Martínez, Manuel Ortíz Guerrero, Víctor Montórfano,Carlos Federico Abente, Ramón Silva, Feliciano Acosta ha Miguel Angel Meza ñe'êpoty ha upe rire ohechauka porâ mba'éichapa jaipurukuaa umíva ñe'êpoty ñambo'e haĝua Guarani jehai ha avei ñambohetia'e haĝua umi mbo'epykuéra. Guarani: Paraguái – Tetã Paraguái Marangatu Vasílio Tupão guasu - Vikipetã Marangatu Vasílio Tupão guasu ha'e peteĩ tupão guasu tape ypýre ombo'éva Moskupe, Rrusia. Omboty'oakue 12 jasypokõi 1561-pe. Oĩ Tenda Pytã. Guive 1990 ha'e Tembiejakue Yvypóra rekogui (Patrimonio de la Humanidad). Ta'ãnga'ita Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 10:17, 11 jasyapy 2013. Tetã peteĩ reko Soviétiko - Vikipetã Tetã peteĩ reko Soviétiko Tetã peteĩ reko Soviétiko hína 15 teta socialista oñembyatyva´ekue Ary 1917-pe partido comunista soviétiko-guype ary 1991 peve. Tavusu oimeva´ekue táva moskúpe. Ko tetã oñemopyru ary 1917-pe oiharamo rire revolusion rusa omboity Zar Nicolas mokõiha-pe. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 17:45, 15 jasypoapy 2014. pehendumi oñe’ẽvo ko mbaraka che irũmi. Guarani ñembyaíro ta’ãnga’ita ñañongatunde vaerã ipyrenda. Katuete ojepurune upei Avañe'ẽ: Poyvi Epaña He’iséva Tyeguasu ojehúva máva ha mymba kuñaáme oïgui hetepýpe tekove pyahurä heñói haçuáicha. ▪ Avañe'ẽ: Ukyáña ko ñane retã ñamomba'ete. jaipy'apy vy'ápe toguahẽ arete ha py'a guasúpe ñamombarete mboriahu apytĩ tu'u, joraséva. Rerahava'ekue tetã ambuére Yvy marãeʼỹ, hérava ndaje. Karaiñe'ẽ, Kechuañe'ẽ, Aimarañe'ẽ, Avañe'ẽ Tetã Amandaje Volívia (karaiñe'ẽ: República de Bolivia) tetã oĩ apyte gotyo Yvyamérikape. Ijykére oĩ yvate gotyo ha kuarahyresẽ gotyo Vrasil; kuarahyreike gotyo Perũ ha Chile; ha ñemby gotyo Argentina ha Paraguái. Volivia niko oreko 406.752 km² ha pépe ningo oĩ 6.347.884 tetãguakuéra. Itavusu héra Sucre, hakatu, Volívia Porokuái renda ha'e távaguasu La Paz ha itáva guasuve ha tenondegua ha'e Santa Cruz de la Sierra. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 15:15, 12 jasyteĩ 2018. Tyete (poytugañe'ẽme: Rio Tietê) ha'e peteĩ ysyry tetã Pindorama pegua, tetãvore São Paulo. Ojekuaaite opa Pindoramápe ohaságui, ipukukue 1 010 km ndive,[1] opa nunga tetãvore São Paulo kuarahyresẽ guive kuarahyreike gotyo, ojepuruita ohaságui avei táva tuichavéva Pindorama pegua, São Paulo, Tyete osyry kuarahyreike gotyo avei.[2] Oñepyrũ táva Salesópolis, 1 120 metro para ári, ha osẽ ysyry Paranápe. Poytugañe'ẽme "Tietê" ojepuru peteĩháme ary 1748-pe yvyra'anga D'Anvile-pe,[3] ko ñe'ẽ ou tupi-guarani ñe'ẽ ha he'ise "y tee" térã "ty ete".[4][5] Ko'ãga yvypóra ombyái ha omongy'aita ku Tyete, ohasávo umi táva ojerérva táva guasu São Paulo rupi hi'y hekovai ha heta yty oñemoĩ ipype, hembe'ýre oĩ avei heta óga mba'eapopyha omongy'áva ha ombyáiva hi'ýpe. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 16:54, 28 jasyporundy 2014. ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI omoguahê heta aguyje Karai Héctor Lacognata-pe ko mba'e porâite ijapóvare. Hi'ânga'u opavave tapicha ijatýva MERCOSUR Amandajépe ohechakuaa ko mba'ejerure ha upeichahápe toñemoañete ko mba'e arete guive jaipotáva: Guarani ñe'êgui toiko MERCOSUR ñe'ê teete. Avañe'ẽ: Ka'a Katĩ Ko yvy tuichakuére Guarani língua linda: peteĩ ñe’ẽ porã: Àra pyahu Avañe'ẽ: Tókio Ñe'ë porä i japyca va'e. Apyca rembe'ýpe. グアラニー語, Guaraní, Avañe'ẽ [map] Térbio ore yvy teépe ko'ẽ. Ha ãva ä mba’e oha’ämbaite Mario Rubén. Oikuaa ha’e umi hembiapokue ndosyryryporäiha lo mitä küre; oikuaa ochokaha pe fórma lo mitä oha’aröva rehe. Péro niko oikuaa avei upéva upéichantevaräha voi. Sapatu pyahu rehe nameméi voi ojepokuaa ñande py. Upéva ága tapére oñogueronohëne isÿihápe. Che mandu’a yma Oscar Nelson Safuan ogueru ramo guare ohenduka ñandéve upe músika pyahu ha’e omboheko ha omboherava’ekue “Avanzada”. Ndo’aporäieteva’ekue lo mitäme. Ha upérö he’i karai Mauricio Cardozo Ocampo: ñahendu raëkena lo mitä ha upéi ñañe’ë. Ha péina niko ñahendúma he’i chupe peteï lokutor ivyrochuhkoléntova, okopi mbaretémava voi hína hese, ha he’i chupe karai Mauricio: nahániri, heta jey ñahendu raë va’erä. Péva rehe ko aremi rire mante ojepokuaava’erä ñande apysa. Ha upépe opara va’ekue umi ñe’ë meguä oñepyrümava’ekue okopi upe tapicha rembiapokuére. Mario Rubén oikuaa porä la ojapóva. Ha’e noha’aröi ñandeheguikuéra ñamomba’e guasu ä ñe’ëpoty hembiapokue. Upéva ñane ñemoñarekuéra ojapóta. Ha’e ohkrivi mitä pyahu kuérape guarä. Ñande ñande aky gueteri umivarä. Ñandéve iguhtove gueteri umi ñe’ëpoty orrimáva; umi oiporúva ñe’ë porä, péro hesaite rupi ohenóiva opa mba’e. Ndajajepokuaái gueteri äichagua poesía ojejapóva ñe’ë oguývo, ñe’ë oykévo, oguevívo, okuchívo ha oakävo rupive. Péro niko péva ha’e la poesía añetete. táva guasu tohuguãitĩ, Ha katu oikuaaʼỹre, Avañe'ẽ: Jemẽ KO YVY TUICHAKUÉRE ^ Térã: “temimboʼe, alúmno”. Péicha oñehenói umi oaprendévape térã oñembokatupyrývape ojapo hag̃ua peteĩ mbaʼe. Juan Max Boettner ha’eva’ekue peteĩ herakuãguasúva pohanohára ha compositor musical Paraguaigua. Heñói táva Paraguaýpe ára 26 jasypo ary 1899 jave. Itúva ha’e Karai Alemania-gua Alfred Boettner ha kuñakarai Francia-gua María Victoria Gautier isy. Imitã’íme omondo chupe hikuái Alemania-pe oñemoarandu haguã, mitã ha mitãrusu mbo’ehaópe. Omohu’ãvo ãva oike oñemoarandu haguã Medicina umi Universidad Jena, Hamburgo ha upéi táva Buenos Aires-pe omohu’ã haguépe iñearandu kóva rehegua ary 1926 jave. Ha’eva’ekue karai ikatupyry añetéva ha imba’eporãva, ko’ã mba’e oipytyvõva’ekue chupe osẽ haguã tenonde gotyo hembiapópe. Oñepyrũ omba’apo imb’ekuaa reheguápe mbo’ehararamo Enfermedades Infecciosas pegua Facultad de Medicina ha avei Hospital Muñiz táva Buenos Aires peguápe. Ary 1929 jave ou oikóvo Paraguaýpe, omba’aposehápe imba’ekuaápe, ha’éva pe hérava tisiólogo, upéramo guare ko mba’asy hérava tisis ombyapuravaipaiteva’ekue tetãguame oĩ rupi heta contaminación, ha ndaipóri pohã chupe guarã ha sa’iterei oĩ rupi pe mba’e pyahu hérava Rayos X. Pe mba’apo mba’asypo’i rehegua hatã oñemoherakuã ha’e rupi. Ñepyrũrã ha’e motenondehára Dispensario de Tuberculosis pegua. Upéi ha’ékuri motenondehára Lucha Antituberculosa rehegua, ha’éva uperire departamento Ministerio de Salud Pública pegua. Ary 1945 jave oñepyrũ pe tasyo Bella Vista, oñemopu’ãva’ekue mboehára Boettner pytyvõ rupive, hápe oho uperire umi hasýva iñe’ãme rehegua (pulmonares). Ko tendápe oñembokatupyryva’ekue hetaiterei pohanohára omba’apóvava’ekue clínica ha cirugía de tórax-pe. Ko’ãga pe tasyo oĩva tape Venezuela ári táva Paraguaýpe héra “Juan Max Boettner”, oñemoĩva ko karai katupyry rérape. Héra oho yvyate gotyo osẽvo hembiapokue, ñymyatyrõ puraheirã rehegua. Ha’e pianista katupyry ha avei compositor ijojaha’ýva, oheja techapyrã mba’e mbopuporã umi hérava música nacional folklórica ha clásica rehegua. Omano táva Paraguaýpe ára 3 jasypokõi ary 1958 jave. Ordenanza 6117/67 rupive, peteĩ tape tekoha Manorá pegua ogueraha héra. Péva oho tapeguasu Aviadores del Chaco ohoha, yvyate gotyo; oñepyrũ tapeguasu Felipe Molas López guive ha ipuku ñemby gotyo tape Papa Juan XXIII peve. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 01:04, 8 jasyapy 2013. Mba'éta piko ava rekove, ojo'óvo omboryryisunúva yvy. oñyñýi ko'ẽ, mba'éta piko, Ñamandu, ha'a mba'e vokóinte vy'apavẽ saraki ñuhãme ha toñehẽrykuavo che ñe'ẽ topayve'ỹ jepe ra'e. Feria del Libro del Bicentenario kuápe, pe arapoteĩ ohasava’ekuépe oñemomorã karai Félix de Guarania-pe, hekovépe haihára katupyry va’ekue ha ojapóva mokõi jasy rupi omano hague, are oikove ha hetaite arandu omoheñói rire. Avañe'ẽ: Tata hu'ũ Avañe'ẽ: Delaware Avañe’ẽ Guarani: peteĩ ñe’ẽ porã: Ñane ñe’ẽ (ñe’ẽpoty) Nosso idioma - Poesia Ñane ñe’ẽ (ñe’ẽpoty) Nosso idioma - Poesia Mba’éichapa imbarete Ñane ñe’ẽ porãite Joayhu ha mba’aporã. Ñane retã rekove. kyhyje ha tembiguái. Tupã oheja ñandéve pa porokuaitáva - Vikipetã Tupã oheja ñandéve pa porokuaitáva: Mbohapy ijypykuéra. Tupã mbojeroviakatu rehe g̃uarã, omboae pokõi ñande rapicha rerekokatu rehe g̃uarã avei: Ñemohenda:Teko me'ẽ - Vikipetã Ñemohenda:Teko me'ẽ Porokuái Guasu 169, léi guasu tetã rehegua Ko yvy tuichakuére A ñembo'e yta rehe. Avañe'ẽ: Kosovo Avañe'ẽ: Indiana Guaranikuéra ha'e Ha'ekuéra ápe oiko Kuña ha kuimba'épe Ha upe mba'e ndahypái Ha upéi, tekojojápe, Domina áreas clave, ha'éva carga, gente-kuéra orespondéva ha orekóva hesaguýpe mburuvichakuérape. “Yváy-py ojeupi oho-vy. Oho jave, ogweraha omoĩ hagwã preso anháy nhe'ẽ-py okwa va'e-pe. Ha kente kwéry-pe heta gwemime'ẽ ome'ẽ me'ẽ” He’iséva: Yvyramáta puku, ikarë’ÿva, ipire atã ha ijapyte hu’üngy, hu’ãme, hogue guasu hovyüngy. Osẽ ñu rehe. Ipoty heta hesa’i mimi. Ji’a apu’asa yjumgy, ho’u ava ha mymbakuéra. Ingyaterrañe'ẽ: Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 18:19, 30 jasypoteĩ 2008. Ñe'ãvevúi - Vikipetã Ñe'ãvevúi (karaiñe'ẽ: pulmón) máva ha mymba retepygua omoingue ha oguenohẽ hag̃ua ipytuhẽ. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 21:36, 7 jasyapy 2013. nde ára jarohory. Chopĩ sa'yju Taguato akãtĩ Pytuho: Ñe’ẽtéva He’iséva Japoíramo ñande pytúgui oka gotyo, ñande juru rupive. Sapy´ánte ine.// Jehekýi, ñemano Ko kuñakarai ipytuho heta hasyete rire. Che ra’ykuéra oje’ói tetã ambuére. Avañe'ẽ: Cháko Ñorairõ michínte jepépa ndaivevuivéi che mba’embyasy. 1971 guive aikove ha ambaapo va'ekue umi Paĩ-Tavyterã ndive. Kóa ko kuatiápe amoĩ hague mba'éicha che ahecha ha ahendu ha'ekuéra mbytépe. Amoĩ avei oñe'ẽngue atopa va'ekue karai León Cadogan kuatiápe che ñe'ẽ alemánpe. Ha sapy'ánte jajetopa avei Paĩnguéra ra'anga (foto). Ha upéi amombe'u avei mba'éichagua 1970 guive Paĩ-Tavyterã / Kaiowá ha Ava-Guarani / Ñandéva, Paraguáipe ha Mato Grosso do Sul Brasílpe, karai káusagui oiko hasy ha mba'éichagua karaikuéra nomboetéi ko ley guasu yvyrehegua. Edgar Galeano Domínguez ohaiporâháicha castellano ha inglés-pe; avei omyasâi mborayhu ha kyre’ŷme ñane ñe’ê Guaraníre; ha upeichahápe heta tembiapóma omotenonde omoherakuâporâvévo ñane Avañe’ême ko yvy ape ári. Ko’aĝaite ombohasahína Guarani ñe’ême umi purahéi ñane retâmegua, iporâporâvéva ha ojehai’ypyva’ekue castellano-pe. KÁSO ÑEMOMBE'U: TAVA'ÍPE OJEHUVA'EKUE KÁSO ÑEMOMBE'U: MAKA'I ÑEHA'ÂME OJEHUVA'EKUE KÁSO ÑEMOMBE'U: KURURU NIPORA'E KO YVY TUICHAKUÉRE JEHOVÁ siémpre vyʼápe ojapo itraváho (Sal. 135:6; Juan 5:17). Ha oipota avei umi ánhel ha yvyporakuéra oñeñandu upéicha, upévare omeʼẽ enterovépe umi traváho oporomoñeñandu porãva. Por ehémplo, oheja vaʼekue Itaʼýrape oipytyvõ chupe okrea hag̃ua opa mbaʼe (elee Colosenses 1:15, 16). La Biblia omombeʼu Jesús ou mboyve ko yvy ape ári, oĩ hague yvágape Itúva ykére ha haʼe hague pe ‘pytyvõhára katupyry’ (Prov. 8:30, NM). 4 Jesús ou mboyve ko yvy ape ári, Ñandejára omeʼẽma vaʼekue voi yvyporakuérape umi traváho ombovyʼátava chupekuéra. Jaikuaaháicha, Adán ha Eva ndojapói kuri pe tembiapo Jehová onkargáva chupekuéra. Upéicharõ jepe, oĩ vaʼekue heta persóna iñeʼẽrendúva ha ojapóva Ñandejára heʼíva (Gén. 1:28). Por ehémplo Noé. Ñandejára omanda vaʼekue chupe ojapo hag̃ua peteĩ árka, ikatu hag̃uáicha haʼe ha ifamiliakuéra ojesalva ou vove pe dilúvio. Ha Noé ojapo rupi Jehová heʼihaichaite, koʼág̃a ñande ñaime avei koʼápe (Gén. 6:14-16, 22; 2 Ped. 2:5). Tetã Paraguái Tetãvore Central Fernando de la Mora ha'ehína peteĩ táva Paraguái retãme, mbytépe gotyo. Oĩhína tetãvore Centralme. Ko távape oiko 117.000 áva (2002 ary). Hérakuri Zavala-kue . Oĩva’ekue San Lorenzo ryepýpe, ary 1 938-pe oñemopeteĩ. Avenida Madame Lynch, ojekuaava Calle Última ramo, ha’e okẽ ojeikeha tetã tavusu guive. Pe tenda héravape kamba kua oiko umi kamba ojegueruvaékue siglo XIX ñemoñare. Tavayguakuéra omba’apo mba’e jejogua ha jehepyme’ẽme. Mba’e ojehecharamovéva ha’e: tenda mba’e ojehepyme’ẽhápe; ñoha’angao; tenda ikatuhápe oñeha’ã vakapipopo ha ambue mba’e; Loma Campamento. Oñemboja’o mokõi tendápe Zona Sur ha Zona Norte, oguereko 21 km cuadrado pukukue. Oguereko 62 okarusu. Ko távape oĩ heta mbo’ehao, oñemomba’eguasuvéva ha tuichavéva ko tavaguasúpe ha’e mbo’ehao Dr Fernando de la Mora. Ko távaguasu héra upéicha oñemomba’eguasúgui prócer Dr Fernando de la Mora-pe. Oĩva’ekue San Lorenzo ryepýpe ha yvypórakuéra omba’apo ñemitỹvháme. Upéramo hérava’ekue Zavala Cué ha upépe oñeñemitỹ ka’avo, yva ha oñemuña vaka, kure ha ryguasu opaichagua. Ko tenda oñembohérava’ekue Zavala Cué oĩgui rupi peteĩ ogayguakuéra ijyvy hetáva ha hérajoapýva Zavala. Ko téra oñemoambue oñemoĩgui peteĩ ñe’ẽme avakuéra upepegua ikatu haguaicha omopu’ã ha ombotuichave hikuái. Upévare oñeha’ã oipe’a táva San Lorenzo-gui. Ary 1 950 guive táva Fernando de la Mora-gui oikoma tetã’i ha opyta tetã vore Central-pe. Ko’ága tavayguakuéra omba’apo mba’e jejogua ha jehepyme’ẽme. Sa’i oñeñemitỹ ha omoñemuña hikuái mymba. Heta mba’yruguata oguereko ko tavaguasu ogueraháva avakuéra imba’apohápe. Ko tavaguasu oñembojoaju Paraguýre. Fernado de la Mora oguereko ñoha’angao tuicháva ojehechauka hápe opa mba’e iporãva ñane retãmegua ha hetave mba’e. Ko tavaguasúpe oñembo’e ñoha’anga, jeroky, ñe’ẽpoty ha ambue mba’e. Oguereko peteĩ museo opytáva peteĩ óga ymaguarépe Municipalidad ykére. Fernado de la Mora-pe oĩ peteĩ tavapy hérava “6 de enero” ko’ápe oiko ñande ypykuéra oguaheva’ekue karai tendota Gervasio Artigas ndive. Ko’aga meve ha’ekuéra oiko heko’ymáme ha ojeroky meme afroamericanoicha. Ko’ã jeroky ojehechauka Festival 6 de enero jave oñemomorã hagua San Baltasar-pe. Ary 1 942-pe oñepyrũva’ekue ojejapoTupão Medalla Milagrosa. Ko Tupão ojejapo’akue avakuéra ñepytyvõme, umíva apytépe oĩ Pa’i Enrique José Velman omoñepyrũva’ekue omotenonde ko Tupão. Ha’e oipuru ñepyru avei aranduka oñemboguapyhápe mitã karai oikóva upépe; ko aranduka ojeguerko ko’agaite peve. Opyta 9 km Paraguýgui ha ndahasýi ñaguahe hagua oigui rupi heta mba’yruguata ohasáva upe rupi. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 07:51, 9 jasyapy 2013. Aerosur, oho táva Santa Cruz de la Sierrape, ko táva opyta Volíviape TACA Perú, oveve Limape, ha´éva hína Perú Retã tavaguasu. Regional Paraguaya (Nomba´apovéima) ovevemo´ã hína kuri távaguasu Brasilia gotyo ha avei Florianópolispe. Sol del Paraguay (Ne´irã gueteri oveve), oho va´erã hina Encarnación ha ambue táva Paraguái ryepýpeguápe. Ko aeropuerto oguereko heta comodidad umi pasaherokuérape g̃uarã, ha ekuéra ikatu ojuhu ápe "cajero automático", tenda omoambue hag̃uã viru ambue tetãyguá, kuatiañe´ẽ og̃uahẽha, kotyguasu ñemongetarã, koty kate, pumbyry, Ñandutiguasu Wi-Fi rupive ha ambueve mba´e. Hi´upy: rejuhúta café ha oĩ avei tenda ojehepyme´ẽha tembi´u opáichagua. Ñemuha: upépe ikatu rejoguá mba´ejegua mandu´arã ñande´ypykue rembiapo, ao, kuatiañe´ẽ, ha hetaiteve mba´e. Noiporãiva peg̃uarã tenda: umi hasykatúva, oguata´ỹva térã ohecha´ỹva oguerekopaite hemikotevẽpy oipytyvõtava shupekuéra oñemongu´e hag̃uã pe hyepýre. Mba´yruguata opytaha katu oĩ hína pe aeropuerto rokárape, upépe opyta mba´yrukuéra opáichagua ha oĩvoi tapicha oñangarekóva hesekuéra. Ojehepyme´ẽ 2.000 guarani upevarã. Namombyrýiete aeropuertogui opyta hotel kuéra iporã porãvéva oĩva Paraguaýpe. Upéichante avei, pe aeropuerto ryepýpe oĩ pohanohára, tahachi renda ha peteĩ tupão´i. Pepo'atãrupa Paraguáigua Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 13:42, 8 jasyapy 2013. Donald John Trump (Táva Nueva York, 14 jasypoteĩ 1946) ha’e peteĩ sãmbyhyha ha momaranduharakue ta'ãngambyrýpe, 45ha Tetã peteĩ reko Amérikagua tendota. Trump ha’e Tetã peteĩ reko Amérikagua tendota 20 jasypeteĩ 2017 guive ha orekora’e 70 ary ijeporavóvo, tendota tujaiteve tetãgui. [1] Tendota Tetãvore Joapykuéra pegua Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 15:07, 7 jasyteĩ 2018. Yvyra ñeti (lasioñe'ẽ: Balfourodendron riedelianum, karaiñe'ẽ: guatambú) yvyra imáta poguasu yvate. Tapiagua Argentinape, Paraguái-pe ha Vrasil-pe. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 02:41, 8 jasyapy 2013. Mba'eichapa hera nde compositor rerohoryva? Mba'e rejapo kuehe? ÑEPYRÛMBY AKA Ayvuryru’i Mymba Mbo’ekuaangatu Mbykypyre Ñemombe’u Ñe’êpehê Ñe’êporâhaipyre Ñe’êryru Ñoha’ânga Ñorairô Opaichagua Sixto Figueredo Ñe’êpukuaa Ñe’êtekuaa Purahéi Tekoha Tekombo’e Tekopykuaa Ko togue ojehupi’ypy ko arangépe: 09.10.08 ha oñembopyahu ko árape: 22.06.08. (Ñembopyahupyre: 3) Rumilda Jarolín Gaona rembiapo, che reñóiva'ekue táva Ita - Paraguaýpe 18/04/55, 1977 guive 2006 peve aiko táva Quiindy – Laurelty- Paraguaýpe, ag࿧a akojey Itápe. Umi kuatia'atã ahupytyva'ekue ha'e: Profesora de Educación Primaria, Mbo'ehára Guarani Ñe'ẽ ha reko rehegua, Guarani Ñe'ẽte Mbo'ekuaahára ha Mbo'erekokuaahára Guarani Ñe'ẽte ha Rekópe. Che mokyre'ỹve ahesa'ỹíjórõ Ñe'ẽporãhaipyre amoñe'easa térã ahai mombe'urã. Ko tembiapo mbykymi rupive hi'ã ambohetave ambue tembiapo ojejapóva, ñane ñe'ẽ guarani oikotevẽ gueteri hetave oñeha'ãva oñehesa'ỹijo ha oñembokutia porãve hag࿧ua hekopete, ha péichape ojekuaa porãve hag࿧ua. Ñane ñe'ẽ guarani umi ambue ñe'ẽicha avei ikatu oñemomba'eheta ha oñembopyahu ha'ére peteĩ ñe'ẽ hekotee, ojehai ha oñeñe'ẽva. Ko Guarani ayvúpe ahai ñe'ẽyvoty rehegua onohẽva che rembiaporãpavẽgui ombohérava, “Tembiaporape ñe'ẽyvoty ñe'ẽasarã España ñe'ẽgui Guarani ñe'ẽme” (Métodos para la traducción poética del Español al Guarani). Ápe amoñe'ẽasa ñe'ẽyvoty ñe'ẽpapára Paraguaigua (Emiliano R. Fernández, Manuel Ortiz Guerrero, Carlos Miguel Giménez) ha tetã ambuegua rembiapokue (Gabriela Mistral, Alfonsina Storni, Juana de Ibarbourou). Akãngua (mente): Akãkua. Py'amongeta, ñe'ẽ ñe'ãme. Apokuaapy (arte): Porãguerojera, mba'eporã'apopy, mba'eapo, tekoporã. Katupyry. Apo porã rape. Tekokuaa. Ta'eve (ra'eve, ha'eve). Mba'ekuaa. Mba'eapopyre térã ñemoheñoipyre jeporekahárare. Teko porã rape mbo'e. Tape, pokarẽ. Apokuaapygua (artística): Oĩva térã ha'éva apokuaapygua. Ha'e mba'eapo apokuaapyre. Apoykapy (norma): Teko, tekoporã. Ñeha'ã, sarambi'ỹ, kare'ỹ, jepokuaa. Irundykue ojepurúva yvyra, ita térã ambue mba'ére. tembikuaa, arandukuaa, kuaakue, ñemoarandu. Saite'ỹreko, mba'e okaguiogua rupive. Katupyry térã kuaapy mba'eaporã. Mba'éichapa jehechakuaa tenda ñemyirã. Ângapypegua (Lírica): Ñe'ẽyvotyete, ñe'ẽpotyete. Ñe'ãgui Haimbyky (resumen): Haimbykypy, ñe'ẽmbyky, ñemombyky, ikuaarapo, oñekotevẽkuete; ikatu oje'évagui avei. Haisỹimbyre (prosa): Ñe'ẽhaisỹi, ñe'ẽsyry. Hasy'ikuaa (metafísico): Ñypytũ, mba'e, omogotyove, kuaa. Ha'e tembikuaapavẽ pehengue oñe'ẽva ava ha'ehaichaite ha tayhupápe, momba'e, rohory, momba'e guasu, hayhueterei. Ijojaha'ỹva (excepcional): Sapy'a py'a, iporãitereíva, oĩporãva. Jasyrata rehegua (sideral): Mbyja rehegua. Mbyja, yvága rata, yvága resa, mbyja ko'ẽ. Mba'e ñeimo'ã. Ñe'ẽpehẽtai ñe'ẽ riregua. Péva ikatu oiko opa mba'e ñekotevẽme: tembi'u'ỹ, óga'ỹ, ao'ỹ, ñemoarandu'ỹ ha hetave. rupivente. Mba'e kañymby jeroviapykatu kirito reheguápe. Po'a'ỹ, po'a. Mba'e jehu joajupa ojehecháva tekotevẽha ha Jeporavopyre (sistema): Mba'ejepururape, mba'eatyrape, mbo'ereko, tekoatyrape, tapereko, tapembo'e, aporape, tembiaporape. Jepokuaa, sarambi'ỹ, hekópe, joapy oñondive. Mbojojaha aty mba'epururã oñoñopẽva oñondive. Tapereko tembiapo aporã. Tetã rekokatu sambyhyrã. (Oguerekóva ñemopeteĩ añete sara'ãha, gramo, aravo'ivépe. Pohyikue ra'ãha ha ta'ã oguerekóva iguapyha pukukue ta'ã. Pirapire aty peteĩ tetãmegua. Ñembohysýi mba'ekuéra sa'ỹijoreko oĩháicha ipapu ipype. Yvagarata aty). Jepopeteheta (salvas): Mbokapu, mbokapupororo, jepopete. Tembi'u ha jey'urã ñeha'ã yma ojejapova'ekuemi réi ha karai guasukuérape g࿧uarã. Ñemomaitei, jeguerohory ñeg࿧uahẽ porãre. Ñemomaitei ojejapóva mboka ñembopúpe. Jerepyre (inversa-invertir): Ipy gotyo, okuchívo, opývo. Ñemoambue tysýi, ñemyirã térã oñemoĩva ambuetére. Pirapire ñemomba'apo ñembohetaverã. Aravo jepuru tembiapo porãme. Jerure (oración): Ñembo'e. Tupãmongeta. Ñe'ẽjoaju. Ñe'ẽ ojejapóva atýpe oñepy'amovã hag࿧ua ohendúvape térã omokyre'ỹ hag࿧ua. Mba'e jerure ojejapóva Ñandejára ha Marangatukuérape. Jokuaa (relación): Joayhu. Joaju. Ñemombe'u, mombe'upy, mombe'upyre. Techa, juecha. Mombe'upy mba'e oikóvare. Joaju ikatúva oĩ peteĩ mba'e ambue ndive. Joaju, ñomomgeta ikatúva oĩ ava ava ndive. Tysýi térã ñembopapapy mba'e térã térakuéra oguerekóva oñondive. Joaju oĩva mokõi ñe'ẽndy peteĩ ñe'ẽjoajúpe. (Papapykuaápe mba'e reko hechaukaha oĩva peteĩva térã heta atýpe). Jokuairape (política): Tetã mba'ére ojepy'apýva, heko porã, tetã sãmbyhykuaa. Tembiapokuaa oñemboguata hag࿧ua mba'e, térã tape ajepurúva ojehupyty hag࿧ua mba'e potapy. Tekuairã mbo'e, tekorãvoña. Katupyry rechauka (mérito): Terakuã porã, ãngatupo. Mba'ejehupytykue, tembiapokuére ojehupytýva, tembiapo rerohoryha. Kuaapytee, kuaa'ypy (ideología): Ñemo'ãngáva, teroviahangatu. Kuaarapo mbo'e, potapyrembo'e, kuaarapo. Kuaara'ã (teoría): Apytu'ũroky, añete rape, kuaa'aty. Kuaa oñeimo'ãva isãsoha opa mba'e purupýgui. Hupytyrã oñemoĩva tembikuaatýpe térã tekotevẽvéva upévagui. poromoherakuãvaiha. Tembiapo tembikuaa térã ñe'ẽporã mo'ã, karẽhápe hechauka. Ñe'ẽ he'ise'etáva oguereko Mombe'upyrã'ỹ (inefable): ikatu'ỹva ja'e, iporãitereíva. Myesakãmby (interpretar): Mba'e reko ñemyesakã Ojejapo ñoha'ãnga térã puraheireko térã jerokyjegua. Mba'e jehechapyrã (prodigio): Pokatu, Tupãño rembiapo, mba'e oikokatu'ỹva, techapyrã, mba'eguasu. Mba'echapyrã (milagro): Mba'erechapyrã, techapyrã, ñemondyitáva, mba'e oikóva ha'aro'ỹhágui, mba'e ñanemondýiva. Mba'eha'ãharekogua (deportiva): Mba'era'ãreko, ñeha'ãhag࿧ua, ha'ãháva. Ñembosarái. Mba'ehechapyrã (prodigio, milagro): Mba'eguasu. Mba'ereta tembiasakue (riqueza histórica): Mba'ereta'aty hembiasáva. Mba'embyrã (dechado, modelo): tape porã rechaukaha, ta'angarã. Ñe'ẽasahára (traductor): Mbohasahára, ombohasáva ambue ñe'ẽme. Ñe'ẽhaingatu (prosa poética): ñe'ẽsyrypoty. Ñe'ẽmbohasaha (intérprete): Máva omyesakãva térã omombe'úva ambue hendáicha térã ambue ñe'ẽme. Oporohekora'ãva, tekora'ãhára. Ñe'ẽmbojehupára. Ñe'ẽmbojevy (retrucano, retrucar): Mbohavái, ñe'ẽjoapy, ñe'ẽreity, ñe'ẽjoko. Ñembojojahakatu (equivalencia): Mbojojaha, mbojojáva, ñembojoja. Mokõi mba'e ojojáva. Ñe'ẽmondo (transmisión, transmitir): Ñe'ẽjegueraha, ñemomarandu, ñembohasa. Ñe'ẽporã rehegua (literario/a): Oĩva ñe'ẽporãhaipyrépe. Apokuaapy oipurúva ñe'ẽ hembipuru ramo. Ñe'ẽpyaha (composición): Pyahakuaaporã, ñe'ẽjoaju, ñe'ẽrapojoajutee, pyahapy, jejapo, mba'eapopy, jehaijegua. Ñe'ẽrei (delirio): Angekói, akanundu ñe'ẽ, kéra, tarova, hekope'ỹ, añete'ỹ., arakuaave'ỹ, tavy. Ñe'ẽrysýi (verso): Ñe'ẽjojapyre, ñe'ẽpoty, ñe'ẽyvoty, ñe'ẽpapaha, haijojapyre. Ñe'ẽyvoty mondo (epigrama): Ñe'ẽpoty mbyky rory, ñe'ẽ jopi. Ñe'ẽyvoty mbyky (oda): Purahéi, ñe'ẽapytĩ. Ñemoambue ñe'ẽnguévo (Modulación): Ñemoambue japurahéivo. hovaira'ã. Ñehenói ojejapóva mba'aporã ha ojeporavo umi oikuave'ẽ porâvéva. Pu'ã (enhiesto): Ñembo'y, kare'ỹ, ñembo'yporã. Py'aheta (escrúpulo): Py'amokõi, ñemondýi, py'amirĩ, ñanembopy'a peteĩriva. Py'apy (quebranto): Py'angekói, mba'embyasy. Tembiapo guata (proceso): Apopa'ỹva, ñemba'apomboguatapy, ñemba'aporechaukapuku, ñemohembiapovore. Avañe’ẽ Guarani: peteĩ ñe’ẽ porã: Ñe’ẽtéva Areko / Verbo / ter. Rrenania-Palatinado (Alemañañe'ẽme: Rheinland-Pfalz) ha'e peteĩ tetãvore Alemañagua, ñemby gotyo. Guarani : térã (gn), terãpa (gn), ýrõ (gn) Ku mitakuña áva apopê sa'yju mimbíva Ha'e umi hesa mbyja ko'êju ñande resapéva Mba'e iporãitéva gnwiki Parana tetãvorekua tavakuéra Avañe'ẽ: Arapasu pytâmi, Guiri 1. ATENEO SÂMBYHYHÁRA HA MBO’EHARAKUÉRA ÑEMBOKATUPYRY She mbo juru a'e catu mba'e he'ë. Nde jurùcuerä rupi E re ñe'ë. She jurupe'i she ñe'ë ranguéra. She jurùrembépe ñö A ñe'ë. She jurùrembépe òúré va'e ñö A ñe'ë. Py’arory ha tetia’épe oku’e ohóvo ko tembiapo guasu ombohasáva ñane Avañe’ême Mozilla Firefox (Aguaratata). Tapichakuéra ijatýva ikatupyrýma pootle purúpe ha ipya’éma ñe’ê’asápe. Oîmbávo ko tembipuru maymávante ikatúta oipuru Mozilla Guarani (Aguaratata) mamo oñekotevêháme hese. Iporâ ja’ejey ko ñe’ê’asápe ojepuruha peteî Guarani porâ, ndahasýiva ha oimeraêva oikûmbýtava ha oipurukuaátava, ojepuru’ŷre jopara vai ha tekoteve’ŷva. Oiméramo tapicha oikeséva omba’apo ko mba’épe, ohaínteva’erâ Firefox Guarani oîva Facebook-pe (https://www.facebook.com/groups/105003462909215/) ha pya’e oñemoneíta chupe ikatuhaĝuáicha ojapo avei ñe’ê’asa ha peichahápe oipytyvô avei ko tembiapo guasuetépe. ÑE'ÊMBUKU HA PRESIDENTE HAYES OIKOTEVÊ ÑANDEREHE -... Aipota Guarani ñe’êgui oiko Mercosur ñe’ê teete. Nelson Antonio Haedo Valdez niko heñóikuri táva San Joaquín, tetãpehẽ Ka'aguasu, Paraguái retãme; ára 28 jasypateĩ ary 1983-pe. Itúva héra Antonio Haedo ha isýkatu Silva Valdez de Haedo. Nelson omendákuri Martynka Mescheder rehe ha oguereko hikuái mokõi mitã: Nelson Samuel ha Noemí Beata. Imitã guive oikosékuri vakapipopora’ãhárarõ. Mitã’i okaraygua hekópe, Nelson okakuaa hogaygua ndive, mborayhu pa’ũme. Oñepyrũkuri oha’ã vakapipopo (manga) Paraguaýpe, Tembetarýpe. Nelson omombe’újepi heta ohasa’asyhague ourõguare Paraguaýpe ha okehájepi Tembetary apykajere guýpe. Ary 2001 opa mboyve, Nelson Haedo oho Alemania retãme oha’ãhag̃uáicha Werder Bremen-pe. Hesãi ha oñangarekoporãgui hetére ohasaporãmbaite umi temira’ã oñemoĩva’ekue chupe ha upehaguére omboguapy heraguapy kuatiáre ha opytáma katu Werder Bremen-pe. Ary 2003 guive oha’ãmakuri Alemania ñeha’ãru’ã guasúpe. Ary 2006-pe, Nelson Haedo ohasákuri oha’ã Borussia Dortmund-pe. Upépe oĩrõguare ohechauka opavavépe ikatupyryha ha pya’évoi héra oñepyrũ herakuã mbarete ko yvy ape ári. Opa rire Arapygua Ñeha’ãru’ã oikova’ekue Sudáfrica-pe, ary 2010-pe, Nelson Haedo Valdez oho España-pe ha upépe oha’ã ko’ag̃aite peve Hércules CF-pe. Upépe oñepyrũkuri oha’ã ára 11 jasyporundy ary 2010-pe ha omoinge mokõi jey Barcelona rehe ha omona yvýre Barza-pe, hógape: Camp Nou-pe. Rehendusérõ purahéi ojejapova’ekue Nelson Haedo-pe; ehesakutu ko’ápe Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 14:02, 8 jasyapy 2013. Avañe'ẽ: Islã He’iséva Vaka ñemoñare michîva okambúva. Peteî karai orekóva 70 ary rupi ohohína peteî mba’yrúpe ha ijykére oguapy peteî mitârusu mbo’ehaovusupegua temimbo’e omoñe’êva iñaranduka Tembikuaaty rehegua. Karai avei omoñe’ê ohóvo peteî aranduka ijapehûva. Mitârusu ohechakuaákuri upe aranduka ha’eha Biblia ha ojepe’aha Marcos rembihaípe. -“Aguerovia, hákatu kóvango ndaha’é ñemombe’urei aranduka, kóvango Tupâ ñe’ê, térâpa ajavy”. Upérô tujami, mbeguekatumi, onohê ikuatia’atâ’i ha ome’ê mitârusúpe. Kóva omoñe’êvo hese he’íva oñemondýi ha ñakâitýpe oho. Kuatia’atâ’íre he’i: Mbo’ehára Tembikuaajára Louis Pasteur, Tembikuaareka Renda Motenondehára. Francia Retâ Mbo’ehaovusu. Techapyrâ: oguatáva / óga / mbo'ehára Techapyrâ: pirapirére / mbo'ehára pu’ae atâ tîguávape. Ñe’êtéva Jurugua: Guata Ñe’êtéva Tîgua: Mba’apo Ñande jaguata Ñande ñamba’apo Ha’ekuéra oguata Ha’ekuéra omba’apo Ñe’êtéva Jurugua: Purahéi Ñe’êtéva Tîgua: Me’ê Ha’ekuéra opurahei’akue Ha’ekuéra ome’ê’akue Mbo'ehára = Profesor, Maestro Avañe'ẽ: Kuáite Avañe'ẽ: Ancud Avañe'ẽ: Velẽ Ko yvy tuichakuére ^ Térã: “temimboʼe, alúmno”. Péicha oñehenói umi oaprendévape térã oñembokatupyrývape ojapo hag̃ua peteĩ mbaʼe. Ko yvy tuichakuére “Pe Hués hekojojavéva ko yvy ape ári” katuete ojapóta pe oĩ porãva “Che aikuaaukáta Jehová réra [...]. Haʼe hína Ñandejára nopyrũiva iñeʼẽre ha ikatúvare jajerovia, ha arakaʼeve naiñinhústoiva” (DEUT. 32:3, 4, TNM). Nikaragua (Karaiñe'ẽme:Nicaragua) ha'e peteĩ tetã oĩ Mbyteamérika, ijerére ojejuhu yvate gotyo Hondura; kuarahyresẽ gotyo Paraguasu Atlántiko; ñemby gotyo Kosta Rrika; kuarahyreike gotyo Paraguasu Py'aguapy. Ko tetã oñe'ẽ karaiñe'ẽ ha oguereko 5.465.100 ava. Itavaguasu ha'e Managua. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 12:13, 1 jasypoapy 2018. Ko atýpe, karai guasu Rogelio Cadogan, omyesakâta heta mba’e itúva, León, rekovekue rehegua. Jaikuaaháicha León Cadogan rapykuere niko omimbi ñane retâme ha ambue tetâ rupi, ha’égui upe ojepy’apyvéva ñande ypykue rembikuaáre ha avei upe omba’apombaretevéva hesekuéra oipotágui opavavévante ohechakuaa ha omomba’eguasu Guarani ñe’ê ha reko. Heta táva rerekua ha tavarerapegua ijatýkuri Itatîme ohesa’ŷijo haĝua hembiapokuéra ko’aĝagua ha tenondegua; ha mba’e mba’épa tekotevê oñemotenondeve térâ oñemombareteve mburuvichakuéra rembiapópe ikatuhaĝuáicha pe tekojoja ohupyty opavave Argentina-yguápe. Umi mba’e oñehesa’ŷijova’ekue apytépe oikékuri avei Guarani ñe’ê. ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI rérape rome’ê ore jehechakuaa ha ore vy’apavê Hugo, Otilia ha Zulma-pe ojepytasóre Guarani rayhupápe ha oñeha’âre hikuái, ára ha ára, omombareteve Guarani ñe’ê rekove Corrientes tuichakue javeve. (Guyra Paraguay omoñepyrũ Bolivia ndive tembiapokuéra Chaco pe) (Opavave niko ñande tavy, ndaha’éinte niko peteî mba’e jeýpente.) Avañe'ẽ: Pytyvõ:AÑH Ñe’ê porãngue i jajeapysaka, Ñe’ê porãngue i yvyrupi ogueropy’a guasu va’erã. Avañe'ẽ: Corbin Bleu Ko aty oñeñepyrûkuri ojepurahéivo Ñane Retâ Purahéi Guasu, upéi Mbo’ehára Pablino Gómez he’íkuri peteî ñe’êpoty, upéva rire oñeme’ê kuatia’atâ opaite omohu’âva’ekuépe ha ipahápe oñe’êkuri Tembikuaajára David Galeano Olivera, ha’éva ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI Motenondehára Guasu, ojeruréva maymávape ñamomba’eguasu, ñamombareteve ha ñañangareko haĝua, ko’ê ko’êre, ñane Avañe’êre ha jajepytaso haĝua hesehápe oikotevê jave ñanderehe. Imandu’a ATENEO ombotyha 28 ary ha heñoihague 23 jasyporundy ary 1985-pe ha upe guive ko’aĝaite peve hetaiterei mba’éma ojapohague ñane ñe’ê Guarani rayhupápe. Hetaiterei mba’e niko ojehu ko’â 28 ary pukukue javeve. Club Porvenir Guaireño-pe, purahéi ñanemba’éva Káso ñemombe’u ha kavure, Areguápe グアラニー語, Guaraní, Avañe'ẽ [map] Itatĩ Avañe'ẽ: Ajenjo 1. Ko che purahéipe hi'ãnte amombáy Paraguái porãme Mba'épa ha'e añatói jave ko che mbaraka. León intachable ohayhu va'ekue Paraguái retã. Ohua'i vaekue mbohapy tetã ñane rundipávo Tape guasu táva Mbukarétepe. Mbukaréte (Rrumáñañe'ẽme: București) ha'e Rrumáña retã itavusu ha itáva tuichavéva, ojeipapaháicha ary 2016-pe, ko távape oiko amo 2.106.144 tavayguakuéra, upéicha ha'e voi táva orekovéva tavayguakuéra 6ha opaite Európa Joajúgui ha peteĩha Rrumáña retãme. Upe ysyry Dambovíta (Dâmbovița) rembe'ýre, amo 60 km ysyry Danúvio pegua. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 14:58, 10 jasyapy 2018. Mba'era'ã - Vikipetã Peteĩ kilogyramo mba'era'ãgua. Mba'era'ã ha'e peteĩ ta'ã oha'ã pe hetakue mba'e tetepe. Oipuru kilogyramo ha'ã hag̃ua. Mba'erekokuaa Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 14:48, 8 jasyapy 2013. "Che areko librokuéra porâ." Avañe’ẽ Guarani: peteĩ ñe’ẽ porã: Guarani yvágarehegua - Espaço celeste dos Guarani(s) ¿Peteĩ ambue tetã gua? Avañe'ẽ: Arateĩ Avañe'ẽ: Cluj-Napoca Avañe'ẽ: Jopói Miguel de Cervantes Komóra Guasu (Poytugañe'ẽme: Ilha da Boa Vista) ha'e hína peteĩ ypa'ũ paraguasu Índiko-pe, ypa'ũ tuichavéva ha orekovéva tapichakuéra ipype Komóra retãme, ha oimehápe avei itavusu, táva Moroni. JEJOPY REHEGUA MARIA DA PENHA Ñemombe'upy mba'eichapa oñemoi va'erã jejpypy maria da penha, Lei número 11.340/2006 DE MATO GROSSO DO SUL -GERAL DO ESTADO Nudem Péva óga kuña rehe oñagarekova ha ojokova Oîma Aguaratata ha ikatútama vokoiete ojehecha ha ojepuru upe tembipuru guasuete. Aguaratata niko peteî mba'e neporâmbajepéva ha omombaretevéva Guarani ñe'ê ha Guarani reko ñane retâme ha yvy ape ári. Aguaratatápe omba'apo hikuái oñondive: Avañe'ẽ: Mymba sã atukupépe Avañe'ẽ: Hoko'i vaka Mba’épe guarãpa iporã: Iporã mba’asy pytuhẽ ojokosévape guarã (asma hérava), hu’upuku ha hu’u nérviogui ome’ẽvape guarã. Ou porã mitã ha kakuaa ipy’amanóvape guarã, ñe´ẽrei oúva akãtavýgui ha akãrasy oúva nervio mba’asýgui, epilepsia he´iha ha py´amanokuérape guarã. Iporãiterei oporombopy´aguapy haguã. Ikatu ojeporu mba’asy nérviogui oúva kuérape guarã: neurastenia héravape ha ipochýva nérvioguipe; avei kerasýpe. Mburukuja rogue kyrỹi rykuere ha’e pohã oporomboyéva (purgante) ha gue’ẽ apoha (vomitivo he’iha). Ha’e avei akanundu ro’e (paludismo) ha akanundu terciana héravape guarã, ha’éva akanundu jejevy oguejy ha ojupíva ijehegui. / Indicações: Recomendável para combater a asma, a tosse convulsa de origem nervosa. Ñane Ñe´ẽ Guarani Oĩma Facebook ñane ñe'ẽme - Ko arapokõindy guive, opavave guaraní ñe'ẽ rayhupárakuéra ikatútama oipuru Facebook iñe'ẽteetépe. Paraguái Ñe'ẽnguéra Sãmbyhyha (PÑS) oipytyvõ ikatuhag̃uãic... Che angirũ, aguerohoryeterei nde peñandu ko vlóg. Ame'ẽ avei peẽme heta vy'apavẽ. Ko´ag̃a oĩma ñe´ẽryru, Avañe'ẽ / España ñe´ẽ /, España ñe´ẽ / Avañe'ẽ, ñanduti roguépe ha opavave ikatu oike ha ojapo iporandu... I Ñañe’ẽmi Guarani (1) Mitã Ñe’ẽpoty / Poesia infantil (1) Ñe’ẽjoapy latĩñe'ẽme / frases latinas (3) Avañe'ẽ: Muã Latinañe'ẽ achegety Tai N ha'e tai parundyha, pundie pateĩha latinañe'ẽ achegety, karaiñe'ẽ achegety avei, tai porundyha avei. Avañe'ẽ achegetyme tai papoteĩha, ambue ñe'ẽme ipu hechauka N, avañe'ẽicha. Gyresiañe'ẽ Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Avañe'ẽ: Samóa Amérika pegua Tero tîgua,Jarýi, kuñakarai guasu, sy térâ túva sy. Kuñakarai térâ kuñataî oikóva tembiguáiramo. Omba’apóva ogapýpe. He’iséva: Takuara’i térã takuara po’i osëva ysyry rembe’ýpe térã ka’aguýre. Ko yvy tuichakuére Casablanca (Áraveñe'ẽme: الدار البيضاء‎ ad-dār al-bayḍāʾ; Vereve ñe'ẽme: ⴰⵏⴼⴰ Anfa) ha'e hína táva tuichavéva Marruéko retãme, tetãvore Casablanca-Settat itavusu. Ojejuhu Marruéko ipehẽngue yvatéguape, paraguasu Atlántiko rembe'ýre, 80 km táva Rabat pegua ñemby rupive, upe Marruéko itavusu. Ha'e voi táva tuichavéva opaite Mageréve yvy pehẽngueme. Amo 3.359.818 tavayguakuéra oiko Casablanca ijyvy apekuépe, hákatu ojeipapávo opa umi táva oĩva ijerére ojejuhu amo 6,861,739 tavayguakuéra. 8Opáy va'e-rami ae katu peiko. Penhangareko porã porã katu pendéjehe. Nhande-rehe ija'e'ỹ va'e anhaygwasu nhande reity vaiseha voi. Jagwarete onhe'ẽ nhe'ẽ gwemi'urã ohekaha-rami voi anhaygwasu nhande reka.9Tapenhemombaraete ae katu anhaygwasu-pe pejoko hagwã pendejéhegwi. Cristo-rehe pejerovia-gwi pene mbaraete katu anháy-pe. Pene mandu'a ave nhande re'ýi kwéry, Cristo reroviaha kwéry-rehe. Opa ko yvy-rupi oiko va'e ha'e kwéry ave peẽ-rami ave ohasa asy. 10Sapy'a ete mate pehasa asy va'erã. Nhandejáry ae pene moingo va'erã gweko-rupi. Ha'e nhande pe'a va'ekwe nhane moingo hagwã peteĩxa Cristo Hesu ndive. Opa e'ỹ reheve enterove omomba'egwasu ramo Cristo Hesu-pe peteĩxa nhamoĩru arã íxupe. Upe va'e-rehe nhane mombaraete nhane mboheko porã ojéupe nhane mbojere e'ỹ-vy ojéhegwi.11“Ha'e imburuvixagwasu ete va'e opa e'ỹ peve” ja'e hese nhamoĩ peteĩxa nhe'ẽ. 과라니어(gn): kóche, mba'yru Távayguakuéra 7 673 ava Boqueirão do Leão ha'ehína peteĩ táva michĩ Pindorama retãme, ñembýpe gotyo. Oĩhína tetãvore Rio Grande do Sul-pe. Opyta 190 km táva guasu Porto Alegre pegua. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 23:27, 10 jasyrundy 2018. Lucio Ramón Ruíz Díaz ha David Galeano Olivera oñomongeta kyre’ÿ ñane Avañe’êre ha ATENEO rembiapóre. Omomba’eguasu hikuái Guarani ñe’ê rekove ha upekuévo ohechakuaa heta mba’e porâ ojejapoha hesehápe ñane retâme ha ambue tetâ rupi. David Galeano Olivera omombe’u avei mbo’esyrykuéra ATENEOpegua oñepyrûtaha jasyapýpe (marzo). Upépe oiko avei mandu’a ñane Avañe’êre, hekove ha hembiasáre. Diego Marini rupive oñemombe’u opavavépe Guarani oñeñe’âha avei Argentina, Brasil ha Bolivia-pe ha oîha heta tapicha ojepy’apýva ñane Avañe’êre ko yvy ape ári. tembiguái py’aro ombyaty Ndaikatúi nde juru omboty, che ñe'ãgui ñemboasy hatãite ko che ñe'ãme Ha ha'e che py'apýpe ha otyquy-ramo, ñaimoá ára resay, Arapapaha (karaiñe'ẽ: calendario) kuatia oñemoiha ára papapýre. Hu´y (Karaiñe'ẽme: Flecha) hína mboka haimbe pukumi. Avañe'ẽ: Zapala Avei, ATENEO Motenondehára ombohasákuri heta vy’apavê Ramón Silva-pe omohu’âre hekopete iñemoarandu Guaranimegua ha upeichahápe oikohaguére ichugui Guarani Ñe’ête ha Reko Tembikuaajára. Péicha, Ramón Silva -are guive omyasâiva ñane Avañe’ê- ohupyty avei pe mba’e guasuete upekuévo ohupíva Guarani ñe’ême yvate yvateve ko yvy ape ári. Péina ápe che pehengue kuéra ñañembyaty Ñandesy Virgén de Caacupe renondépe. Jaju ñamañávo hese, jaaguyjeve me´ë chupe umi mba´eporã ojapóva ñandéve guarã imemby Hesukristo rupive. Ñañemboja hendápe ñamombe`uvo ichupe umi ñanerembikotevê ha ñande rembiasa vai. Tupãsy ha´e Ñandesy Guasu, ha`e ñanembyaty ijerére ko ñande róga guasu, Basílica de Caacupépe. Tupãsy ogueru va´ekue hetepype upe ñande pytyvõhára Hesukristo. Upéicha ñande jajúvo avei yvy ape ári, ñande rekove ojejuhu iglesia ryepype (somos iglesia). Ñande Ñandejára rataipygui ñasë va`ekue, péa he`ise Ñandejára ñemoñareha. Ñande sy, ñande ru, ñane pehengue kuera ndive jakakua oñondivepa pe jeroviápe. Ñande paraguai ra`y, paraguayo háicha jarovia mbarete Ñandejára oîha ñanendive. Péina ñamañavo Ñande syre jagueromandu`a nañaimeiha ñane año, jaguereko uvei ojepytaso mbaretéva ñande ykéra. Jahechávo ñande rapicha kuera ijatyva ápe ikatu ja´e: heta ñaime ra`e. Ha péa ñanemombarete ha ja`e ikatuha ñamoporã jey ñande retã Paraguai. Ñande oñopehengue kuéra jaikuaa ñaneremikotevë. Sapy´ante ñamañavo ñande rapicha rekovére ñambyasy ichupe ha ho´a ñande py´a yvyre. Heta oî ñane retãme ndohecháiva ha ndojuhúiva esperanza. Ha´ete ku ndaiporivéimava teko porã rape, ha iporãveha jajeporeka tetã ambuere, terã Paraguay jerére. Upévare iporã jajesarekomi ko´ã Ñandejára ne´ê ñahendu va´ekue ko Tupãsy árape. Ñepyrümbyvo ñahendu Ñandejára ñe´e Genesis arandukápe. Uperõ ndaje Ñandejára ou omañávo mba`epa oî ñande rekoha rupi. Oikuaase mba`epa yvypora ojapo raka`e upe hembiapokue porãitégui. Ñandejára oñeporandu oiménepa umi che ra`yre iñe`e rendu gueteri. Upéicha ou ha ñande ypykuéra Adán ha Eva ohechakuaávo ouha hina Ñandejára okañy chugui nahembiapo porãi rupi hikuái. Ñandejára ohenoi ichupe kuéra. Ha ku mitã akahatãme oje´e haícha he´i ichupe kuéra: Moõpa peime? Mba`epa pejapo ra`e ajeve petî chehegui. “Anichene oime pe´u ra´e upe yva ha´e va´ekue peême ani haguã pe´u?” Adán ha Eva rekovekue ikatu omyesakã ñandéve mba´epa ojehu ohóvo ñane retã Paraguaipe. Ha´ekuéra okañy Ñandejáragui ndahapykuere porãi rupi. Koã ñande ypykue rekovekue ohechauka mba´eichapa ñande yvypora sapy´ante jahupise katuete ñande ajaka ambue akã ári. Péicha he´i Adán: “Pe kuña reme´ê va´ekue chéve ome´ê chéve ha ha´u”. Upéicha avei Eva he´i: “mboi che mbotavygui ha´u”. Ikatu ñaneporandumi avei ñande, mba`epa hina pe mbói oporombotavy kuaaitéva. Ñande jaikuaa hina mbói ha`eha peteï animal iñextrañova. Mbói ñande jaikuaa háicha ha`e ndaipyiri ha oguata hye ári, ha ko mbói kóva katu iñextrañovéntema oñe`ê avei. Mba´epa hina ko vicho kóva ojapokáva ñandéve jajaposeÿva guive. Kóva ko vicho tyryry hápe oikóva, ñande mbotavyva, ñande su`u ha nanemoingovaipáva ha´e pe Ñande Ru Guasu Papa Francisco ombohérava “capitalismo salvaje” oikóva aña rembijokuái ramo. Ñande ñamongyra, okaru ñande ruguyre ha ñanembo hesa`yju. Jaiko rangue paraisope, jaiko heta javeve petêi aña retã´ime. Ha ko aña rembijokuái oreko avei la hapykuérigua. Ko animal ndevaipa jepéva, ndaipyi ha oguatáva ou oñemomba`e ñande rekovére ha sapyante ndaikatui ñande pu`akavévo hese. Ko capitalismo salvaje heta oî omendaitéva voi hese, porque oporombotavy kuaa. Hetápe he`i: ejapoke upé che ha`eva ha iporãta la porte. Ha he´i voi ñandéve ndaiporiha otro tapé. Peê pejapo va´erã che ha´eva. Jaru katu extranjero plata, ñame´e katu ñande yvy ichúpe kuera porque ndaje ogueru progreso. Kóva ko mbói hina la ñanemoingo asypáva che pehengue kuéra. He`i háicha Genesispe “poromoingovaita oñondive”. Kóva ko vicho naiporãi ñamongakuaa. Ñame´e ichupe juruja ha ñande rundíta. Ichupe guarã ndaipori pehengue, ndoikuaaséi pelo ni marca, okaruma guive tokaru okarúvare: ñande ruguyre, ñande rembiapokuere, ñande yvyre, ñane gente kuérare ha opa otopávare. Ko vicho de siete cabezas oiko al galope, ha de golpe en golpe. Péina Paraguai oikove golpeado. Ha pépe oikepa ton hina ñande mburuvicha kuéra. Ko’ã ñande mburuvicha omyakãva ñane retã oiko ichuguikuéra kapanga oñangarekóva umi iplátava interere, umi oreko hetámava voi ha araka´eve na hyguãtãiva. Ha ñande katu oguahêvove voto ára ñañembotavyka ichúpe kuéra ha upéi katu ñande jaiko la mbóicha tyryry hápe ha ñamokõ yvytimbo. Jáiko jatyryry jahekávo hospital, trabajo terã yvy, ikatu haguãicha jaiko porãvemi ko tetã neporãite ome´e va´ekue ñandéve Ñandejára. Ñande evangelio ko árapegua ohechauka ñandéve oîha esperanza. Pépe jahecha mba`eichapa Ñandejára ndohechaguiri iñemoñarépe. Ombou hiángel omombe`u haguã peteî marandu porã. Ichugui osêta peteî “mburuvicha guasu, yjypykue Davidcha”. Péva pe mburuvicha osaimbyhyta ñande rekove ha ñande rupive ko ñane retã. Upé va´erã he´i háicha Papa Francisco “el cristiano tiene que hacer política”, política potî, ndaijapúiva ha ohecha kuaáva mboriahu rekotevê Ñandejára oipóta háicha. Ha ñande ku Mariaicha ikatu ndajaroviapai ha ja`e avei mba`eicha piko péa oikóta si la ñane retã itujupaitémava (se cae en pedazos). Ñandejára Espíritu Santo katu he`i ñandéve “ani pekyhyje”. Chéte voi aikéta nde pype jaguerojera jey haguã pe tekove añetete Ñandejára omboúva ñandéve yvágagui. “Tupãme guarã ndaipori ikatu ÿva”. Hendive ikatu ñamombay umi mba´e porã jaguerúva ñande pype Tupasÿ rekovépe oiko haguéicha. Ñane rendukuaa ramo nandesyicha, jajápo ramo Ñandejára rembipotá ikatu oguahê ñande rekovépe ha ñande retãme pe tekove iporãva ha opavavépe guarã, ndaha´eiva correlipe guarãnte. Ikatu upéicharamo ñañakã nupã umi ndohechaguiriva hapicha rekotevê. KO YVY TUICHAKUÉRE Guaraní (Avañe'ẽ ) Plugin Download Guaraní (Avañe'ẽ ) Plugin: Tivetano ñe'ẽ - Vikipetã Tivetano ñe'ẽ Tivetano ñe'ẽ ( , Pö Khay) ha'e peteĩ sino-tivetano ñe'ẽ ñe'ẽ oñe'ẽ ava tivetano kuarahyheike China ha yvate Vutã, Nepal ha India pe. Ko oñe'ẽva 7sua ava Yvy rehe. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 11:21, 31 jasypoapy 2016. Syrykupyre'ẽ yvapytãre. Syrykupyre'ẽ (karaiñe'ẽ: sorbete) ha'e tembi'u he'ẽ piro'ýva ojejapóva kamby'ỹre ha ryguasu rupi'a'ỹre, oguerekóva yva josopyre, yva rykue, y ha eiratã ñóntema. Syrykupyre'ẽ ndoguerekói kamby kyrakue, oguereko yva rykue ñónte. Syrykupyre'ẽ ikatu ojejapóva úva kaguyre, térã yva kaguyre ambuéva. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 22:50, 6 jasypoapy 2015. Avañe'ẽ: Manaos ñemitỹ opu’ã . ñande yvy oikuáve’ẽ Tetã Volívia (guaranikš) Ñemohenda:Mymba hetymaetáva FIFA Tembiesarái Yvypavẽ 1954 (Championnat du Monde de Football, hyãsiañe'ẽme) ha'e akue pe V (5ha) vakapipopo ñembosarái hetatetãrehegua kuimba'erehegua ojejapóva FIFA rehe, pe Vakapipopo Tembiesarái Yvypavẽ. ñande kóga purahéi. ndaipóri mba’e mbyasy topu’ã ñane retã vy’ápe che retãygua. Tetãme ojeráva, ha ñe’ãme oiko. Mitãkuñami py’a pyrusu Ko’ápe oimévare ñande py’a karãi. Ko oikóva oiko peteĩ mboriahu ryguatã, okaraygua, róga guýpe. Ojehecha opaichagua tembiporu. Ka’arupytũ. Arahaku. JUAN: (Pochy reheve) Cheñembyahýi. Reikuaápa. PA’I TIKU: Ndaha’éi niko pochyrã che ra’y. JUAN: Chehegui kakuaave nda’ipóri ko’ápe. Año-rairõva’ekue Volikuéra ndive cheku’ipa peve. Chéko kávo, Boquerón-pe añasende vaekue. JUAN: Nanendivéiko chepochy, che ru... Chetarova... chetarováko. Tuvichaiterei mba’e niko ko ojehúva chéve. Ndaikatúiko omombe’u, chejuvýko ko’ápe. (Oike Dominga omaña’ýre avarére. Isái pyahuete oúvo. Tuicha imbo’y ha ikygua vera. Pynandi ou. Ombyakutahína y ka’ayrã. Juan oma’ê asy anga hese.) PA’I TIKU: Mba’evéko che nda’éi... Rejegua... ha’énteko. (Oike oúvo Zoilo. Oñemonde karai okaray-guáicha ha hova pochy.) ZOILO: Isã voi hína. (Juan omombo tukumbo ha ojere oho.)ZOILO: (Dominga-pe) Ho’aitépa nderehe upe mbo’y.DOMINGA: (Oharyvo imbo’y ha omombo yvýpe) Kóina. Ndijavýi cherapýva.PA’I TIKU: (Osênguévoma) Nderapyva’erã voínte upéva. Ha heta gueteri hasyva’erã ndéve upe rekai-hague, ha, ha, ha... ZOILO: Isantoro... pe lepiju. (Oñemboja Dominga rehe) Mba’ére piko péicha rejapo cherehe che tupãsy...? Ndacherayhuvéima piko che esperanza-mi? ZOILO: Mba’e ivaietéva piko oje’e ndéve cherehe che encanto pehênguemi, che oro ku’i, che yvoty pyahu... Ndacherayhuvéima piko nde che áma porã kuarahy resê? ÑA TUNI: Ani rejepy’apy che karai. Chendivekohína kóva. Nda’ipóri ñam-bopukuva’erã he’i loríto kasõ ojuhuva’ekue rematehápe. (Juan-pe ogueroguahê mokõi iñirũ. Ojehecha ojejapihague ijatukupépe. Pa’i Tiku ou hendivekuéra. Upévo, Zoilo osê.) PA’I TIKU: Oporãve ñarokirirĩ ramo kóa ko guasu’api. Falsa tetimóño rehe ñande rerahaukava’erã kalsete ryrýipe. Oĩ porã upéva karaikuéra ndive. PA’I TIKU: Iporã añete ñarokirirĩ ramo. Falsa tetimóño rehe ñande rejava’erã kalsete ryrýipe voi; irríkovape guarã nda’ipóri katigo. Plata rehenda’ipóri jajogua’ýva ñane retãme. Nde rajy ojereraha ramo, ekirirĩ, nde niko mboriahu. Ekirirĩ ojepe’a ramo ndehegui nde yvy remba’apoha, nde niko mboriahu. Mburuvicha ndeja’o ramo, ekirirĩ; nenupã ramo, ekirirĩ; ho’u ramo cuatrero ne rymba vaka, ekirĩrĩ, nde niko mboriahu. Nde ra’y ojejuka ramo ekirirĩ; nde po rupi mante rejapova’erã hutísia; redemanda ramo, procurador ha doctor-kuéra oipe’apáne ndehegui opa rerekomíva, nde rejáne opívo ha akãnandi, ne mosêne nde rógagui ave; ojapoukáne nde yvýpe aipo chale. Aga reike ramo ikorapýpe jepe’a ku’ikue reka, ombo’éne nde rehe jagua... Ha mboriahu jey mante oñemoĩ mburuvicha poguýpe omano hagua ñane retã rehe. (Oma’êvo Juan rehe) Aga kóva katu ndopytareichéne. Ñande jajapóne hutisia kuéra rembiaporãngue. (Oike Dominga.) DOMINGA: Mba’e piko kóva che Dio. Mba’e kóva che korasõmi del alma. Ava piko ojapi chupe. (Dominga ojayvy ha ohetũ Juan-pe pya’e porá ha osê oho. Juan ojohýi isyva oipe’apotávo kuña juru pore.) PA’I TIKU: Mba’e piko péva che ra’y. MEDICO: (Ohupi hasýva kamisa ruguái, oma’ê ha he’i:) Errate humate he’i voi niko. Entero ikatu ojavy ahora che ndajekivokái. Juego central-etépe voi niko ojejapira’e. Tera-pléutica-pe mante péva okuera vera ha upéva espital-pe mante jajuhúne. Ha tekotevê vermífega, ha tekotevê vaccillo de kog, ave; ha ñande botíca-pe ni copretérito ndajajuhúi. Peraha la espital-pe pyá’e pyá’e terã pemoĩ chéve umi pohã ha’eva’ekue ha tamonguera peême un santiamentépe voi (Pa’i Tiku ha Juan irũnguéra ijurujái ko’ã mba’e ohendúvo.) (Oiké Dominga.) PA’I TIKU: Ohótamante Paraguaýpe. JUAN: Epyta he’u porã upe ne sandía yvyguy. ÑA TUNI: Mba’e jasýpe piko renaseraka’e ne mitã. Emombe’umi chéve tamoñe’êmi karai Cándido-pe upe ne síyno. Jahecha mba’épa he’i nde popyte. ÑA TUNI: Upéva... Upeaite rehe ha’e... Isy, Ña Pila-karape, ohechaukava’ekue karai Cándido líuro-pe isíyno ha osê upe iplaneta-pe omanova’erãha ýpe... hetámi isy oguero-kihyjégui ni nombojovahéiri imitãme... ha lo que’e ko ñande detíno, oñe-cumpli-va’erã katuete. Ohasávo pyénte tuja ipysyrýi pakova pire rehe, ho’a ýpe ojahogaite ndin voi. Oimeva’erã jepe niko noñandúiraka’e, ika’úmiko Peru Antoño anga. Dio le perdone. DOMINGA: (Opu’ã oheja haguáicha pochypópe) Che diculpa, Ña Tuni, che rembiapo. Terehóna eju ko’erõ mba’e. ZOILO: Oimeva’erãko reimo’ã chembyekoviáta peteĩ tekove karêre (Oike Juan Irũnguéra upe jave). ZOILO: Mba’éicha piko cherejáta, che ra’y, hetaikoe ñande kóga ñana ojeka’apíva’erãhína. DOMINGA: Oñemoĩta avei hikuái vála renondépe. Juan-pe ha’e porãva’ekue. ZOILO: Ahayhuva’ekue ñande ryvy jahayhuháicha. Upéi, reju nde rejehayhuka chéve ha ndai-katuvéi ni ama’ê hese. ZOILO: Ndaha’éi ne rãi ahecháva, yvága voi ahecha nde rehe ama’êro. ZOILO: Ani rejahe’o Ña Tuni... nda’ipóri ojapo-va’erã nde rehe mba’eve. PA’I TIKU: Romosê ere? Ere jevy pe ereva’ekue tahen-dumi. Reimo’ã piko tupãmba’ejára mba’e che ko’ápe. Jaikuaami. PA’I TIKU: Nda’ipóri ápe chemosêva’erã. Che’ŷ rire ni pende rataypykué noĩvéimava’erãmo’ã ko’ápe. Ha nde upéva reikuaa porã. Umi Banco Agrícola-yguakuéra orremataukátarõ pende hegui pende yvy, ohova’ekue nde ru che rendápe ógape, omombe’u chéve. Upéramo che mandu’a nde aguélo rehe. Upéva kuimba’eva’ekue, ndaha’éi jápakue... Rubio Ñu rire... upéramo che cabo... apyta malerido, ha otopa che rehe... yryvu oveve ha ojepoítama jepi che ari cheresa’o hagua... ipy peteĩre, nde aguélo... ojejapi vaipa avei... oguahê cherendápe... Chembotyryry... chemoinge ka’aguýpe... che raso’o, ha guyra rupi’áre chemongaru... ha chemoingove jevy... Ãvare chemandu’a ha ha’e nde ru amyrýime: eapoteka chupekuéra che yvy, kóina ápe, ha epaga nde deveha. Áĝa upéi ojere porã ramo ndéve renohê jevýne pe ita guýgui. Upéi nde ru omba’apo... oñoty heta... ipara porãse rupi hína ipetŷ... ou Albino Jara revolución ha aipo montonero gobierníta oguahê osakeapa nde rúpe... Riremínte oúma Banco Agrícola oipe’a chehegui che róga, Francia tiempo guare, ha 100 itária che yvy... mboriahu apĩ niko apyta... ha he’i chéve nde ru, hesay hováre: Karai Tiku chamígo, ou vaipa ñandéve, jaha ógape, roguerekóta che ndive che rúicha, mba’eve nereiko-tevêichéne, reikuaa porã mbae’éichapa nderayhu Raimunda... ha aju hendive... nde renase mboyve... ha kóina áĝa chemosêta jaguáicha. ZOILO: Che noromosêi, Pa’i Tiku. Ha’e porãnte niko ndéve. Reñembotavyse niko nde. OÑOIRU: (Oma’ê ojuehe ha oñemboja jovái hese, omongora.) PA’I TIKU: (Oike pa’ũme) Peheja. Peheja che ra’ykuéra... ani peñemongy’a. (Ohekýi ikyse ha omombó Zoile-pe) Kóina. Ejejuka nde nde karia’ýrõ añete. omomorãvo ko ko’êmba. topu’ãke ñane retã. (De: Ñe’ã ñe’ê yvoty ha ñemongeta Kito Kolóndive, 1993) yvy apére yma. Ko yvy tuichakuére Festival de Cine Rural en Bella Vista ~ Ñe'ẽ Porã Avañe'ẽ: Ñe'ã Ikatuva'erãpa remañami hese ha upéi eruka oréve ne remimo'ã hesegua. Guarani ñe’ẽporãguerojera ha’e para ñemoinge kaguápe apokuaapy Ko ñemohendápe oĩ óga yvateite táva Nduvái pegua Aravia Emiryvy Joaju hóga yvateve Tepyno (Karaiñe'ẽme: Flatulencia, pedo) hína mba´etĩmbo inéva ñanderete rehegua osẽha tevikuágui. Opaite mba’e voi niko tuichava’ekue pe tio Rréi rehe. Tuichaiterei voi niko hete, haimetete voi ohupyty do métrro; iku’a guive yvatévo rehecha háse ñande rapicha; umi ipy mokõive ichara guasu ha itopéto; pe hova jasy renyhẽicha ojajái; iñe’ẽ pyrusu ára sunúicha; iñarandu pypukuve mba’éguimbo ha rerovia’ỹ haguãicha heko karai ha oñeñanduuka kuaa hapicha renondépe. Ipyapy. Nda’ipóri hapicha ogueraháva chupe ipýre. Ha la ipy’aguasukuépe ndahasahái; oguereko voi hechapyrãicha ñande rapicha kuimba’e. Iñe’ẽkuaaikoe va’ekue. Ha’etémi voi niko ku ombyatypaitéva ijurúpe añetegua oĩhaguéicha. Ndatopáimi voi che aipo hendape’ỹ oĩva umi he’ietáva apytépe. Ndaikatúi ja’e hese: péva hína pe tapicha paraguáipe orrepresenta porãvéva, pórke nda’upéichai. Ha’e niko peteĩ paraguájo ha’eño reíva ijojaha’ỹgui. Jutygua ha okarayguaite, chokokue ijyvy tee’ỹva, chakore ijorgullósova ijeheve, ndoleeiete asy, iliveral kangue ha ikatóliko mbarete. Ko’ã heko rechaukaha ha’e voi ombotuicha tuichavémi ha ohtira ijehe opaichagua ñe’ẽrenduka, jehovaka térã ñembojaru; ha umíva ha’e ombohovái ñe’ê añetetegua oporohapývape péro o’ofende’ỹre hapichápe. Jahejáramo ko tio Rréi oje’o tapicha mandu’águi, jutýpe ha opaite hendápe, oĩha rupi tapicha oikuaava’ekue chupe, niko… ñane mba’erechakuaa’ỹgui jahejáta oñehundi rei. Che adeve chupe che ñe’ẽ, ha’e va’erã va’ekue kuri iñeñotỹhápe. Tãimbiti’ỹetére ojerure va’ekue chéve ha añekompromete atã va’ekue chupe, pórke he’ími chéve ndohoseiha ko múndogui kirirĩhápe. Ha katu niko upéva noñekumplivéima araka’eve, pórke upe ramo ndaikatúi rire ramo ajapo ama ha tape vai káusa, ko’ãga ndajapomo’ãvéima voi pórke añandu upéva he’ise ajedehpediha’aína tio Rréigui; amondotaha chupe ko múndogui. Ha upéva noĩporãi. Ñande ñaikotevẽ hese, tove toikoveve ohóvo ñande apytépe, noĩsevéima ramo jepe, pórke ha’e niko tapicha tembiecharãva ha upévare oikotevẽ hese hetãyguakuéra. Kóva ko lívro niko ohkrivi tio Rréi ha oheja chéve che akâme. Chéve ramo guarã ha’e oñanduva’ekue voi la ojepuvlikataha, pórke ndacherasáimi voi opyta’ỹre omombe’u chéve hembiasakue. Ha péina ápe amoĩ iñe’ẽ teete reheve voi. Aheja ha’ete voi tomombe’u peẽme omombe’úmi haguéicha chéve. Nahi’ãi ko’ã hemimombe’upy oñemopererĩ térã oñembohesa’yju. Aipota pejuhu ijaraite jurúpe voi ã ijurupore. Upévare añeñangareko ani haguã che cheremimo’ãva ojehe’a tio Rréi mba’éva rehe. Añandu tekotevẽha añemoĩ hembijokuái ramo ko’ãga marõveguáicha. – Emombe’úpy ñandéve tio Rréi la gérra Chákopa mba’éicharaka’e – he’i chéve che sovrínokuéra Paraguaýpe. Ha ha’e chupekuéra: – Chéve chamígo rei peporandúta la gérra Chákopa mba’éicharaka’e, pórke che peteĩ trríhte soldádo upérõ. Ha la soldádo ndaikatúi oikuaávo mba’eve pórke ndohechái máhke yvy ha yvága; noñe’ẽi la mburuvicha guasu kuéra ndive; ndoleéi mba’evéichagua dokuménto. Sólo orresivi itrrusion ha oñorairõ. Ha che upeichaguare. Ndaikuaái mba’eve pórke upérõ añorairõ aikóvo priméra líñape. Hetáko oĩ che rapicha tavy, soldádonteva’ekue avei ha ko’ãga rupi ñahendu iñarandu múndope. Ha’e katu la oikuaapáva. Ha che ha’e umívare: ijapu kavalleria. Ni oficial py chamígo ndoikuaapái la oikóva. Ha upéva isensíllo. Nde reñorairõ ramo reína ápe, ndereikuaái la ótrro henda rupi oikóva. Solaménte lo xéfe la oikuaapáva la movimiénto. Umívana toñe’ẽ térã tohkrivi la tapykuere. Che umívape aroviáta. Ore soldádo sólo roikuaa ore rapykuere, ore rembihasakue, ha upéva peve. Ndovaléi chamígo ñandejapu. Ojekivoka la kamaráda oñemoaranduséva. Upe ramo che ha’e chejupe: La aju jeýrõ sapy’arei la Chákogui, ha Ñandejára ome’ẽrõ chéve famílla, amboleearã. Tuicha mba’e chamígo pe jaleemi. Che hetáma ahasa ñemotĩ. Sapy’ánte umi karai cherayhúva onohẽ peteĩ lívro porã, ha’e ohkriviva’ekue, ha he’i chéve: Erahamína elee ha ãga reju jeýpe ñañe’ẽmi hese. Upéicha jave niko che la añembyapu’a porã se ha aike… oimeraẽva chevolsíllope. Atĩ… chamigo. Che chamigo ni amágui ndaikeiva’ekue la ehkuélape, péro la gérra peteĩ ehkuéla ndetuicháva, ha upépe che heta mba’e ambohyru. Peteĩ ára otoka oréve la patrrúlla. Kuátro soldado ha peteĩ sarxénto roho. Karia’y preparádo la sarxénto Medína, peteĩ pirivevuigua. Heta roguata chamigo. Mbyry’ái. Ivai la terréno, ha ku ndaikatúi ni ndejuku’a, pórke pe kane’õgui niko sapy’ánte sikéra resapukaise, aje. Péro umícha jave ndaikatúi. – Águi niko jahátama trrankílo lo mitã, ha ñaguahẽta kuarahy oike rupi. Japytu’umína sapy’aite. – Upéva la iporãva – ro’e chupe, ha roguapy. Orresollami lo mitã ha oñatõi imatúla, ha’e la sarxénto katu onohẽmi chamigo peteĩ sigarríllo opita. Ha upépengo ndaikatúi la rejerure mba’e umíva, ni nde rapicha soldádope, ha menoiteve la nde superiórpe. Máhke orekóva, oreko; ha oreko’ỹva ohetũ hendive hatatĩngue, ha ãga omombóvo pe hembyre nde rejapyhara reme’ẽ haguã ndejupe peteĩ un chúpo kyra porã. Ha ku japitase… chamígo, jepe nandevísioi, pórke chéko ndachevisioi la jepita. Ajépa niko chamigo la ñande rapicha ava nañande’apói mba’evérõ. Chéve niko ko Jutýpe oje’e: “Rréi pyguasu”. Oimeraẽva arriéro perõ terã guãiguĩ tie’ỹ, upéicha he’i che rehe. Ápe che ndaha’eiete voi mba’eve. Péro anína aguãhẽ Paraguaýpe, ha ajotopa umi karai ndive. Upépe che karaiguasu. Añekombida ápe ha pépe ha áutope chereropasea koronel ha doytorkuéra. Ha oje’e chéve “Don Raimúndo”, terã “Don Kavréra”, ha oĩ avei he’íva chéve “Tio Rréi”, ndaha’éiva che sovríno, che amígonte. Umi che sovrinokuéra amigo. Karai arandu meme chamigo, nañe’ẽi ndéve aína arriéro tavýre. Chéngo atĩ rei chuguikuéra pórke ndaha’éingo ijaveguakuéra, péro la iñarandúva chamigo, ótrro trráto voínte ome’ẽ ndéve. Ndohekái voi nde rehe deféyto, ojapoháicha tapicha tavy, síno pe mba’e ovalemíva, oime ramo rereko, onohẽta ombovera ndéve. Che piko chamigo mba’e virtu areko, péro ndajalavái ndéve, upevére oĩ la tapicha chemomba’eguasúva. Ha umívape a’agradesétamante. Péina hína pe doytor Véga, karai arandu chamigo; añeĩ piko oikotevẽta cherehe. Ha’e he’i chéve “Tio Rréi”, ha jepeve chejare, che’yvytimbopa aguãhẽvo pe iñofisína rupi, cherresiviarã ku torypaitépe, jáma katu chemboterere terã chemongay’u, ha oñe’interesa che polémare. Ha michĩete ha cherregala peteĩ víno porã. Ha nde niko reñandu voi pe máva rehe ndererohorypa ipy’aite guive terãpa gua’únte. Upévare ako kuehe ha’e chupe: Inimbo i pojera'ÿmba'e. KO YVY TUICHAKUÉRE Áño 1952 guive 1956 peve, Maríape ojeguereko peteĩ kámpo de traváho forsádope Rúsiape, peteĩ lugár opytávape ag̃uiete Górkigui (koʼág̃a oñehenóiva Nizni Nóvgorod). Upépe, sapyʼánte roʼyetereíramo jepe oñemondo chupe oity hag̃ua yvyramáta, ha upéva káusare ou hasy. Upéi, áño 1956-pe ojepoi chugui ha oñemondo chupe Tulúnpe. Che rembirekóndi, áño 2011-pe KO YVY TUICHAKUÉRE ^ Térã: “temimboʼe, alúmno”. Péicha oñehenói umi oaprendévape térã oñembokatupyrývape ojapo hag̃ua peteĩ mbaʼe. Ko yvy tuichakuére Avañe’ẽ Guarani: peteĩ ñe’ẽ porã: Mbeju - Beiju Sustancia osyry, ha hypy’ávove isa’y morotî térâ hesa’yju, kóva osê heta yvyrágui oîva tetânguéra ijyvy akúvape. Occitáno ñe'ẽ ‎ (← joajukuéra _ editar) Hyãsiañe'ẽ ‎ (← joajukuéra _ editar) Tupãsy María Rósa Rovasapyre ‎ (← joajukuéra _ editar) Avañe'ẽ: Poarajere Heta tapicha ohayhu añetéva Modesto Romero Cueto-pe ijatýkuri upépe ohechakuaa ha omomba’eguasúvo iñaranduka pyahu. Jaikuaaháicha, Modesto Romero Cueto omoñepyrûkuri Pedro Moliniers ndive peteî ñoha’ânga aty, omba’apova’ekue 24 ary pukukue javeve, ñane retâme. Hembiapokuéra apytépe, opytáma mandu’arâ: “Jagua Rekove”, Rogelio Silvero mba’e; “Pe pojopy (El avaro)” ha’éva Moliere rembiapokue; “Jurumy’ŷi (La Babosa)”, ha’éva Casaccia rembiapokue; “Yerma”, ha’éva Federico García Lorca rembiapokue; ha heta ambue tembiapo. Ha’ekuéra oñeha’âkuri, oñepyrûha guive, oipuru peteî Guarani porâ ha ipotîva, ojopara’ŷva, ohechaukaségui maymávape ñane Avañe’ême ikatuha ja’e ja’eséva. Temimbo’ekuéra oñemoarandúva Luque-pe, ATENEO-pe, ohechauka ikatupyry ñoha’ângápe gn gvarani Avañe'ẽ (Guarani) Avañe'ẽ: Euro Avañe'ẽ: Jueheguasã Ko yvy tuichakuére Aravera ha'e peteĩ mbaretekue jereraha. Mbaretekue, hérava avei ku'erã térã mba'e'ypy ha'e oimeraẽ jakue omomymýiva, omboguatáva térã omomba'apo mba'ekuéra. Mbaretekue ha'e niko avei peteĩ jerekoha. Oĩ peteĩ tembikuaaty ohesa'ỹijo mbaretekue ha mba'e'ypy hérava ku'erãkuaa. Ore renonde mbaretekue yvy hag̃ua ha'e Kuarahy, Kuarahy mbaretekue omoingovéva mymba, yvypóra, naña, yvyra ha oĩva guive yvy ári. Mba'erekokuaa Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 21:21, 7 jasypo 2018. ÑANDE YPYKUERAPE: OME'ÊGUI ÑANANDIVE KO ÑE'Ê GUARANI PORÂITE. Avañe'ẽ: Penarã He’iséva: Kangue ojepysóva ñande lomo ha mymba lomo pukukue. Guarani língua linda: peteĩ ñe’ẽ porã: Yvy (ñemby)tetã _América do Sul: Argentina Omo´ã tape porã. Oñeha´ã vaerã. Guarani língua linda: peteĩ ñe’ẽ porã: Ka’avo ajenjo / Losna - Artemisia absinthium L. Peteĩ kuñataĩ Paje, oikóva hina upé rupi, oñandu upe hembipota, ha kirirĩháitépe, ñemihapete upe mitãmi ndive, oheja osaingo pe árare, apyre’ỹ peve. Ha upéicha ojapo ko arapy tuichakue ha opa mba’e ipype oĩva. Ko yvý ave, ñaimehápe, ha oñembo’euhápe ko imombe’upy. Avañe'ẽ: Mburiti Ko yvy tuichakuére “Ñande rete ningo oĩ preparádo ojapo hag̃ua umi mbaʼe ñaimoʼãʼỹva. Ha jaagradese hag̃ua upévare, ñambaʼapo pohýi vaʼerã ha ñaipytyvõ ótrope.”—David. Táva Poyvi. Távayguakuéra 10 855 ava Balneário Pinhal ha'ehína peteĩ táva Brasil retãme, ñembýpe gotyo. Oĩhína tetãvore Rio Grande do Sulme. Ko távape oiko 7 045 áva (2010 ary). Oguereko heta yrembe'y py'aguapy ha ojapo heta eirete. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 15:25, 16 jasyteĩ 2015. Tekovekuaaty ñemohenda Ypiaũ (karaiñe'ẽ: sardinas) ha'e umi pira aty juehepehẽ oikove opaite paraguasu ñande Yvy pegua, heta pira ypiaũ ojepirakutúva tembiurã heta rendápe.[1] [2] Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 15:24, 5 jasypokõi 2014. Jaguarata'y (karaiñe'ẽ: jaguarata'y, cambuatá, lasioñe'ẽ: Cupania vernalis) peteĩ yvyra Ñembyamérikaetéva (Paraguái, Uruguái, Vrasil, Argentina). Ijyvate 7-9 m rupi. Ipoty arahaku meve. Yvoty michĩ. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 07:55, 6 jasypoteĩ 2015. California ha'e peteĩ tetãvore Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua. Indiana ha'e peteĩ tetãvore Tetã peteĩ reko Amérikaguape. Ko yvy tuichakuére lenguaguarani: MBO'EHÁRA REKOKATU Ka’aguýpe oï heta muamua hendy ha oguéva. Nimbora’e umi gua’i ndoikuaaiva voí mba’épa muamua… upéi peteï osë osapukái i socio pe: Oñepyrũ ára pyahu Tekovekuaaty ñemohenda Yperana ruvicha (karaiñe'ẽ: pingüino emperador) - (Aptenodytes forsteri) ha'e peteĩ guyra yperana juehegua oiko tenda ro'ýpe, jueheguaty yperana tĩmbukúva pegua. Ko guyra juehegua oikove mante Antártidape, yperana tuichave ha pohyive; kuimba'e ha kuña hague ijojava, ijyvatekue ha'e nunga 120 cm ha ipohyikue ha'e 20 gotyo 45 kilo. Ijatukupe, ipepo ha iñakã hũva, hete guýre morotĩva, ha ipyti'a sa'yjukangýva ha oreko mokõi mbore sa'yju iñakã ykére. Guyra ndoveveiva, ojepokuita porãete. Yperana ruvicha kokuaava ijyvate 115-120 cm ha ipohýikue 22 gotyo 45 kg kuimba'e pohyiveva kuñare.[2] Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 16:11, 29 jasypoteĩ 2013. Mbo’ehára ha mbo’ehararâ ijatýtava Arroyos y Esteros-pe ohesa’ÿijóta hikuái Guarani ñe’êpukuaa, ñe’êysajakuaa ha ñe’êjoajukatu ha upekuévo oñembokatupyryvéta hikuái Guarani ñe’êtekuaa aporekópe, ikatuhaguáicha ombo’eporâve hikuái ñane Avañe’ê. Ko atyguasúpe ijatýta heta mbo’ehára ombo’éva Kapiata, J. Augusto Saldívar ha Itápe. Ha’ekuéra oiporavókuri umi mba’ekuaarâ ikatuhaguáicha ikatupyryve hikuái umi mba’épe ha upekuévo ombo’eporâve hagua mitâ ha mitârusukuérape. Umi mbohapy ára aja sâmbyhyhára ha mbo’eharakuéra ohesa’ÿijóta hikuái mba’éichapa ohohína ATENEO rembiapo ñane retâ tuichakue javeve ha ambue tetâre. Avei oñembohysýita umi mba’e tekotevêva ojejapo ikatuhaguáicha ATENEO rembiapo imbareteve opaite henda rupi. Iporâ ja’e avei mombyrymbyrýgui outaha hikuái umi sâmbyhyhára ha mbo’eharakuéra, akóinte omba’apokyre’ÿva omyasâivo ñane Avañe’ê. Jogapokuaa ha'e peteĩ mba'eporã jogapo ha japose pe tenda mamópa oikove yvypóra. [3] Jehasa asy ndaikuaavéi, Guarani tavyraikuéra ha’e umi nomoherãíva. Neangave’ỹpa, ndaipori py’aheta! "Kuimba'ekuéra oñe'ê español." Avañe'ẽ: Kapi'yva Idioma-Guarani: RUBÉN ROLANDI - KÁSO ÑEMOMBE'U Rubén Victoriano Rolandi Aguilar heñoiva’ekue Táva Kykyo (Paraguari), ñane retâme; ary 1955-pe. Imitâ ha imitârusúpe oikundaha heta henda rupi, peichahápe oikojepe Chákope ha upevakuére oikuaa porâ umi ñande jepokuaa, jerovia ha mba’e’apokuéra. Tataypýpe, Ijarýi omombe’úmiva’erâ chupe opaichagua káso: póra, pombéro, pláta yvyguy, mymba ha ka’avokueraguigua. Upéi, are rire, okakuaapávo, Rubén imandu’a umíva umi kásore ha oñemomandu’ávo ijarýire ha’e oñepyrû umi ñemombe’u ha upekuévo oha’â ijarýi ñe’ê reko. Péicha oiko Rubén Rolándi-gui peteî kaso mombe’uha. 1988 guive 1990 peve -oñandúvo pe ñande reko ha ñane ñe’ê osyryha huguýre- ouva’ekue oñemoarandu Instituto Superior de Lenguas-UNA-pe ha oiko ichugui Guarani Ñe’ê Mbo’ekuaahára (Licenciado en Lengua Guarani). Ohai mokôi aranduka omohendahápe umi káso ha’e ombyatyva’ekue. Pe iñaranduka ypykue héra “Kásos: ahendu, ahai”, ha ambuéva katu héra Opáicha oñemombe’u ha Rubén Rolandi péicha ombyaty”. RUBÉN ROLANDI KÁSO ÑEMOMBE’U - HAIPYRE Oundajekohína Tupãsy ha Hose moõingombo, hetáma oiko hikuéi, Tupãsy hyeguasuetéma, imembypotaitémavoikatu. Ha otopásapy’a hikuéi yvyramáta neporãva tape yképe ha upémarõ opyta upéa guýpe jekoraka’e. Hose ndaikatúi ohupyty hogue ojapo hagua Tupãsýme hogarãmi. Upémarõjeko oñesũ yvyraguýpe ha ipy’aitéguie ojerure Ñandejárape ohupytymi hagua yvyra rogue. Upéinte ñandeko ojero’a yvyra, ha’eñorei. Upépe Hose oipyhy oipe’a heta porã hogue, ha ojapo hogakuerarãmi. Ha upéa upe yvyra rogueguýpe ogueruva’ekue Tupãsy imemby. Ha upeicharupikohína ko’agaite peve opyta Pindo ojero’a... Upéindaje peteĩ ára oñomongeta hikuéi hina, ha’e ou amóingo Ñandejára ikalvario rehe. Upépe osẽ he’i peteĩa guyra: "Tekotevẽma jaha, namo ou Ñandejára". Ombohovái chupe iñirũ: "Ma'erãiko jajapuráta térã jakyhyjéta ko karai tuja, ky'a, rendyvavukúgui, ha upéi ave che chechúko, añakãkarãiraẽmanteva'erã aku'e hagua". Ha opyta, iñirũ katu ohopa hese. Upe guyra oiporiahuvereko'akue Ñandejárape ha osẽ oho, ha'ehína Pykasu, ha upéicha rupi hague porã vera asy; ha upe opytáva'ekue oñakãkarãiraẽ ha'ehína Piriríta, ha opyta ága peve akã chara... Oĩva'ekue peteĩ indiomi ra'ãnga vaicháko, ha ohechuka ijyvápe peteĩ lado, ha "acahay" he'i ipyti'áre, ohechaukájeko itaju (riqueza, oro) renda. Oúva la gente, ha oho yvyty gotyo, ohechukaha gotyo ta'ãngami, ha maymávapente ombotavy. Upéinte peteĩ árape, ou peteĩ kuimba'e, ha he'i upe ta'ãngamíme: "Etimádo, aréma reiko ndejapu. Águi aikuaaukáta ndée "aca hay", ha omopẽ hese peteĩ garróte. Ojeka upe ta'ãngami ha henyhẽte ipype itaju (oro, riqueza); ha upeicharupikohína upéa upe tenda ojekuaa Acaháype... Oĩjekoraka'e peteĩ Rey ha oguereko itajýra peteĩ iporãitereíva. Kuñataĩ neporãva, la Princesa; ha upe kuñataĩ araka'eve ndopukávai. Heñói guie ha'e ndopukái, ndoikuaái ha'e mba'épa puka. Oñe'ẽva chupe itúa, ha ha'e ndopukái; ha upéa oikuaaseterei Karai Rey mba'érepa, mba'eicharupípa itajýra Princesa ndopukái. Upéinte peteĩ árape, ou peteĩ Tũngy mombyrýgui, moõingo nimbo, oikóva mba'apo reka, ha og̃uahẽsapy'a Karai Rey rógape, ha he'i ichupe ndoguerekóipa imba'aporãmi; ha upépe he'i chupe Karai Rey: "Aguereko peteĩ che rajy ndopukáia ha rembopukáramo chée, ame'ẽta ndée hetaiterei itaju (oro), amboja'óta mbytérupivoi itaju aguerekóa ha ame'ẽta ndée”, ha oñanímakatu Tũngy ombopukávo la Princesa-pe. Upéingo Tũngy peteĩ pyharevete osẽ, oho, oike peteĩ ka'aguy ndevaívape. Oñepyrũ ojapo jepe'a, oity ha oity yvyramáta. Sapy'aitéramo g̃ uarã hetaitereíma ojapo jepe'a. Jepe'a neporãva ojapo. Upéikatu ogueru jejepe'aita ojapo'akue. Ombyatypa peteĩ yvytýpe (cerro), oĩa Karai Rey róga renondépe, ipilón jepe'aita upe yvytýpe. Ombyapu'a asy Tũngy umi jepe'a ha ojupi hi'ári, yvatete oĩ Tũngy hína. Oñemongu'engu'e jepe'a ári, ha osyryry ou upe yvyty apére. Pururúpe ojogueru hikuéi Tũngy ha jepe'aita iguýpe. Ha upéango ohendu Princesa, ikoty guie, oikuaaseterei mba'épa upe oikóa, mba'épa upe hyapuvaipáa yvyty gotyo, ha osẽ okápe oma'ẽ yvyty gotyo, ha ohecha mba'e kakuaa guasu ojeréva oúvohina, ha Tũngy katu hi'ári amo yvatete, ha upéa ombohoryeterei Princesape, ha oñepyrũ opuka, opuka, ohecha guie opuka og̃uahẽ meve hóga renondépe. Hetaiterei ombopuka Princesape upe mba'e. Upéango oikuaa Karai Rey, itajýra opukahague; ha ovy'aiterei ha omboja'o mbyte rupi itaju oguerekóa ha ome'ẽ Tũngýpe... RUBÉN ROLANDI KÁSO ÑEMOMBE’U Jasy ojehechaháicha arapýpe, Jasy ojehecha peteĩ apu'a morõti ha hũ kangymícha, oguereko ijape heta kuára guasu. Jasy (karaiñe'ẽ: Luna) ha'e hína mbyja'e peteĩva ojere ñande mbyjajere Yvy rehe. Yvypóra ndaikatui oikove Jasy apépe, ndaipóri haguére y ni yvytu upépe. Mba'yrumýi arapyguigua Tetã peteĩ reko Soviétiko pegua héra "Lunik 3" onohẽ ta'anga peteĩha jasy hova ñemígui. Kuimba'e peteĩha oguahẽ kuri Jasýpe ko karai Neil Armstrong ary 1969-pe. Ha'e oho mba'yrumýi arapyguigua Tetãvore Joapykuéra pegua héra "Apolo 11"-pe. La luna, karaiñe'ẽme Mbyjaku'i ováva · Mbyjajere michĩ (Mbyjaveve (Mbyjaveve Ku'asã) · Mbyjausuveverusu · Yvágamba'e Netunomboypýri (Kuiper Ku'asã · Apu'a ha'eño) ) · Mbyjausuveve (Oort Arai) Ko yvy tuichakuére Ára 8 jasypo ha'e ára 128ha ary pegua ku arapapaha Gyregoriopegua ha ára 129ha umi ary hekope'ỹme. Umi 237 ára ohasa va'erã opa hag̃ua ary. 1821: William Henry Vanderbilt, empresario Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ñemano ary 1885). 1829: Louis Moreau Gottschalk, pianista ha compositor Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ñemano ary 1869). 1884: Harry S. Truman, político Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua, 33.º tendota (ñemano ary 1972). 1893: Francis Ouimet, golfista Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ñemano ary 1967). 1895: Fulton J. Sheen, arzobispo Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ñemano ary 1979). 1895: Edmund Wilson, haihára ha crítico Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ñemano ary 1972). 1899: Arthur Q. Bryan, mba'eapohára de voz ha cantante Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ñemano ary 1959). 1905: Red Nichols, cornetista, líder de banda ha compositor Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ñemano ary 1965). 1910: Mary Lou Williams, pianista ha compositora Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ñemano ary 1981). 1911: Robert Johnson, músico Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ñemano ary 1938). 1913: Bob Clampett, animador, director ha productor Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ñemano ary 1984). 1913: Charles Scorsese, mba'eapohára Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ñemano ary 1993), padre del cineasta Martin Scorsese. 1919: Lex Barker, mba'eapohára Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ñemano ary 1973). 1920: Sloan Wilson, haihára ha poeta Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ñemano ary 2003). 1926: Don Rickles, mba'eapohára Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua. (ñemano ary 2017) 1930: Gary Snyder, poeta ha educador Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua. 1932: Sonny Liston, boxeador Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua. 1937: Thomas Pynchon, novelista Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua. 1940: Peter Benchley, haihára Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua. 1940: Ricky Nelson, cantante, guitarrista ha mba'eapohára Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ñemano ary 1985). 1945: Keith Jarrett, pianista Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua de jazz. 1951: Philip Bailey, cantante Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua, de la banda Earth, Wind & Fire. 1951: Chris Frantz, baterista Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua, de la banda Talking Heads. 1953: Billy Burnette, guitarrista Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua, de la banda Fleetwood Mac. 1955: Stephen Furst, mba'eapohára ha director Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua. 1956: Victor Piţurcă, vakapipopo ha'ãhára rumano. 1964: Melissa Gilbert, mba'eapohára Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua. 1964: Bobby Labonte, piloto Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua. 1970: Luis Enrique, vakapipopo ha'ãhára Espáña pegua. 1971: Candice Night, cantante ha compositora Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua, de la banda Blackmore's Night. 1973: Jesús Arellano, vakapipopo ha'ãhára Méhiko pegua. 1977: Joe Bonamassa, músico Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua. 1978: Josie Maran, modelo ha mba'eapohára Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua. 1980: Keyon Dooling, baloncestista Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua. 1982: Aarón Galindo, vakapipopo ha'ãhára Méhiko pegua. 1982: Adrián González, beisbolista Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua. 1986: Galen Rupp, corredor Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua. 1875: Thomas Baines, explorador ha artista Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ary reñói 1820). 1967: Elmer Rice, dramaturgo Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ary reñói 1892). 1975: Avery Brundage, atleta, coleccionista de arte ha empresario Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ary reñói 1887). 1979: Talcott Parsons, sociólogo Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ary reñói 1902). 1983: John Fante, haihára ha guionista Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ary reñói 1909). 1985: Theodore Sturgeon, haihára Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua de ciencia ficción (ary reñói 1918). 1985: Dolph Sweet, mba'eapohára Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ary reñói 1920). 1991: Rudolf Serkin, pianista austriaco nacionalizado Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ary reñói 1903). 1993: Avram Davidson, militar ha haihára Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ary reñói 1923). 1994: George Peppard (65), mba'eapohára Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ary reñói 1928). 1996: Luis Miguel Dominguín, torero Espáña pegua (ary reñói 1926). 1999: Dana Plato, mba'eapohára Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ary reñói 1964). 2008: Eddy Arnold, cantante, compositor, guitarrista ha mba'eapohára Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ary reñói 1918). 2008: François Sterchele, vakapipopo ha'ãhára belga (ary reñói 1982). 2012: Maurice Sendak, haihára e ilustrador Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ary reñói 1928). 2013: Jeanne Cooper, mba'eapohára Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ary reñói 1928). 2015: Mwepu Ilunga, vakapipopo ha'ãhára congoleño (ary reñói 1949). 2016: Nick Lashaway, mba'eapohára Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ary reñói 1988). 2016: Tom Mike Apostol, ingeniero ha matemático Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua (ary reñói 1923). Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 13:02, 20 jasypoteĩ 2017. Museo Casa de la Independencia oñeinaugura 14 jasypo ary 1965 jave, ára oñemomba'eguasúva tetã rembiasápe. Oime calle Presidente Franco ha 14 de Mayo àri, kóva ohechuaka estilo colonial, oñemomba'eguasúva tetã rembiasápe. 5 Ambue mba'e oñemomba'eguasúva Ogyke ojejapo adobe-gui; ogahoja teja-gui; oñemopyenda pindo ha takuara armazón rupive. `´eicha avei mokõi matrimonio pyahu, oikóva ipype: Facunda Speratti ha Virginia Marín, ojoyke'y Carmen ha Nicolasa, oñondive. Ha'ekuèra oñepyrù ombojoaju tetã rembiasa. Pèicha 14 jasypo jave, peteĩ aty oimehápe hikuái ko'ã kuimba'e, omotenondéva Pedro Juan Caballero, osẽ callejón o{iva upe óga kupépe ha oho Gobernador español róga gotyo, namombyrýi oimehágui hikuái. Ko'àpe oñeñongatu umi documento ymaite guaréva, ofirmava'ekue umi prócer independencia paraguaya-pe oimeva'ekue. Ojehecha peteĩ cómoda-escritorio ha'eva'ekue Fernando de la Mora mba'e ha poha cuadro, ipype ojehechakuaa ojapohague Jaime Bestard , ha'éva oñemotenonde jave upe: intimación gobernador Velazco-pe, kóva oñemomba'eguasu ombohapègui tetã sãsõ. Mueble ha umi tembiporu ojeporúva'ekue ára ha ára`´oga ryepýpe péva época colonial. Peteï vitrina ohechauka peteï espada Fulgencio Yegros oiporuva'ekue. Kóva oñemomba'eguasu upe koty guahẽhãme orekóva doctor Gaspar Rodríguez de Francia ra'anga. Ojehecha imponente araña de cristal ha peteĩ brasero ojejapova'ekue yvyra ha bronce-gui, ojehecha peteĩ juego de muebles franceses 1830 arýgui oúva. Péichakotyguah{eháme oime mokõi retratos de cuerpo entero ha'éva Pedro Juan Caballero ha Fulgencio Yegros mba'éva.Oĩ avei umi talla religiosa ojejapova'ekue umi taller jesuítico ha franciscano-kuéra omotenondeva'ekue. KOTYKEHA Ojejuhu peteĩ tupa ha'eva'ekue Fernando de la Mora mba'e,ikatúva ojehecha ha'anga upe koty akatua rogykèpe, upéva guype, peteĩ kamisa bordada, prócer mba'ekue. Ojehecha kuaa peteĩ mural ojapóva'ekue José Laterza Parodi, ha oñemoñe'ẽ peteĩ nota 20 jasypokõi 1811 ramo, oñemondóva Junta Buenos Aires-pe, independencia del Paraguáigui oñe'ẽva. Ojehecha avei korapy eskína-pe peteĩ túmulo omo'ãva ilustre prócer Juan Bautista Rivarola retekue, ojeguerúva cementerio Barrero Grande-gui, ko'ágã táva'i Eusebio Ayala. Pe Salón Capitular rokẽ gotyo ojehecha ikatúha ojeike, kóva rincón de la Asunción yma guare ndaijojahàiva : Callejón Histórico. Kóva ha'e petĩ tenda oñemomba'e guasuvéva pe Casa dela Independencia-gui, upégui osẽ hikuài umi kuimba'e arandu prócer-kuèra paraguayo ohekàvo tetã Paraguái sãsõ. Ambue mba'e oñemomba'eguasúva[jehaijey _ editar código] Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 22:53, 13 jasyporundy 2013. "Telekuéra oî ko'ápe." Ñuhã (karaiñe'ẽ: Trampa, emboscada) mba’e oñemoĩva ñúre ikatu hag̃uáicha ojeity mymbakuérape. Hi'àva o ñapytï va'ecué sìntape. Máva ha mymba retepypegua oikeha tembi'u opáichagua ha uperire omosarambíva tekotevẽhápe. Ñe'ã, Máva ha mymba rekovesã. Yvypóra ha mymba rete pehẽngue mbytepegua, ipyti'a guýpe. Ambue ñe'ẽme[jehaijey] Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 16:58, 10 jasyteĩ 2018. Volgogrado (rrusiañe'ẽme: Волгогра́д) táva Rrúsia retãme, hérava ymaguare Tsaritsyn (rrusiañe'ẽme: Царицын) ary 1589 ha 1925 imbytépe, ha Stalingrado (rrusiañe'ẽme: Сталинград) he'iséva Stalin Táva, ary 1925 ha 1961 imbytépe. Opyta ysyry Volga ha Tisaríta oñembojoajúvo. Volgogrado hína herakuã upépe oiko akue upe Ñorairõ Stalingrado (peteĩ umíva ivaivéva Ñorairõ Guasu Mokõiha pegua), ku ñorairõme umi kuimba'e ñorairõhára Tetã Soviétiko pegua oñangareko itáva umi Alemáña-gua ñorairõhára nási kuéra amo jasyteĩ ary 1942 ha jasykõi ary 1943 pegua, hetaiterei tapicha omano upépe. Oiko haguére ku ñorairõ ojejapo upe Sy Tetã Retera'ãnga, peteĩ tetera'ãnga orekóva 85 metro ha ku táva imba'eguasuite. Ary 2016 jave oiko ipype amo 1 016 137 tapichakuéra. Ko táva upe tetãvore Volgogrado hína itavusu. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe FIFA Tembiesarái Yvypavẽ 1978 (Copa Mundial de Fútbol de 1978, karaiñe'ẽme) ha'e akue pe XI (11ha) vakapipopo ñembosarái hetatetãrehegua kuimba'erehegua ojapóva FIFA rehe, pe Vakapipopo Tembiesarái Yvypavẽ. Ojapóva Argentina retãme, ára 1 jasypoteĩ guive ha 25 jasypoteĩ meve ary 1978, ku ha'e peteĩha jey Argentina ojapo peteĩ FIFA Tembiesarái Yvypavẽ. Ipu'akavéva ha'e va'ekue tetã Argentina ha ipu'akavéva hekovia ha'e va'ekue Tetãnguéra Yvýi. 1 Aty kuéra Tetãnguéra Yvýi 0-0 Perũ Obermayer 80' 1-5 Tetãnguéra Yvýi Ikañy atykuéra ñeha'ãme Kuarahyreike Alemaña 1974 Vakapipopo Tembiesarái Yvypavẽ Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 09:57, 20 jasyporundy 2018. Kóva niko amandaje mokôiha oikóva táva Natalio-pe ha ipype oñehesa’ỹijo ha oñemyasakâ heta mba’e ñane Avañe’ê rehegua. Heta mbo’ehára, temimbo’e, sy ha túva oñembojákuri upépe ohendukávo hemiandu ha hembipota. Ko amandaje ohechaukákuri oîha heta Guarani rayhuháre Natalio ha ijerére (Edelira, Capitán Meza, Jatytay, Carlos Antonio López, Mayor Otaño, San Rafael, Triunfo). oyvárapy mba'ekuaágui, mboapy mba'ekuaágui, Yvy oiko'eÿre, Ñamandu Ru Ete tenondegua. mba'e jekuaa'eÿre Hãi’o: Ñe’ẽtéva Baden-Wurtemberg (Vatẽ-Guytembey) ha'e peteĩ tetãvore Alemañagua. Avañe'ẽ : Taguato Karai León Cadogan opohu va'ekue heta vése umi Mbya tavakuéra Paraguáipe. Oikuaa porã va'ekue oñe'ẽ ha ha'ekuéra omombe'u ichupe gueko marangatu, ñembo'e ha gueko porã. Don León omoĩ ohendu va'ekue kuatiápe, guarani ñe'ẽme ha castellánope avei. Kóa ko kuatia hérava "Ayvu Rapyta". Che amoĩ ko kuatia parte che ñe'ẽ alemánpe. Ha upéi amombe'u avei mba'éichagua 1970 guive Paĩ-Tavyterã / Kaiowá ha Ava-Guarani / Ñandéva, Paraguáipe ha Mato Grosso do Sul Brasílpe, karai káusagui oiko hasy ha mba'éichagua karaikuéra nomboetéi ko ley guasu yvyrehegua. 1971 guive aikove ha ambaapo va'ekue umi Paĩ-Tavyterã ndive. Kóa ko kuatiápe amoĩ hague mba'éicha che ahecha ha ahendu ha'ekuéra mbytépe. Amoĩ avei oñe'ẽngue atopa va'ekue karai León Cadogan kuatiápe che ñe'ẽ alemánpe. Ha sapy'ánte jajetopa avei Paĩnguéra ra'anga (foto). Oĩ umíva omoirũ heta áño Guaranikuéra Paraguáipe ha Brasílpe oĩ jey hanguã teko joja Guarani guekohakuéra rehe. Ha'ekuéra omoĩ hague kóa ko kuatiápe mba'épa ohendu ha ohecha va'ekue Paĩ-Tavyterã / Kaiowá ha Ava-Guarani / Ñandéva mbyte rupi. Ha'ekuéra ombo'ese karaípe Guaranikuéra reko marangatu, reko katu ha mba'éguipa ha'ekuéra háimetete peteĩ siglo (100 ára jere) oikóma hasy ete. Omoĩ hague oñe'ẽngue kuatiápe: Celso Aoki, Beate Lehner, Cristóbal Ortiz, Oleg Vysokolan, Friedl Paz Grünberg ha Georg (Jorge) Grünberg. Santiago Mendoza omombe'u hague mba'éichagua Paĩ-Tavyterãnguéra oiko hague yma tiémpope ha mba'éichagua umi Paraguayo oipe'a ichugui. Ña Aurora video2: guarani ñe'ẽ - portuges Ohóniko ñandehegui ko karai guasu heta mba’e porâ ojapova’ekue ñane retâ rayhupápe. Kuimba’e hekopotî ha imba’ekuaáva, oipytyvôva’ekue hapichápe ha ohayhu añetéva hembireko ha itajyrakuérape. Ko karai joheipyre niko heñói ha okakua Guarani oñe’êva apytépe, upévare ohayhu ha omba’eguasu ha omyasâi ñane Avañe’ê hekove pukukue javeve… Ha ndopytái tapykuépe hembireko ha mbohapyve itajýra, akóinte avei ohechaukáva imborayhu ñane ñe’ê Guaraníre. Ojehayhu ko karaípe. Oikóva guive Santísima Trinidad-pe oikuaa ha ohecharamo hekove ha hembiapo. Ojehekýi mboyvemi peve ombo’ékuri mbaraka, purahéi, tavarandu ha tetâ rayhu opavavépe (mitâ, mitârusu ha kakuaávape). Ko yvy tuichakuére Avañe'ẽ: 8 jasypoteĩ Péva ojehu vove, ani peñeha’â chemoingovejey tembipurukuéra rupi ha, mamo aimeháme, upe tupa amanohaguépe ani pembohéra “tupa omanohague”, pembohéra uvei “oikovéva rupa” ha peheja ko che rete tosê upégui ha toho toipytyvô ambue tapicha oikotevêvape ha cherehe ae pe tapicha toikove tekokatu ha py’arorýpe. Peme’êmína che pitikiri’i peteî tapicha oikovéva mba’emongu’eha rehe ae peteî arapokôindýgui ambue arapokôindy peve. Ha oiméramo peñotŷse peteî mba’e, aheja upevarâ umi che rekovaikue, che py’amirî ha umi ñe’êrei aityva’ekue che rapichakuérare ári. Ko atýpe oñehendúkuri Dr. Amalio Benítez-pe omombe’uva’ekue mba’e mba’épa ojejapókuri peteî ary pukukuépe; upekuévo, ha’e omoĝuahêkuri heta aguyje umi chupe oipytyvôva’ekuépe. He’íkuri oñeñanduporâhague motenondehárarô ha maymávante oñandukahaguékuri chupe ipy’arory. Upéikatu oñe’êkuri Dr. Mario Amelio Melgarejo, ojupíva motenondehára pyahúrô ha oisâmbyhýtava ko aty peteî ary pukukue (2013-2014). Ha’e omyesakâkuri umi mba’e omotenondeséva ha he’i avei oñeha’âtaha omombareteve pe angirû reko ko Rotary-pe. Avañe'ẽ: Yvy arapehẽ Rubén Victoriano Rolandi Aguilar heñoiva’ekue Táva Kykyo (Paraguari), ñane retâme; ary 1955-pe. Imitâ ha imitârusúpe oikundaha heta henda rupi, peichahápe oikojepe Chákope ha upevakuére oikuaa porâ umi ñande jepokuaa, jerovia ha mba’e’apokuéra. Tataypýpe, Ijarýi omombe’úmiva’erâ chupe opaichagua káso: póra, pombéro, pláta yvyguy, mymba ha ka’avokueraguigua. Upéi, are rire, okakuaapávo, Rubén imandu’a umíva umi kásore ha oñemomandu’ávo ijarýire ha’e oñepyrû umi ñemombe’u ha upekuévo oha’â ijarýi ñe’ê reko. Péicha oiko Rubén Rolándi-gui peteî kaso mombe’uha. 1988 guive 1990 peve -oñandúvo pe ñande reko ha ñane ñe’ê osyryha huguýre- ouva’ekue oñemoarandu Instituto Superior de Lenguas-UNA-pe ha oiko ichugui Guarani Ñe’ê Mbo’ekuaahára (Licenciado en Lengua Guarani). Ohai mokôi aranduka omohendahápe umi káso ha’e ombyatyva’ekue. Pe iñaranduka ypykue héra “Kásos: ahendu, ahai”, ha ambuéva katu héra Opáicha oñemombe’u ha Rubén Rolandi péicha ombyaty”. Hose ndaikatúi ohupyty hogue ojapo hagua Tupãsýme hogarãmi. Upémarõjeko oñesũ yvyraguýpe ha ipy’aitéguie ojerure Ñandejárape ohupytymi hagua yvyra rogue. Upéinte ñandeko ojero’a yvyra, ha’eñorei. Upépe Hose oipyhy oipe’a heta porã hogue, ha ojapo hogakuerarãmi. Ha upéa upe yvyra rogueguýpe ogueruva’ekue Tupãsy imemby. Ha upeicharupikohína ko’agaite peve opyta Pindo ojero’a… Oikondajekoraka’e mokõi guyra etereíma ojuayhúva, ndaipóri ha’ekueraichagua, amoite, amoite, mombyry. Upéindaje peteĩ ára oñomongeta hikuéi hina, ha’e ou amóingo Ñandejára ikalvario rehe. Upépe osẽ he’i peteĩa guyra: “Tekotevẽma jaha, namo ou Ñandejára”. Ombohovái chupe iñirũ: “Ma’erãiko jajapuráta térã jakyhyjéta ko karai tuja, ky’a, rendyvavukúgui, ha upéi ave che chechúko, añakãkarãiraẽmanteva’erã aku’e hagua”. Ha opyta, iñirũ katu ohopa hese. Avañe'ẽ: Sã Pytãngy Na mba'e apo ruguái ñëmombe'u. ne ñe’ã ruguápe. [[gn:China Tekoha Tetã]] Peteĩ óga guýpe, ko’ẽmba jave ña Kande ha iména Pule okay’u hikuái, upépe oguahẽ ikompái Pali, oñemomandu’a haĝua umi ipyporekuéra rehe. Ka’ay oje’u kirirĩháme ha upéi oĝuahẽ Pali tuichaite ñembotavy rehe. Pali: Maiteipa kuñakarai ha karai, che py’a rory pohecháre péicha pe guapy ojovái pe ñemongeta kirirĩ pe ka’ay’uhápe peguereko rupi ojuehe mborayhu ijojaha’ŷva okukúiva penekorasõgui ko pyharevépe Kande: Heta mba’e vai he’i aña hũ ko karai Pule rehe, heta mba’e vai ohai ijapére..ha upéva che ko’õ. Pali: Mávatepa ndaheko vaíri ko yvy apére, ñande yvypóra katuete ñande japu ha ñanemonda. Kande: Ahupyty hagua ko che róga ha upéi che mba’e hagua heta ára che revi rasypa che karai… ha ndaha’éi michĩmimi jahupytýva..ajépa Pule.? Pule: Ndékatu reikuaa porã che korasõ mba’e mba’épa rejapo oiko haĝua péva ha amóva.. Pali: Ñande pokarëko jaiko kuaaveva’erä, jakaru poräsérö umi ojesu’úvare, nemandu’ápa mba’éichapa osaingopa va’ekue ko ápe pakova ajúicha umi kuña ha kuimba’e oúva omoĩ nde pópe umi ikáso rekaru kyra haĝua hesekuéra.. Pule : Heta tahachi che poguýpe amo’ã… Che aikuaapa mba’épa oiko ha mba’épa ndoikói ko ñande távape, ndaipóri che mbotavy va’erä, che ikatu aporombotavy, areko rupi upe ñe’ëmarangatu oje’eha ha che rova ovechami akakuaa rupi pa’ikuéra apytépe. Pule: Romongaru hagua ne kuña juru atä, ndaipóri che mbo’e va’erã mba’éicha aporombotavy va’erã amongaru hagua che juru ha ko kuña rovatavy juru.. Pali: Chéve avei umi che kuñanguéra che jopyjoa ha che rembireko katu opo’ẽ po’ẽ che rehe kirirĩháme jahechápa ndojuhúi viru rembyre. Kande: Viru’ŷre ha’e hyguatã porã ha che katu aiko va’erã ajepomoi amoinge haĝua che jurúpe peteĩ mba’e aky térã peteĩ mba’e pehẽngue. Pali: Nde pochyrei ña Kande, ndéko nde po’ave… ápe ñande karai guasu katu opa ára nemokunu’ũ ha neguerochichĩ ha omombe’u ndéve opa mba’e ojapóva ko yvy apére. Pule: Anireñembopy’a tarova, péva che ajerure ndéve. Okarusénte ñande rehe kuñakarai. Pali: Eñembopy’a hatã, eñembohovasy, ha epukajave hesekuéra epuka tie’ŷ, ha embohasa ore ári opa mba’e, nde ndereikuaái mba’eve. Pali: Che aipota upéicha, mba’ére ñambapo’ihaguére ñande reko vaíta hikuái Pule: Oĩ oipotáva hikuái, oĩ, oipota hikuái heta mba’e.. Pali: Tandepo’a ko árape ña Kande. Pule: Mba’éiko pe ñaha’ãrõtava, ñambovu kamisa lómo. Pule: Oiméne oĩ ñande rechava’ekue térã oimo’ãva ñande mba’apo vai apoha mba’e, péicha che ha’e.. Kande: Mba’e oikóne ñamopotĩ porãrõ ñande korapy ñande kotypy, ha jahapypa umi mba’e ikatúva ñanemopo’ẽ Pali: Ha umi ñande rechava’ekue oĩrõ mba’e jajapóta.. Pule: Máva umíva, máva, ha’e ñande kuaa ha ñande ndajaikuaái chupekuéra.. Pali: Che irũ, ko mba’épe ñaĩ oñondive ha oñondive ñasẽva’erã, aníti jakapu tapére, peteĩ teĩ, upéva ivai. Pali: Pe ijurupekuéra ja’árõ. Pule: Upéva ha’e ñañembotavyrai mba’e chuguikuéra.. Avei, rojojuhúkuri Manuel (Manolo) Fernández ndive upépe ha romomba’eguasu hembiapo ñane ñe’ê Guarani rayhupápe. Iporâ ja’e avei opytaha ambue mba’e ojejapo’ŷva, oñemohu’âva’erâha umi ary oúvape. Upéicharamo jepe, ñanemandu’anguévo jasyapy 13-ha ohasava’ekuépe ñaromandu’a ÑJR 5-ha aramboty, ikatu ja’e péva ojepytaso mbaretemaha, ha avei, jepémo hetáma péva oje’e, omoañetéva upe mo’â aipo he’íva “Paraguay, Ñemby Ñemuha rekojoja táva guasu”. Ambopahakuévo, aaguyjeme’ê Mbojojaharakuérape, Teéva ha Teerâva, ha tenondetépe voi Dr. Roberto Ruiz Díaz Labrano-pe, ha’e oî jave kuri Mbojojahao Tendotáramo iñakâsê hembiapo porâ rehe omyakârapu’âvo ko tenda; aguyje avei umi Tembiapo Juajuhárape Ñemby Ñemuha retâyguápe, avei imavaranguépe Ñemby ñemuha rovake ha Tetâ Paraguái rovake, Secretaría del Mercosur sâmbyhyhápe ha hembijokuaikuérape, Ministerio de Relaciones Exteriores apeguápe, Canciller rupi, ha Vice Ministro de Relaciones Económicas e Integración-pe ha hembijokuái kuérape. Mbo’ehára Ricardo, ikatupyryveva’ekue Guarani ñemoarandúpe Mboaty: ñe’ẽtéva Aipóva hína peteĩ ña’ẽ henyhẽva tekokatúgui. Ha peteĩ rósape ijapaitérô jasyrundy Oiméramo ohenóiva ne rokẽme peteĩ pyhareve Ha rejeroviárõ gueteri py’arasy ha ñe’ẽpotýre. Eipe’a, upéva hína mborayhu, kuñami che angirũ. Poytugañe'ẽ [gn] Paraguasu kuéra ra'anga. Avañe'ẽ: Oregon Ñemohenda:Haihára Tetãvore Joapykuéra pegua - Vikipetã Ñemohenda:Haihára Tetãvore Joapykuéra pegua Juan Crisóstomo ojeporavova’ekue oñehekombo’e haguã upe mbo’ehakoty Filosofía-pe, mbo’ehao omyakãva karai Tenondetaite Carlos Antonio López, oha’ãva ha’ete voi umi temimbo’ekuéra katupyry. Ary 1858-pe, López, ojerure rupi, ha’ekuri avei umi oñemondova’ekue becado Europa-pe. Tetã Inglaterra-pe oñembokatupyry literatura Francia ha Inglaterra-guape avei ñe’ẽ Alemania-gua. Heta ára avei oñeha’ã avei oñembokatupyry haguã Derecho Internacional Público y Privado-pe upe King’s College oĩva Universidad Londres-pe. Centurión ohupyty va’ekue tuicha ñemoarandu. Iñarandu pypuku rupi ikatúkuri jaikuaa porã mba’etépa umi Paraguái rembihasakue. Omano Paraguaýpe upe 12 jasyapy ary 1909-pe. Avañe'ẽ: Taguato jukaha -Ha mba'éeguipiko añe'ẽta, ko ndai kuaáiva la ha'eva'erã, che niko, señora, che tavyramo jepe, che ignorante. Ára 31 jasypakõi jave mayma yvypóra oñembosako’i ary paharã ha omomaiteívo, ára 1 jasyteĩ jave, ary pyahu oñepyrũva. Arareñóime ojehuhaguéicha, oñopehẽnguéva ijatypaite tuvakuéra rógape upépe oñemomaitei hag̃ua, py’arorýpe, ary pyahúpe. Ary paha pyharépe opavave omondéjepi ao pyahu ha isa’y morotĩva, he’iséva opavave omoñepyrũha tekomara’ỹ ha tekopotĩme pe ary pyahu; ha avei pe ary henyhẽ hag̃ua tesãigui ha upekuévo taipore’ỹ mba’asykuéra. Umi jeroviapy apytépe, oĩ pe ñemopotĩ rehegua; upeháre oñemopotĩva’erã óga ha kotykuéra; oñemombopava’erã “yty” oĩva guive, avei oñemombova’erã umi mba’e tuja térã ndojepuruvéiva; ha upéi, oñemohendapyahupava’erã opaite mba’e ogapypegua. Upéicha avei, pyharepyte jave, oĩva’erã katuete omoañetéva ko’ã jeroviapy, hetave apytépe: Oguapýva mymbakeha renondépe, omyendy tataindy ha ojerurévo Mitã’i Hesúpe peteĩ mba’e oipota térã oikotevẽva; Omondéva ao térã sapatu sa’yju ohupyty hag̃ua pirapire ha vy’apavẽ; Ojupíva peteĩ apyka ári térã peteĩ jupiguejyha ohupyty hag̃ua jehechakuaa ha tekoporãve hekove pukukuépe; Ombyatýva mbohapy ita ha oñongatúva hógape, ohupyty hag̃ua tesãi, pirapire ha mborayhu. Pyharepytepotávo oiko oñopehẽnguéva karupyhare, mbokapu ha purahéi pa’ũme; ayvu, puka ha ñe’ẽme’ẽngatúpe; ha og̃uahẽvo pyharepyte, opavave omomaitei ary pyahu, ñehetũ ha ñeañuã apytépe. Arareñoimeguáicha, oĩramo okéva pyharepyte mboyve, upévape ojehero “kure hũ”. Ary pyahu pyharépe peteĩ tujami ha’eñomi ojepy’amongeta, ikotykeha ovetã guive, omaña jepy’apýpe pe arapy tuichaitéva, henyhẽva mbyjágui, ha yvóra hekokirirĩva, ojejaho’íva ro’ýpe. Ndaipóri ko yvy ape ári peteĩ korasõ ityre’ỹvéva ha peteĩ ánga hekorasyvéva imba’évagui. Tyvyty ojepe’ambeguekatúma henonderãme ha ha’e og̃uahẽvo upépe, ñemondýi reheve, ohechakuaa ogueruha hekove rapykuerérõ, opaichagua jejavy ha mba’e vai apo; hete katu ijaku’ipa tekomarãgui ha avei hi’ánga ijaipa. Póraicha ojaho’i iñapytu’ũ umi ára porãite ha’e ohasava’ekue imitãrusúpe; ku pyhareve jojaha’ỹ, jasypópe, itúva omoĩrõguare chupe tekove rapére ha’e oikuaaporã’ỹva; ku aravo hekopane, ha’e, mitãrusu ojeroviáva ijehe, opyrũrãngue ku tape henyhẽva itágui ha upeichavérõ jepe hekoguapýva, ha’éva tekokatu rape; ojaporãngue hemikotevẽ ha hembiapo; ohapykuehókuri tekojejapo ha jejavy rape; tape ome’ẽgua’útava chupe vy’apavẽ; ha amo hapópe, omoingeva’ekue chupe yvykuapytũetévape. Peteĩ ñembyasy ijetu’úva oikutu tujami korasõ ha upépe ha’e osapukái asy pe pyhare kirirĩetépe: “¡Áina!. ¡Ikatúnga’ura’e ajevy pe chemitãrusúrõguare!. ¡Áina, Che Ru, chemohendamijeýna tape juasahápe, aiporavo hag̃ua ambue tape! Tujami sapukái soro okañy arapýre upe pyhare ro’ysãitépe ha ndorekói ñembohovái. Oipotavérõ jepe, ha’e ndaikatumo’ãvéima oiporavo. Ág̃a katu nde, che angirũ, reime gueterei tape juasahápe. Nde ikatu gueterei reiporavo tape ikarẽ’ỹva. Aníkena eheja oiko ndehegui arayvoty, yvoty’ỹre. Aníkena oiko ndehegui arapy, imbyja’ỹva. Aníkena oiko ndehegui ava hemiandu katu’ỹva. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 10:12, 11 jasyapy 2013. Tetã ñe'ẽ akã: Rainbow's End Táva tuichavéva Ingleñe'ẽ, Paláuñe'ẽ ha Hapõñe'ẽ Tavakuairetã mburuvicharapépe ndorekóiva aty ojokuaikuaáva Tetã Amandaje Tetãvore Joapykuéra pegua ↑ Ára 7 jasypa ary 2006-pe, Paláu retã rekuái ova Koror távagui, upe itavusu ymaguare, oho hag̃ua itavusu pyahúpe, Ngerulmud. Paláu, héra tee hína Tavakuairetã Paláu (Paláuñe'ẽme: Beluu er a Belau, Ingleñe'ẽme: Republic of Palau, Hapõñe'ẽme: パラオ共和国 «Parao kyōwa-koku»), ha'e hína peteĩ tetã hekosãsóva heta ypa'ũme ojejuhúva, tetã peteĩ umi irundýgui oĩva Mikyonésia-pe, ha tetã peteĩ umi 14-gui oĩva Oseanía-pe. Itavusu ha'e táva Ngerulmud ha itáva tuichavéva ha'e voi Koror. Ko tetã ijyvy apekue ha'e hína amo 300 ypa'ũ yvytyrata ha ypa'ũ coralino Paraguasu Py'aguapýpe. Ijerére ojejuhu, yguasu rupive, yvate kuarahyresẽ ngotyo Ypa'ũnguéra Yvate Mariána, kuarahyresẽ ngotyo Tetãvorekuéra Ñembyatypyre Mikyonésiagua, ñemby gotyo ojejuhu Gynéa Pyahu ha kuarahyreike gotyo tetã Filipina. Paláu ypa'ũ aty, hembiasakue pukukuépe, oĩ heta tetã ambuéva ipoguýpe: Epáña, Alemáña, Hapõ ha Tetãvore Joapykuéra. Ohupyty isãso Tetãvore Joapykuéra pegua ary 1994-pe[3] ha ha'e voi peteĩ umi tetã ipyahuvévagui ha peteĩ umi hetãygua hetakue imichĩvévagui opa Yvýpe, oikónte ijyvy apekuépe amo 20 000 tetãygua. Ko téra "Palau" oike Ingleñe'ẽme upe Karaiñe'ẽ rupive iñe'ẽngue Los Palaos pegua. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 12:58, 1 jasypoapy 2018. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 17:29, 8 jasyapy 2013. Reñemomano gua'u. . Rohetữ porã haguã. reveveva'ekue reho... . nde áva hữ ha ojere asy. Sapy’ánte japáy ñapu’ãvo Poguypópe oiko ko tetã.(Bis) Avañe’ẽ Guarani: peteĩ ñe’ẽ porã: ARAPOTY - ANA CELESTE AQUINO MARTINEZ He’iséva: oñepehẽ’a, ijaku’i, ñembopehê, otiríva ambue mba’e. He’iséva: Ndováiva tenda ojeikuaa porâva gotyo. Ojeipuru teraranguete “che” ndive. Mba’eavy: tero / ñe’êtéva Avañe'ẽ: Tatatendy Avañe'ẽ: Setíña Avañe'ẽ: Kuarepotiatã gnwiki Pindo karai arateĩ Ombosako’íkuri upe tembiapo Mbo’erekokuaahára Paternio Emiliano Vera González. Mbo’ehára David Galeano Olivera ha Sabina Núñez. Ombosako’íkuri upe tembiapo Tembikuaajára KÁSO ÑEMOMBE'U: TAVA'ÍPE OJEHUVA'EKUE KÁSO ÑEMOMBE'U: MAKA'I ÑEHA'ÂME OJEHUVA'EKUE KÁSO ÑEMOMBE'U: KURURU NIPORA'E Pe amandaje guasuetépe ijatýkuri haimete 700 tapicha omotenondéva Ogaykeregua Aty Táva Paraguaygua ha upéicha avei ambue tapicha aty ouva'ekue Argentina, Brasil, Chile ha Uruguay retâgui. Mbo'ehára David Galeano Olivera oñe'êkuri ñande ypykuérare: araka'e ha moôguipa ou hikuái, moô moôpa oiko ko'áĝa, mba'éichapa oiko hikuái, ijepokuaa, iñe'ê, hemiandu ha máva mávapa umi hemikotevê. Upekuévo omombe'úkuri avei mba'eichaitépa oî ko'aĝaite ñane Avañe'ê, moôpa oñembo'e ha omyesakâ avei ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI rembiapo ñane retâ ha ambue tetâ rupi. Avei oñe'êkuri ñane retâ Paraguay rekóre ha he'íkuri mávapa, hetave mba'e apytépe, umi tembikuaa, jepokuaa ha jerovia oguerekóva hapo Guarani rekópe. Ñane retâ mba'ejegua 14Upéa-rehe ha'e jevy-ta peẽ-my, xe rembihayhu kwéry, Hesu reroviaha va'e: Pende py'a potĩ potĩve hagwã peho katu. Ha'e ogwahẽ jevy ramo pene rembiapo vai e'ỹ reheve pende py'agwapy reheve pende topa hagwã Nhandejáry. Aja apo mã peja japandu ipe. Mã peja aja te'e ta japandu ipe. Amen. Ame'ẽ riki: “A'e tỹ” aja. Ko yvy tuichakuére Nemitã rupi nderepagáiti impuésto, upéicharõ jepe oĩ peteĩ mbaʼe ikatúva rejapo. ¿Ndépa reikuaa mbaʼépa?... Rekumpli umi léi omoĩva pe goviérno. La Biblia heʼi: “Opavave oñemoĩ vaʼerã mburuvichakuéra poguýpe”. Koʼã mburuvicha ningo hína umi tapicha ogovernáva ñane retãme, ha Jehová voi oipota ñakumpli umi léi haʼekuéra omoĩva (Romanos 13:1, 2). KO YVY TUICHAKUÉRE San Petersbúrgope oñeporandu peteĩ karaípe ogustáparaʼe chupe pe tratádo, ha haʼe ombohovái: “Si, chegustaiterei, chemopirĩmba voi aleekuévo ha chemyasẽ. Che avuélape heta oñemaltratavaʼekue avei Unión Soviética poguýpe ha imanduʼámi umi oĩvaʼekuére hendive préso. Umíva apytépe oĩ umi hembiapo vaíva, péro oĩ avei umi nomboykéigui ijerovia ojegueraháva upépe. Opavave oikuaavaʼerã upe oikovaʼekue ha upévare che haʼe oĩ porãitereiha ko pejapóva”. Peteĩ marandu opavavépe g̃uarã Ko yvy tuichakuére Peteĩ Mykũpopo ha imemby. Mykũpopo (karaiñe'ẽ: Canguro) ha'e umi mymba aty okambúva, ko mymbakuéra oguereko ipy kupekue tuichaete ha mykũpopo oraha peteĩ sapikua, herava maysupio. Mykũpopo pytã (Macropus rufus), ko mymba ha'e mykũpopo tuichave. Pe mykũpopo pytã oĩ ñu yvyku'ipasure Auteraliapegua. Ijyvatekue ha'e ikatu 1,5 m ha ipohyikue ha'e ikatu 85 kg. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 16:50, 8 jasyapy 2013. Távayguakuéra 4 865 ava Cacique Doble ha'ehína peteĩ táva Pindorama retãme, ñembýpe gotyo. Oĩhína tetãvore Rio Grande do Sul-pe. Opyta 399 km táva guasu Porto Alegre pegua. Ko távape oiko 4 865 tapicha (ary 2010 jave). Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 14:21, 3 jasyapy 2018. (Noñandukuaái tekosâso upe araka’eve ndoikói’akue tembiguáirô.) "Máva ome'ê ordenkuéra ko'ápe?." Apysa (karaiñe'ẽ: Oído) ñane akãre oĩva nambi kuárape ñahendu hag̃ua oje’éva ha oĩkóva ñande jerére. Nde réra oikóva Ñu, ka’aguýre, Mbo’ehára pyahu ikatupyryvéva Tembikuaajára Haidée ha Karai Nelson Alvarez, ha’éva Táva San Pedro del Parana rerekua Mbo’ehára pyahu Táva General Artigas-pe upéichama oho ko ñane retâ. ha ríko ra'y itiê'ỹ, imondárô péva karai mba'e guasuete. ha ríko ra'y ka'úgui ho'árô Avañe'ẽ: Fes Avañe'ẽ: Ypa'ũ aty Avañe'ẽ: Maóma Ko yvy tuichakuére El 10 de nisán Jesús oĩ témplope ha oñeʼẽ hína imuértere. Haʼe ndoipotaieterei oñemongyʼa Ñandejára réra, ha upéva okevranta chupe. Jesús osẽ heʼi: “Che Ru, embotuicha nde réra”. Heʼipamíre upéva, yvágagui oñehendu peteĩ ñeʼẽ orretumbáva, ha heʼíva: “Ambotuicháma ha ambotuicha jeýta” (Juan 12:27, 28). Jesús heʼi: “Pe ojeroviáva cherehe, ndahaʼéi cherehénte ojeroviáva, síno ojerovia avei upe chembou vaʼekuére. Ha pe chéve cherecháva, ohecha avei upe chembou vaʼekuépe”. Umi mbaʼe Ñandejára oipotáva Jesús omombeʼu yvyporakuérape ningo iñimportanteterei. Upévare Jesús heʼi: “Pe nopenáiva cherehe ha nohendúiva pe che haʼéva, orekóma mávapa ohusgáta chupe. Pe che haʼe vaʼekue ohusgáta chupe pe ára pahápe” (Juan 12:44, 45, 48). Chamame por la memoria ~ Ñe'ẽ Porã Duque de Caxias (Cachias Mburuvicha) táva Vrasilpe, ha'eva tavusu ha tava tenondegua tetãvore Rio de Janeiro. Ko távape oĩ 855.046 tavayguakuéra (ary 2010) ha oguereko peteĩ yvy pehẽngue 454,573 Km² nunga. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 00:26, 11 jasyapy 2013. Tuicha vy’a reheve oikókuri ko aty guasu oñemyasâihaguépe yvytu pepóre ko tembiapo porâite hérava Ñe’êpoty Guaraníme, omono’ôva ipype heta ñe’êpapára rembiapokue omomorâva ñane retâ, ñande reko ha ñane ñe’ême. Ko tembiapo osêva ára resáre oñeme’êta mbo’ehaokuérape ikatuhaĝuáicha mbo’eharakuéra oipuru temimbo’ekuéra ndive oikuaaporâvévo ñane Avañe’ê. Kóva ko temiandu niko upe omomýiva ijapoharekuérape ha jepémo ha’ekuéra oiko mombyry ñane retâgui oñeha’â hikuái oipytyvô Guarani ñe’ê ñemombaretevépe. ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI ombohasa heta vy’apavê ko ñane retâygua atyha Washington DC-pegua omoañetére ko mba’eguasuete Guarani rayhupápe. por Cornelio Rivera Ajapova’ekue ndoikói mba’everã! Mba’eichaitépa ñande mbopochy ñamba’aporeírõ, ivaivénte oikóva ñandéve jaipurúrõ pirapire ha mba’eve ndajahupytýirõ. Añotüse kapi’i che korapýpe, upeva’erã amohu’û yvy, amoi yvy porã, aguenohë ñana upégui, ha añotü kapi’i ra’üi iporãvéva. Uperire umi kapi’i ra’üi Jerovia, Ñe’ëme’ë, Rovasa _ PKAG 3686 por Cornelio Rivera Reme’ë ramo nde ñe’ë rejapova’erã erehaicháite, nandejapúiva’erã. Ehaírõ nde réra peteï kuatiápe, upépe reme’ëma nde ñe’ë. Ejoguárõ peteï mba’e, ha rehepyme’ësérõ1 sa’i sa’ípe, nde réra ikatu opyta porã térã opyta vai. Nde ñe’ëme’ë2 opáta ehepyme’ëpárõ3 guarã pe Avañe’ẽ Guarani: peteĩ ñe’ẽ porã: JATA’Y: A lenda ñe'ê mombyry inimbo'ÿva, Uruguaiana ha'ehína peteĩ táva Brasil retãme, ñembýpe gotyo. Oĩhína tetãvore Rio Grande do Sulme. Ko távape oiko 125.507 áva (2006 ary). Aparecida ha'ehína peteĩ táva Vrasilpe, tetãvore São Paulope. Mburika (karaiñe'ẽ: Mula) mymba osẽva kavaju ojoapyva chavurro ndive. (Guyra Paraguay mburuvicha kuéra oñembyaty) Jaikovéva ára ha ára Topami pe ñembyahýi mba’epota mba'éichapa JEJOPY REHEGUA MARIA DA PENHA Ñemombe'upy mba'eichapa oñemoi va'erã jejpypy maria da penha, Lei número 11.340/2006 DE MATO GROSSO DO SUL -GERAL DO ESTADO Nudem Péva óga kuña rehe oñagarekova ha ojokova ka pa-u a-ku pe-pa, Avañe'ẽ: Pichilemu Avañe'ẽ: Ta'ãnga'ita Avañe'ẽ: Myaka'i, Ype apa'i Ko yvóra ha’égui umi ipy’aguasúva mba’énte. Heñói Paraguarípe ary 1884 jave. Isy Gregoria de Jesús González. Oñemoarandu tavaguasu Paraguaýpe ha omohu’ã imbo’ehao maestra Normal ary 1905-pe. Oime becada Escuela Normal Paranáme ha upépe ohupyty kuatiaatã Mbo’ehára Normal ary 1908 jave. Oúvo Paraguáipe oime Regente Normal del Paraguáipe, ojeheróva péicha ko’ã mokõi mbo’ehao normal ojoaju ary 1914-pe. Mbo’ehára González oike Vice direcotra ramo upe arýpe. Ary 1921 oñemoambue ko mbo’ehao guasu Escuela Normal de Profesores ramo, oñemotenonde mbohapy arýpe aporeko mbo’epy reheguáva ha oisãmbyhy jey ha’e ko ñemoarandu tekombo’épe. Mbo’ehára katupyry ombo’éva umi mbo’epy profesional iporãva’erã temimbo’épe omba’apo haguã. Umi mbo’ehára osêva pe plan Escuela Normal de Profesores-gui osêva ikatupyry ha omba’apo kuaava’ekue. 15 jasrundy ary: César Vallejo, haihára Perũ pegua. Paraguái ha'e tetâ rembiakuaa arandu hetáva ha iñe'ê mokôiva. Estado ñe'ê tee ha'e castellano ha guaraní. Léipe he'iva'erâ mba'éichapa ojeporúta mokôivéva. Mayma ypykue ñemoñare ñe'ê ha opaite imbovyvéva ñe'ê, ha'e tetâ rembikuaa arandu. Tetã Paraguái (language?) Avañe'ẽ: Ysau Avañe'ẽ: Mbyjaku'i ováva Nde jyva ári péina opukáma che ra'ymi Mbaʼépa heʼi la Biblia: Ñandejára ojapo vaʼekue yvyporakuérape oikove hag̃ua pára siémpre ko yvy ape ári. Hu’itĩ ñaikotevẽ soparã Aguyjete ipo ra'e. Avañe'ẽ: Ao parapara'i Guaraní: [1] poteĩ → gn Ko yvy tuichakuére Hose, ñande ypykue ta’anga apoha, peteĩ ko’ẽme oho ka’aguýpe ohekávo yvyra. Upépe ojuhu guaikuru kuérape; ha’e kuéra ndohayhúi chupe, Hose oikuaa porá upéva. Upémarõ okañy yvyra poguasu kupépe, oñembo'e ha ojerure Tupasỹme ani haguã ojehu chupe mba’eve ivaíva. Guaikuru kuéra ohasa ijypy rupi ha ndohechái chupe. Hose osẽ ikañyhágui ha oho ojapo yvyrágui mokõi Tupãsy ra’anga. Umi Tupásy ra’anga, peteĩva oime Tovatĩme, ha ambuéva oime Ka’akupépe. Ko’ápe, ko’ãgaite peve, ojehecharamo Tupãsýme. Opaite tendágui oñeguahẽ Tupásy rendápe, ñemb'e ha jeroviápe. - F. A. A. Mba’apo ñeha’ãme maymáva Ára ha pyhare taipo’áva República del Paraguay / Tetã Paraguái / Republik Paraguay Ko aty guasúpe oîkuri hetaiterei tapicha, umíva apytépe: mbo’ehára ha sâmbyhyhára opaichagua mbo’ehaopegua ha avei ñane retâ ruvichakuéra. MEC oiporavókuri peteî mbo’ehára opavave ñane retâpehêmegua ome’ê haĝua chupekuéra jopói ohecharamo ha omomba’eguasúvo hembiapokuéra tekombo’épe. Upe aty oñepyrûkuri Ñane Retâ Purahéi Guasúre, upéi opurahei joyvýkuri Espínola-Jacquet mba’epurory upe araguigua ha’éva Che Mbo’eharépe (http://www.youtube.com/watch?v=mr6-WbQWsLk), Teodoro S. Mongelós ha Epifanio Méndez Fleitas mba’e, ha ambue purahéi. Upéikatu oñeme’êmakuri pyti’ajegua, kuatia’atâ ha pirapire umi mbo’ehára ojehecharamovévape. ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI rérape rome’ê ore vy’apavê ha ore jehechakuaa Tembikuaajára Felipa González Brítez-pe ohayhúre ñane Avañe’ê ha omotenondére tembiapo porâite upe oikohápe. Avei, aguyyje Tembikuaajára Felipa-pe orepepirûre romoirû haĝua chupe pe aty guasúpe. Yvy turusu [va'e nde jara]21 sekóreme. Ajemboryvusu nde rovaké ûitu, nde repîak potá, Tupã ra’yra kuaápa pende jave ñe'ẽ Kuehe ne’ẽ-yme Jurupari ra’yra oroikó. Ko yvy tuichakuére Ojeʼétava oñepyrũ hag̃ua pe rreunión (3 min. térã saʼive) Ko yvy tuichakuére Paulo ma opa rupi oo raka'e ayvu porã ha'e rã nhe'ẽ ky'a e'ỹ re ma omanoague gui ojeupe ae “hi'arandu va'e” he'i va'eri inhakã porã ve'ỹ. ñaimo´ã ku nembyasyva Távayguakuéra 3.485 ava Vitória das Missões ha'ehína peteĩ táva Brasil retãme, ñembýpe gotyo. Oĩhína tetãvore Rio Grande do Sulme. Ko távape oiko 3.485 áva (2010 ary). Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 10:20, 11 jasyapy 2013. 31 jasyapy ha'e pahague ára arygua. Jasypakõipe. 1991: Opa akue Tetã peteĩ reko Soviétiko. 1860: Ovidio Rebaudi, haihára, kimihára, kundahára ha tembikuaatyhára paraguáigua. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 10:17, 11 jasyapy 2013. Yvy (ojeikuaáva avei téra yvóra rupi, elinikañe’ẽme: Γαῖα Gaia, térã lasioñe’ẽme: Tellus, Terra), niko ha’e mbyjajere mbohapyha Kuarahy guive ojeréva hese hi’arévo peteĩ ro’y. Ha’e avei mbyjajere hypy’ũvéva Kuarahy Mbyjajeretýpe ha peteĩvéva ojeikuaáva ipype oĩha tekove. Ymaguare arandu ojuhu va'ekue mokõichagua tete ojehecháva yvaga guasúpe: mbyjakuéra, ñaimo'ãva oĩha peteĩ tendápente, ha mbyjakuéra. Ojere avei kuarahy rehe, Mekúrio, Mbyja Ko'ẽ, Márte, Húpiter, Satúyno ha Uráno. Ymave oikeva'ekue ko atýpe Plutõ, ha ága katu ojehechakuaa ndaha'eiha petei yvagakundahára (planeta). Oikove hekópe umi ñambo heróva'ekue tenondeve. Héra ou ypy-tupi-guarani (proto-tupí-guaraní) ñe’ẽ *ɨpʷɨ. Upéi oiko chugui avañe’ẽ yvy, tupinamba yby, ayvu ywy, munduruku ipi ha heta ambue. Ha yvy-gui osẽ heta ambue ñe’ẽ, ha’éva yvytu, yvy’a, yvypóra, yvyty, yvytĩ ha hetave. Mbyjaku'i ováva · Mbyjajere michĩ (Mbyjaveve (Mbyjaveve Ku'asã) · Mbyjausuveverusu · Yvágamba'e Netunomboypýri (Kuiper Ku'asã · Apu'a ha'eño) ) · Mbyjausuveve (Oort Arai) Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 19:18, 29 jasypakõi 2016. Nde pukavy kangy ha nde áva apopê sa’yju asy Ha ñeha'arõ tuichapajepéva Nemandu’ápa yvyraty oñongatúva ñane mba’epota ha... oñepyrû jey hagua. yvyrarogue piru ñeha'arõ re’õngue. tembe kã ñe’ême´ê ha tujágui, guámpa ro’ysã ka’aguy mbyaipyrépe... Ko mba’e yuhéi arekóva Ha ahendu ñe’ê mombyry upéva hína omomoyiva ñane rembiapo. eikuaa mba’e porâgui ha’ekuéra ojapova’ekue opa mba’e nderehe. Ñe'ẽ Castellano Guarani Ñe'ẽnguéra Rape'apo Ñe'ẽnguéra Rapereka Ypykuéra Ñe'ẽ Ñeñongatu PÑS omog̃uahẽ ypykuéra rekohápe opa mba’e ojehupytyva’ekue Manjui ñe’ẽ rehehápe Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyha (PÑS), omog̃uahẽ opa ojehupytyva’ekue apopyrã “Rescate lingüístico del pueblo Lumnanas - Manjui” ryepýpe ha ãva apytépe oĩ Diagnóstico Sociolingüístico del pueblo Manjui, Diccionario Bilingüe Castellano-Manjui ha Documental Manjui. Oñemba’apo ñepyrũ ñe’ẽnguéra oñemoguaranipyrére, ámbito espacial rehegua Mba’apohára aty omoakãva Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyhára (PÑS), Ladislaa Alcaraz de Silvero, ha Agencia Espacial del Paraguay (AEP) Moakãhára, Liduvino Vielman Díaz, omba’apoñepyrũ ko araapy guive omyatyrõ hag̃ua, tekovetẽramo, ñe’ẽ’aty iguaranímava área espacial rehegua. Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyha (PÑS) oguenohẽta ko arapópe ojehupytyva’ekue apopyrã “Rescate lingüístico del pueblo Lumnanas - Manjui” ryepýpe, ãva niko Ñe’ẽryru Manjui – Castellano, Ta’angamýi Manjui rehegua ha Diagnóstico Sociolingüístico ko ypykuéra rehegua ojejapova’ekue mbohapy hekohapekuéra. Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyha (PÑS), omog̃uahẽ opa ojehupytyva’ekue apopyrã “Rescate lingüístico del pueblo Lumnanas - Manjui” ryepýpe ha ãva apytépe oĩ Diagnóstico Sociolingüístico del pueblo Manjui, Diccionario Bilingüe Castellano-Manjui ha Documental Manjui. Ko’ã tembiapokue oñemog̃uahẽ ko arakõi… Ko arapoteĩme ojeikuaauka apopyrã hérava “Promoción y uso de las Lenguas Indígenas en el Paraguay” ojegueroguatátava 2019 ary pukukue, Ypykuéra Ñe’ẽnguéra Ary ryepýpe. Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyhára, Ladislaa Alcaraz de Silvero, omoirũ ko apopyrã guasu ypykuéra ñe’ẽnguéra rehehápe ñeguenohẽ. PÑS mba’apohára oñembokatupyryvéta México-pe Temimoĩmby Mozilla Firefox oporombokatupyrýta ko 10 ha 11 jasypateĩme Oaxaca távape, México-pe. Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyha (PÑS) mba’apohára, Abelardo Ayala, oipytyvõva’ekue avei oñembojere hag̃ua guaraníme ko Mozilla, oje’ói avei ko ñembokatupyryverãme. Oñeñeha’ã ojeikuaa ha ojeporu hag̃ua Paraguaigua ypykuéra ñe’ẽ Paraguái Ruvichavete Remimoĩmbykuérape oñehenói omoañete hag̃ua Léi Ñe’ẽnguéra rehegua Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyha (PÑS) mba’apoharakuéra oñombyaty ko arapo pyharevépe umi Unidad de Asuntos Lingüísticos (UAL) guakuéra ndive, oĩva Paraguái Ruvichavete Remimoĩmbykuéra ryepýpe. Ko aty rupive oñeñeha’ã oñembohape Léi 4251/10 Ñe’ẽnguéra rehegua ñemoañete ko’ã temimoĩmbýpe. Ko’ẽrõ ijatýta ñe’ẽnguéra rehe omba’apovakuéra Paraguái Ruvichavete ryepýpe Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyha (PÑS) ombosako’i jejotopa oñemba’apo hag̃ua mayma oĩva Unidad de Asuntos Lingüístico (UAL) ryepýpe, umi temimoĩmby Paraguái Ruvichavete ryepypeguakuéra ndive. Kóva oikóta ko’ẽrõ, arapo 1 jasypateĩme, 09:00 aravo jave, Centro de Educación Permanente Ko’ẽ Pyahu… Oje’e peteĩ atýpe tuicha mba’eha oñeñangareko ypykuéra ñe’ẽ rehe Oñeñomongetáta ypykuéra ñe’ẽ ha tetã remimoĩmby rembiapo rehe Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyhára, Ladislaa Alcaraz de Silvero, oje’ói ko arapoteĩ pyharevépe Valenzuela távape; upépe Guarani Ñe’ẽ Rerekuapavẽ oisãmbyhyvakuéra oikuaauka aranduka Guarani Ñe’ẽtekuaa. PÑS mba’apohára ha’eve peteĩ ñoha’ã ñe’ẽ reheguápe Oñembosako’i guarani ñe’ẽaty, ñe’ẽasa ha ñe’ẽjere ára peteĩha Jepiveguáicha, heta tapicha ijatýkuri ko’â mokôi amandaje guasúpe oñomongeta haĝua ñane Avañe’êre: mba’eichaitépa oîhina ñane retâ, Mercosur ha yvóra tuichakue javeve, mba’éichapa oñemba’apo hesehápe, mba’épa tekotevê ojejapo oñemombareteve haĝua, mba’e mba’épa ojejapohína oñemoherakuâ haĝua ñanduti ha marandumyasâiharakuéra rupi. Mbeguekatúpe, ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI ombojoaju ohóvo heta tapichápe ko tembiapo guasu rapykuéri. Iporâ avei ja’e umi mokôi amandajépe ijatyhaguékuri tapicha oúva ñane retâ tuichakue javevégui (Concepción, San Pedro, Cordillera, Guaira, Ka’aguasu, Ka’asapa, Itapúa, Misiones, Paraguari, Alto Parana, Central – Táva Paraguay, Kanindeju ha Presidente Hayes); avei oîkuri oúva Argentina retâgui (Buenos Aires, Salta, Ytûsâingo, Posadas, Candelaria ha Ygarupa); ha Brasil retâgui (Foz de Yguasu ha Sâo Paulo). Jepiveguáicha, heta tapicha ijatýta ko’â mokôi amandaje guasúpe oñomongeta haĝua ñane Avañe’êre: mba’eichaitépa oîhina ñane retâ, Mercosur ha yvóra tuichakue javeve, mba’éichapa oñemba’apo hesehápe, mba’épa tekotevê ojejapo oñemombareteve haĝua, mba’e mba’épa ojejapohína oñemoherakuâ haĝua ñanduti ha marandumyasâiharakuéra rupi. Mbeguekatúpe, ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI ombojoaju ohóvo heta tapichápe ko tembiapo guasu rapykuéri. Avañe’ẽ Guarani: peteĩ ñe’ẽ porã Kuñakarai Ada Colau omyasâi hemiandu iñe'ê teépe ha'éva catalán ha avei 18 ambue ñe'ême ha omombe'u mba'e mba'épa ojapóta oikórô chugui táva Barcelona rerekua. Umi 18 ambue ñe'ê apytépe oî Guarani ñe'ê. Jaikuaa Cataluña tuichakue javeve ha Barcelona-pe oikoha heta ñane retâygua ha oimeva'erâ ha'ekuéra ijuruvyrei ohechávo ko kuñakarai remiandu oñemboguapýva avei ñane Avañe'ême. Mba'e guasu, yke ituichavéva A i pysy i mba'e i ñangaipahagué rehe. Jasy: Ndaipóri problema. Reñe’ê porãitereíma. Ñepyrûrâme, puraheihára katupyry Atanasio Galeano opurahéikuri mokôi mba’epu ohaiva’ekue Lino Trinidad Sanabria ha ha’e ombopuraheiva’ekue. Upéi oñe’êkuri karai Pablo León Burián, ha’éva Librería El Lector jára. Ha’e omomba’eguasúkuri mokôive aranduka ha ijapohárape. Upe rire, Mbo’ehára Tembikuaajára Julia Irene Segovia de Borba omomaiteíkuri ñe’ê porâita rupive pe aranduka hérava “Taruma Poty”. Upéicha avei ojapókuri David Galeano Olivera oñe’êva’ekue ambue arandukáre ha’éva “Mombe’upy mbyky aty” ha avei omomorâ Mbo’ehára Lino Trinidad Sanabriarembiapoita ñane retâ ha ambue tetâ rupi. Ipahápe oñe’êkuri Mbo’ehára Lino Trinidad Sanabria omyesakâvévo mba’e mba’épa oguereko mokôive aranduka. Avei o’aguyjeveme’êkuri opavavépe oîhaguére upe atýpe ha upekuévo imandu’ákuri Leon Cadogan rehe, omanova’ekue ára 30 jasypo ary 1973-pe. gnwiki Mba'ekuaarã Avañe'ẽ: Palma (Mallorca) Táva Ho Chi Minh (Saigon) hasy pete kapilla ve tekotevẽ gui Vietnam. Tavayguakuéra: 7.146.564 ava. Oĩ pe Dong Nam Bo. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 18:55, 9 jasyapy 2013. Judy Garland (Grand Rapids, Minnesota, Tetã peteĩ reko Amérikagua, 10 jasypoteĩ ary 1922-pe – omano ára 22 jasypoteĩ ary 1969-pe), hera heñói ha'e Frances Ethel Gumm, ha'eva peteĩ mba'eapohára, opurahéiva ha cantante Amérikagua. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 13:42, 2 jasypateĩ 2013. Peteî karai, hembireko ha ita’yramimi oikova’ekue Ysyry Sakâme, tava’i oîva Ka’asapápe. Upépe ojogapókuri hikuái ha omba’apo kokuépe. Mbohapy mitâ jeko oguereko, ha mbohapyve iñakâhatâ, hetia’e ha hesâi. Kalo’i ndaje upe iñakâhatâvéva umi mbohapy mitâ’i apytépe. Ndojoguaiete Robertito ha Maria’ípe; ko’â mokôi katu imarangatuvevoi. Kalo’i ndopytái peteî hendápe. "Sevo’i", he’imiva’erâ chupe umi iñirûmimi. Sapy’ánte katu okañýmiva’erâ hógagui. Oho ha ka’arupytû rupi oujey. Péicha jave ndaje heta oipo’ómi; isy ohogue’ómiva’erâ hetyma ha heviro’óre typycha hû. Upeichavérô jepe, ndoúi ha ndohói Kalo’ípe, vaicháku noñanduivavoi isy térâ itúva ñenupâ. "Cháke, peichaháguinte Jasy Jatere ndereraháne ha nembotavyraíne", he’ímiva’erâ hikuái chupe, omondýi haĝua mitâ’i akâhatâitépe. Upéinte niko peteî asaje, ohendu hikuái oturuñe’ê sapy’apy’áva hóga jerére. Upe mba’e oñandu avei isy ha itúva, ha ñembojaruhápe jeko he’íkuri Kalo’ípe: "Háke, aipóva hína Jasy Jatere ndererahaséva. Aníke remýi ko’águi. Sapy’ami rire ndaje opu’âkuri Kalo’i túva ha ndojuhúi ita’yra’ípe: "Moôjeýmapa oiméne oho. Pévape hi’â chéve jajokuava’erâ ani haĝua omýi; upéicharô añoite opytáta ogapýpe", he’ijekoraka’e ndojuhúimarô Kalo’ípe. Opu’â avei upérô karai rembirekomi, ha mokôive oñepyrûkuri oheka Kalo’ípe. Okañyetékuri. Iñipytûma katu ha ne’írânte ojuhu hikuái chupe. Ndokéi ndaje upe pyhare. Hetaitereirasa oheka hikuái ha mamove ndojuhúi mitâ’i akâhatâme. Mbohapy ára haguépe ndaje, peteî karai oĝuahê ha omombe’u chupekuéra moôpa ojuhúkuri peteî mitâ’i ojoguanungáva Kalo’ípe. Pya’épeko oho hikuái ipiári ha -añetehápe- ojuhúkuri Kalo’ípe itavyraiete, ojerejekohína peteî yvyraróre, poñyháme. Ndaikatuvéi jeko oguata, ha noñe’êkuaavéi avei. Naimandu’avéi itúva ha isýre. Ohupi karrétape ha ogueraha hikuái hógape. Ko’aĝaite peve péicha oiko. Ndokueravéi. Jasy Jatere ndaje oñembohorýkuri hese. Péicha he’i Ysyry Sakâygua ha... upépe opa. Guaraní: ñe’ã (Oñembohapejeýva Mba'eporã) Mba'eporã ha`e oimeraẽ tembiapo japopapyre Yvypóragui ndive tupytyrã iporãrasáva ha momarandugui, ajevéramo omombe'u temimo'ãkuéra, py'akyrỹikuéra ha peteĩ techa yvóragui. Puruharakuéra ko ñemohendáme he'i oikuaa oñe'ẽ letón KO YVY TUICHAKUÉRE Ko yvy tuichakuére He'íva nderehe los karia'ykuéra pe imandu'á rupi, Yvotynga'u hína ko che rekove, Ndaikuaaivoínte ko chéve ojehúva Upévako hína pe chéve ojehúva Ndajuhúi umi ñe’ê. Ha che katu ndajuhúi umi ñe’ê Ágã lunes 15 umi temimbo'e pyahu ha oikuaakaséva ohova'erã oinskrivi imembykuérape térã institución privada-gui peteî pública-pe ikatu oñematricula umi escuela gestión oficial rupive. Mbo’ehára David Galeano Olivera ohechaukákuri ta’ânga ha upekuévo omombe’u mba’eichaitépa oiko hikuái umi ñande ypykue Guarani, Paî Tavyterâ, oguerekóva hekoha Amambaýpe, oîháme avei Jasuka Renda ha’ekuéra omomba’eguasuetéva. Upéicha avei oñe’êkuri Guarani reko ypykuére ha upevarâ ohechaukákuri umi japepo ra’ânga Guaranikuéra oipurúva ko’aĝaite peve oî jave omanóva ijapytekuéra. Upéi oñe’ê avei Guarani ñe’êre ha omombe’u mba’eichaitépa oî ñane retâ ha ambue tetâ rupi Guarani mbo’e ha ipahaitépe he’íkuri mba’érepa tekotevê ñambo’e ñane Avañe’ê ha mba’épa hemby gueterei tembiaporâ. ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI rérape rome’ê ore aguyjevete Mbo’erekokuaahára Mirian Bernarda Osorio-pe ombosako’íre upe aty ha arete guive ojepytasóre ñane ñe’ê Guarani rayhupápe upe itávape. CRISTIAN DAVID LÓPEZ (https://www.facebook.com/cristiandavid.lopez.946?pnref=story) niko heñóikuri táva Lambarépe, Paraguay retâme; ára 18 jasyapy ary 1987-pe. Ha’éniko haihára ha ñe’êpapára. Oiko rire peteî ary Argentina-pe, ova ha ko’áĝa oiko táva Oviedo-pe, España retâme. Hembiapokuéra apytépe jajuhukuaa: “Poemas del exilio” (2010), “Cantos Guaraníes” (2012), José Luis García Martín ndive. Upéicha avei hembiapokue oñemyasâikuri “Tempus fugit”-pe (2011) ha “Fame Poétika”-pe (2013). Avei ohaíkuri “Reflexiones y epifonemas de Rafael Barret” (2014). Oñemoaranduhína Ñe’ê ha Iñe’êporâhaipyrépe, Oviedo Mbo’ehaovusúpe. Ary 2014-pe, hembiapo hérava “Sy – Madre” ohupytýkuri jopói guasuete hérava Jovellanos ha’égui ñe’êpoty iporâvéva ko yvórape. Upe ñe’êpoty Cristian David López ohaíkuri Guarani ñe’ême. gnwiki Mymba ipy poteĩ Táva Yvytyratĩ ra'anga. Yvytyratĩ (poytugañe'ẽme: Votorantim) ha'ehína peteĩ táva Pindorama retãme, tetãvore São Paulo pegua. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 18:26, 3 jasypa 2014. Táva Guasu Guarani Retã, do Paraná Brasil. (Aty guasu oñemba’apo haguã so’o Paraguaigua rehe) 4 jasyapy ha'e paporundyha ára arygua. Avañe'ẽ: Taramandahy Ko yvy tuichakuére Ko yvy tuichakuére NOME: Pegua-pegua ▪ Avañe'ẽ: Alepo Avañe'ẽ: Pyñuã Universidade Federal da Bahia ha'e peteĩ mbo'ehaorusu Pindoramapegua, tetãvore Bahia, oñepyrű ary 1994pe. Oguereko arandu róga táva Salvador-pe.[1] Ko'ag̃aite ko Mbo'ehaorusu Pindoramapegua ohekombo'e 27.549 temimbo'ekuerape ha oguereko 1.768 mbo'ehára.[2] Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 21:28, 5 jasypa 2014. Tatapỹi rendy ryru (karaiñe'ẽ: Brasero) mba’yru oñemoĩha tatapỹi rendy oñembyaku térã oñembojy hag̃ua opáichagua tembi’u. Ojejapo kuarepotígui. Oĩ opáichagua: michĩ ha tuicháva. Ikarape ha ijyvatéva, ijapu’áva, hakamby irundýva, hetyma mbohapýva térã hetyma’ỹva. Ko’ãga rupi ojepuru umi kuarepoti tuja oñemombo pyre ojejapo hag̃ua ko tembipuru. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 22:03, 7 jasyapy 2013. Ñame’ê prirapire ñande sýpe hi’arare. Avañe'ẽ: Chíle Ko yvy tuichakuére Umi candidato kuéra oñembyaty kuehe táva Nueva Colombia, omombe’u avei pe aty comunicado rupive. “Ha'ese pueblo-pe ha'eha peteî lucha frontal impunidad rehe, mba'asy vaiete ñane retã Paraguái. Ndorekóiva impunidad, pokarê hi'ára mbovýma ohóvo”, omoherakuã presidente electo, Mario Abdo Benítez. He'íva “flagelos” ohypýi imboriahuvévape ha ohapejokóvo pobreza. Iñe'ême oikóva Banco Central del Paraguay-pe, he'i jey “línea” orekóva igobierno ha'e respeto Paraguái Tetã Léi Guasu rehe. Ndaipóriva'erã distinción umi kuña ha kuimba'e mbytépe umi poderoso ha ciudadano común oinvestigáva peteî che rogayguápe ha peteî componente che gobierno, che angirû ha peteî ciudadano” ojojapaite, ombojoapy. Péicha avei ojehusgáva hembiapo rehe ha ombopyahúva compromiso oisãmbyhývo tetã he'iháicha principio doctrinario Asociación Nacional Republicana ha "poyvi sa'y mbohapýva ñande pópe". Táva tuichavéva Vielorrusiañe'ẽ Tetã Amandaje Tetã peteĩ reko Soviétiko pegua Vielorrusia (Беларусь/Белоруссия), Tavakuairetã Vielorrusia (Рэспубліка Беларусь), ha'e peteĩ tetã hekosãsóva Kuarahyresẽ Európa pegua, ary 1991 peve oĩva Tetã peteĩ reko Soviétiko ipype (URSS). Ijerére ojejuhu yvate gotyo Lituaña ha Letoña retã, kuarahyresẽ gotyo ojejuhu Tetã Ñembyatypyre Rrúsia, ñemby gotyo Ukyaña ha kuarahyreike gotyo ojejuhu Polóña. Itavusu ha'e táva Minsk. Ñe'ẽ: vielorrusiañe'ẽ. Opa tembikuaa mba'e Vielorrusia rehe karaiñe'ẽme Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 09:41, 1 jasypoapy 2018. Yvauru (poytugañe'ẽme: Bauru) ha'ehína peteĩ táva Vrasilpe, tetãvore São Paulope. Ary 2010 ko táva oguerekova 348.146 tavayguakuéra. Yvauru hera ou tupiguaraniñe'ẽ ha he'ise "Yva mba'euru". Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 15:58, 8 jasyapy 2013. Mbo’ehára pyahu ikatupyryveva’ekue oñe’êkuri iñirûnguéra rérape Mbo’ehára pyahu 2012 Táva Ka’aguasugua Mbo’ehára pyahu 2012 Táva Juan Manuel Frutos-pe Temimbo’e ikatupyryveva’ekue Mbo’esyry Kuaa’ypýpe Mbo’ehára pyahu 2012, Táva J. Eulogio Estigarribia-pe Mbo’erekokuaahára Reimundo Cañete Cáceres, ATENEO Sâmbyhyhára Táva J. Eulogio Estigarribia ha Táva Raúl Arsenio Oviedo-pe Mbo’ehára pyahu 2012 Táva Raúl Arsenio Oviedo-pe Mbo’ehára Richard ikatupyryveva’ekue iñirûnguéra apytépe Pe sopa oî mesa ári, ha katu avave ndo´úi. Mokôi apyka oî nandi. ¿Avave ndoguapy mo´âi pype araka´eve? Misionero: "Ndajapukamo´âi. Ja´oráta. Jesús ikatu osalva chupekuéra. Ha´e ipu´akapa yvy ha yvágare.” O´ora aja hikuái pe mar okororô. Yguasu ojoka hielo ape. Cinco kuimba´e peteî trineope osapukái hekovére. Peteî tyapu ojapo pe hielo guasuete ha ogueraháma katu chupekuéra trineoguýpe, ohupi ha omombochupekuéra ysyry rembe´ýre. Upépe oujey peteî ola guasu ha ojapete chupekuéra yvýre. Hykuepaite hikuái ha ojupi pe ita ijy´yvatevéhape ojesalvahaguâ. Upépe opytahikuái 9 ára pukukue. Upei pe y ja hypy´áma jahatâma ha ikatúma ojere. Ndaipóri py´amokôi: Colli ohecha chupekuéra mombyryguive. Pe pajeséo oheja oike marpe omomarandu´ÿre chupekuéra pe mba´e vai outava´ekue chupekuéra. Okane´ô, ha katuojesalva umi kuimba´e ha ojere hógape. ¡Peteî Tupâ pokatu (milagro)! Vy´ápe oho tupaópe ombopu campana. Ha hendive hetaiterei esquimalkuéra ojerovia Jesúsre. 2. Enemigo: “Ani rerovia huvichakuéra he´ívare. ¡Ijapu chupekuérare hína!“ Kóva ko ore mboka ndaipóri ne peteî arsenalpe, ha katu orekorasôme: Orejerovia Ñandejárape. Kóva ko mboka oguerekóva ndorekói mba´erepa okyhyjévo iñenemigogui. Oî opensáva, peteî ojeroviárô Tupâre, opa mba´e oguata porâtahamba´evai´ÿre. Ha katu ndaha´éi Biblia omombe´úva. Tupâ avei ikatu ombou mba´e ijetu´úva. Ha´e prueba ohechakáva añetehápe jajeroviaha hese. Kóicha he´i Ñandejára: “Ahendu kuri neñembo´e. Pe enemigo ndopoi mo´âi ni peteî hu´y ko távare.” Bibliape he´i Ñandejára ombou hague pyharekue peteî ángel. Ha´e ombopytupa pe ejército 185.000 ñorairôhára orekovape. Ni peteî hu´y ndoikéi pe távape. 3 Tetã peteĩ reko Amérikagua 9.826.675 Ndopapa ambue tenda. 190 Tetãvorekuéra Ñembyatypyre Mikyonésiagua 702 Pyti´u: tero = ñe’êtéva "Doctorkuéra ha enfermerakuéra omba'apo ospitálpe." Pohãnoharakuéra ha hasyvañangarekohakuera omba'apo tasyópe. Guarani ñanderesaraivóve ñandehegui, jajapo mba’ekuéra momba’eguasurã ha mandu’arãpy Heñói, Pedro Peña ha Rosario Guanes ha Don Carlos membýramo. Heñóiva’ekue Paraguay 1843-pe. Itúva, don Carlos ñemoña ağuíva ha omba’apo Administración del Estado-pe, ñe’ẽ joavy oguerekóva don Carlos ndive ogueraha chupe Río de la Plata-pe. Rosa Peña, opytávakue tyre’ỹme, omoirũ itúvape, tapicha omba’apo joavýva Don Carlos he’ívare ha upéi Mariscal ñeisãmbyhy rehe avei, marandu oñemoherakuãva kuatiahaipyre rupi, omboheraguapyhápe “El Ciudadano Paraguayo”. Upe jave Rosa Peña oñehekombo’e hína Mbo’ehao “Huérfanas de la Merced-pe”, oguereko hağua upe rire kuatia’atã mbo’ehára rehegua. Ñorãirõ opa rire Rosa Peña ou jey ñane retãme ha omba’apo mbo’eháramo. E. Cardozo omombe’u osẽha mokõi kuña: Joaquina ha Rafaela Machaín peteĩ mbo’esyry omyakãva Rosa Peña táva Paraguaýpe, osẽ hikuéi Paraguái preceptoras peteĩháramo ñorãirõ rirepegua. Omenda Dr. Juan Gualberto González-re, ha’éva tapicha ojeikuaaitéva ñane retãme: Consejo de Educación Motenondeha; Ministro de Justicia, Culto ha Instrucción Pública, Gral. Caballero gabinete-pe, ary 1882 guive 1886 peve ha Tetã Mburuvicha ary 1890 guive 1894 peve. Hembiapo: Ha’e oipytyvõetáva’ekue oñemopyenda hağua heta mbo’ehao okára gotyo ha avei ou jey hağua heta mbo’ehára oñemondóva Buenos Aires-pe, ijapytépe oĩ: Adela ha Celsa Speratti, Atanasio C. Riera, Manuel A. Amarilla, Estanislao Pereira. Rosa Peña avei oipytyvõ oñemopyenda hağua Asilo Nacional oipy’apýgui chupe tapichakuéra oikundaháva tapekuéra rupi. Jasypoteĩ 1894-pe, mokõi jasy omohu’ã mboyve tetã ñeisãmbyhy Mburuvicha González oñemondo Buenos Aires-pe ha omoirũ chupe hogayguakuéra. Imembykuéra ha’e: Juan, Laura ha Celina Peña. Omano, ary 1899-pe. He’ongue ojegueru jey ñane retãme ary 1941-me ha oĩ Recoleta mausoleo-pe. Yvy ndaha`ei avave mba`e yvy pora ha`e i memby. Avavé ndaikatui ñambuai. (guaraní) Avañe'ẽ: Poyvi Uruguái Upe ka'arúpe oikókuri ñomongeta heta mba'ére. Oñemombe'úkuri máva mávapa oî Guarani Ñe'ê Rerekuapavême. Oñehendúkuri purahéi Lino Trinidad Sanabriamba'éva. Oiko mandu'a Sabino Giménez Ortega (Aravo'i) ha oñemoñe'ê hembiapokue oîva iñarandukápe hérava “Aravo'i káso”. Feliciano Acosta Alcaraz oñe'ê iñarandukapyahúre hérava “Mandu'a rova”. Heta tapicha ohendúva La voz de la Policía ha GUARANI ÑE'Ê'ASÂI ohenóikuri. Umi ohenoiva'ekue apytégui ojeporavókuri mbohapýpe ha oñeme'êkuri chupekuéra jopóirô aranduka ohaiva'ekue Sabino Giménez Ortega ha Feliciano Acosta Alcaraz. Pablito Barrios ohendukákuri mbaraka'ipúpe “Isla sakâ”, “Choli”, “Katuri Abente”, “Tren lechero” ha “Guyra Campana”. Oiko avei mandu'a karai Alfonso Romero Adorno-re, upe pyharevépe ojehekyiva'ekue ha ha'éva puraheihára Lilian Romero ru. Avei oikókuri ambue ñomongeta, umíva apytépe, ama pororóre. Tembiapo peteîháme, oikova'ekue arateî 16 jasypateî ary 2014-pe, oîkuri GUARANI ÑE'Ê'ASÂIme, ko'â terekuára: Domingo Adolfo Aguilera Jiménez, ha'éva Guarani Ñe'ê Rerekuapavê yta; Lino Trinidad Sanabria, ha'éva yta mirî 2º, Mario Rubén Alvarez, Lucino Rodríguez Baroffi ha oñepepirûva'ekue: ñe'êpapára Wilfrido Acosta. Ka'aguy Porã O ñembo'e ramö va'e. A ñembo'e Tupäupé. O ñembo'e porä i va'e. Tupäme A ñembo'éta nde rehe. Ñembo'e irü. Ñembo'eucá. She ra'y tenonde guára. Avakuaaty tetepyguigua ( karaiñe'ẽ: Antropología cultural) ha'e avakuaaty vore ojesarekokatu ava retepýre ohesa'ỹijóvo ichupe mymbáicha mymbaita apytépe. Oñemboja'ojey mokõime: Ava retepy myesakã yma guive ág̃a peve, ha avano'õ kuaa ha ñemyesakã. Jódo niko tuicha oipytyvõ ñane apytu’ũ, ñande rajygue umívape oiko porã hag̃ua. Ñande retepýpe sa’írõ térã katu ndaipórirõ jódo katuete ñande ju’áine ha heseve ñanderupytýne ambue mba’asy vai. Upevakuére ndo’úiva jódo térã sa’i ho’úva oiko ichugui tapicha tavy, ndaipu’akapáiva iñapytu’ũ ha hetére. Upévare avei, symimi hyeguasúva tekotevẽ oñangareko porã ijehekuéra ha okaru jave oñeha’ãva’erã ho’u jódo oikotevẽva, ỹramo imemby heñói reheve hasykatupareíta chugui, iñakãtavýta ha hajygue kangypáta. ava ha mymba retepy ñembojoja Jepémo mbohapyve okakuaa ijehegui, peteĩteĩ, oñembyaírõ peteĩ térã mokõi, katuete oñembyaíne upe mbohapyha. Upehaguére tekotevẽ mbohapyve hekovejoja ikatúrõ. Péicharõ añoite tekogua hekovekatúta ha hi’are tapiáta opa mba’e ipypegua. Tekogua imeg̃uambaite ohóvo ojeitypávo yvyrakuéra, ha upevakuére yvy jepe ndikatuvéi ojepurukatu. Upeichahápe avei mymbakuéra omanomba ohóvo ha heta umíva rehegua oguetemavoi ko yvy ape árigui. Ava omongy’apaite hekoha ha upevakuére umi mbohapy tekogua pypegua: hekomymbáva, hekoka’avóva ha mba’ehekotee’ỹva ndojojavéi, ha mba’e vaiete -ava rembiapo- pya’e pya’épe ojevy ohóvo ijapohare ári. Upe mba’e ojehu ñañangarekóigui hekoháre. Upévare, jajepy’apy ha ñamomba’eguasúrõ ñande rekoha jaiko arevéta ha py’arorýpe, upeicha’ỹrõ katu mba’asyeta ñande aho’ivaipáta ha pya’eve ñamanojoáta. Áva -ha’evahína avakuaaty apañuãi- ija umi hekomymbáva apytépe ha ipoguýpe, iñaranduhaguére, oñemoĩkuri opa mba’e tekoguáva. Heta mba’e vaíma ojapo ijehe ha hekoháre, ndahetavéima umi mba’e hembýva ichupe. Aipórõ tekotevẽ oñangareko porã umívare oipotárõ iñemoñare heñóitava ára upeiguápe, oipurukatu avei tekoha ha ombohasa hekovekuéra py’arory ha jekupytýpe, ojoapytépe, tekohápe ha tekoha ndive. Tembikuaajára Pedro Ernesto Escurra Franco oikeva'ekue ñe'êjováipe hendive ha upéro Karai Roque Jacinto Lovera he'íkuri “Che mitâ’imi guive añe’ê Guarani che sy ndive, ni “vení” nde’iriva’ekue oreve castellano-pe, ha upéicha rupi añe’ê porâ Guaraníme ha upéikatu añehekombo’emimijey ñane Avañe’ême. Aike mbo’ehaópe ha aikuaa Decoud Larroza-pe ha ha’e chembo’e heta mba’e. Omanoite peve ahamiva’erâ hendápe ha heta roñomongetámi; ha’etevoíko ku mba’émbo… Guarani opyta reipa che akâme. Ha’ete ku chera’ârômava’ekuevoi oikóvo pe karai ikatuhaĝuáicha chembo’e pe Guarani. Ndarekói peteî kuatia’atâ pe ñemoarandu reheguare omanojepégui chehegui Decoud Larroza. Ha’e he’iva’ekue chéve oñeme’êtaha chéve jepémo upéicha ndahupytyjepéi upe mba’e ha ahechakuaa avei naikotevêiha”. Ha'epa Okaiama peteĩ táva guasu? Ha'epa Okaiama peteĩ táva guasu? Is Okayama a big city? Peteĩ tavakuairetã ha'e peteĩ tetã isambyhyhára ndaha'ei peteĩ mburuvicha guasu térã peteĩ mburuvicha guasu kuña, isambyhyhára ha'e peteĩ tendota. A republic is a nation whose head is not a king or queen, but a president. Temimbo’ekuéra mbo’esyry peteîhamegua, oñemoarandúva Guarani ñe’ême Instituto Superior de Lenguas (Fac. Filosofía-UNA)-pe, ohechauka ikatupyryha hikuái Guarani ñe’ê purúpe, avei jeroky, purahéi ha ñe’êpotýpe. Upépe oiko avei relación ha ñe’ênga jeity. Ipahápe, temimbo’ekuéra oikuave’êkuri opavavépe tembi’u ñanemba’etéva, umíva apytépe: mbeju, chipa so’o, pastel mandi’o, sopa paraguaya, cocido ha clericó. Péicha avei ojehasákuri peteî pyhare py’arory ha jekupytýpe oñemomba’eguasúvo Guarani ñe’ê ha tavarandu jasy oĝuahêva ijapýpe. Mbo’ehára ha temimbo’ekuéra ojoajuve ko’âichagua tembiapo rupive ha upekuévo omombareteve ñane Avañe’ê rekove ko’áĝa oñemyasâiva ko yvóra tuichakue javeve ha upéva rupive jahechakuaa oîha heta tapicha oikóva ko yvy ape ári omomba’eguasu ha ohecharamóva Guarani ñe’ê ha reko. Ko yvy tuichakuére Ko yvy tuichakuére “Jehová omaña umi hembiapo porãvare, ha ohendu ojerure jave hikuái oipytyvõ hag̃ua chupekuéra” (SALMO 34:15). "Ha mboriahu, reisu'úva anga opaite mba'e Ku mayma oimevéva mba'asy Guarani ñe’ãngajevy ha upei ñepyrũjey ñepyrũmbýgui: pea ha’e tekove (Ojehechauka tembiapokuéra ka’a rehegua Jovere távaygua kuéra pe) Ñane Ñe´ẽ Guarani: Pepirũ opavavetépe g̃uarã! Jahapaitéke! Heñói, Barrero Grande 1865-pe, ñorãirõ ñepyrũ vove. Ñorãirõ opávo, isy, Dolores Speratti ogueraha imembykuérape Buenos Aires-pe ha ha’e omba’apo aja Adela ha Celsa Speratti oñehekombo’e. Upéi ko’ã kuñanguéra oike Escuela Normal Concepción-Uruguay-pegua. Upégui osẽ porãiterei Adela ha pya’éma oñehenói omba’apo hağua mbo’eháraramo ha tembiapo técnico-administrativo-guávape avei, ou jey peve ñane retãme. Hembiapo: Ko kuña omoheñói mbo’ehararã ñemboheko ñane retãme ojekuaáva Escuela de Maestras ñemopyenda rehe 1897-me; oisãmbyhy jeýva Adela. Omano ary 1902-me. Yga (karaiñe'ẽ: canoa, bote, piragua) mba´yru oñemomýiva y ape ári. Sa’i oï ñande apytépe nombotavýiva hapichápe. Pukavy, popyhy ha añuã jajapórõ ikatu japyta porã maymáva ndive. Oï avei oipurúva iñe’ëkuaa ha iñe’ë re’ë omongañy haôua orekóva ipypépe. Iñapytu’ûme1 mba’e ambue oñepyrû hína oporombotavy haôua pukavýpe, ñe’ë gua’úpe ha tova mokõime. Ha’e oikuaáma mba’épa ha mba’éichapa ojapóta ombotavy haôua hapichápe. Eréva ha rehechaukáva rejapo reipe’a haôua nde patrón oïva nde ári, nde guerovia haôua ha oimo’ã haôua rejapotaha ha’e oipotáva ha he’íva. Heta ára jahechauka ñañandúva okaguivénte ha ñande pypépe katu mba’e ambue ñañandu. Ikatu py’üi ñambotavy ñande rapichakuérape, ha’ekuéra ho’a ñande japu ñuháme jajapova’ekue jaity haôua chupekuéra. Ñande rapicha rovaképe ñande reko porã, ambuete katu ñande reko hapykuépe. Ikatu jajepokuaa teko tova mokõime ñande rapichakuéra ndive, ha upéicha avei jaguerovia jajapotaha Ñandejárare. David oimo’ã avei ombotavytaha Ñandejárape, ha’e ohasarire tuicha tekoasy2, hesakã3 chupe ndaikatumo’ãiha ombotavy Ñandejárape. Upéva rire ha’e ohai: “Ore Jára, nde reipyguara4 che reko ha nde che kuaa. Nde reikuaa aguapy ha apu’ã ramo, mombyry guive reikuaa upe che akãme arekóva. Reikuaa aguata térã aguapy ramo, opa mba’e ajapóva reikuaa. Ñe’ë ne’ïra gueteri osë che jurúgui, ha nde, che Jára, reikuaáma upe ha’étava hína” (Sal. 139:1-4 ÑÑ). Ha Apóstol Pablo katu he’i: “Aníke peñembotavy pendejupe. Avave ndaikatúi oñembohory rei ñande Ruete rehe… ñande ñañotüva katuete ñamono’õ jevyva’erã…” (Gal. 6:7 ÑÑP). Ombotavyséva Ñandejárape, ha’eñónte oñembotavy, ha hembiapo vaikue orekóva ipy’ápe5 ojeréta hese. He’i Jesús: “Che aikuaaha opavave apytu’û6 ha ipy’a ruguaite peve, ha peteïteïvape amyengoviáta ojerureháicha hembiapokue” (Ap. 2:23 ÑÑ). Mba’épa ohecha Ñandejára nde korasõ ryepýpe? Avañe'ẽ: Araka Avañe'ẽ: Guasu Kua Yvypóra ñemoambue Yvypóra ñemoambue (karaiñe'ẽme: evolución humana) ha'e mba'éichapa yvypóra heko ha hete oñemoambue ymaguareite guive ha ko'ãgaitemeve. Heta tembikuaaty ojesarekojoja ojekuaa hag̃ua umi mba'e, oñemoarandu tekovekuaaty rupive, avakuaaty tetepyguigua rupive, ymaveguarekuaa, tekoypykuaaty rupive ha ñe'ẽ'etakuaaty. Karai Charles Darwin, Ingyaterra pegua ohaiva'ekue, ary 1859-me, peteĩ aranduka omboherava'ekue "Tekove juehegua ypy" (Origen de las Especies). Darwin-pe guarã niko taha'eha'éva tekove (ka'avo, mymba ha ko'ãva apytépe, ava) mbeguekatúpe omoambue hete ha hetepy, ha he'i avei oikopukuveha, oñemoña katui, umi ojepokuaaporãvéva hekoháre. Darwin guive ojeguerovia ñepyrũ ava ha'eha karaja ñemoñare. Ko'ága peve ojejuhu gueterei ava'ypy kanguemimi ha mba'e'apokue omoañetéva Darwin remiandu. Ary 1965-pe, peteĩ yvykuaatyhára hérava John Martyn, ojuhúkuri Baringo, ypa oĩva Kenia (Afrika) retãme, peteĩ kuñataĩ akãngue. Upe kuñataĩ oñembohéra pyahujey "Lusi", ha jeko oikova'ekue upérupi ojapo mbohapysua ary. Upéicha avei, ary 1994-me, ojejuhujey Afrika-pe yvypóra ypykue kanguemimi itujavéva Lusi-gui, ko'ãva jeko ojapo posua ary rupi oikohague Etiopia-re, upépe ojejuhúkuri umi kangue, oñembohéra chupekuéra Australopitecus ramidus, ha ha'ekuéra hína ko'ãgaite meve umi yvypóra ypykue itujavéva ko yvy ape ári. Ha'ekuéra ndaje umi karaja ñemoñare, oikotevẽgui hembi'urã, oguejyva'ekue yvyra rakãgui ha oguata ñepyrũ mokõive ipýre. Upéva hína ava katupyry (homo habilis) ojapokuaámava hembipururã. Ichugui oikókuri ava ñembo'ypyre (homo erectus) ojapo peteĩsua ary. Ha upéa riregua hína ava arandu (homo sapiens) oikundahava'ekue yvy ape. Yvypóra kanguekue oñembojoja ambue karaja ha ka'i kanguekue ymaguare guive, ko ta'ãngáme ikatu ojehecha mba'éichapa yvypóra kangue ojogua ambue mymbáre. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 18:03, 9 jasypokõi 2018. San Miguel Arcángel ha’e San Gabriel ha San Rafael ndive, umi mbohapy Tupãpysyrõhára oñeñe’ẽvagui Aranduka marangatúpe. Santa Iglesia ome’ẽ San Miguel-pe tenda iporavopyréva ha ohero chupe “Príncipe de los espíritus celestiales”, “milicia celestial myakãhára”. Héra he’ise “Mávapa Tupãicha”. Aña oryrýi ohendúvo héra ikatupyry, imbarete ha ojapokatúgui Tupã he’íva ichupe. Hembiapo tuichavéva ha’e ojapóva, ñanenohẽ mba’evai poguýgui. Ndaha’éi ku jaiko aja yvy’ape’árinte San Miguel oñangarekoha ñane ã rehe, katuete oĩ ñanendive pe aravoitépe, jajehekýi vove ñande retégui, jaha hağuáicha yvágape. Upe aravópe ndaje Aña ñandeguerahase hendive ha San Miguel oñangareko ani hağua upe mba’e ojehu. San Miguel ndaje oñangareko ani hağua, ñaña, mba’evai ojapyhy máva oñemoĩva ipoguýpe rehe. Táva Areguápe: Pa’i Felix Fontini ogueruka ary 1956-me San Miguel ra’anga, Italia-gui, yga rupi. Tembiapo oñepyrũ 1956-me ha opa 1958-pe. Nda’arei San Miguel ra’anga ojegueru Argentina-gui, oñeme’ẽ jopóirõ. Ko tava’i ymave herava’ekue Itao. Pe tenda oĩhápe ko’áğite peve ha’e ojehecharamorã, itakuápe ojejapo. Pe tenda oñemoĩhápe chupe ojegueroguata hağua ijeguakapa yvotýpe, tape umíva henyhẽ piririta-gui, ogakuéra ipotĩmba ha puraheijoápe ojegueraha. Upe árape oiko festival, karuguasu oñeipepirũhape chakore Roque Espínola ha Antero Aquino, avei oiko tembi’u paraguái jehepyme’ẽ, ka’aru jave chocolate mitãnguérape ğuarã ha oñembojopói chupekuéra haiha, kuatiahai, oñemono’õva’ekue ary pukukuépe. Ñe’ẽasahára Guarani-Castellano Avañe'ẽ: Kurów Avañe'ẽ: Araro'y che ñe´ëmi kuatiápe ne´ïraha asapymi guarani: Táva Vatikano (Avañe'ẽ) KO YVY TUICHAKUÉRE Yvoty / Flor – Ñe’ẽ osẽ ypy / Palavras derivadas (subst.) (bot.) Yvyra, ka’avo ha opáichagua ñana poty, chugui osẽ hi’a térã há’ỹi oñemoña hag̃ua. Avañe'ẽ: Seres Avañe'ẽ: Mbyja'e República del Paraguay (Spanish) Tetã Paraguái (Guaraní) Táva Guasu Guarani Retã: Julio Correa Myzkowsky (Paraguaýpe, 30 jasypoapy 1890 + Luque 14 Jasypokôi 1953. Ohupyty 62 ary.) Itúva Eleuterio Correa, portugués, isy Amalia Myzkowaky, polaco remiaryrô. Okakuaa Paraguaýpe ha pe tekombo’e ndohupytypái. Imitâ guive katupyryr ruvicha. Pya’evoi oñemoî ohai hemiandu ha oñeha’â oguenohê kuatiañe’ême. Itúva omba’apo porâ, noikotevêi. Ijyvy heta ha oguereko ñemuha. Iñangirûkuéra apytépe oîhína Manuel Ortiz Guerrero ha Facundo Recalde, mokôivéva ikatupyry ha oporopytyvôkuaa. Ary 1920, omenda peteî kuña ñoha’ânga ojapokuaávare, Georgina Martínez héra. Oho oiko hikuái upe óga guasu oguerekóva táva Luque pe. Julio Correa, ou ha oho Paraguaýpe, pyharevete osê hógagui ha ka’aruete ojerejey táva Luque pe. Facundo Recalde oguerekókuri pe kuatiañe’ê hérava Guarani. Upépe avei ohaikuri Emiliano R. Fernández. Ohupyty rire 35 ary, oguenohê kuatiañe’ê Guarani rupive umi iñe’êpoty. Ortiz Guerrero ohecharamo umi hembiapokue. Avei oguereko peteî tenda ohaiha ñemongeta tape ykepegua (dialoguitos callejeros). Heta ñe’êro ohai omoñe’ê haĝua umi mba’e ndojejapoporâiva ñane retâme. Natalicio González, ikuatiañe’ê Guarania-pe oguenohê umi iñe’êpoty. Upéi ombyatypa peteî aranduka hérava Cuerpo y Alma ryepýpe, 1943 arýpe. Julio Correa, hi’ânga mbareterasákuri. Ojesarekokuaa ha ohendukuaa umi tavayguápe. Ha’e ou ha oho pe tren-pe, ojapysakahápe. Chokokue ndoguerekói yvy oñemitŷ haĝua. Umi ka’atýre ohóva ndouveihaĝuáma. Umi mensúre oñeñemboharái, avave ndohechakuaái. Omba’aposéva ndojuhúi tembiapo. Heta ava ponandi oikoparei ñane retâre. Tembi’urâ sa’i oî ñemuhame ha umi omondáva hetave ára ha ára. Tahachikuéra oñembosarái tavaygua rekovére. Opa tekosâso he’i umi oñamindu’úva. Umi pyrague oparupirei heñói ojapo haĝua tembiapo iky’avéva. Ohendu’ŷva ohendu, ohecha’ŷva ohecha, ojapo’ŷva ojapo, he’i’ŷva he’i. Pyrague oporomuña, oporomondýi, opaite henda rupi. Heta tapicha oñani ñane retâgui. Okyhyjéva jejukágui, ñembyepotígui ha ñembyahýigui. Heta tetâygua ndohoséikuri ñorairôháme Chakopýre. Heta akâratî ojejuhu pore’ŷ puku rire, ñorairô aja. Heta kuimba’e tajasu oiko kuña retére oñemboharái, oharu hekovekuéra. Ñemonda ojaho’i kokue. Ñembosope oiko umi ñemuhame. Mburuvicha oñembotavy. Oikóva oiko, oñembotavýva oñembotavy. Ñane retâ taperekuéicha opyta. Julio Correa, ndaikatúi oguerokirirî, ohai yvyjára, ñane ma’erâ’ŷ, terehojey frentepe, karu pokâ. Ko’â ñoha’ânga ha’ete ku tesaýpe ojehaiva’ekue. Tapichakuéra opyta ponandi, yvy’ŷre, vare’áre, opívo, ojejapiparei hikuái ñe’ême, ikatu’ŷva ojejokove. Ñe’ê pochy ha ñe’ê pohýi opárupi okapuparei. Tetâygua ndaha’éi mba’eve. Ko’â mba’e Julio Correa ombyatypa ikorasôme. Ñoha’ânga rupive oguenohê mbeguekatu ijehegui, jehaisyrýpe, iñe’â ruguýpe ohai kuatiáre, umi mba’e oñandúva ha ohecháva. Ko’â tembiapópe oipytyvô mbarete chupe hembireko Georgina Martínez. Mayma ñoha’ânga ryepýpe jajuhu kuñaite, heko tetâygua porâva. Umi kuñáme omyakâ ña Georgina. Hendivekuéra oî avei kuri Teodoro S. Mongelón ha Ernesto Baéz. Avei ku Limpio-gua Mirna Veneroso. Chupe ĝuarâ ohai ñe’êpapára Teodoro S. Mongelós, nde resa kuarahy’âme. Ndaha’éi ikichiha, iñirûnte ñoha’ânga apópe. Oîmíva táva ñane retâpýre ohecha Julio Correa ha ijaty ñoha’ânga reheguápe. Oikundaha umi tape ojuhúva ñane retâpýre. Mayma távape oĝuahê ohechuka umi hembiapokuéra. Heta he’íva, py’aguasu rupive Correa ohai umi ohaiva’ekue. Jepopetepúpe mayma tembiapo omohu’â Correa opaite hendápe. Ñane retâygua ohecharamo umi hembiapo. henyhê py’aguasu iñe’êpotýpe ha umi iñoha’ângáme. Reínte umi tahachi omoinge chupe ñembotyhápe. Hekove naiñambuéi. Ojapo umi ojapova’erânte. Ára ha ára imbareteve omoî haĝua umi iñe’ê hendapete. Julio Correa rembiapo jaikuaapava’erâ, jahechapáne, omombareténe ñane angapy. Tetâygua rembiasa asy jahechakuaa umi iñoha’ângáme. Heta oî ñande rapicha nomoneívai umi hembiapokue. Ombotove katuete. Hembiapokue ikatu ombohesape’a tavayguápe. Tesape pyahu oguerukuaa. Hekove ojejopy ohohápe. Ñe’êpapára katupyry, jeiko asy moñe’êhára. Tetârayhuhára añetegua. Tavá Luque ryepýpe, Julio Correa rogakuépe ikatu jahecha heta mba’e, ha’e oipuruva’ekue ha ña Georgina, hembireko, omohendaporâva’ekue ohechaséva ohecha haĝua. Ta’ýra pohânohára Julio Correa oî upépe. Ijaokue, vokokue, hupakue, ijagua’i retekue, ikuatiakuéra, tembipuru opaichagua jajuhukuaa upe ogape guasu guýpe. Umi avakuéra Julio Correa oipovâva’ekue ñoha’ânga ojapo haĝua oguereko kyhyje, py’aguasu, mba’epota, mba’embyasy, tekotevê, mba’asy, tesarairei jejahéi apytépe, ñembyepoti ha ñemuña, umi jejuka oheja ñe’âre ñekytî okuerase’ŷva. Oî noîmbáiva, oñe’êreíva, noñe’êséiva, osusûva, nopyrûmbáiva, oñeme’êséva, oñeme’êse’ŷva. Mayma korapy ha koty oñembotýva, umi tajasúpe ndojokóiri. Tape yke rupi ojeipo’o jejahéi hesekuéra, ojepotágui umi oñeme’êse’ŷva. Opaichagua tekove ikatúva ñane rekombo’e, jaiko porâve haĝua, techapyrâ oî umi Julio Correa rembiapópe. Iporâ jahecha ha ñañamindu’u hese. KÁSO ÑEMOMBE'U: ÑORAIRÔ GUASU REMBYREMI Tagême ha vevépe oikóva'ekue imóto ári Paraguay rapere táva Lúke gotyo, ou ha ohóva Chester Swann, ko'ágã ohóma yvy ape árigui ha oheja heta tembiapo ha'égui peteî karia'y omomýiva'ekue iñapytu'û ha péva ome'ë ichupe heta arandu ha kuaapy ha péva jahechakuaa ñamoñe'êvo hembiapokue ha japytáva jurujáipe ñamoñe'ë rire. Kuimba'e ijojaha'ÿva ha naikane'öiva jepénte hasymi kuri ndojokói ichupe ta'anga apóharõ (dibujante), purory kyre'ÿ (músico), ñe'êpoty (poeta), mombe'urã (cuento), mombe'urã puku (novela) ha hi'angirû heta, ndaipóri ary omoambuéva ichupe ha noñeñandúi itujámaha ombo'egui hetápe mba'éichapa tekove oguahë ha oikuaaukava'erã hemiandu, nopenáiva imboriahu térã ipirapire hetáva rehe ha'e peteî tekove ohayhu kuaáva'ekue tetã Paraguay ha ka'aguy ha heta ára ndoguerohorýiva ta'angambyry he'ígui péva nañane pytyvõi oipe'a ñande hegui opáichagua apytu'ü roky (creatividad). Ñembyasy oguahë tapichakuéra oikuaáva ichupe ha omba'apova'ekue hendive haihára ramo kuatiahaipyrépe raka'e. Péicha ojeguerohoryva'ekue ichupe hembiapo rehe “Club Centenario-pe” avei video ha cine-pe oñepyrü omohenda hembiapo ojekuaa haguã, nahakate'ÿiva hembiapo omoherakuã haguã. Héra teete Celso Aurelio Brizuela heñóiva'ekue Guairápe, 28 Jasypokõi 1942 jave ha omano táva Lúkepe 15 jasypakõi 2012 hogaitépe omba'apo javehína, imborayhu járape ha iñemoñarépe toguahë avei ko togue rupive ore ñebyasy . Peikuaami haguã hembiapo pehechámi ko tenda: Peteî documental hérava "Crudo", Enrique Collar rembiapokue, ohai ha omoï purory Chester Swann ha oipyso temiandu ñe'ême Rocío Acuña. Avañe'ẽ: Aravo Rehechasérõ ko ñe'ẽ he'iseha ambuéva, ehecha Ára. Ára (karaiñe'ẽ: día) ha'e Yvy isapy'a jehasa, Kuarahy oĩva yvága mbyte guive kuarahy oĩva jey peve. Ára ra'ãha peteĩha tembihasa teko are rehegua. Peteĩ arapokõindy ha'e 7 ára kuéra Peteĩ jasy ha'e 30/31 ára kuéra (jasykõi oreko mante 28 ára kuéra térã 29, ary visetope) Peteĩ ary ha'e 365 ára kuéra (térã 366 ára kuéra) Peteĩ sa ro'y ha'e 36.525 ára kuéra (75 ary orekóva 365 ára kuéra + 25 ary orekóva 366 ára kuéra) Peteĩ su ary ha'e 365.250 ára kuéra (742 ary orekóva 365 ára kuéra + 258 ary orekóva 366 ára kuéra) Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 00:54, 17 jasyteĩ 2014. Yty (karaiñe'ẽ: Basura) mba'e rembyre, mba'e ojepuruve'ỹva ha omongy'áva tekoha. Tavaháre oĩ ojehekáva ytýpe oiporavo rire ikatúva ojepurujey. Yty ojapo heta mba'e vai yvypóra rekohápe, avakuéra ndojepy'apýi hekoháre, ha omombo oimeraẽ hendápe. Oĩ yty heta mba'éicha, oguerúva yvypórape mba'asy vai. Yty oñepyru oiko rogapy mba'apóre, opavave mba'e kuéra ndojeipuruvéima ogapýpe oñemombo, mba'e rembyre ha mba'e ky'a. Yma rire avakuéra oñepyrũ omombo oimeraẽ rendapente, hóga ha okápe, nombo'éi imemby ha itajyrakuérape mba'e ojapoarã ichuguikuéra. Yty karaiñe'ẽme Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 16:50, 13 jasypoteĩ 2018. Ysyry Sa'yju táva Lanzhou-pe. Ysyry Sa'yju (chinañe'ẽme: 黃河/黄 河/黃 河) ha'e peteĩ ysyry puku Kuarahyresẽ Asia pegua osyry China Tekoha Tetã rupive, oguereko 5.464 km, ha'e hína ysyry pukuvéva 6ha ha mokõiha China pegua, peteĩha hína upe ysyry Yangtze.[1] Oñepyrũ amo yvyty Bayan Har-pe, kuarahyreike China-pe, ha osẽ para Vohai-pe. Ku ysyry ojepuruita jegueraha hag̃ua mba'e oñeñemúva. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 15:15, 17 jasykõi 2018. Paraguaigua Pa’iruvichakuéra rombohasa ore ñe’ẽmondoite maymave jeroviakatugua ha tekove imba’eporãvape peteĩ akãngeta ha jesarekorã ko mburuvichakuéra pyahu poravorã oñembohapéva ág̃a 22 jasyrundýpe, oikotahapehína, tetãyguakuéra jeporavo, oñemoañetetahápe umi mburuvicha omyakãtava 5 ary pukukue ñane retã. Ñandejára Hesukirito iñe’ẽ ha hembiapokuéra techapyrã rupi ñanerekombo’éva pe mburuvicha añetete tembiapopýramo: “Pe tuichasevéva, toiko ichugui pene rembiapopyhára; ha peteĩva peẽnguéra peikoséramo tenondeguáramo, toiko pendehegui opavave tembiapopyhára” (Mt 20,26-27). Avei pe Tupã ombohapevoíkuri pe angave’ỹ mburuvichareko jepuruvaikatu: “Peẽ peikuaa umi tetã ñangarekoharakuéra oipuruha mbarete reko ha umi ohupytýva pokoka oipuruvaiha mburuvichareko” (Mt 20,25). Upévare, Tupã ñane pepirũ: “Pejapóke Tupãra’y ojapoháicha ndouiva’ekue ojapyhývo tembiapopykuéra, katu oiko hag̃ua ichugui tembiapopyhára ha ome’ẽ hag̃ua hekove oipysyrõvo maymavépe” ” (Mt 20,28). Pe Tupão, upévare, Tupãñe’ẽ resapépe, akóinte ombo’éva jaipyhy hag̃ua mburuvichareko tavaygua tembiapopyháraramo. Upéva rupi, pe sãmbyhykuaareko ha’eva’erã tembiapokue iporãvéva mborayhupavẽ tapicháre, oheka rupi mba’eporãve opavavépe “Ikatu hag̃uáicha tapichakuéra, ñemoñangakuéra ha atyguakuéra tekoñemoirũme ohupyty tekokatu ijojaha’ỹva” (Gaudium et Spes, 74). Pe moirũkatu ñemopyenda maymave rembiaporã. Peteĩ hendáguio, Tetãrekohína pe omombareteva’erã juajukatu, tekojuaju ha moirũkatu ñemohendakuaa. Umi sãmbyhykuaa mba’aporenda ombohapeva’erã tapichakuérape opaite mba’e pururã tekotevẽva – mba’eteguáva, kuaaitaguáva, tekoporãguáva ha ãngapytuguáva – ohupyty rekávo peteĩ avarekoite añetegua vy’apavẽme. Ha katu, ambue hendáguio, jahechakuaava’erã pe maymavaite mba’eporã ha’eha opavavete moirũkatugua rembiaporãtee, peteĩteĩva térã atyháicha. Avaitekuéra jeikereko ha’e opavave rembiaporã jejopy’ỹre ha jeheguieténte. Ambue hendáicha, tekotevẽ oñembokatu maymave atygua ñe’ẽme’ẽ kyre’ỹpópe, oikehápe ikangyvevakuéra avei. Umi tavayguakuéra pytyvõ ha’eva’erã peteĩva umi yta ha ñemoañete oĩ hag̃ua tekokatu añete, tekoguapy ha tekojoja ñemombarete. Kóva omongu’eva’erã sãmbyhyharakuéra ñembopyahu, ñemomba’eguasu’ỹre chupekuéra ha tombohape umi tembiguái rembiaporã opavave rekovépe ha’eha maymave moirũkatugua rembiaporãtee. (cf. Doctrina Social de la Iglesia 168-169, 189). 2 – Ñe’ẽmondoite sãmbyhyharakuéra aty ha tekovekuéra poravopyrãme ko tetã ñeha’ã renondépe. Paraguái, peteĩ tetã heta akãrapu’ãrã oguerekóva -purupyrã avaite ha mba’ekuéra Tupã remimoĩnguéva- oikotevẽ omombaretejey jerovia mburuvichakuéra rehe ha omoheñoijey teko’yvate sãmbyhykuaahára rehe. Opamba’e añetegua ñane retã rembiñorairõ rovake, oñeha’arõ peteĩ tembiaporãite tetãygua ñomongeta ári aguapýva ha peteĩ sãmbyhykuaa ñeñangareko ome’ẽtava tekotevẽ ñemyatyrõ opa ára g̃uarãicha ha tavayguakuéra ojerureháicha. Hetaiterei oĩ mitãrusukuéra tavaygua apytépe. Kóva ha’eva’erã peteĩ arapa’ũ ha ñoha’ãreko, oikotevẽva ñeñangareko motendonde ag̃agua ha upéi g̃uarãme iporãvéva. 2.1 Toguereko poyhu Ñane Retã Léi Guasu rehe ha tomoneĩ tetã ñangarekorã tekoporãrekópe oguatáva ohóvo, omoañete hag̃ua pe Tetãreko Katupytee Moirũkatugua. 2.9 Toñemongu’e tekovoñareko ñemyatyrõ ha tembiapovai repyme’ẽreko, tavayguakuéra toikokuaa kyhyje’ỹre, ja’eporãite hag̃ua ñane retã yvytu yvate gotyo, toñepysyrõ kuña tekoverekoporã ha teko’yvate ha umi tapicha ikangymivévape. Tekotevẽterei ñane moirũkatuguakuéra hi’aju sãmbyhykuaa rekove añetépe. Ovecha ñangarekoharakuéraicha ndoro’ekuaái pévake peiporavo, ha katu roipytyvõse mba’éichapa ikatu ojeporavo ha umi tekoporãreko ñamombareteva’erã ñaipytyvõ hag̃ua jeporavo jajapóva rupi. 3.2 Pe ñemenda oikóva kuimba’e ha kuña ndive ha ñemoñanga ha’e pe avaite añeteguáva ha hekokiritóva ha umíva ha’e pe moirũkatu pyenda mbarete: Mba’éichapa pe tapicha poravopyrã ombohapese pe ñemenda, ñemoñanga ha pe meña ñemopeteĩcha reko. 3.3 Pe mboriahu opaite hendáicha, virupurureko-mba’eteguereko, kuaaitapy ha ãngapytuguáva, ha pe tesãirã ñeñangareko ñemotenonde ha tekombo’e, ha’éva py’a’angataita ndajaipotáiva itapykue: Mba’e tendápepa opyta umi py’a’angata tapicha poravopyrã tembiapoite sãmbyhykuaa kuápe. 3.4 Pe tekojoja oipysyrõva’erã maymavaite atyguápe; upévare avei omombareteva’erã pe jeroviakatu sãso, pe apytu’ũreko ñembokuchu’ỹ osãingóva imba’e’ypykuérare ha mba’eporãreko Tupãñe’ẽguáre: Mba’éichapa ombohovakéta ko’ã tapicha poravopyrã tuvakuéra katupytee poyhupópe iñemoñarekuéra ñehekombo’épe ha mba’ejerure umi atygua heko’ambuéva kiritora’ykuéra remiandúgui. Arapa’ũ ñavõguáva jeporavorã ha’e pe arapyahu ñepyrũ, upéichante avei pe ñe’ẽme’ẽ oñemoañetévo juajureko ha tembiaporãite ha tembiaporãnguéra iporãvéva ñemopyatã tetã ñemoakãrapu’ãrã. Romokyre’ỹ maymavépe ani hag̃ua pekañy pe tembiapoite avaiteguáva jeporavorãgui ha upéicha rupive tapemoañete pende katupytee tetãygua kakuaavaháicha ha tembiaporãite ha’évo ñane mburuvichakuéra ñangarekohára. Tetã Paraguái Guarani Mbo'ehára kuéra Kaiowá ha NEMBOHOKY NE'E TESÃI REHEHAPE MEC 23 Mbyjakuaa ha'e mbyja ha arapy tembikuaaty. Añepyru haguã ko che kuatia, aguyjese Ñande Ypykuérape, ñande mitãme, ñande kringuépe, ñande Txaikuérape, ñande Txeramoinguérape, Mburuvichakuérape, Karaykérape, Machikuérape, Kujakérape, ha ambuetese avei opa Teko ha opa Te’ýi ko ñande Yvy ári. Aguyjevese avei ko CISEI-pe, oipora chéve haguére, aiko haguã ko atýpe Añe’ẽse namoha’angáiha che pehẽngue Ava, ajepoyhuete máva ouva’ekue ymave chehegui: nande ramói kuéra ha ñande jarýi kuéra. Ha ko Tata Marangatu tenondépe, py’a py’ápe, anga angápe, tete tetépe, aju peẽ rendápe. Aháinte ko kuatia naimekatúi peẽ rendápe, ha aipotaite Irmã Genivalda, terã Enoé, omoñe’ẽha hikuái ko che ñe’ẽmi, ndakói ko’ánga, pene rendápe haguére. Upévare, ajerure: tapeñandu añe’ẽséva! Ñaimo’ã Avakuéra Brasil-guápe, jahecha hasy ambue Ava Yvyamerikagua hasýicha: rairõ, hasy, juka, mano: peteĩ Holocausto-icha! Ha jaikove, jaikuaa, ñañandu ko hasy ñande angápe! Ñaipytyvõse, ndajaikatúi jepe, ñande reko me’ẽ ha’e Karai rembiapokue, ojejapopyréva Capitalistas-peguarã haguére. Upévare, opyrũ hikuái meme ñande ypykuéra kanguekue ári ha ñande ári avei. Ñane anga hatãitéva, ha japyta pu'ãva akói! Ndajehechái che mburuvicháicha, añe’ẽva’ekuéicha, arovia jepe jajapova’erãva oñe’ẽve ñanderehe ñañe’ẽgui ñanderehe. Naha’ãi oñe’ẽrõ, Juruáicha, Negro, Branco, Indio rehe... Naha’ãi oñe’ẽrõ raças-re, naha’ãi oñe’ẽrõ “mundo indígena”-re, terã “mundo branco”-re, “mundo negro”-re... Añandu kóva ñe’ẽmi ñande ñomboykeha. Aha’ãnte ñañe’ẽrõ ñande rogayguaicha, ñande peteĩnte “Raça Humana”-nte Ahendúrõ che rogayguakuéra, Jarýikuéra, Tamóikuéra ha Ypykuéra, oñe’ẽvo hikuái ko Ava Te’ýi kuéra ha’e “Multiétnicos”, aimo’ã ko mba’e iporãha: ko mba’e chemomo’ã ñande Ñanderu rembiapokue, ha, Ñanderu kuãicha, iporã ndajajojáiha! Upévare iporã jajepoyhukuaa ñañondive. Tapeñandu añe'ẽséva peẽ py'a ndive, osambyhýva memete ñandéve, Ñande Ypykuéra ndive. Ko Tata Marangatu tenondépe, añe'ẽse kóicha. Upévare, nañe’ẽita “Mbyá Yvy”, terá “Kaiowa Yvy”. Añe’ẽva’erãnte ÑANDE YVY, ha opa Ava (Nhandeva, Chiripá, Mapuches, Qom, Tobas, Diaguitas, Comechingones, Pataxós, Sateré, Tikunas, Yanomamis, Kaiapós, ha ambue Avakuéra) ha opa Kamba, ha opa Jurua, opavave oikovénte hikuái ko Yvy ári, ha upévare ndaha'éi ijára Tapeikuaa, tapeñandu ko mba’e: anike peẽ resarai ñahenói ko Yvýgui! Nañe’ẽita jey opa mba’e opavave oikuaáva: juka, mano, rairõ, ha ambue mba’e. Opavave oikóva ko’ápe ha oikuaa ha oikove upéva mba’e. Ajerurénte tapeñanduha ko Aty oñembyaty haguére, ha che roryete aime penendive haguére. Che mombyry, aime jepe penendive akói! Che Sy, che Kuña, che Jarýirã… Ajaposénte opa mba’e aikatuva’erã opavavepeguarã… Ambohéra ko mba’e “Chamado da Terra” (Yvy Renói), há ko Yvy Renói ñane moñandu, ñane mopytyvõ opa yvypórape, ha ko Yvy Renói ñane mopytyvõ ñane mitãmíme, omohenói hikuái opa yvoty haguére ñande rapére, ñande Yvýpe. Ha ko Yvy Pyahu ohenóirõ, ndoikóiva’erã Javý ha Joavý... Ñande ndijavýiva’erã, ha ñaikova’erã py’aguapýva, irũicha, ogayguáicha! Oikóje amoite Trinidad-pe -tava’i opytáva Itapúape- peteĩ karai hérava Ceferino. Ha’e jekoraka’e Luisõ. Upe karai ndaje pahague pokõi joyke’y apytépe. Ijyvate, hesa’yju ha hesakuare pypuku va’ekue. Ndo’úivajeko so’o. Oje’émi avei ovy’aha ryguasukuéra oikoha rupi, ha py’ỹinte oñarõha hese umi jagua. Opa umi mba’ére niko oje’émi hese ha’ehákuri Luisõ. Upe rnba’e oparupirei herakuãkuri. Peteĩ jey, arapoteĩ pyhare iñipytũvape, yvytu vai ha tuicha oky aja, oĩkuri hogamíme ña Nati imembykuéra ndive. Upeichaháguinte ohe­ndúkuri hikuái tyapu, vaicháku máva ojo’óvahina pe yvy óga jere rehegua. Upémarõ, ña Nati omañañemi oikuaa haġua mba’épa ojehu, ha uperiremínte ndaje ohenói ha ohechaukákuri imembykuérape peteĩ mymba ndevaíva, hesapo ha haguepáva, ojoguáva peteĩ jagua ndetuichapajepévape. Ña Nati orekókuri peteĩ mhokapuku imbokara’ỹi karaipyréva. Upe kuñakarai niko oikuaamavoíkuri mba’e vaieta oje’éva karai Ceferino rehe; upévare ha sapy’areíramo ġuarã ndaje osẽkuri he’i: “Peteĩ mbokara’ỹi ikaraipyrévante aguereko ajapi haġua pe mymba vaitépe”, ha ojovasa rire ombojoapy: “Ajerurénte Ñandejárape ani haġua ha’e karai Ceferino”. Ojapíta jave ndaje, upe jagua guasuete osẽkuri oñani upégui. Péicha javérõ, umi arapokõi pyharevépe katuetei ojejuhúmiva’erã mymbakuéra oñekarãimba ha huguypáva. Oiméne niko Luisõ ohasa­kuévo ojapo péicha hesekuéra, he’ímiva’erã Trinidad-ygua. Karai Ceferino ndive oiko hembireko hérava ña Rosa, ha hovaja hérava ña Dejesús. Peteĩ arapoteĩ pyharépe ndaje ña Dejesús ndaika­túikuri oke, ha upémarõ osẽjekoraka’e okápe hoy’u haġua. Oho ndaje peteĩ ykua peve, oĩva oga’i kupépe, ha jeko hoy’u aja oñandúkuri mba’e hyapúva; ojere ha ohecha peteĩ mba’e oikuaa’ỹva, ojapajeréi yvýre ha upéi opu’ãvo oúkuri hatã vai chupe. Pya’épeko ña Dejesús oñani upégui ha neipamírõ ġuarã ojupí­mahina peteĩ yvyrapytã kakuaa rakãre, ha ojupikuévo ndaje upe mymba omondoro’imi isái pytã rembe’y, ha upéi katu, oiméne niko omondýigui chupe ña Dejesús sapukái soro, osẽkuri ohopa heseve upégui. Umi sapukái omombáykuri ña Rosa-pe. Ha’e osẽ okápe ha ojuhúkuri ña Dejesús-pe yvyrapytã rakãre. Omboguejy rire chupe upégui oporandúraka’e ña Dejesús-pe mba’épa pe ojehúva’ekue. Ña Dejesús omombe’úkuri chupe. Mokõivemínte opytákuri upe pyhare. Karai Ceferino ndaje ohókuri omymbajuka. Upe mba’e ojehu rire, ña Rosa ha ña Dejesús ndaikatuvéikuri oke, ha ko’ẽmbotávoma oñepyrũkuri okay’u hikuái. Uperiremínte oġuahẽ oúvo Ceferino. Ha’e omomaitei chupekuéra ha oguapy. Upémarõ ña Dejesús ombohasákuri chupe ka’ygua, Ceferino oisyryku’imi ha vaicháku ojejuruhéiva; upéi katu ondyvu, ha upépe jeko Ña Dejesús ohechakuaa oimo’ã’ỹre ñemondýi reheve, Ceferino ondyvuhague ini­mbo pytã. Ña Dejesús omombe’úkuri ikypy’ýpe upe mba’e. Ña Rosa katu ndogueroviái mba’evete, ha ndaje upe pyharevepevoi, pochy reheve, ña Dejesús osẽkuri oho upégui. Heta ára rire Ceferino omano, ha omano mboyve jeko upe hete vaicháku oñemoambuepáva. Omano rire katu ndaipóri tataindy ogue’ỹva; avei, upe mba’yru oñemohendahaguépe ndaje oryryipa. Kurusu jepeve ndopytái hendaġuáme. Mayma oĩva upépe osẽkuri oje’oipa kyhyjégui. Hembireko mante opytákuri omoirũ chupe. Upe guive oñeñotỹramóva ári katuete ojejuhúmiva’erã pypore. Oime he’íva karai Ceferino pyporeha. Molde, ha'e ndoñe'ekuaai ava ñe'e -.-" ha gueno... to porandu upeicha, ndohoiko yankeerenondepe... ndoñe'eiramo ñande sy ñe'eme eñe'ekuaa ara ñandu ru ñe'e... “Tigresa en su guarida” ~ Ñe'ẽ Porã Sapy'apy'a ombohovái Ha'eñomi ndovy'ái Oñembo'e chesyhasy Guaraní: ñe'ẽndy (gn) Hawaii (Hawái) ha'e peteĩ tetãvore Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua. Puruharakuéra ko ñemohendáme he'i oikuaa oñe'ẽ occitano Ko'ẽ = amanecer Avañe'ẽ: Ndéli Pyahu AVATITÝPE OÑEHENDU VA'EKUE (MOMBE'URÃ) Oĩ ndaje peteĩ kokue neporãva, henyhẽmbáva opaichagua temiñotynguégui ha ijapytépe kuéra heta avati ra'ymimi porãita ipotýmava, ha peteĩteĩ, hi'apámava hikuái. Ho'ávo ka'aru pytumby jeko umi avati ra'y ijape vera asýva ha opu'ãva ára gotyo, ikarẽ'ỹre, tatandýicha ndoguerekói mba'eve iñakãme nguéra ndaipotýi ha ndahi'áigui, okuirikuikui joa oñondive ha okaguai manterei umi ambue tykéra kuéra rehe itindýva hikuái henyhembágui avati ra'ỹi iñakãme nguéra. – Orerejamíntena, kypy'y kuéra, toroime ore roimese háicha ha rojerure peẽme anítei pejejapoite ha ani peñembohoryse pende rapicháre. Anichéneko hi'are hikuái, umi ou va'erã ñanemono'õvo. Upe jeporavo pahápe, umi oguereko'íva mba'eve iñakãme peẽicha, ohopáne tatápe ha kusuguémante opytáne ichugui kuéra. Orehegui katu oñemono'õne ore avati ra'ỹingue okaru haĝua ichugui kuéra mitã, tetãguára opaichagua, hasýva katu ha heta umi tapicha mboriahu oĩva opárupi. Ko mombe'upy mbykymígui, ikatu ñanohẽ kóva ko ñembo'e: Tekove arandu ha tapicha ha'evéva mba'apohápeko ikirirĩ katuete, heko potĩ porã ha ojokupyty kuaa ambue hapicha kuéra ndive. Tekove tavy katu, iñe'ẽrei, ojejapo, ha michĩete oporokaguai térã oñembohoryse iñirũ nguéra rehe. Ahendukase niko peẽme, che irũnguéra, mba'éichapa ikatuha avei ja'e ko ñane ñe'ẽ porãitépe heta mba'e omokyrỹiva ñande py'a ha ikatúva ñane mbopuka ha ñanembovy'a ñanemoba'e mbyasy rangue. Ipukúrõ iñomongeta kuéra, michĩetére, péva opa va'erã katuete ku "jagua ñembojarúicha". Oĩramo hovake kuéra "taguato resaymi" katu niko, tuicha mba'e icatu oiko ijapytépe kuéra: oiméma va'erã oñorairõséva, ambue katu oha'ãse va'erã mávapa ondyvu térã opo pukuve; oĩ va'erã oparaséva mávapa henda akuãve, ha jatopáne avei ijapytépe kuéra, oñeñandúva ikatupyry tendotarã. Péva niko ñane mba'asy tujaite, ha hi'arevévo ohóvo, heta hetave oĩ paraguái oikoséva poguasúramo ha oñembopire vaiséva Mburuvicha Rógape. Oñepyrũma va'erã osyryry ñemombe'upy opaichagua ojehu va'ekue pe omanóvape. Pyhare pytevévo ohóvo, hetia'evéma oje'óivo ha, peteĩ tesapirĩme, ikatu opu'ã apañuãi hera'ỹva ijapytépe kuéra: oime va'erã ojuape mbopúva tejuruguáipe, ambue iñakã jekáva, osapukaipa katu ĝuaiĝui kuéra, oguahu jagua ha, heta jevy, ote'õ va'ekue oho opyta tupaguýpe. Ko'ẽ rire ojotopáramo hikuái Luchi ha Te'o, rehendúne katuete he'írõ ojoupe: – E, mba'éichapa che irũ. Ndorohechái niko ange pyhare manohápe. Rejavypaite vy'a neporãva oiko va'ekue: tuicha roka'u ha heta oiko akã jeka. Oiko ndaje Jurumi, eterei ojerokyséva ha ojehechaukaséva umi ambue tapicha kuérape. Ha'e jeko ndohechakuaái ijehe hete pohyimaha ha nda'irariveimaha ipy kuéra. Oipotaitereígui oĩ máva oguerohory va'erã ichupe, ndojapo kuaáiramo jepe hembiapo, oporandu Ka'ípe mba'éichapa ha'e ohecha ijeroky. Oma'ẽ porã hese Ka'i, isỹiva jeroky kuaápe, ha he'i ichupe: Kure, ñe'ẽngululu ha sapukáipe he'i ichupe: – Iporã, iporã... ne'ĩrãva voi ojehecha ha ndojehecha va'erãi mávapa ojeroky kuaave ndehegui. Jahecha rire kóva, che irũ nguéra, tekotevẽ ñanohẽ ichugui kóva ko ñembo'e: YSOINDÝPE OJEHU VA'EKUE (MOMBE'URÃ) Oiko ndaje jevy peteĩ Ysoindy, michĩ ra'ymíva, eterei oñembosaraiséva ka'aru pytumby jave kapi'i pytãndýre ha arasa'i rakãre ojepysóva peteĩ ykua satĩ rovy ypýpe. Are guive nipo oma'ẽ vai hese hikóni ra'e Jarara. Ohesa ko'õiterei ichupe ohecháramo Ysoindýpe hetia'e, omimbi ha isaraki opárupi ojapo'ỹre mba'eve ivaíva rehe. –Kóva ndikatúi oho péicha tenonde –he'i pochýpe Jarara, ha tata mante oity hesa ha ikũgui opyryrỹiva ndijai ku mbokaja ratĩ. Ambue ka'arúpe, Ysoindy osẽ jevy, jepírõ guáicha, ohesape ha ombojere haĝua yvoty rakã, tuicháva ha michĩva, oĩva upe jere rehe, ha oguejývo peteĩ yvyra pirukue ári, ohape joko ichupe Jarara. Peteĩ tesapirĩme, ojeity hi'ári, omokõ haĝua voi ichupe. Ñama'ẽ porãramo ñánde ypýrupiko, heta jevy, jajuhu tekove ojoguáva Jararápe, ndopytu'úvai ombotyai, ojuka, térã ombogue haĝua ambue hapicha rekove; ipy'arógui, ha'e ndikatúvai ohupyty ha ombojoja. “Juan José busqueba la palabra justa” ~ Ñe'ẽ Porã Mbo’ehára pyahu 2012 Táva Eusebio Ayala-pe Mbo’ehára Marta: ikatupyryveva’ekue iñirûnguéra apytépe Jeroky ñanemba’éva Jepiveguáicha, ko amandajépe ojepurúkuri mokôive ñe’ê (Guarani ha Castellano) oñepyrû ha opa peve. Opavavénte ohechaukákuri imborayhu añetete ñane Avañe’êre iñe’ê ha ijepopete rupive. Ko amandajépe oikékuri avei ñe’êpoty, purahéi ha jeroky oñandukáva maymávape Guarani reko añetete. Ko yvy tuichakuére Mario Bogado guaranimegua kuatia ñe'ê ñemuha ñanduti renda. Rejuhúta umi kuatia ñe'ê ikatúva rejogua upépe ha ambue mba'e guarani arandupy rehegua. "Ore roñe'ê'akue hese." Py’arory ha tetia’épe oku’e ohóvo ko tembiapo guasu ombohasáva ñane Avañe’ême Mozilla Firefox (Aguaratata). Tapichakuéra ijatýva ikatupyrýma pootle purúpe ha ipya’éma ñe’ê’asápe. Oîmbávo ko tembipuru maymávante ikatúta oipuru Mozilla Guarani (Aguaratata) mamo oñekotevêháme hese. Iporâ ja’ejey ko ñe’ê’asápe ojepuruha peteî Guarani porâ, ndahasýiva ha oimeraêva oikûmbýtava ha oipurukuaátava, ojepuru’ŷre jopara vai ha tekoteve’ŷva. Oiméramo tapicha oikeséva omba’apo ko mba’épe, ohaínteva’erâ Firefox Guarani oîva Facebook-pe (https://www.facebook.com/groups/105003462909215/) ha pya’e oñemoneíta chupe ikatuhaĝuáicha ojapo avei ñe’ê’asa ha peichahápe oipytyvô avei ko tembiapo guasuetépe. Ñemohenda:Teko me'ẽ - Vikipetã Ñemohenda:Teko me'ẽ Porokuái Guasu 169, léi guasu tetã rehegua Tekotevẽ Tenonde Paraguái retã mba'e Tetãnguéra Joaju Ñe'ẽmoherakuã opaite tetãyguaita retã ihekombo'e rehegua, Naciones Unidas-gui osẽva'ekue Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 16:14, 8 jasyporundy 2017. Misa' minawa ucrta Conga'pa", udonapi'a- ko'ko'ko'O'w^n Ko tysýi oguereko opaite 36 Pindorama Mburuvichakuéra, Pindorama ha'e peteĩ tavakuairetã mburuvicharapépe ára 15 jasypateĩ, ary 1889 guive. Peteĩha mburuvicha ha'e akue karai Deodoro da Fonseca, ha ko'ãga oporokuái kuñakarai Dilma Rousseff, ary 2011 guive. Mena Barreto 24 jasypa, 1930 3 jasypateĩ, 1930 Ndoguerekói (militares) Ndoguerekói 11 Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 20:13, 5 jasypoapy 2017. Peteĩ mbyjaaty'i herava Eichu (Karaiñe'ẽ:Pleyades). Mbyjaty herava Ñandu Pysa (Karaiñe'ẽ:Crux). Mbyjaty herava avei Mbyja'apesã'aty ha'e peteĩ mbyja aty. Oĩ 88 mbyjaty arapype. Oĩ avei heta mbyjaty'i. [1] Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 14:16, 6 jasypo 2016. Oñepyrûvo ko aty oñehendúkuri Tembikuaajára David Galeano Olivera-pe omombe’úva mba’érepa ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI ome’ê Karai Félix-pe Guarani Ñe’ê Tembikuaajára kuatia’atâ. Avei ombohasa imaitei ha ijehechakuaa Kuñakarai Clara ha iñemoñarekuéra: Galia, Félix, Augusto ha Mimbípe. Upéi oñe’êkuri Tembikuaajára Félix de Guarania, ome’êva aguyje ATENEO-pe pe kuatia’atâre ha upekuévo ojerure opavavépe akóinte ñamba’apo haĝua ñane Avañe’êre arandu, joaju, py’arory ha mbaretépe, ñamotenondevévo ichupe ko arapýpe. Félix de Guarania heñóikuri Paraguarípe, ára 20 jasypateî ary 1924-pe. Heratee ha'ehína Félix Giménez Gómez. Guarani ñe'ê Mbo'ehára ha ñe'êpapára ohaíva mokôive ñane ñe'ême. Omoheñoiva'ekue heta Guarani rayhuhára aty, umíva apytépe Instituto de Lingüística Guarani del Paraguay Mbo'ehára katupyry Reinaldo Julián Decoud Larrosa ndive. Avei omoheñói Centro Paraguayo de Investigaciones Lingüísticas, ojekuaavéva Cepail-ramo. Oikundaha ñane retâ tuichakue javeve ha avei oikojepe heta ary ambue tetâ Europa-pegua rupi. Umi ta’angaryrýi, oîva DVD -ntsc - mpg-pe, ojehechaukáva ko’ápe ikatu ojeiporu mbo’ehakotýpe guarani ñe’ê remimbo’ekuéra mba’erendu mbokatupyryrâ. Oñembosako’i oñepensahávo hetaiterei tapicha ko’êreíre ohekáva moõpa ikatu oñemoarandu ha pya’emi oikuaa guarani ñe’ê oñekomunida hagua ijerereguakuéra ndive. Ko mbo’esyry oñemoheñói umi kuimba’e ha kuña ndokuaaietéva guaraní térã sa’i oikuaávape guarã; ndaha’éi tapicha ikatupy térã isÿmavavaoi ko ñe’ême guarã. Ha’e rupi oñepytyvõse oñemborete ha oñemyasãi hagua Paraguái ñe’ê tee. ã. Oñemyasãi ha oñemombarete guarani jekuaa ha jeporu Paraguáipe. ch.Oñepytyvõ oñemoañete hagua Léi Ñe’ênguéra rehegua omandáva. São Leopoldo ha'ehína peteĩ táva Vrasil. Tetãvore Rio Grande do Sulpe. Tetã poyvi. Tetã Jemẽ ha'e peteĩ tetã oĩ Asiape. Ijykére oĩ yvate gotyo Aravia Saudíta ha kuarahysẽ gotyo Omã, oguereko avei heta ypa'ũ Paraguasu Índikope. Itavusu ha henonde táva ha'e Sana. Ary 2005 Jemẽ oguereko 20.727.063 tetãyguakuéra. Avañe'ẽ: Jekopytyjoja oporombuekoviáva Avañe'ẽ: Friends Guarara ñe’ẽteva. jasypoapy ojegueromandu’a PUMBASY ÁRA, heñóigui upe árape, 27 jasypoapy 1904-pe, Chacarita, táva Paraguaýpe, ha sapatumopotîhárarô, oipytyvô haĝua isýpe ha jeko peteî ára, orekórô 11 ary, ho’ákuri tahachi Péicha oñepyrûkuri iñemoarandu puraheikuaápe. Imbo’eharakuéniko Mariano Godoy, Centurión ndive. Mboriahu hekópe, José Asunción Flores omba’apo hapicha mba’epuhárakuéra ojapómi aty guasu ijatyhápe ñe’êporâhaihára ha puraheihára. Péicha ha’e oñakârapu’â tetâ ruvichakuéra ndive, oñemosêkuri ñane retâgui ha upeichahápe oikundaha heta Rusia-pe ha upégui ojevyjeýkuri Argentina-pe. Flores omanókuri Buenos Aires-pe ára 16 jasypo ary 1972-pe. Are rire, 1991-pe, Alfredo Stroessner ho’a rire, hetekue ojegueru ñane retâme ha oñeñotỹ pytu’urenda ogueraháva héra ha Manuel Ortiz Pumbasy niko ha’e mba’e tuichavéva ojapova’ekue ñe’ê Guarania niko ou Guaranígui, ha upe guive ojepurúkuri oñembohéra javeve ojehechakuaávo Guarani Ñe’ê ára. Mitâ ha mitârusukuéra ogueromandu’ákuri upe ára guasuete opaite mbo’ehaópe. Umi rupi mbo’ehára ha temimbo’ekuéra ombosako’i ha omyasâikuri ára resáre ñe’êpoty, purahéi ha ñoha’ânga omomorâva ñane Avañe’ême. Upéicha avei ohechaukákuri opaichagua tembiapo ojejapóva ñane retâme: ao po’i, ñanduti, tembi’u, jeroky ha purahéi, jeroky, ñe’êpoty, káso ha tembi’u apo. Coordinadora: Dra. (folklore) niko peteĩ kuaaty ijáva Avakuaaty tembiapoguiguápe. Ohapykueho, oipuru avei aporeko ha tapereko oipytyvõva ichupe ohupyty hag̃ua hembipota. Tavarandu térã tetãkuaa, ha’e kuaaty (disciplina, ciencia) tetã rembikuaaguigua. Upe ñe’ẽ omoheñoiva’ekue peteĩ karai katupyry hérava Willians ñe’ẽnga (refranes), tetãygua rembiapokuéva. Upe ñe’ẽ ojepuru mayma tetãme, yvy ape ári oĩva. peve ñembosaráirõ, ñande sy ha ñande ru ombohoságui ñandéve ha upekuévo omyesakãgui ñandéve mba’éichapa ñaha’ãva’erã mbo’ehaópe heñói hag̃ua tavarandu. Péicha peteĩ jehero (marcante) oimeraẽva Techapyrárõ, avave ndoikuaái mávapa oipuru’ypýkuri pe ñe’ẽ “amóntema” tatapỹi ári jehasa umíva ha’égui purupyrã, hekove; ha oĩ gueterei ñande apytépe 1.5. Heñoisapy’áva (espontáneo). Péva he’ise mba’e tavarandugua noikotevẽiha ñembosako’i arére. Oimeraẽ hendápe, heñoita jave, heñói. Techapyrãrõ, ja’ekuaa “yvyrasỹi” heñoihague peteĩ ára. Hoky peteĩ ñande rapicha apytu’ũme (heñoisapy’a) ha péva oikepaite mba’e tavarandugua oñemombytáva ñane apytu’ũme, tekotevẽ’ỹre jahecha térã jajapo. Hyepýpe jajuhukuaa: ñe’ẽjovake, ñe’ẽñemiguerojera, mombe’ugua’u, mombe’upy, káso ñemombe’u, ñe’ẽnga ha hetaiteve mba’e. ñe’ẽpotymimi joguaha ja’éva ojupe, ha ñane irũ ombohovakekuaáva ñandéve. 1.2. Ñe’ẽñemiguerojera (adivinanza) niko ñe’ẽporandu oñepyrũva maravichu maravichúpe, ha oha’ãrõva ñembohovái katupyry. jaguerekóva, jepémo ñe’ẽrei, upeichavérõ jepe ojepuru tapiáva oparupiete ojepurúva mba’e porã ha mba’e vai aporã. Oĩ tapicha -iñaranduka’atýva- oñembokatupyryva’ekue pajépe, upéicha rupi umíva oporopohãnokuaa. Heta tapicha hesekuéra; ha katu, oĩ oipurúva paje oharu hag̃ua hapichápe. Ja’ekuaa avei oĩha kuimba’e ha kuña ojapokuaáva paje. Oĩ oipurúva imba’ekuaa oharu, ojahéi térã ombyai hag̃ua oimerãévape, umívape oñembohéra paje apoha hũva; oĩháicha avei ojoráva mba’e vai térã ombohekokatujeýva tapicha ojeharuva’ekuépe, ha ko’ãvape oñembohéra paje apoha morotĩva. Pe paje morotĩ apohára ndaikatúi ojapo paje hũva ha péicha avei pe paje hũ apohára ndaikatúi ojapo paje morotĩva. Paje apópe ojepuru opa mba’e: ñana, tembi’u, yvoty, tuguy, yvy, kuatia, ao, inimbo, ta’ãnga, marangatukuéra ra’ãnga, kurusu, y karaipyre, juky, akãrague, kangue, Paraguáype hetaiteve oĩ tapicha hasykatu jave oñepohãnoukáva pohãnohára chaépe ha umichahápe ñe’ẽ ojepuruvéva ñomongetahápe ha’ehína avañe’ẽ. Umi pohãnohára chae oipuru pohãrõ umi mba’e oguerekóva hekohápe. Ndaipóri ha’ekuéraichagua oikuaa porãvéva ka’avo ha ñanamimi oĩva ijerére. Umíva ha’ehína hembipuru. Umi pohã oipuru hikuái oporomonguera hag̃ua. Oĩ ambue pohãnohára ndoipurúiva ñana. Añetehápe, oĩ oporomongueráva yvy, y térã katu oporopohãnóva ñembo’e rupive. jaheja tesaráipe Guaranikuéra oikuaaporãhague upe hekoha. Ndaipóri ka’avo, ita térã mymba hera’ỹva Guaraníme. Ko’ã tapicha imba’ekuaáva apytépe, oĩ avei pe oporomomembýva, oñembohérava partéra chae, oipytyvõva kuña hyeguasúvape imemby hag̃ua, hogapýpe. Jaikuaaháicha sa’i oĩ kuña ohóva peteĩ tasyópe (hospital) karaguata, mba’ysyvo; ka’arurupe, ka’apiky’i; kalaguala ha ambuéva. Ramón (hyeguasúva ha imembyramóva rerekua); San Isidro (ñemitỹhára rerekua), -héra Guaraní reheve- jahechakuaa gueterei: tupãnói, óga ñemongarai; jepokuaa ha jerovia póra rehegua (upéva jeko hekovaiva’ekue, iñangaipa hetava’ekue), ha ombohovái umi mba’e iñypytũ, hypy’ũ, jahecha’ỹ ha jaikuaaporã’ỹva, jepémo upéicha jagueroviáva. hina Tau ha Kerana ñemoñare irundyha. Ko mitã’i yvágaicha hesa hovy hasy ha kuarahy mimbícha iñakãrague sa’yju. Og̃uahẽvo asajepyte ndaje osẽ omyasãi oñeha’ã ombohovái mba’eicharupíva oĩ yvy ape ári umi hekomymbáva (animales), áraje Ñande Ru ou, tujamíramo, yvy ape ári oguatávo, ha ikane’õmarõ oheka peteĩ ogami opytu’u hag̃ua. Ohohápente mavave ndoipe’ái chupe hóga rokẽ. Maymávante oñembotavypa chugui. Ipahaitépe, og̃uahẽ peteĩ tujami rógape. Upéva ombohasa chupe hógape, ome’ẽ chupe y ha tembi’u, ha okemi hag̃ua avei ome’ẽ chupe. Upe tujami oikóje itajýra ndive, ha mokõive rasa oñangareko porã Ñande Ru rehe. róga korapýpe, peteĩ ka’avo pyahu avave oikuaa’ỹva. Upei og̃uahẽkuri tujami rendápe Ñande Ru remimbou; ombo’eva’ekue tujami ha tajýrape mba’eichaitépa ojepuru’arã upe ka’avo pyahu, hérava ka’a, opytava’ekue mokõivéva poguýpe. umi ñemombe’u iñasãiva ñane retãpýre ha ñande rapicha omombe’úva imandu’akuévo rehegua. Oĩ avei omombe’úva mba’éichapa heñóikuri tavakuéra, ỹramo oñe’ẽva guyra, mymba, térã ka’avokuéra rehe. Oĩ itie’ỹva, avei ñanembopukáva, ñanemongyhyjéva ha opaichaguáva. Upeichavérõ jepe, maymáva ñanerekombo’e oje’eha. Ko’ág̃a rupi ae oñembyaty ha mbeguekatúpe ojehai ohóvo. Avei Hilario ha hogayguakuéra oikova’ekue, ñepyrũrãme, Itakyrýpe. Upépe omba’apo hikuái kokuépe. Mandyju ha manduvi niko umi mba’e oñemitỹkakuaavéva, ohepyme’ẽ hag̃ua. Oiko porã hikuái, imboriahu ryg̃uatã. Imarangatu hikuái. Heta tapicha ohayhu añete Hilario ha hogayguakuérape, ha oĩra’e avei ohayhu’ỹva chupekuéra. ndaje, peteĩ ko’ẽ, ojuhu hikuái juky iñasãiva hóga jerére. Osẽ ha ohohápente, hóga jerére, juky mante ojuhu. Oñemondýivoi ha’ekuéra. Oñembo’e avei, ha upéi peteĩ vosápe, ha’e…. ka’arupytũ jave oñotỹkuri -iména ndive- kuarahy reike jepe, upe ára guive nosẽporãvei mba’eve chupekuéra. Ña Carmen jeko oúkuri vakáre, ysokuéra oñemohyguatãkuri imandyjutýpe. Upeichaite jekoraka’e ojehúkuri. Vaípeko ojehecha hikuái. Iñambuepaite hekovekuéra. Peteĩ pohãnohára chae he’íkuri chupekuéra: “Mba’evai niko ojejapo penderehe. Ndaha’éi vyrorei. jeko Hilario ha ipehẽnguekuéra ojapyhýkuri ijaomimi ha oje’ói Itakyrýgui. Mombyryvoi oho upégui, Karaguataýpe. Upépe ojogapo vaivai; ha upéicha avei, ohókuri omba’apo peteĩ mandyjutýpe. Mbeguekatúpe ojoguajeýkuri tupa, apyka, mesa, umíva. Upeichahárupi ndaje, peteĩ ka’arupytũ, Hilario -ou rire oñemongetaháguihina hesaho hikuái peteĩ karréta nandíre, ohasáva ohóvo, ha jeko og̃uahẽvo peteĩ mbokaja tuja renondépe -namombyrýiva hogakuéragui- oguetékuri Mokõive ndaje imandu’ákuri upérõ umi hogaykeregua ñe’ẽnguére. Ha’ekuéra niko omombe’úmiva’erã Hilario ha Ña Carmen-pe Karaguatay iporaha, ha sapy’apy’a ojejuhuha upépe pláta yvyguy. Ñorairõ Guasu rapekuevoi niko raka’e. Ambue ka’arupytũme ojehujeýkuri upe mba’e. “Oiméne niko kóva hína pláta yvyguy mba’e”, he’ijekoraka’e hembirekópe, ha ombojoapy: “Ko’ẽramo jajo’óta”. Upe ára irundyhápe Hilario ndohói omba’apo. Opytákuri, ha hembireko ha ita’ýra ypykue ndive ohókuri mbokaja tuja oĩha meve. Ogueraha hikuái peteĩ jo’oha (pala), ha oñepyrũ ojo’o. Pya’evoi ndaje ojuhu peteĩ karameg̃ua’i. Onohẽraka’e hikuái ha oipe’ávo jepérõ upéicha nomombe’úikuri mavavetépe. Oguerokirirĩnte hikuái. ohepyme’ẽkuri. Heta pirapire ndaje oñeme’ẽkuri chupe. Upégui ou rire, ojoguákuri hogarã Paraguaýpe. Ko’ag̃aite peve oiko ko’ápe. Ipirapire heta jepiveguáicha; ha’e… kakuaa omba’apo. Añetémbora’e upe he’iva’ekue chupekuéra oiko hesekuéra. Mba’e vai rire, mba’e porã manteva’erã, péicha niko oikepaite mba’e tavarandugua oikóva mba’e apo rupive. Heñói guive ava ojapo heta mba’e ipópe. Aipórõ ápe oikehína: óga apo, tembi’u apo ha opaichagua mba’e oñemohendava’erã tekotevẽháicha ani hag̃ua yvytu vai ojeity hi’ári. Oĩ óga ojejapóva mbokaja yguégui ha oñemo’ã kapi’íva; ha upéicha avei ojogapóva ipyahuveháicha, oipurúmava yvy’atã (ladrillo) ha yvyrajegua. Óga oñemboja’o tembipuru; angu’a, ña’ẽmbe, yrupẽ, ajaka, y’uha, hy’a, yrenda ha kanéka. 2.2. Tembi’u Paraguay (alimentos). Tembi’u apópe ojepuru ko’ãva: aramirõ, avati, kure ñandy, kamby, kesu, ryguasu rupi’a, 2.3. Jasypapaha ñemitỹ ha mymba ñangarekoguigua (Calendario yvavakuéra hi’aju. Oĩ sandia, merõ, avakachi, arasa; Jasykõi: Oñemono’õ mandyju ha oñekytĩ yvyrakuéra; Jasyapy: Oñembyaty avati, oñembosako’i yvy oñeñemitỹ agua; avei, oiko kure ñemongyra; Jasyrundy: Ojehapo’o mandi’o. Oñeñotỹ opaichagua temitỹ, ojeguerova yvyra ha ka’avokuéra; Jasypo: Oñemopotĩ kokue. Oĩma heta yva hykuéva: narã, limõ hamba’e. Oñeñitỹ petỹ; Jasypoteĩ: Oĩma kumanda ha takuare’ẽ; Jasypokõi: Oñembosako’i yvy ambue temitỹme g̃uarã. andai, pakova, mandi’o. Oñeñapĩ ovecha; Jasypa: Oĩma trigo; Jasypateĩ: Oĩ ñepyrümaavatiky, sandia, merõ ha piña; ha Jasypakõi: Hetáma avati, merõ ha sandia. Oñemba’apóma avei petỹ ha mba’eysyvóre. ñemoirũ rupive. Hyepýpe jajuhukuaa: ñe’ẽ jepuru, mba’epuru ha jepokuaa, vy’arã ha amokõ hykuere, heíje ináko reheve okeva’ekue. ha g̃uaig̃ui ndaikatúi ja’u ñemi. yvyra karẽ araka’eve ndopái. ha’e umi mba’e ñaha’ãkuaáva ñande rapichakuéra ndive. à mba’e ñaikotevẽ ñande yvyrasỹi, tóro ñemoñarõ, toro kandil ha ambuéva. Pirivevui ha Itápe; 3 jasypo: kurusu ára; 24 jasypoteĩ: San Juan ára; 10 Jeroky ñanemba’éva Villarrica-pe purahéi, káso, ñe’êpoty ha tembi’u ñanemba’éva. Coordinador: Mg. Paternio ka’aru pukukue javeve mitârusu ha mitâkuña oñemoarandúva upe mbo’ehaópe ohecha mba’eichaitépa ñane ñe’ê Guarani oñemyasâi ko yvy ape ári, internet rupive. tembiapo ikatúva jajuhu internet-pe ha ikatútava oipytyvô opavave temimbo’épe, iñemoarandúpe. Oî avei upe atýpe mayma mbo’ehára omba’apóva upe mbo’ehaópe ha purahéi, jeroky, káso, ñe’êpoty ha tembi’u ñanemba’éva. Coordinador: Mg. Ko yvy tuichakuére Oiko hag̃ua ñandehegui Ñandejára amigo, tekotevẽ jaikuaa chupe. Ñane amigokuéra oikuaa ha oiporu ñande réra, ajépa? Ñandejára avei oipota jaikuaa ha jaiporu héra. Ñandejára réra haʼe Jehová (Salmo 83:18; Mateo 6:9). Avei, jaikuaavaʼerã mbaʼépa iporã ha ivai chupe, mávapa iñamígo ha mávapa ndahaʼéi. Ñaikotevẽ tiempo jaikuaa porã hag̃ua ñande rapichápe. La Biblia heʼi iporãha avei ñamboyke tiempo jaikuaa hag̃ua Jehovápe (Efesios 5:15, 16). Jekopytyjoja térã Tetarãkuái ha'e peteĩ avano'õ jeiko reko, omohendáva tekuái, tekove aty guasuvéva jeporavópe. Ha'etehápe, jekopytyjoja he'ise tetãygua oiporavo mba'épa ojapo Tetã térã oiporavo imburuvicharã, he'ise opa kuimba'e térã kuña tetãygua ijoja ha hekosãsóva, orekoha hikuái yvypóra tekoiterape ha Tetã oñangareko hesekuéra. Jekopytyjoja ojehechauka avei upe tekuái reko rupive ojapo peteĩháme Platõ, ha upei Aristóteles: Porokuái peteĩme (mburuvicha peteĩnte ojokuái), aranduverekuái (tekuái «umi porãvéva» pegua he'i Platõ, «umi sa'ivéva», he'i Aristóteles), tavayguarekuái (tekuái «umi hetave pegua» he'i Platõ ha «umi hetavéva» pegua, he'i Aristóteles).[1] Jekopytyjoja reko ojejuavy umi tekuái reko ambuéva rehe omoĩva opaite tembikuái peteĩ tekovépe — upe porokuái peteĩme guáicha — térã umi tekuái reko omoĩva tembikuái tekove mbovýpe térã peteĩ tapicha aty michĩme — upe "sa'íva rekuái". Hákatu, umíva tekuái reko ombohováiva akue jekopytyjojápe, oúva Gyresia arandúgui,[2] ndombohovavéima, heta tetã ombojoparágui umíva tekuái reko ha jekopytyjoja mba'e kuéra ojokuáiporãve hag̃ua hetãnguéra. Karai Karl Popper he'i va'ekue jekopytyjoja ombohovái porokuái milíko ha umi tetã ojokuáiva hatãme, upévare oheja tekove kuéra tetãygua oisãmbyhy imburuvichápe ha oheja chupe avei omosẽ imburuvicha porokuáigui, ñorairõ'ỹme ha ñemopu'ã'ỹme.[3] Oĩ jekopytyjoja tee'ỹ térã oporombuekoviáva, peteĩ mburuvicha ojokuáivo ha oiporavóvo ombuekoviarã umi tetãygua oiporavo akue chupe. Oĩ jekopytyjoja mboja'opy ohejáva umi tetãygua oike joja peteĩ atýpe térã ojapo peteĩ aty ojokuaikuaáva oiporavo hag̃ua tetã raperã. Ha ipahápe oĩ upe jekopytyjoja tee, umi tetãygua oiporavóvo oporomopa'ũ'ỹva, ikatu oiporavo tekorã ha mba'éichapa ojeipurúta tetã pirapire. Umi mbohapy jekopytyjoja reko ikatu oiko joja ha jehe'ápe. Haimete opa tetãnguéra ko'ãga ojokuái jekopytyjoja oporombuekoviáva rupive ha ombojehe'a ambue tekuái reko oiporavo porãve hag̃ua hetã raperã, hetáva avei umíva omba'apo jekopytyjoja tee térã ombojopara kóva upe jekopytyjoja oporombuekoviáva ndive, Suisa retã techapyrãme, ku retã ojapo heta tetãygua amandaje oiporavo hag̃ua mba'épa ojejapóta oisãmbyhy hag̃ua tetãre ha oiporavo tetã raperã,[4] Tetã peteĩ reko Amérikagua avei, hákatu omba'apo jekopytyjoja oporombuekoviáva rupive. Ko ñe'ẽ tavayguarekuái oñembohasa va'ekue gyresiañe'ẽ ymaguare pegua (δημοκρατία) ha ojejapo táva Atenas-pe saro'y V Kirito mboyve umi ñe'ẽ δῆμος pegua ([dḗmos, ikatu he'ise «umi tetãygua») ha ñe'ẽ κράτος pegua (krátos, ikatu he'ise «tekuái»).[5] Oĩ umi ava arandu he'íva Gyresia jekopytyjoja ha'e teko jekopytyjojáva peteĩha, hákatu oĩ tapicha arandu ambuéva he'íva opa tendápe ymaguare ojejuhu avano'õ jekopytyjojáva sa'íva térã hetáva,[6] ha he'i avei máva sa'i (10% opa tetãyguagui) ikatúnte oike upe Gyresia jekopytyjojápe, ha umíva mba'apohára, ñemitỹhára, tembiguái ha kuñanguéra opyta okápe. Ko'ãga oñemoambueterei ko ñe'ẽ he'iseha, saro'y XVIII ipaha guive, tavayguarekuái oikégui heta tetãme ha ojekuaatee opa tekove (taha'e ha'éva kuimba'e térã kuña) ikatu oiporavo imburuvicharã ha hetã raperã. Ko'ãga, tavayguarekuái ndaha'evéima Gyresia jekopytyjojáicha, upévare ojeipuru avañe'ẽme ko ñe'ẽ pyahu "jekopytyjoja", omohechaukáva peteĩ teko joja porã, kuimba'e ha kuña ijoja ha tetãygua oiko joajúpe, yvypóra tekoiterape ha jekupyty guýpe. Tetãnguéra ñemohenda omohechaukáva peteĩ ñehesa'ỹijo ojapo Freedom House ary 2016-pe: Hekosãso Hekosãsovy Hekosãso'ỹ Tetãnguéra hovy ha'e umíva "jekopytyjojáva jeporavo rupive" upe ñehesa'ỹijo Freedom in the World ary 2013-pegua, he'íva Freedom House. Jekopytyjoja tee'ỹ térã oporombuekoviáva: Umi tetãygua oiporavo mante imburuvicharã, ha umi mburuvicha oiporavóta ha ojokuáita tetãygua rupive, ha'etehápe he'ise upe mburuvicha ombuekoviáta umi tetãygua oiporavo akue chupe. Jekopytyjoja mboja'opy: Umi tetãygua ikatu oñemboaty joja ha ikatu oiporavo joja tetã taperã, tekove aty ikatu ojapo peteĩ tekorã térã teko me'ẽ pyahu, ikatu omoĩ peteĩ mburuvicha pyahu térã omosẽ peteĩ mburuvicha ojeporavo akue. Jekopytyjoja tee: Ha'e umi tetãygua oiporavóvo opa mba'e, upe Suisa retãicha, tetãygua hekosãsóva oiporavo amandajépe. Ndaipóri máva oporombuekoviáva ha umi tekove tetãygua oiporavo mba'éichapa omba'apóta hetã ha mávapa omba'apóta hetãre. Ndaipóri peteĩ ñe'ẽhe'iseha tee jekopytyjoja pegua, hákatu ojeikuaa katuete tekojoja, tekosãso ha tetã omba'apóva tekoiterapépe ha'e umi mba'e oñeikotevẽ jekopytyjoja rekópe ymaguere guive.[7][8] Tekovekuéra ikatu ohecha umi mba'e opa tekove mburuvicharã ohekojojávo teko me'ẽ rupive ha mayma ohupytývo umi mba'e tekojojágui. Techarãme, peteĩ jekopytyjoja oporombuekoviáva, opa vóto hekojoja, ndaipóri jokoha hatã umíva ha'eséva mburuvichápe, ha umíva tekove mburuvicharã oñeñangareko léi guasúre.[9][10] Peteĩ mba'ekuaarã he'i jekopytyjoja oguereko va'erã mbohapy ypy: 1) tekosãso opyta porokuái imba'e michĩme; 2) jokuaikuaa hekojoja ha 3) avano'õ rekorã ojapóva umíva tekove he'i mba'e porã ha'e opa mba'e oñesãmbyhy ypy peteĩha ha ypy mokõiha rupive.[11] Tavakuairetã reko oñembojoja jekopytyjojápe, hákatu, heta jey ojeipuru ko ñe'ẽ "tavakuairetã" umi tetã milíkope ha umi tetã jekopytyjojáva avei.[12][13] Oĩ umi tetã jekopytyjojáva oporokuái peteĩme léi guasúre ymaguareterei, techarãme oiko upe Tavetã Joaju Európape ha upe Hapõ Ásiape. Umi karai arandu Itáliagua, saro'y XX pegua, Vilfredo Pareto ha Gaetano Mosca he'i va'ekue jekopytyjoja igua'u, ha ojuhu'ỹ hag̃ua umíva poguasu ha mba'ehetáva osãmbyhýva. Añetehápe, oñe'ẽ hikuái poguasu sa'irekuái (oligarquía de la élite) ha'e tekorã ndojeku'emo'ãva avano'õ reko pegua, upe a'e'ỹ remiandu rupive ha avano'õ ñemboja'óre (ombohováiva avano'õ hekojoaju ha hekojoja), ha umi jekopytyjojáva omoambue mante porokuái milíko upe porokuái ojapouka tekovépe kañyhápe.[14] Upéicha oñe'ẽ akue Louis Brandeis, "Ñande ikatu jareko jekopytyjoja ỹrõ ñande ikatu jareko sa'i tekove imba'ehetáva, hákatu ñande ndaikatúi jareko umi mokõi mba'e."[15] Umi ñe'ẽ pytã he'iséva nde ikatu rehai chupe Vikipetã ndoguerekóigui ko'ãgaite ko'ã mba'e marandu. Mba'e ambuéva Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 12:29, 9 jasyporundy 2017. Yvytyrysýi Ural (Rrusiañe'ẽme: Ура́льские го́ры, Urál'skiye góry) ha'e peteĩ yvyty aty omboja'óva hekopete Európa ha Asia yvyrusu. Opyta Rrusia ha Kazajistán retãme. Oguereko 2.500 km ipukukuére, hu'ã yvatevéva opytáva yvyty Narodnaya-pe, ha oguereko 1.895 métro, kóva ha'e hína yvyty yvatevéva opaite Ural pegua. Ijyvy oguereko heta ambopyita, tatapỹi, itakyra ha ambuéva, upévare oĩ heta mba'eapopyha Rrusia retã renda. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 18:26, 3 jasyporundy 2014. ikatuva’erã nipo che ichugui añembyesarái. Ku clavel potýicha ne porãitéva repukavymírõ, Yvoty nga’u hína ko che rekove, Guarani: Brazil: South, Mbya GUN Mba'eta Nhanderuete yvy re ikuai va'e oayvu vy ome'ẽ Gua'y peteĩ'i va'e, hexe ojerovia va'e okanhy e'ỹ aguã, ha'e rã tekove marã e'ỹ oupity aguã. John 3:16 Kaiwa KGK Nhande kwéry va'e-pe nhande rayhu tee rei-ma va'ekwe Nhandejáry. Upéa-gwi nhande rayhu-gwi, ombou ime'ẽ-vy va'ekwe nhande-vy gwa'ýry ha'e anho oiko va'e. Upéixa ramo jajerovia va'e gwive hese, nanhane mondói va'erã mombyry ojéhegwi. Jaiko meme ete va'erã ae Nhandejáry ndive. Japave e'ỹ reheve jaikove joty va'erã voi. John 3:16 Ko mombe’upy ojejapo ohechaháicha tapichakuéra umi sapy’a py’aite oñehendúva iñe’ê. Omokyre’ÿse chupekuéra ijeheguiete ojuhu haguâ haperâ; avei oipytyvôse mburuvicha kuérape, tapichakuéra joajúpe ha tetânguéra organizaciónpe. Jepémo ko’âga hetaiteve oî riqueza yvy ári, okakuaa ohóvo pe mboriahu ha ñembyahýi. Imombyryve ohóvo ojuohegui tetâ rico ha imboriahúva, clase social kuéra, kuña ha kuimba’e, umi ipyahúva ha umi ika’arúmava. Heta oî yvypóra ne’îrava ohupyty hi’upyrâ, tekombo’e, y hesâiva, tekoha potî, hogarâ, yvy, empleo ha tesâire ñangareko. Pe ñomboyke ha ñombotapykue oiko ko’âgaite peve. Ko’â mba’e oguereko relación mba’asy kuéra ndive ha avei atención tesairâ oñeme’êvaerâ ndive. Umi recurso natural ko arapy oguerekóva opa ohóvo pya’eterei. Ñande rekoha oñembyai ha péva opoko vai enteroite salud rehe, tenonderâite voi imboriahuvéva salud rehe. Heta hetave ohóvo umi ñorairô; ha umi arma oporohundipa kuaáva ñane mongyhyje enteroitépe. Privatización ombohasyvéntema salud rehe ñangareko ha ndaikatúi iñañete pe jojareko. Ndaipóri rupi tekojoja, oî gueteri umi mba’asy ikatúva ojehapejoko, avei isarambi jevy mba’asy ha’éva tuberculosis ha akanundu ro’y, ha umi mba’asy pyahu SIDA hamba’e. Tetâgua kuéra ijavaerâ, upéicha avei iñorganización kuéra, ojejapóta jave, ha avei oñemboguata jave, umi política ha programa tesâi rehegua. Ñarairô haguâ crisis guasu tesâi rehegua mundopýpe, tekotevê oguata tembiapo opáichavo: peteîteî háicha, comunidad, tetâ, región, arapy háicha, ha avei sector kuéra oîva rupive. Umi tembijerure ñamoîva ko’ápe ikatúta ombohape umi tembiapo. Ko mombe’upy ohenói tetânguéra oîvape: Heta tetâ ko arapypegua, ha tenonderâite umi tuichavéva, oiporu oúvo umi recurso oguerekóva –ha upépe oike avei castigo económico ome’êva ha intervención militar ojapóva– omopyrenda ha oipysove haguâ iposición kuéra, ha ko’â mba’e opyvoi vaieterei tetânguéra oiko’ivéva rekovére. Ko mombe’upy ohenói tetânguéra maymávape: Tojerure mbarete oipytyvô haguâ persona ha comunidad kuéra saludpe: tembiapo omboguatáva institución pública kuéra (ikatúva ha’e mitâre ñangareko, hi’upyrâ ñeme’ê ha óga apo ñemboguata). Tombohovái mbarete umi ombyaiséva mayma derecho ha libertad yvypóra mba’éva, tenonderâite kuñakuéra ha umi imbovyvéva rekove. Opyvoi mbarete salud rehe ko’â mba’e: oñemongy’a y ha arapy, clima iñambuepa pya’e, michîve ohóvo capa de ozono, ojeporu energía atómica ha umi yty chugui osêva, umi químico tóxico oporovenenáva, biodiversidad oñehundíva ohóvo, ka’aguy kuéra jeity ha yvy ñembyai. Ko’â mba’e vai máta ha hapópe jajuhúta hína: recurso natural kuéra jeporu vai, ndaipóri jehecha puku, oî chéntese ha mba’epota, ha umi tetâ irríkova ogasta rasapa. Ko ñembyaipa guasu oikóva tekotevê oñenfrenta ha oñecambia pya’e ha pypuku. Toî responsable hembiapo vaikuére umi empresa guasu guasu, ha avei institución pública ha militar kuéra; umíva causa oñembyai tekoha ha opyvoi vai tapichakuéra salud rehe. Tombotove umi patente ikatúva oho contra la vida ha ani oñemonda umi arandu ka’aty, tetâ ha ypykue kuéra mba’éva. Toipytyvô umi campaña ha ñemongu’e oikóva py’aguapy favórpe ha armamentismo cóntrape. Toipytyvô umi ñemongu’e gentekuéra ojapóva ojehupyty haguâ py’aguapy hekopeguáva ha hi’arekuaáva, tenonderâite umi tetâ oîhápe ñorairô ha jejukapaguasu. Tocondena ojejapo ramo mitâgui soldado; ha oiko ramo kuña ha mitâkuñáre ñembosarái vai ha jejuka. Toipytyvô umi ñemongu’e ojejapóvape, ojedeclara haguâ zona de paz ha arma’ÿre oikóva, heta tapichakuéra aty, táva ha comunidad. Toipytyvô umi tembiapo oikóva ojehapejoko ha imbovyve haguâ mbarete ha pochy jeporu, tenonderâite kuimba’ekuéra apytépe, ha iporâve haguâ py’aguapýpe jeiko oñondivekuéra. Toipytyvô umi tembiapo ha ñemongu’e oikóva ojehapejoko haguâ desastre natural ha sa’ive haguâ yvypóra sufrimiento umívagui oúva. Toipytyvô umi ñemongu’e local, oguata haguâ democracia participativa ryepýpe, ha tojoaju ohóvo peteî red tuicháva ryepýpe, ko arapy tuichakue javeve. Kü Rupí (paraguay-ñe'ë): kaos Gallégo ñe'ẽ Avañe’ẽ Guarani: peteĩ ñe’ẽ porã: Mafálda one’ẽ guaraníme. / Mafalda fala em guarani. Parana arasẽme tava Arhentína retãme. Oĩhína tetãvore Entre Rios-me. Ko távape oiko 247.863 ava (2010 ary). Avañe'ẽ: Virginia Tupãrape kuéra ra'ãnga. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 18:03, 26 jasypoteĩ 2016. Iporâiteva’erâ, ijáramo, ñaimemi Tembikuaajára Modesto Romero Cueto ndive, Guarani Rógape, upe ára 6 jasypateî, ñamomaiteívo ko hembiapo pyahu ha iporâitéva ha omomba’eguasúva ñane Avañe’ême. Ta'ãnga ndojepurúiva Ta'ãnga ne'ĩrã oñemohendáva Ñemohenda ojepuru'ỹva Ta'ãnga pyahu renda Ta'ãnga rysýi Heñóiva kuatiañe'ẽme Kuatiarogue oñembosako'íva Ta'ãnga ojepuruvéva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Para Sa'yju ra'anga ha ambue mba'e kuéra ijerére. Para Sa'yju (chinañe'ẽme:黄海 - koreañe'ẽme: 황해) amo paraguasu Py'aguapy pehẽngue, kuarahyresẽ gotyo Asia-pe. Oĩha China Tekoha Tetã ha Korea yvyapy (Yvatekorea - Yvykorea) imbytépe. Héra ou umi yvyku'i heta oĩha upépe ha ombopara sa'yjúpe nunga ýpe, oúva pe ysyry Sa'yju, Huang he. Ojekuaava avei hérape, Yvykorea mante, para Kuarahyreikégua. Upe yjere guasu oĩha yvate gotyo para Sa'yjúpe oñembohéra para Vohai (hérava ymaguare yjere Zhili). Upépe osẽ ysyry Sa'yju. Upe yjere Korea, China Tekoha Tetã ha Yvatekorea imbytépe, yvate kuarahyresẽ gotyo, oĩha avei para Sa'yjúpe. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 08:45, 23 jasyapy 2016. Ko 1º jasypa, ñane retãme (Paraguay) ojegueromandu’ajevýta peteĩ jepokuaa mbarete ojaitypóva ha opavave oikuaáva. Upeichaite, oñepyrŭvo ko jasypa osẽta ka’aguýgui peteĩ ava imba’ekuaáva hérava Karai Octubre. Kuimba’e oikóva pynandi, hovasy ha oñemonde Paraguáiva: akão kapi’i ha avei oguerekóva peteĩ tejuruguái ipópe. Upégui ou peteĩ jepokuaa tuja he’íva ojejapova’erãha peteĩ tuicha ha héva jopara. Ipype oñemoĩva’erãha locro térã locrillo ha heseve kumanda ha avei kurapepẽ , sevói, tomáte, kuratŭ ha kesu paraguái. Umíva oñembopupu are porã ha, ágã oĩmbávo, oikóta ichugui pe tembi’u ojehecharamove ha hevéva ñane retãme. Pe ñembopupu niko ojejapo peteĩ japepópe -kuarepotígui ijapopyréva- oñemboguapýva tatapỹi térã jepe’a akuporãva ári. Jopara apo niko oñepyrŭ kuarahy resẽre. Ijyképe avei oñembopupu mandi’o ojepurútava tembi’u týraramo. Upe árape, okaháre, jajuhúta opaite oikóva peteĩ ogapýpe, asaje jave, oñemboja ha oguapyha oñondivepa ha okaru tuicha porã hikuái, hyvatãmbóte peve. Péicha jeko oñembohovaiva’erã ko jasy ijetu’úva. Ha upe asaje pukukue javeve ndaje Karai Oktúbre. Oikundaha oparupiete ome’ẽ vo po’a umi oñembosako’iva’ekuépe. Aa oha’uvõ haguã umi oñembotavyva’ekuépe. Umi ndojapoiva’ekue mba’eve ha ndorokóiva hi’upyrã, imboriahu ha ohasa’asýta upe ary. Ha katu umi oñembosako’iva’ekue ha ojapóva jopara, ohasaporãta upe ary; ndohasamo’ãi hikuái ñembyahýi ha oikóta vy’apavẽ me. Ko’ágã rupi hetápe, oikóva tavaguasuháre, hasyvéma ojapo haguã upe jopara okaháre ojajapoháicha. Upévare, upe árape, jahecháta mba’apoharakuérape osẽrô imba’apohágui sapy’aitemi, ohekávo ñemuhaguasu térã tembi’u’aporenda, ha upépe ojeruréta hikuái pe jopara hetéva. Umírupi hetaiterei ojejapóta jopara ikatuhaguáicha ohupyty opavavépe. Upeichaite avei ojehúta umi ñane retãygua ambue tetãre oikóva rehe. Katuete niko ojapóta hikuái upe jopara, ohenonde’a haguã peteĩ ary neporã ha henyhẽ va po’águi; térã katu, ojapóta hikuái upe tembi’u imandu’amívontejepe pe jepokuaa tujaitére, ombojeguáva ñane reko tee. Opa ko’ã mba’e rire, hi’ãiteva’erã opavavépe ohupyty pe jopara, po’a reruha. Os ateus têm um Deus em que nem eles acreditam. / Tupãme ndogueroviáiva oĩ peteĩ Ñandejára ha’ekuéra jepe ndogueroviái. Ambue ko’ẽme oñembosako’i hikuái oho haguã ñúme. Tape po’íre otutu ohóvo, oike hikuái ka’aguy pa’ŭme. Heta porã oguatarire oguahẽ ñu rembe’ýpe. Ko’ápe opyta oñemongeta. Tatu he’i: - Jajapóta kóicha jajura haguã ne rymba kuéra: nde, rejupíta amo yvyra rakãre ha upe guive remosaingóta tape ári ne tukumbo puku. Che katu aháta sapukáipe omboguata ndéve ágotyo kavaju kuéra. Ha’e ohasávo ko’árupi, nde ojura ichupe ha ne tukumbo remyatãta ha remboty voíre. Ñane Ñe´ẽ Guarani Oĩma Facebook ñane ñe'ẽme - Ko arapokõindy guive, opavave guaraní ñe'ẽ rayhupárakuéra ikatútama oipuru Facebook iñe'ẽteetépe. Paraguái Ñe'ẽnguéra Sãmbyhyha (PÑS) oipytyvõ ikatuhag̃uãic... Che angirũ, aguerohoryeterei nde peñandu ko vlóg. Ame'ẽ avei peẽme heta vy'apavẽ. Ko´ag̃a oĩma ñe´ẽryru, Avañe'ẽ / España ñe´ẽ /, España ñe´ẽ / Avañe'ẽ, ñanduti roguépe ha opavave ikatu oike ha ojapo iporandu... I Ñañe’ẽmi Guarani (1) Mitã Ñe’ẽpoty / Poesia infantil (1) Ñe’ẽjoapy latĩñe'ẽme / frases latinas (3) Ñanduti mba’epyahu Mba’ekuaarã ñemiguáva rehegua Umi Mba’ekuaarã ñemigua ñepyrũha Mozilla mba’éva omoañete ore rembiapo ha omo’ã ñanduti puruhárape. Eikuaa mba’éichapa ko’ã ñepyrũha ome’ẽ ysaja Firefox-pe ha opavave ore apopyrépe ko’ápe FAQ. Ore marandu temiñemi rehegua ohechauka marandu og̃uahẽ, omoherakuã ha oipuruha ore apopyre ha mba’epururã, péicha avei umi poravorã eipurukuaáva nde. Apopyrã ayvu ijurujávaramo, tekoresakã ha juruja ha’e umi tuicha mba’éva Mozilla peg̃uarã. Ore rekoha ayvu ijuruja ha oñeha’ãkuaa. Ore rembiapo ñemboguatagua ijuruja opavavépe. Ore marandu tekoresakã rehegua mokõi jey arýpe ohechauka avei ore rojapoha ko’ã mba’e. Beta, Nightly, mboguatahára ñembosako’i Heta tetepy oĩ omo'ãva chupe apohára mba'eteéva ©1998–2018 pytyvõhára mozilla.org. pegua. Hembýva tetepy ehechakuaa Creative Commons ñemoneĩ rupi. ÑE'Ẽ ÑEPYRUMBY umi mba'e oñemoñepyrũva tekohasavy’a rehegua, ikatuku hagu icha hetave “ome'ẽ Paraguáipe peteĩ visión “omohenda mba'éichapa oñeisambyhýta ha oñemoheraku ta opa umi tembiapo tekohasay'a rehegua oguerekóva Paraguái Ret ”. tekohasavy'a ikatútava guive ojejapo umi komunidakuéra rupi. Pe Turismo Rural Comunitario (TRC) ha'e hína peteĩ tembiapo ambue, ombohapétava Upévare, ha'ekuéra omba'apóta hína oguenohẽ hagu peteĩ producto turístico, hikuái hekoha ome'ẽva ha arandukuaa. Péicha, o ehupytýta hína ko' mba'e: mba'e, mitãrusukuéra sa'ivéta ovátava távaguasuhárupi omba'apo hagu , tapichakuéra ikyre' véta omoñepyrũ hagu tembiapo imba'eteéva, ha hetaiteve Umi turistakuéra ningo oha'arõ jahechauka chupekuéra ñande reko tee, i o aha' va, peteínteva, ha Paraguái ningo oguerekopaite ko'ã mba'e. Ñane arandukuaa ningo hypy'ũ ha opárupi oĩ heta tenda iporamba epéva. Ñane ret ningo nda'ituichaitereíri, upévare umi turistakuéra ikatu ou sapy'aitépe umi táva oĩva okarahárupi, ha upéicha oikuaave ñandehegui, omomor ha omomba'e mba'apótava guive Turismo Rural Comunitariope oñemoĩ va'er turistapirépe, ha ojogueraha porã va'erã oñondive mokoivéva. Ojehupytyse ningo peteĩ oñeidentifica ha oñemotenonde umi tenda ikatuhápe o e apo turismo rural, rehegua Paraguáipe, oñerelacionáva Turismo Rural Comunitario ndive, mba'éichapa ojehechaukáta opavave oikuaahagu icha mba'épa he'ise aikuaaháicha, pe ehasavy'a ningo py' inte oñembopyahu ko yvy apu'a mba'éichapa oho hína ha ikatúramo o e apo va'er , peteĩ actualización mbohapy ary ohasa rire. Upéicha añoite ikatúta oñemoi porã umi mba'e ndohoporãiva ha avei ojeevalua mba'éichapa oiko hína okaraygua reko Paraguáipe, py' inte avei oñemoambuéva. . Akóinte oiko che ñe’ã karãi pe techaga’u . hese ojepyaha yvyra rogue, ñandu renimbo. Avañe'ẽ: Mburuvi Avañe'ẽ: Kapiovi Br. Ñu Guasu Ko yvy tuichakuére 9 Ñañemeʼẽmbaitéramo japredika hag̃ua, ñanepytyvõ ñambaʼapo meme hag̃ua Jehová organisasión ndive. Jesús voi omoñepyrũ vaʼekue ko tembiapo iporãitéva oĩrõ guare ko yvy ape ári (Mat. 28:19, 20). Upe guive Jehová organisasión oñemeʼẽmbaite ombaʼapo memévo opredika hag̃ua pe marandu porã oñeʼẽva Ñandejára Rréinore ha oipytyvõ hag̃ua opaichagua héntepe ikatu hag̃uáicha oiko chuguikuéra Jesús remimboʼe. Ñane ermanokuéra oparupigua ohasáva opredika jave, ohechauka umi ánhel ombaʼapoha ñanendive ha ñandeguerahaha “opavave oñehaʼãva ohupyty jeikove opaveʼỹva” rendápe (Hech. 13:48, NM; Revelación 14:6, 7). Ñandejára organisasión oĩva ko yvy ári oñemeʼẽmbaite ojapo hag̃ua ko tembiapo. ¿Iñimportántepa avei ndéve g̃uarã? Tetã ñe'ẽ akã: Iman, Aktad, Nizam (Urdu: «Fe, Unidad, Disciplina»") Urdu ha inglyesñe'ẽ Tetã Amandaje Oĩ ko Pakistán Asiape tetã. Itavaguasu ha'ehína: Islamabad Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe ÑEMBOJARÚPE MITÃICHA (ÑE’ẼPOTY) / Mba'éiko pe rerekóva jaikomi ñe'ẽ mbeguépe nde áva ha nde rova. vy'apo ha mborayhúpe yvy apére yma. Oka'apikuévo oñe'ẽ. Upeha ko'ẽme iko'ẽ he'õ yvy. guyra ha yvytu oñesûpehêva ko yvy ári chéve ĝuarã . oikórõ nderehe’ỹ: Avañe'ẽ: Tĩatĩ Moakytã: ñe’ẽtéva Yvate A jupi. Guarani ñe’ê ára jehechakuaa ha momba’eguasu. Coordinadores: Dr. Ramón Silva ha Lic. Miguel Fernández Kaso ñemombe’u, purahéi, ñoha’ânga. Coordinadora: Dra. Matilde Galeano Avañe'ẽ: Tetãkuaa Yvypóra ñe'ẽnguéra‏‎ (43 kuatiahai) Tai t poytugañe'ẽme‏‎ (1 kuatiahai) Kuatiarogue oñembosako'íva Ko yvy tuichakuére Ndaipóri jeroviauka leiguasúre (techapyrã: Tetã ituvicha ha'eño ha milíko). Umi tetã ndoikéi iporokuái ko'ã ñemohendápe. Porokuái peteĩme (karaiñe'ẽ: monarquía) ha'e peteĩ tekuái reko peteĩ Tetã pegua imburuvicha ha'éva: Peteĩnte ha ha'eño (ymaguare oĩ avei porokuái mokõime, porokuái mbohapýpe, porokuái irundýpe ha ambuéva. Tetã oporokuáiva peteĩme hérava tavetã (karaiñe'ẽ: reino). Tekuái reko Europa Joatýgua: Tavetã (karaiñe'ẽ: reino) Tavakuairetã (karaiñe'ẽ: república) Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 23:12, 30 jasypoteĩ 2014. Pombéro ningo tuicha ikurundu ha puéicha rupi ikatu ñanembotavy. Sapy'ánte oĩ ñande ypyetépe hína ha ni nañamalisiái hese. Odipara jave ndaipóri ohupyty va'erã chupe, ku yvytúicha ndajapillái mba'éichapa ova oĩhágui. Oha'ãngakuaaiterei enterove guyrápe, ha upéicha jave ndajaikuaái voi mavaitévapa la ha'etéva. Katu umi animal oikuaa chupe. Ohendúramo oñe'ẽ karai Pombéro ijapytepekuéra, ha'ekuéra oñemokirirĩetéma haitýpe. Pombéro ndaje ijaukueterei ha haguepaite ipopyte entéro voi. Heta lája virtu voi ndaje oguereko, ha upéicha rupi ikatu oiko oimeraẽva mba'érmo. Sapy'ánte oiko chegui mbopi, guyra, yvyra rapokue térã yvyra matakue hamba'e. Ipypore ndojekuaái voi, ha'e ndohejaséiramo. Ára vai hamba'éramo ndaje oike ogakue guýpe térã tatakuápe okañy, ãga ohasa peve ára pochy. Peichahárupi oĩ he'íva ohechaha ichupe: isombréro piri guasu ndaje ha ikasõ revi guejy, oje'e hese. Hakatu hasy hína upéva, si ha'e iko'ẽmbáta hamba'éramo, Oikónte chugui karáncho ha oveve karape guasu ohóvo. Jajehayhuka hag̃uã Pombéro ndaje jaheja va'erã chupe cada pyhare, ñemiháme, petỹ hũ inakorã, ryguasu rupi'a ha kañami angu'ápe. Upéva ndaje ombovy'aiterei chupe ha ãga upéi ha'e oguerúma avei la irregálo, péicha eíra panal, yva ka'aguy hamba'e oheja la iñamígo róga rokẽme. Avei oñangareko enterove hogagua rehe, ani hag̃uã itie'ỹva oja tei hese. Upéicha Pombéro ipochy jave ndaje, pe máva nosẽi na'erã ogueraha'ỹre reve voi. Upévagui añoite ndaje Pombéro okyhyje. ha'eva'erã che ahávo He’iséva: Tembi’u paraguái apytépe oî.Ojejapo aramirôgui oñembojehe’a hendive kesu, ñandy, juky, ha ikatu avei avati ku’i. San Juan árape ojejapo heta mbeju. Guarani Hollywood ha’e peteĩ tenda ojehepyme’eha su dólare peteĩ ñehetũre, ha popa céntimo ne ãre Heta tapicha Rotary-pegua ijatýkuri ohendu haĝua mbo’ehára katupyry Blas Antonio Servín Bernal-pe arete guive oñembokatupyrýva arapykuaápe ha omyasâiva imba’ekuaa opa oikoha rupi: kakuaa, mitârusu ha mitâmimi apytépe. Iñe’ê rupive Mbo’ehára Blas Servín omohesakâkuri hetaiterei mba’e Guarani rembijerovia rehegua (mba’épa arapy, kuarahy, jasyrata ha ambue mba’e oîva ha oikóva ipype). She ñembo'e hatýva. Ne ñe’ê ohendúva Kóva ha’e pe Jehechauka Peteîha oikova’ekue Táva Ka’apukúpe. Upépe oñemoî opavavéva resa renondépe Ka’apuku rembiasakue ha umi mba’e Ka’apukúpe ijapopyréva. Umi mbohapy ára pukukue javeve ijatýkuri upépe mitâ, mitârusu ha kakuaáva ohecha ha ojoguávo umi mba’e porâita Ka’apukugua. ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI rérape oîkuri upépe David Galeano Olivera oñe’ê haĝua ñane ñe’ê Guaraníre. Ha’e omombe’úkuri mba’eichaitépa oîhina ñane Avañe’ê ñanduti (internet) ha ñane retâ tekombo’épe. Omyesakâ avei mba’érepa tekotevê oñembo’e Guarani ñe’ê. ha upére ha'e anga namanói Omoakâkuri pe aty Karai Guasu Eitel Edelmiro Krohn, ha’éva Rotary Club Asunción Catedral motenondehára. Heta tapicha ijatýkuri upépe omba’eporandu ha ohendukávo hemiandu Guarani ñe’ê rehegua. Maymáva omomba’eguasu ha omomorâ ñane Avañe’ê ha Guarani reko. Mbo’ehára David Galeano Olivera ohechaukákuri chupekuéra Guarani Róga ha oñe’ê chupekuéra Guarani ñe’ê rembiasáre, mboýpa ñaime ñane retâme ñañe’êva Guaraníme, araka’e guive ha mba’eichaitépa oî tekombo’épe, moôpa ambue tetâ rupi avei oñeñe’ê ha mba’eichaitépa oñemyasâi ñane Avañe’ê ñanduti (internet) rupive. Upéicha avei, omombe’u chupekuéra ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI rembiasakue, mba’éichapa heñói, moô moô rupípa oî ATENEO, ha mboy mbo’eháramapa osê ichugui. Ko árape oĝuahêjeýma ijapýpe ore rembiapo, oñepyrûva’ekue 27 jasyporundy ary 2009-pe. Ko’â mokôi arýpe jajapókuri hetaiterei mba’e, ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI rekópe, omombaretevéva ñane Avañe’ê rekove ñane retâme, ambue tetâme ha ñandutípe. CULTURA GUARANI. Irundy ary rire, péina oîma Guarani Ñe’ête Mbo’ehára táva Itatîme. Ko’â tapicha omohu’âva’ekue iñemoarandu Guaraníme oñepyrûtama omba’apo mbo’ehaokuéra rupi ha peichahápe omyasâi mbaretéta Guarani ñe’ê Corrientes tuichakue javeve. Ha’ekuéra niko ohayhu añetete Guarani ñe’ê ha upévare avei heta mba’éma ojapo hesehápe. ipype umi tembiapo porâporâvéva ojehaiva’ekue Guarani ñe’ême, ñane retâme. Kóva oñemoherakuâta ambue tetâ rupi ikatuhaĝuaicha ñane Avañe’ê omomba’eguasu ko yvy ape ári; 5)Jasypakôi 2009-pe, ha’e omoĝuahêmavoíkuri kuñakarai Iris Rocío González-pe -omoakâva Tekombo’e, Teko ha Tekojeroviapy Aty ñane retâ Amandaje Guasúpe- peteî kuatia he’ihápe chupe MEC omoneiha Ñe’ênguéra Léi ñemboaje. Karai Riart ombohasákuri upe kuatiara’ânga peteîteîme; 6)Oikuave’ê petei óga ndekatéva, Paraguayetépe, oîva ipoguýpe, upe guive oñemyasâi haĝua ñane ñe’ê Guarani; ha 7)Oipota umi aty omba’apóva ñe’êkôi rehehápe ha oîva hendive upe árape, akôinte tomba’apo jekupytýpe MEC ndive ñane retâ tekombo’e motenondevévo. Ñe’êpoty ñemoñe’ê ha tembi’u apo. Coordinadora: Mg. Celia Chaparro de Garay Arakôi 14 jasyapy 2011, ojehekýi ñande apytégui Karai Guasu Félix de Guarania. ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI omoĝuahêkuri hemimbyasy kuñakarai Clara ha Karai Félix rajy: Galia ha Mimbi; ra’y: Augusto ha Félix; ha opavavete ipehênguekuérape. Tuicha ñembyasy ojaho’i ñane retâme, omanógui peteî karai arandu ha hekojoheipyréva. Jaikuaaháicha, hi’arambotýpe, 20 jasypateî 2010-pe, ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI ome’êkuri ichupe Guarani ñe’ête ha reko Tembikuaajára kuatia’atâ. Oujey guive ñane retâme, ary 1989-pe, omba’apo ha ombo’ékuri ATENEO. Oîjepékuri heta atýpe, Guarani ñe’ê ha ñane ñe’êkôi reheguápe. Heta aranduka ohaijepe. Hembiasakue ha hembikuaa opyta techapyrârô opavavete Guarani rayhuhárape ha avei mayma ñane retâyguápe. Purahéi, ñe’êpoty ha káso ñemombe’u. Coordinadora: Dra. Carmen Ramona Caballero Purahéi, ñe’êpoty ha káso ñemombe’u. Coordinadora: Mg. Haidee Villalba. Kaso ñemombe’u, ñe’êpoty ha purahéi. Coordinadora: Dra. Teresa Beatriz Cardozo Chávez. Vy’aguasu: purahéi, jeroky, ñe’êpoty ha tembi’u ñanemba’éva. Coordinador: Mg. Paternio Emiliano Vera Purahéi, ñe’êpoty, káso ñemombe’u ha tembi´u paraguái apo. Coordinador: Prof. Huber I. Marecos JEHECHAKUAA GUARANI ÑE'ÈME, CNC-PE Techapyrã omoî kuñakarai Nirma Servín, paraguaya oikóva Pilcomayo rembe'ýre ha he'ihápe ndosyrýiha y upéicha operde imymba mimi oúgui mymba ka'aguy oatáka imymbápe. Umíva ha'e omombe'ú; "Puma ha jaguarete ojeipysóva upe y rembe'ýre", omombe'úvo hembia Nirma Servín prensa BBC-pe. gnwiki Ñemohenda:Mba'aporekokuaa Ko yvy tuichakuére Guarani Ñe'ẽte ha Arandu Anamandaje (ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI) niko heko ypýkuri 23 jasyporundy 1985-pe, Paraguaýpe. Mbohapy angirũ hérava Arnaldo Miguel Valenzuela Sanabria, Paublino Carlos Antonio Ferreira Quiñónez, ha ohaíva ko’ápe, David A. Galeano Olivera –upérõ oñemoarandúva Guarani ñe’ẽme Instituto Superior de Lenguas, Universidad Nacional de Paraguaýpe- heta oñomongeta rire oguahẽ hikuái peteĩ ñe’ẽme omoheñói hagua peteĩ aty omba’apo hagua ñane ñe’ẽ ha ñane mba’etévare. Upe temiandu oikuaaukákuri hapichakuérape upépe oñemoarandúva, ha tetia’e ha katupyrýpe oñemoñepyrũ atymimi ojeporavo hagua jehupytyrã, aty rerarã ha upe ára oñemboajetahápe aty pyahu. ANAMANDAJE jehupytyrã ojeporavókuri ko’áva: 1)Ombyatýva’erã Mbo’ekuaahára ha temimbo’e Guaranimegua jekupyty, tetia’e ha tekojojápe; 2)Omba’apóva’erã Guarani ñe’ẽ ha ñane mba’etévare ha upevarã ogueroguatáva’erã opaichagua tembiapo, ñepyrũrãme Paraguaýpe ha upéi mbeguekatúpe ñane retã tuichakue javeve; 3)Oikuaaukáva’erã hembiapo maymávape, tetãygua ha pytaguávape, ha upevarã oipurũva’erã ikatumíva guive (ta’ãngambyry, ñe’ẽ’asãiha ha kuatiahaipyre); 4)Ohekombo’éva’erã Guarani ñe’ẽ mbo’ehararãme, osẽtava ohekombo’e ha ohayhukajey ñane ñe’ẽ ha ñane mba’etéva, mitã ha mitãrusukuérape. Ha peicha... upe ára guive ko’ága meve ANAMANDAJE omba’apo kyre’ỹnte gueterei, naikane’õi. Ko’ága hetáma ñande ja ipype, ápe ha amoite ñane retã ruguáre. ANAMANDAJE rembiapo rupive ñane ñe’ẽ ija Castellano ndive, ñane retã Léi Guasúpe. Mokõivéva ojoykére, peteĩcha. Upéicha avei, ñande aty rupive Guarani oike Tekombo’e Ñemyatyrõme. Ha péina, oguahẽma ára, ñane avañe’ẽ oñembo’ehápe ñane retã tuichakue javeve mitã ha mitãrusukuérape ha upéicha avei ANAMANDAJE rupive heta mbo’ehararã oñemoarandu itávape, upéicha ñande aty omba’apo Concepción, San Pedro, Cordillera, Guaira, Ka’aguasu, Ka’asapa, Itapúa, Misiones, Paraguari, Alto Parana, Central-Paraguaýpe, Ñe’ẽmbuku, Amambay, Kanindeju, Presidente Hayes ha Boquerón-me. ANAMANDAJE remiandúpe oĩ avei Guarani ñe’ẽ oñembo’eva’erãha maymávape ñamosãsosérõ ñane retã ha ñane retãyguápe. Guarani hína tembipuru ñaikotevẽva ha jaipurukatuva’erã ñamoarandu, ñamongakuaa hagua ñande yvy jahayhuetéva. Castellano año ñañandererahamo’ãi mombyry. Mitã oñemoarandúva ko’ága, iñe’ẽteépe, tuicha oñakãrapu’ã, ipy’arory ha ipy’aguasúma. Oikũmby ha hesakãma umi mba’e ome’ẽ ha ohesa’ỹijóva mbo’ehaópe. Hasypeve, ága ae ñañehekombo’e Guarani rupive. Kóva ko mba’e ha’ehína ANAMANDAJE kerayvoty tuichavéva ha mbeguekatúpe oñemoañetéva ohóvo. ATENEO heñói ha okakuaa ijehegui. Avave noipytyvõi chupe, ja’ekuaa uvei okápe oĩha omboykeséva térã ojukaséva ATENEO rembiapo; jepémo upéicha, ko atyguasuete hekoverosã, ha arandu ha tetia’épe oho tenonde gotyo ha hendive oku’e Guarani ñe’ẽ, oñembo’yjeýva, ojetyvyrovyróva ha kyre’ỹme oipykúiva hape tee, oguerahátava chupe yvate yvateve. Guarani imitãrusujey. Guarani ñe’ë pyahu ko’ága rupi ojehayhuetevéma. Avei, oïma Léi Guasúpe. Guaranígui oikóma Paraguay retä ñe’ẽ teete. Guarani oikéma avei tekombo’épe; upehaguére, heta mitã ha mitãrusu ohóva mbo’ehaópe -Guarani rupive- hekove sãso, oñeñandu porã ha ovy’a mbo’ehaópe ha upe iporãvéva -Guarani rehe ae- oñemoarandu añetetéva hikuái. Opaite tenda rupi Guarani ojepuruvéma. Oĩma avei heta aranduka Guaraníme; ja’eporãsérõ, oĩma heta jehaipyre. Oĩma heta marandu castellano-gui oñembohasáva Avañe’ẽme. Upévare, oguahẽma ára jahechakuaávo Guarani ha’eha pe tembipuru oipytyvõtava hekopete oñemongusugue hagua Paraguáygui: mboriahu, tavy ha teko’asy. Upévare avei hesakãva’erã mbo’eharakuérape Guarani ndaha’eiha peteĩ mbo’erãmínte. Nahániri. Guarani hína pe tembipuru ha’evéva orekóva Paraguáy oipukúi hagua upe tape pyahu ha hekokatúva. Yma, ymave Guaraníme oñe’ẽva itavy ha ijuruky’a; ko’ága Guaraníme oñe’ẽva iñarandu ha ojehecharamo. Ko’ága hetáma oĩ tapicha iñarandúva Guaraníme. Guarani ñe’ẽ pyahu iñasãima Paraguay retã tuichakue javeve ha upéicha avei oñembo’e, oñemomba’eguasu ha ojehayhúma ambue tetã rupi. Guarani herakuãporãma ko yvy ape ári. Jaha jahaha gotyo (Argentina, Vrasil, Uruguái, Volivia, Tetãvore Joapykuéra, Kanatã, Francia, Alemaña, Epaña) jajuhukuaa tapicha arandu ohecharamo ha ohayhu añetéva Guarani ñe’ẽ ha Guarani reko. Guarani ñe’ẽ pyahu oĩ avei internet-pe. Hetaiterei mba’e ñane avañe’ẽguigua oĩ internet-pe. Oĩ avei umi tapicha iñaranduvéva he’íva hikuái: ñe’ẽ ija ha ijahetáva internet-pe, hekove pukúta. Aipórõ ja’ekuaa Guarani ñe’ẽ pyahu hekove pukutaha. Hetaiterei tenda niko oĩ internet-pe imandu’áva ha omomba’eguasúva avañe’ẽme, umíva apytépe ATENEO rendatee ha’eva www.ateneoguarani.edu.py. Avei, ndahi’aréi Guaranígui oikohague Corrientes, Argentina ñe’ẽ teete; péicha avei, ko ary 2007-pe oiko avei ichugui Mercosur ñe’ẽ, castellano ha portugués ykére. Opa ko’ã maba’e ohechauka mba’éichapa ATENEO rembiapo rupive, Paraguáype, ojehupyty hetaiterei mba’e avañe’ẽ momba’eguasuvévo. Guarani ñe'ẽ tee Guarani Hai'ymakuaaty • Guarani reko ha ñe'ẽ • Ñe'ẽrapokuaa Ñe'ẽtekuaa, ñe'ẽpukuaa ha ñe'ẽjoajukatu Ñe'ẽjoaju pypegua (Ñembojoja • Ñe'ẽjoaju Guaraníme • Ñe'ẽ omýiva hendágui • Ñe'ẽpehẽtai oñemohendajeýva • Ñe'ẽriregua • Ñe'ẽteja Guaraníme) • Ñe'ẽjoaju rekopegua • Ñe'ẽysajakuaa • Pu'ae aty • Terarãngue • Tero ha Teroja guaraníme • Ñe'ẽjoajuha • Ñe'ẽpykuaa Guaraníme • Ñe'ẽtéva ha iñemohenda • Ta'ãnga'i kuatiapyre • Ñe'ẽndýi Guaraníme • Ñe'ẽpuporã Káso Ñemombe'u • Ayvu rapyta • Ore Remiandu Ñe'ẽ • Guarani Ñe'ẽte ha Arandu Anamandaje Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 10:44, 20 jasyrundy 2018. . ha ipyko’ẽmíva opyta opupu mborayhu ykua; . taropurahéi nde juru mboypýri nde ratypykua. Ka'aguy pa’ữ hyakuãmba pa’ỹva ha yvytu vevúi ku ko’ẽ oguerúva omoagẽ ñandéve kuarahy resẽ. peteĩ mbyja ipy'a hatãvéva . Ikatu porãnte ko’ẽramo ára Guarani angirũ jeguereko nadaha’ei peteĩ mba’e opavave ikatuha oñembovu Ko internet-pe ojeike haguâ guarani ñe’ême, ogueroguata Facultad Politécnica de la Universidad Nacional de Asunción, oipytyvô mbarete Paraguái Ñe’ênguéra Sambyhyha ha Mozilla Paraguay. Kuñakarai guasu Ladislaa Alcaraz de Silevero, Paraguái Ñe’ênguéra Sâmbyhyha Sâmbyhyhára oguerohoryeterei osêre Mozilla Firefox (Aguara Tata guaraníme), oipyguarátava internet ryepy, ha he’i: “Roikuaa ypy guive ko tembiapo ro’e rojepytasotaha pende ykére ha péina ko’ágâ oséma katu ko tembiapo”. He’i avei kuñakarai guasu, “ko navegador rupive ñañemo’aguîta guarani poruharakuéragui ha noñemboykevéima chupekuéra oiporu haguâ avei tecnología iñe’ême”. Ojeporu haguâ “Aguara Tata”, ojejapo va’erâ peteî perfilwww.mozilla.locamotion.org pe, ha upépe oñembojere guaraníme opaite ñe’ê oñemyatyrôtava upe rire FPUNA ha PÑS ñepytyvô rupive. Ñehenduva ha Ta`anga sysýi gnwiki Mba'era'ã 2.1. Tero ñemohenda iñe’ẽpu’andu rupiJehaijey 2.2. Tero ñemohenda ijysaja rupiJehaijey 2.4. Tero ñemohenda he’iséva rupiJehaijey Chachĩ (karaiñe'ẽ: helecho arborescente) ka'avo hogue sa’íva oĩva tenda he’õha rupi ka´aguýre. Atukupe (karaiñe'ẽ: Espalda) ijape hapykue. Ñambohape ñane ñe’ẽ jajokupyty porãve haguã ñane arandúpe ha ñande rekoitépe Merkosur guive Mitãrusu ha mitãkuñanguéra, peaprovechákena pe okẽ guasu ojavríva peẽme (1 Corintios 16:9) KO YVY TUICHAKUÉRE (Mba’e vai itenonde haguâ tekotevênte yvyporakuéra hekokatúva ndojapói mba’eve). (Mba’e kakuaángo pe nereñeme’êiro mba’evépe.) (Temimo’ânguéra noikotevêi mbokakuérare ikatúrô ohupyty avakuéra py’ápe.) Tetã Paraguái Tetãvore Alto Paraguái Távayguakuéra 5.000 ava Fuerte Olimpo oĩ araguápe tava Paraguái retãme. Oĩhína tetãvore Alto Paraguay-me. Ko távape oiko 5.000 ava (2001 ary). Alto Paraguay Tavusu, opytáva 838 km. Paraguaýgui, Río Paraguay rembe’ýpe; ñepyrũrã herava’ekue Fuerte Bordón. Ko tavusu ojehero “Pantanal rokẽ”. Ko táva rehe ojere peteĩ muralla guasu ojepysóva 4 km. Pe távape haku, arahaku aja og̃uahẽ 45ºC peve, ha araro’y aja katu oguejy 9ºC peve. Jepive haku 25ºC rupi. Akóinte ojehasa kyve’ỹ puku ha hapykuéri katu ama ndetuicháva. Yvype ijyvatekue ndohasáiva 300 para guasu ári. Oĩ tenda ojupi ha oguejyhápe ha pe yvy ha iporã oñeñemitỹ ha mymba oñemongakuaa hag̃ua. Yvyty 3 hermanos ijyvate porã pe tendápe, pe mbytepegua guive ikatu ojehecha karanda’yty Paraguay ha yvy he’õ Pantanal Nabileque-gua ha avei Sierra de Bordón Brasil-pe. Tembiapo imbaretevéva upépe ha’e mymba ñemongakuaa. Ko táva ofundava’ekue España 1792-me ha oñembohéra Fuerte Borbón ha ojapuka Gobernador Joaquín Alos y Bru ome’ẽva’ekue ko tembiaporã Comandante José Antonio de Zavala y Delgadillo-pe, ikatu hag̃uáicha imbareteve upépe defensa orekóva Virreinato del Río de la Plata ojoko potávo (fuerte de Itapacú ndive) Paraguái yvýpe jeike Brasil guive, ojapóva umi bandeirantes. Ñepyrũrã oñemopu’ã tenda ko’ag̃a opytáva Brasil yvýpe Forte Porto Carrero ha Fecho dos Morros mbytépe. Ova hag̃ua hendaiterãmema pe Fuerte Borbón ojeporavo peteĩ tenda oĩhápe yvyty ndaijyvatetéiva, ha ndahasymo’ãihápe oñedefende hag̃ua peteĩ "bahía" joguaha orekóva ysyry Paraguái renondépe. Oñefundaramo guare oñepeipirũ umi ypykuéra mbaja mburuvichakuérape. Omanda aja Gaspar Rodríguez de Francia ojehero ñepyrũ chupe Fuerte Olimpo, oiméne pe yvyty tuichavéva ojoguáre yvyty Olimpo-pe Grecia yvýpe opytávape mba’e. Upéramo avei oñepyrũ upe tenda opytaite Paraguái poguýpe puerto franco ñemurã brasileño. Oñepyrũramo Guerra de la Triple Alianza ysyry Paraguáigui kuarahy resẽvo oĩgueteriva’ekue Paraguái poguýpe, ha Fuerte Olimpo tuicha oipytyvõ Paraguái oho hag̃ua umi tetã oguerúva chupe pe ñorairõ ári Mato Grosso-pe, upéi 1866-me, Paraguái ikangy riréma pe ñorairõ guasúpe, Fuerte Olimpo ojeporu jey tetã oñedefende hag̃ua, katu upéi ho’a Brasil pópe opamíre pe ñorairõ. Ko mba’e renondépe Argentina ohenduka iñe’ẽ ha ojerure Fuerte Olimpo ohasa hag̃ua ipoguýpe ha avei Chaco Boreal tuichakue javeve Bahía Negra peve, katu Brasil omosẽ rire Paraguáipe, Argentina okirirĩ ha ndojerurevéi pe yvy. 1870 rire upe yvy latifundistas pópe, ãva oity quebrachales ha omomba’apo ypykuérape tembiguái rekópe, péva omoñepyrũ arapa’ũ ojeheróva "ciclo del tanino" ha oipe’a okẽ oike hag̃ua industria curtiduría. Ojeitývo ohóvo ka’aguy, umi yvy guasu ojeporu ganadería extensiva vacunos-gua pevarã iporã pe yvy, haku rupi upépe; péicha Fuerte Olimpo-gui oiko peteĩ puerto fluvial ojeporúva oñemondo hag̃ua ambue tetãme mba’e repy ka’aguýpe guare ha avei vaka ro’o; Guerra del Chaco pa’ary 1930 ryepýpe, Bolivia ohatapyña oguerahapa hag̃ua ipoguýpe yvy guasu kóva ha Paraguái katu oñeha’ãmbaite opyrũ mbareteve upépe, jepémo iponandi nunga; upéramo Fuerte Olimpo ojeporujey ñoraiõ pyendáramo; Ñorairõ Chako aja tapichakuéra oikóva ko távape ári ho’a mboriahu ha avei tuicha ipokã hikuái (heta kuimba’e omano pe ñorairõme). Ko távape oñepyrũ oguata industria michĩmíva ojejapohápe teja karanda’ýgui ha avei ladrillo. Ambue mba’e oipytyvõva akãrapu’ãrã (ndatuichaitéiva) upe távape ha’e ojejapyhýre ko tekoha departamento de Olimpo tuja administración rembiapo rendáramo, ha upe rire Departamento de Alto Paraguay administración rendáramo. Ygarata mba’yru ojeporuvéva oñeg̃uahẽ hag̃ua Fuerte Olimpo peve. Ojeporu Lancha Aquidabán, osẽva semanalmente Concepción-gui oraháva carga, ha Bahía Negra-gui oraháva tapichakuérape. Ikatu avei oñeg̃uahẽ Loma Plata peve, km 444-pe ha upégui ojeho peteĩ tape pytã ipukúva 333 km rehe. Fuerte Olimpo oĩ peteĩ aviõ guejyha yvyguigua ha avei kapi’ipe aviõ michĩvévape g̃uarã. Fuerte Borbón, 1792-pe guare. Oñemopu’ãmbyre itágui peteĩva umi yvyty Olimpo-pe. Pe távape oĩ tapicha oporoisãmbyhýva, oporomoirũ ha omyesakãva mbohupakuérape hechapyrãita oĩva Fuerte Olimpo-pe. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 15:13, 3 jasyteĩ 2018. (Áraveñe'ẽme: «Estado de Mahal Dibiyat») Tetã Amandaje Tavetã Joaju pegua Mayndíva —héra tee hína Tavakuairetã Mayndíva (Mayndíva ñe'ẽme: ދިވެހިރާއްޖޭގެ ޖުމުހޫރިއްޔާ, Dhivehi Raajje Jumhooriyyaa)— ha'e peteĩ ypa'ũ aty ha tetã hekosãsóva ojejuhúva paraguasu Índiko-pe, itekuái reko ha'éva tavakuairetã mburuvicharapépe. Ijyvy apekue oñemohenda 26 ykuãirũ rupive. Itavusu ha itáva tuichavéva ha'e Male, oiko ipype amo 103 693 tavayguakuéra. Mayndíva oreko amo 1200 ypa'ũ,[3] hákatu 203 ypa'ũme mante oiko tekovekuéra. Ijyvy apekue ojejuhu paraguasu Índiko mbytépe, ñemby kuarahyreike pegua tetã Sri Lanka ha amo 450 km tetã Índia pegua. Upe islã ha'e jeroviapy tenondegua ha tetã ijeroviapy tee, oike ko tetãme ary 1153-pe. Mayndíva ha'e akue peteĩ kolónia Poytuga pegua (1558), Olánda pegua (1654) ha Tavetã Joaju pegua (1887). Ohupyty isãso ary 1965-pe. Ko tetã ha'e upe tetã oreko sa'ivéva tapichakuéra ijyvýpe opaite Ásia-pe, oikónte 341.356 ojeipapaháicha ary 2014-pe. Ha'e avei peteĩ umi tetã michĩvévagui opaite Ásia pegua, ijyvy apekue ohupytýgui 298 km². Ko tetã ijyvatekue ohupytymeméva amo 1,5 metro mante, upéicha ha'e tetã ijyvyivéva, ijyvy ndaha'éi yvatéva.[4] Upéicha, ko tetã oikomeméva tesaparápe yguasu jupíre.[5][6] Techapyrãme, oiko upe sunámi paraguasu Índiko-pe, ojehu rire yvyryrýi 26 jasypakõi ary 2004-pe, yguasu oñuvãmbávo heta Mayndíva ypa'ũ, y apeno guasu ohupytýkuri amo 4 metro ohundi hetaite Mayndíva retãygua róga kuéra, 82 tapichakuéra omano ha 26 ikañy.[7] Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 12:45, 1 jasypoapy 2018. Avañe'ẽ: Tatapu'ã'ỹ Yvágamba'e Netunomboypýri - Vikipetã Yvágarete Netunomboypýri térã Yvágamba'e Netunomboypýri ha'e oimeraẽ yvágamba'e ojereva kuarahy mombyryve mbyjamýi Netuno rupi. Ko yvágarenda ha'e pa'ũndypapyre mbohapyme: Kuiper Ku'asã, Apu'a ha'eño, ha Oort Arai. Puruharakuéra ko ñemohendáme he'i oikuaa oñe'ẽ sardo Ojapo hikuái peteĩ farra chu’ĩ. Omano ary 1901-pe, "ambue cultura"-pe, peteĩ ritual de expiación-pe, mba'asy ojegueroviáva oúha ambue tendágui. -7 Oñe'ẽva hese Peteî ára Ama omano ha hi’ánga ojehekýi Umi hese oñembohorýva ári. Che sy omombe’uhaguéicha chéve Guarani Ñe'ẽpukuaa - Vikipetã Guarani Ñe'ẽpukuaa Ñe’ẽpukuaa niko ñe’ẽtekuaa vore ñanerekombo’éva mba’éichapa ñambohyapu ha jahaiva’erã hekopete umi taipu (fonemas), ñe’ẽpehẽ (sílabas) ha ñe’ẽ (palabras) peteĩ ñe’ẽtegua. Guarani ñe’ẽpukuaa ñahesa’ỹijokuaa kóicha: 1.4. Ñe'ẽpehẽtai purukuaa (polisíntesis) Jepémo heta tapicha katupyry oñeha’ãjepékuri ohesa’ỹijo Guarani ñe’ẽtekuaa, Reinaldo Julián Decoud Larrosa ha’ehína upe omba’apoporãve’akue. Heta ára ojepurúkuri opaichagua tai (letras) ñane avañe’ẽ ojehai agua. Jahechakuaa hagua upe mba’e natekotevẽi jaha puku, ñamoñe’ẽkuaánte umi aranduka (libros) ymave guare ha umívape jajuhúta mba’éichapa ñane ñe’ẽ ojehaíkuri opaicharei. Upévare ha ja’ehaguéicha, Decoud Larrosa omboheteka-túkuri Guarani haikatu omoheñóivo pe achegety jaipurúva ñande ha oguerekóva mbohapypa mbohapy (33) tai (letras). 4 ÑE’ẼPEHẼTAI PURUKUAA Águi jahecháta máva mávapa umi tai ha mba’eichaitépa jaipuruva’erã. Guarani Ñe'ẽ Achegety: 1.2.2. Poapy (8) pundie tĩgua: g̃ - m - mb - n - nd - ng - nt – ñ, oñemohendajeýva kóicha: Pundie réra ou moköi ñe’ẽgui avei: “pu” ha “ndie”. “Ndie” ou “ndive”gui. Pundie he’ise ipúva ambue ndive. Pundie oikotevẽ ambue taipúru ipu hagua. Péicha “m” hyapu ñambojoajúrõ hese umi pu’ae (ma, me, mi, mo, mu, my). Guarani pundiekuéra réra ja’e hagua tekotevẽ ñambojoa-ju hesekuéra pu’ae “e” (che, ge, he, je, ke, le, me, mbe, ne, nde, nge, nte, ñe, pe, re, se, te, ve). Puso añoite héra tee. Techapyrã Ch = chéve M = amonde P = purahéiGuarani Ñe'ẽte ha Arandu Anamandaje 2. Puso ha’e avei peteĩ pundie. Ichupe oñembohéra pundie hay’opy’agua. Puso jaipuruva’erã mokõi pu’ae pa’ũme año. Araka’eve ndajaipuruiva’erã mokõi pundie pa’ũme, térã peteĩ pu’ae ha peteĩ pundie pa’ũme. Puso jaipuruhápe katuete ñamopa’ũ mokõi pu‘ae. Techapyrã: 3.4. sa, se, si, so, su, sy, jahai hagua jaipuruva’erã tai “s”. Ñane ñe’ẽte achegetýpe ndaipóri “c” térã “z”. 3.5. va, ve, vi, vo, vu, vy, jahai hagua jaipuruva’erã tai “v”. Avañe’ẽ taikuéra apytépe ndaipóri “b”. 5.1) Taipu “p” iñambue ha oiko ichugui “mb” ñambojoa-júvo henondépe ñe’ë térã ñe’ẽpehẽ tĩgua. 5.2) Taipu “s” iñambuénte avei ha oiko ichugui “nd” ñamohendávo henondépe ñe’ẽ térã ñe’ẽpehẽ tĩgua. 5.3) Avei taipu “k” iñambue ha oiko ichugui “ng”, oñembojoapývo henondepe ñe’ẽ térã ñe’ẽpehẽ tĩgua. 5.4) Guarani pundiekõi (ch, mb, nd, ng, nt, rr) hína peteĩ tai año. Pundiekõi ñamoñe’ẽpehẽva’erã pu’ae térã pu’aekuéra hapykuerigua ndive. Nañamboja’óiva’erã pundieköi araka’eve. Guaraníme ha’e tyapu atã jahekuavóva peteĩ pu’ae ári. 2. Muanduhe ñemohenda mbo'ehára / 3. Pu'ae atã Ha’e pe pu’ae oñomomuanduhe hai térã purekóva. 4. Ñe’ẽ ñemohenda imuanduhe rupi 4.1. Ñe'ẽ imuanduheteĩva (Palabras monotónicas): Ha’e umi ñe’ẽ oguerekóva ipype peteĩ pu’ae atã añónte (hai térã pureko). 4.2. Ñe'ẽ imuanduhe'etáva (Palabras politónicas): Ha’e umi ñe’ẽ oguerekóva ipype mokõi térã hetave pu’ae atã (hai térã pureko). 5.1. Pu’ae atã ndaha’éirõ pu’ae paha ñe’ẽ imuanduheteĩvape, oguerãhava’erã muanduhe hai. 5.2. Pu’ae atã ndaha’éirõ pu’ae paha ñe’ẽ imuanduhe’etávape, oguerahava’erã muanduhe hai. 5.3. Pu’ae atã ha’érõ pu’ae paha ñe’ẽ imuanduheteĩva ha imuanduhe’etávape, ndoguerahai’arã muanduhe hai araka’eve; ja’eporãsérõ, pe ñe’ẽ imuanduhe pureko opytávo. Techapyrã : Jaipurukatu hagua muanduhe tĩgua tekotevẽ jaikuaa máva mávapa umi taipu tĩgua. Upéva rehe ñanemandu’araẽta umíva rehe. 2.1. Pu’ae tĩgua ñamoñe’ẽpehẽrõ peteĩ pundie jurugua ndive, oguerahava’erã muanduhe tĩgua 2.2. Pu’ae tĩgua ñamoñe’ẽpehẽrõ peteĩ pundie tĩgua ndive, ndo-guerahaiva’erã muanduhe tĩgua. Pe pundie tĩgua ijehegui omotĩ-guáma ñe’ẽpehẽme. 2.3. Muanduhe tĩgua ( ~ ) omyengovia muanduhe haípe ( ´ ), umi pu’ae atã tĩguávape. Hetápe oipyapy ko muanduhe tĩgua jepuru. Oï oñeporan-dúva mba’eicharupípa jahekýi pu’ae tĩgua árigui imuanduhe. Umíva he’i ndaikatuiha jajapo upe mba’e ha’égui peteĩ tai año, ndaikatúiva ñamboja’o. Ko ára peve ndojejuhúi gueterei aporeko (técnica) ikatú-tava jaipuru muanduhe tĩgua ñaha’ãngahai hagua hekopete. Upévare, ága peve jaipuru manduhe tĩgua mbo’ehára Reinaldo Decoud Larrosa omyesakãhaguéicha. Guarani oñe’ẽkuaa’ỹvape hasy’imíjepi ombohyapu térã omohenda hagua hekopete, jehaípe, muanduhe tĩgua. Peteĩ aporeko jaipurukuaáva ñane remimbo’ekuéra ndive ikatupyry hagua muanduhe tĩgua purúpe niko ha’ehína ñe’ẽ ha ñe’ẽpehẽtai tĩgua jehai py’ỹi, ñamombyta meve iñakãme. Techapyrãrõ, jaipurukuaa ko’ãva: Ñe’ẽ Ñe’ẽpehẽtai -g̃uahẽ -g̃uarã va’erã (ouva’erã) Ñe’ẽpehẽtai ñemohenda Ñe’ẽpehẽtai ha ñe’ẽriregua purukuaa 1. Ñe’ẽpehẽtai ñemohenda Ñane avañe’ẽme niko oĩ heta ha opaichagua ñe’ẽpehẽtai. Oĩ jaipurukuaáva tero, teroja ha ñe’ẽteja ndive ha hetaiteve oĩ jaipurukuaáva ñe’ẽtéva ndive. Ñe’ẽpehẽtaikuéra apytépe oĩ: Umi ñe’ẽpehẽtai mboyvegua, ñe’epehẽtai upeigua ha umi ñe’ẽriregua iñe’ẽpehẽteĩva ojoajuva’erã iñe’ẽrapóre (raíz), ha oiko chuguikuéra peteĩ ñe’ẽ año jehaípe. 2. Ñe’ẽpehẽtai ha ñe’ẽriregua purukuaa Aguata (a = papapy ha avaite ñe’ẽpehẽtai) Ndaguatái (nd = ysaja ñe’ẽpehẽtai) Namboguatái (mbo = ñe’ẽapoha ñe’ẽpehẽtai) 2.3. Guarani ñe’ẽysajakuaápe (morfología) jajuhukuaa poapýichagua ñe’ẽ ha umíva apytépe oĩ ñe’ẽriregua. Kóva ai-pórõ ha’e ne’ẽ, ndaha’éi ñe’ẽpehẽtai. Ñe’ẽriregua oñemohendajey. Oĩ iñe’ẽpehẽteĩva (monosi-lábicas) ha iñe’ẽpehẽ’etáva (polisilábicas). Pe (jaipurukuaáva ñe’ẽ jurugua ndive) Me (jaipurukuaáva ñe’ẽ tĩgua ndive) Ko’ã ñe’ẽriregua ojoaju’arã ñe’ẽ ijykereguáre. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 12:19, 1 jasypoapy 2017. Avañe'ẽ: Káukaso JEHECHAKUAA MBO'EHÁRAPE PETER TASE: GUARANI ÑE'Ê RAYHUHÁRA Avañe'ẽ: Ñemohenda:Islã 1, Ivaiporã, Paraná, Brasil Upe mbo’ehao kotyguasúpe ijatýkuri haimete 150 temimbo’e ha avei mbo’eharakuéra ha Sâmbyhyhára upepegua. Mitârusukuéra ohecharamo Guarani rekove ñandutípe ha py’arorýpe ojapysaka opaite mba’e oje’évare. Péicha, ára ha ára, ñane retâme ñamba’apo ha jahecharamove ñane ñe’ê Guaraníme, taha’eha’ehápe ha taha’eha’éva ndive. Heta tapicha ijatýkuri upe pyharépe ohendu haĝua hikuái Mbo’ehára Luc Capdevila-pe omombe’úva opavavépe mba’eichaitépa umi ñande ypykuéra Paraguay ha Bolivia-pegua oñorairôkuri hetânguéra rérape. Jaikuaaháicha ndaipóri guasu ñande apytépe marandu umi mba’e rehegua, upévare tekotevê ñamomba’eguasu ko tembiapo guasuete omotenondéva ko karai Francia-ygua. KÁSO ÑEMOMBE'U: ÑORAIRÔ GUASU REMBYREMI Ñe'ẽ/nguéra Friends (angirũnguéra) ha'e peteĩ tekoha'ãngandy ta'angambyrýgui Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua ojapo Marta Kauffman ha David Crane. Ohasa peteĩháme ta'angambyrýre ára 22 jasyporundy ary 1994-pe, ta'angambyry mbohasáva NBC rupi ha opa ára 6 jasypo ary 2004-pe. Ko tekoha'ãngandy omombe'u angirũ aty ijeikove —Rachel Green, Ross Geller, Chandler Bing, Joey Tribbiani, Monica Geller ha Phoebe Buffay— oiko tavapy Manhattan, táva Nueva York-pe. Ojehu tembiasa porã ha tembiasa vai, ombopukaetéva, omombe'u hína tembiasa ãgagua. Oguereko 10 pehẽnguenguéra ha 236 ñembyatykuéra. Tekoha'ãngandy Friends opa rire ojejapo Joey, peteĩ tekoha'ãngandy omombe'u ava tee Joey hembiasakue táva Los Ángeles-pe. Monica Geller (Courteney Cox): Héra guasu ha'e Monica E. Geller. Ross Geller heindy ha oiko ijarýi hógakue. Mitãkuñare ha'e akue kyra hakatu omopiri ikuñapekyre. Ha'e tembi'uapohára,[1] ha omba'apo heta karurendápe. Phoebe Buffay, (Lisa Kudrow): Ha'e ndojesape'áivaete. Ikuñapeky ohasa hasy, isy (Lilly) ojejuka ha'e ae, Phoebe ha ikypy'y herava Ursula ha'evo kuñapeky. Hi'ariete, ituva omokañy hese ha ituvanga oho ka'irãi rógape. Ha upei ohechakuaa isy ete oiko ra'e ha Phoebe oho moirũ hese. Phoebe ndo'uiva so'o ha ohayhuete mymbakuéra. Joey Tribbiani (Matt LeBlanc): Ou ñemoñare Itália-Amérika pegua, oguereko 8 joyke'y. Ha'e ndoaranduivaete. Ha'e mba'eapohára, ojapo maranduha, tekoha'ãnga ha ambue tekochauka. Ha'e kuñaséro, ha oguereko akue heta tembirekorã. Chandler Bing (Matthew Perry): Héra guasu ha'e Chandler Muriel Bing. Ross ikoty irũ mbo'ehaorusu jave ha ha'e Mónica iména. Ha'e oñembohorýva. Ross Geller (David Schwimmer): Héra guasu ha'e Ross Eustace Geller. Monica Geller ikyvy guasu. Ha'e pohanohára. Oñepyru mba'apo peteĩ museope ha upei oho mba'apo Mbo'ehaorusu Nueva York, mbo'eháraguicha. Ha'e aranduete. Omenda mbohapy jey. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 19:40, 23 jasyapy 2018. Tekotevẽ Tenonde Paraguái retã mba'e - Vikipetã Tekotevẽ Tenonde Paraguái retã mba'e Ojehaihína Tekotevẽ Tenonde Paraguái retã mba’e (1992) 3 vore II: Tetã rekuái Ñemohenda rehegua Tetã Paraguái, héra teépe oñembyatỹva rupive Tetã omonguoeéva tetãygua voi ha ijahápe maymáva, ojeheoeávo mayma tetãre, omoañete ha omboaje ha Garantía-kuéra rehegua. Leiguasu ha leikuéra heoeiháicha. Paraguái retã oipuru iñemboguatápe rupiveguáva, ijahápe tetãygua maymáva, opaichaguáva, Paraguái retãme puoeakapavæ oĩ tetãyguakuéra pópe, ha ombyatypa ipogu†pe puoeakáva oĩva. Dictadura osæte Tepysã II: Derecho, Deber ha Garantía-kuéra rehegua mayma tekovére oñembyaioe¥ hag̃ua hete ha Estado oñehaoeãne yvyporakuéra rekove iporã hag̃ua, ha oipytyvõvaoeerã avei oñemyesakã hagua opa mbaoee tetãygua reko rehegua, mbaoeéichapa upéva ojoaju akarapuoeã ndive, tekoha ñembyaioe¥ ndive, ha yvyporakuéra reko porãve ndive. moakãha V: Ypykuéra Retã rehegua moakãha X: Tetã ñemboguatarã Derecho ha Deber Artículo l40: Ñe'ẽnguéra rehegua Paraguái ha'e tetã rembiakuaa arandu hetáva ha iñe'ẽ mokõiva. Estado ñe'ẽ tee ha'e castellano ha guaraní. Léipe he'iva'erã mba'éichapa ojeporúta mokõivéva. Mayma ypykue ñemoñare ñe'ẽ ha opaite imbovyvéva ñe'ẽ, ha'e tetã rembikuaa arandu. moakãha I: Tetã ambue ndive ñomoir¤ reko rehegua tepysã IV: Leiguasu ñembopyahu Tembiasakue: Guarani • Ñorairõ Triple Alianza • Cháko Ñorairõ Táva Paraguáipe • Tekotevẽ Tenonde Paraguái retã mba'e • Tendota Paraguaigua • Guarani (viru) • Tetã Paraguái Momorãhéi • Poyvi Paraguái Tetãvore Paraguái Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 03:10, 17 jasypokõi 2015. Michĩnte jepépa nda'ivevuivéi che mba'embyasy. Ñaimo'ãvoi ku itavymíva mba'e aiko Guaraní: [1] jasypoteĩ (gn) Júlio de Castilhos ha'ehína peteĩ táva Brasil retãme, ñembýpe gotyo. Oĩhína tetãvore Rio Grande do Sulme. Ko távape oiko 19.579 tavayguakuéra (2006 ary). ÑANDERUETE ÑE'Ê Guarani (gn/Avañe'ẽ) SVG logo Avañe'ẽ : Llanten Ko árape –21 jasyapy– oñepyrû ARAROGUEKÚI, ha’éva arajere oguerúva hendive, heta mba’e apytépe, yvyrakuéra roguekúi, yvytu ro’ysâ ha avei amandayvi. Opa umi mba’ére tekovekuéra -mitâ ha kakuaáva- opytave itapŷime, oñondivepa. Ñaimo’â ku mborayhu imbaretevéva ijapytepekuéra. Ka’aru pytû jave oñembyatypa tata jerére oisyryku haĝua ka’ay he’ê ha omombe’u haĝua umi mba’e ojehuramóva térâ ymave oikova’ekue ha avei omombe’u haĝua opaichagua káso póra, pombéro, pláta yvyguy, jasy jatere, luisô umíva rehegua. Ha nde ári ojeroky Pe mba’e vaiete niko oñemoneíkuri ára 1 jasypo ary 1865-pe, Argentina, Brasil ha Uruguay oĝuahêrôguare peteî ñe’ême, ñemiháme, ombogue haĝua ñane retâme. Mboyvy oî ko yvy ape ári ñorairô ojoguáva upévape. Hetaitereirasa kuimba’e, kuña, tuja,ĝuaiĝui, mitârusu ha mitâ ojejukákuri upérô. Ñorairô Guasu opárôguare 1870-pe mbovymi opytákuri tekove ñane retâme ha mbohapyve tetâ ogueroguatava’ekue upe ñe’ême’ê ñemi iporuguypa opytávo hikuái. Ndaha’eiete mba’e porâ pe ojapova’ekue. Ndoguerekói hikuái mba’eve ojerovu haĝua. Mirna Veneroso. (Mirna Gill Cazals de Fischer) hi’arapáy Limpio-pe 12 Jasypa 1919 ha omano táva Paraguaýpe upe arakõi 28 jasypokõime, ary 2014, ko’ẽmba mboyve, pe IPS tasyópe, tuja ha ḡuaiḡui oñepohãnoháme. Mirna Veneroso, kuña iporãngatúva ha hekokatúva’ekue. Hi’ãngapyporã ha heteporãmíva’ekue. Umi hesajajái ojoguákuri umi mburukuja potýpe. Hovyũ umi hesapyko’ẽháme. Hendaitépe horykuaákuri. Mirna rete hape hekove hetápe oipy’ara’ã, yvotypotykuru ojeraháicha, ojora mba’epota ñane ñe’ãme. Pe hekove opyrũporã ha opyrũhatãva’ekue. Michimĩ guive ha’e oñe’ẽpora ha oñe’ẽkuaa. Oikũmbyporã ambue ñe’ẽ. Upe mbo’ehao itávape, Tupão ykereguápe ha’e oñepyrũ oñemoarandu. Ndaikatúi ohasarei upe hekove, iporãitereirupi ha ikatupyrypaite opaite mba’erã. Iñakãrague pukuvera, umi ityvyta hũ asýva ha umi hopea pukupukúva. Mitãkuña’i guive ha’e omoñe’ẽ ñe’ẽpoty mbo’ehaópe ha mamoikatuhápe. Ikatupyry ha iporãngatuha pya’e hyakuã mombyry. Porãnguépe nda’ijojaháiri, ja’érõ ndaja’epái. Upe ijayvuporãme ogueru hetamba’ekuaa. Ijahy’oporã ha imbareteha ojehechakuaa. Ary 1933 oñepyrũ omba’apo karai Julio Correa atýpe. Hetamba’épe oñemoarandu sapy’aitépe. Mirna oguerekópe 13 ary ojupíma yvyrape’ári ojapohaḡua ñoha’ãnga. Oiméneraka’e omba’apo’ypy pe Ñanemba’erã’ỹme térã Yvyjárape, avakuéra apytépe oĩ mitãkuña’i, temiarirõ. Puhoe pya’e ohenói chupe, ombohovaihaḡua Josefina Plá-pe. (María Josefina Plá Guerra Galvany de Campos Cervera. Hi’arapý, ára 9 jasypateĩ, ary 1903, Isla Canarias. Fuerteventura. Isla de los lobos. Omano táva Paraguaýpe upe 20 jasyteĩme, ary 1.999.) Josefina Plá oipuru karaiñe’ẽ añoite. Mirna Veneroso oipuru karaiñe’ẽ ha karaiveñe’ẽ. Ymave naiporãi ñamoporã nipe ñamoñe’ẽ ñane avañe’ẽ. Opyrũporãgui umi ñembotove mba’evete chupe. Mirna Veneroso ogueru hi’ãngakuápe umi ñe’ẽporãporavopyrememete. Avei ikatupyry umi ñemoñe’ẽme. Julio Correa ha’ékuri pe ipaíno imbaretevéva. Karai Correa oipyguara upérõ táva Paraguaymi ha hetápe oikuaa. Ha’e pe kuña tetãytagua oñe’ẽ’ypýva’ekue umi puhoépe ñane retãme. Mirna Veneroso oikókuri pe sport ju’i yvype ypýpe. Mokõi imemby. Peteĩ kuimba’e oikóva tetã Mexico ryepýpe ha peteĩ kuña oikóva ñane retãme ha py’ỹinte omoirũva chupe. Ha’e oiko ha’eño pe iména omanorire. Umi kuñakarai hóga ypypegua oñe’ẽmimíva hendive. Mirna ha ña Georgina (kuñakarai iñe’ẽngatukuaáva’ekue) oñomoirũporãhikuái. Oipytyvõ mbarete karai Julio Correa-pe. Mirna Veneroso iñirũinguéra apytépe, jererohorýpe ojeguereko ha oporoguereko. Ohohápe Mirna ojejuhu ñe’ẽpotýre. Umi ñe’ẽporavopyre oheka chupe. Imitã guive oipokuaa jeguerochichĩ ha heta kuimba’épe omoakãchuchũ. Ndaha’éi Jacinto nipe Teodoro añoitépe, pe omyangekóiva’ekue ikorasõme mborayhu rupive. Iñirũnguéra apytépe ndojejuhúi Mirna Veneroso, jepérõ ndojegueroviaséi. Mirna oguata mbeguekatúva’ekue ko yvy ape’ári. Pehendumína ha tove toḡuahẽ ñane korasõme pe purahéi nde resa kuarahy’ã. Iporãitereirasa pe ñe’ẽpoty. Umi hesajerére hovyũ asy yvapurũ ajúicha, overahendy, ojajaiporãnte, mborayhu ykua umi hesapyko’ẽ. Porãpyko’ẽ jasyrupa rovyũ. Ikatúpiko pe ñe’ẽpapára ojehechakuaa ndaha’emo’ãiha imba’erã. Péichajave umi ñe’ẽpapára térã ñe’ẽpoty’apohára oñandu noirĩha upe mborayhu rapére. Sapy’ante ñe’ẽhaihára ho’a aguyje apytépe. Mborayhu ha vy’apavẽ henyhẽvo pe ikorasõme, pe aguyje ayvu, ñe’ẽporavopyre oveve pe hi’ãngapýgui ha iñe’ẽratarendy opiriri ñe’ẽpoty rapógui. Mirna Veneroso, oĩkuri táva Ypakaraípe, upe jasypateĩ ary 1994-pe, oguahẽvo pe Teodoro S. Mongelós retekue opytu’uhaḡua pe ityvyrãme. (Táva Ypakarai, casa de la cultura ryepýpe). Upérõ oñe’ẽ Mirna Veneroso ha omoñe’ẽ peteĩ ñe’ẽpoty ohaíva’ekue Teodoro S. Mongelós rérape. He’íkuri. Hasýpe karaiguasu rejevy ha reguahẽjey nde rogaitépe. Mirna Veneroso oguenohẽkuri peteĩ aranduka ñe’ẽpotyryru. Upépe oĩ pe ñe’ẽpoty ohaíva’ekue Teodoro S. Mongelós-pe. Mirna, katuete ojapoporã umi tembiapo oñeme’ẽva’ekue chupe. Pévare ndoikéi umi apañuãime. Tekokatupyry ohechuka karai Julio Correa ha ña Georgina ykére. Pe hekove ndaha’éi tekove ra’ãnga. Ndaha’éiva’ekue kuña ipyhoreíva. Kuña ijapyte tajýva, he’ihaguéicha Teodoro. Mirna Veneroso, ho’ákuri hógape, ndaikatuvéi oguata ha heta oiko asy, ha’eñórupi. Heta mandu’aporã ombyaty ijehe hape tupápe heta ára ohechase umi ipehẽnguekuéra oĩva mombyry ha umi iñangirũ, ha’eténte ojeitýva’ekue chupe tesaráipe. Mirna Veneroso, ha’e pe mbyja arasẽ oguerúva, pe yvagapýgue oguenohẽva tesape ha mborayhu ratarendy. 94 ary oikove. Upe hekokatu omoporãvéva’ekue chupe. Avave noimo’ãiva. Pe hekove oheja techapyrã, kuñáme ḡuarã, ikatuha jajapo hetamba’e pe ñambyai’ỹre ñande rekove. Ndaipóri aravo nipe ñe’ẽhai jahechahaḡua umi mba’eporã ha’e ohejaséva’ekue. Oime upe iñaranduka, ñe’ẽpotyryru, upépe jajuhúne upe hekove ayvu. Tove Mirna Veneroso topytu’u amo Yvate py’aguapypavẽ apytépe. Aguyje. ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI rérape rome’ê heta vy’apavê Teófilo Acosta-pe onohêtava ára resáre ko hembiapo pyahuete aranduka hérava Kerayvoty ha purahéi, ombyatyhápe umi ñe’êpoty ha’e ohaiva’ekue Guarani ha castellano-pe ha ombohasava’ekue inglés-pe Peter Tase ñepytyvô rupive. Áichagua tembiapo ohupi yvate yvateva ñane ñe’ê ha ñane retâ reko porâite. Avañe'ẽ: Ontario Avañe'ẽ: Chororo Mokona Ko yvy tuichakuére Ko yvy tuichakuére Euskera ñe'ẽ - Vikipetã Euskera ñe'ẽ Yvy henda oĩva: España ha Hyãsia Tetãnguéra: Euskera ñe'ẽ renda oñeñe'ẽva. Euskera ñe'ẽ (euskera ñe'ẽme: euskara) ha'e peteĩ ñe'ẽ. Ko'a ko ñe'ẽ oreko 720.000 ñe'ẽhára kuéra España ha Hyãsia (ary 2012-pe) Avañe'ẽ Euskera ñe'ẽ Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 21:05, 26 jasypokõi 2018. Santa Cruz de la Sierra ha'e táva tuichave Volívia pegua, tetãvore Santa Cruz itavusu. Ko táva iguasu ha tenondegua, oguerekova ary 2010-pe 1.756.926 avakuéra oikova ipýpe. Santa Cruz de la Sierra oñe'ẽ karaiñe'ẽ ha avañe'ẽ. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 00:48, 17 jasyteĩ 2014. amosü ñe'ë yvoty, Umiva umi cuimba'e. Avañe'ẽ: Apỹi Kimi rehegua Avañe'ẽ: Vakapipopo Ñembyamérika Joaty Ha nde pópe, yvotýicha, che rekove amoî. Ko'ã kuatiarogue ojoaju Mbyjausuveverusu rehe: Manuel Ortiz Guerrero - 16 jasypoteĩ Ñatanteáke oimera'ẽva! Ake va'erã. Ko fóto ko'ãgagua pa? Avañe'ẽ: Poyvi Uruguái TETÃYGUA ÑEMOMORà TEKOMBO’E MOKÕIVE ÑANE ÑE’ẽ REHE Vy’apópe amoneĩ ñepeipirũ oñemog̃uahẽva’ekue chéve ajumívo amyasãi che remiandu ko mbohapyha ñomongeta Tekombo’e Mokõive Ñe’ẽme rehe. Chembovy’a ko’ág̃a rupi oĩmievére yvytu pyahu mokõive ñane retã ñe'ẽ teépe g̃uarã; 40 ary ñande rapykuévo mbo’ehára guarani opaite mbo’ehaópe ko tetãme, ha MEC-pe tembejeguaru ha ñembohorýpe oñembotove chuguikuéra hembijerure. Ko’ág̃a rupi, iñapysẽ mbareteve ko’ẽpyahu ipyenda miẽ rire, guarani ñe’ẽ ha Paraguái reko teépe og̃uahẽ ñepyrũ ko’ẽju, oĩvére jepy’apy ha Chembovy’a ko’ág̃a, 16 ary oñepyrũ rire tekombo’e mokõi tetã ñe’ẽ teépe, tetãyguakuéra, MEC, CNB ha ambueve institución jajavy –ha añetehápe heta mba’épe ñañetĩkutu vaimíkuri- ñamyatyrõ jajapovaiva’ekue ha jajevy ñande jehe. Mba’e tuichavéva ojejapova’ekue tekombo’épe ñane retãme ningo ha’e Tekombo’e mokõive ñane ñe’ẽ teépe ñemoñepyrũ ha ha’e. Katu péva iporãva’erã ñahesa’ỹjomi mba’eichakuépa, mba’épa ha moõpa ojejavy, mba’épa oñemyatyrõva’erã hamba’e. Peteĩva umi ojevichea ha oñemyatyrõva’erã ñamboyke’imi ñopichãi, péva ohechauka ñande ajumahañaína. Ko’ápe ambohysyimíta tembiapo tuicha ha michĩva ikatúva ñamboguata pya’etemi ko Bicentenario kuápe, ha avei umi kurivévo g̃uarãva, ñamombarete potávo ñande reko ha ñane ñe’ẽnguéra. - Ñamombarete joaju Estado ha tetãyguakuéra ndive. Ko ñomongeta jajapovañaína ningo heñói jajokupyty rupi Estado ha tetãyguakuéra aty omba’apóva guarani ñe’ẽ ñemyasãime; ko joaju tekotevẽ ñamombareteve ha ñahendu avei umi ñe’ẽ poruharakuérape, ha ani ñande opavave rérape jajapopase opa mba’e. Ko’ág̃a oĩhína heñói hag̃uáicha Ñanduti Guarani Ñemombareterã-Ñanduti - Ñanohẽ ko 2010 ñande Ley de Lenguas. Péva ndaikatuvéima opytávo tapykuépe. Ñande joaju rupi ñaimeva’erã tekotevẽramo opa ñe’ẽ oñehendu hag̃ua, ñañomongeta ha ñamoinge opaite tetãygua akãme mba’éichapa piko péicha ñamboguatáva tekombo’e mokõi ñe’ẽme. Se debe crear al castellano. Kova’ỹre ningo itukãñorairõ ko tekombo’e mokõi ñe’ẽme ñemboguata exitosa. Mba’e jajapova’erã ñambotatapeju hag̃ua ko’ã jejavy ha ñamomorã mokõive ñane ñe’ẽ. Estado oinvertímanteva’erã pevarã; oñenohẽva’erã aranduka, afiche ha ambueve marandu jahesape’a hag̃ua ñane retãyguakuérape; ñañe’ẽ tetãyguakuéra ndive, ko’ýte mbo’eharakuéra ndive, ñanohẽ marandu puhoe ha kuatiahaipyre rupive. Jajoaju ha ñañe’ẽ opaichagua medio de comunicación-gua ndive ñanepytyvõ hag̃ua ko tembiaporãme, ñañe’ẽ tupão motenondeharakuéra ndive, toiko ñembo’e opaichagua mokõive ñe’ẽ teépe. De esta rehe tuichaháicha, ñañepyrũva’erã ñande raẽ; aikuaa heta mbo’ehára, guarani ojopóre, ha ojopoíramo hikuái katu ja’a tovamokõime, ha péicha ndajahamo’ãi Heta ñe’ẽ oiko’ipaitema va’ekuéma ningo oñemombarete ha oñembohekoresãi jey ambue yvýpe; jahechána umíva ha javichea mba’épa ñande jaiporukuaa chuguikuéra. mitãrusukuéra noñe’ẽi guarani, katu oikuaa iñe’ẽtekuaa; okaháre temimbo’ekuéra Mbo’eharakuéra hatãiterei ñe’ẽtekuaápe ha nombo’éi ñe’ẽ jeporu. - Jaiko ñe’ẽmyasãihára ramo. Tekotevẽ oiko ñandeheguikuéra ñe’ẽnguéra myasãihára ha ykekohára, dinamizador lingüístico ojeheróva. Ndajapytaiva’erã ñe’ẽ ñembo’épe año, ñamyañava’erã ijeporu. Guarani, castellano ha indígena-kuéra ñe’ẽ oikotevẽ pérupi. Ñamyesakãva’erã túva, sy ha mayma tetãyguakuéra ñe’ẽnguéra iñemoñare oikuaapyhy porã hag̃ua castellano oikotevẽha ohai raẽ iñe’ẽme. KÁSO ÑEMOMBE'U: TAVA'ÍPE OJEHUVA'EKUE KÁSO ÑEMOMBE'U: MAKA'I ÑEHA'ÂME OJEHUVA'EKUE KÁSO ÑEMOMBE'U: KURURU NIPORA'E Avañe'ẽ: Mbaretekue Ñañe'ẽ Digital “Yarará” ~ Ñe'ẽ Porã “Sin plafón para el tango” ~ Ñe'ẽ Porã Hembiapo rupive, Mario Antonio Patiño González, ohechauka mba’eichaitépa oîhina Guarani ñe’ê mitârusukuéra apytépe. Ha’e omba’apókuri temimbo’e mbo’esyry mokôihamegua ndive, oñehekombo’éva Mbo’ehao Fernando de la Mora-pe, upe tavapegua. Omohu’âvo ijehai Mario ohechakuaa mitârusukuéra ohayhu ha omomba’eguasuha ñane Avañe’ê. Pe noîporâiva niko pe oñembo’eháichante, upépe tekotevê oñemyatyrô tapereko oñembo’eporâve haĝua ha upéva oiko vove tuichavéta avei pe mborayhu ha ñemomba’eguasu ñane Avañe’êre umi mitârusukuéra apytépe. Avañe'ẽ: Kilogarámo Ha upeva’ẽrã ikatúta ñane pytyvõ ko’ã aranduka: Che irũ ÑAHATÎ (1º peteĩha), YSO (2º mokõiha), TAHYI (3º mbohapyha), YVAPURÛ (4º irundyha), PAKURI (5º pha) ha GUAVIRA (6º poteĩha). Omba’eporanduséva ko tysýi rehegua ikatu ohai ko’ápe: [email protected] Jahapa ojoapykueri he´i ohasáva puente kyha Kandu: Tero ha ñe’ẽtéva Oĩ ko Vugaria Europape tetã. Ñe'ẽ: vugariañe'ẽ. Itavaguasu ha'ehína: Sopia Angaipa ojehepy me’ê ñemanome á§a katu Tupâ katupyry ha´e upe tekove opaÿva ñeme’ê Jesúcristo ñandejara rupive. Mbohovai: Ñandejara hekove ndaikatúi oñeha'a terâ oñembotove. Ñandejara ñe'ê he'iva ñande rembiapo ñamoneîva'era rupi jerovia pe oikova oje'eva ñandejara oikoha: “Ha jerovia'yre najaikatúi ñambovy'a ñandejarape, upévare ha'e oikoha, ha ha'e oipoepyta umi ohekava chupe ipaha peve”.(hebrews 11:6). Ha'erô tupâ potapy,ha'e ikatu iñapyse, ha oha'â opavavépe ha'e oikoha. Katu ramo ha'e ojapomaro upéva ndaipori mo'âi tekotevê pejeroviare. “Upevare Jesù he’í, upéva nde che rechahaguére ha eguerovia, eñembo'e. Ha'e umi oimerâ va ndohe chaiva'ekue ha ne'îrâ oguerovia”. Koa ndeisei ,oîha techapyrâ tupâ oîha,Ñandejara ñe’ê he’í.”Umi yvága omombe'u Tupâ tuichaha,yvága omombe’u ipo rembiapo.Ara ha ára ha'ekuera he'i ñe'ê, pyhare ha pyhare ha'ekuera omopu'a kuaapy. Ndaipori ñe'ê tera ñe'ê ayvu mamo iñe'êkuéra ndoñehendúiva'era. Iñe’êkuéra ikundaha opavaveyvy apére, iñe'êkuera arapy paha peve” (Salmo 19:1-4).Emañaro mbyjakuérare ojokupyty tuichaiterei ha yvagapy, ojesarekórô Umi tekoha iporâ veva, ojehecharô iporahâ. Pe ka'arupytú maymáva ko'â mba'e ohechuka peteî tupâ apohara. ko'âa nda ha'éirô mbovy oî ohechaukáva tupâ oiha ñande korasôpe. Ha'e avei omo henda apyra'ÿ pe yvypóra korasôpe. “Ñande retepy pypuku meve oî, ojehechakuaáva oiha tekove kupépe ha maymáva yvy kupépe. Ñande jaikatu jahypýi koa. Kuaapy arandukaape Tupâ ijechauka ñande apytépe, ñande jerere. Hapykueicha gueteri oñeha'averõ. Ñandejara ñe’ê he'i gueteri oî haitíri ohapykuehova.mbotove oikoha Tupâ”. Umi itavyva he'i ikorasôme “Ndaipori tupâ”. ( Salmo 14:1).U mi ava guive tembiasakue puku peve, umi maymáva. Tavarandu, oparupi, ojerovia oikoha oimeraêicha tupâ tekove, oivaêra peteî ojapova ko jerovia. Jevy ava ñe'ê rógape Kuñakarai Branislava Susnik, heta tembiapo porâ ojapova’ekue ñane retâme ohapykuehóvo ñande rapo; ja’eporâsérô, oikuaa porâ hagua ñande ypykuépe: mávapa ha’ekuéra, moôguipa ou, mamórupipa oikojepe hikuái ñane retâme, mba’éichapa hete, mba’éichaitépa oiko itavakuérape ha avei mba’éichapa omba’apo hikuái. Ha’e he’i umi ñande ypykue ouhague hikuái Asia, Australia ha Malasia-gui. Ha’ekuéra jeko oike Amérikape Estrecho de Bering rupi, oîva ko’âga Alaska-pe. Avei, umi ñande ypykue oikejepékuri Amérikape Umi oguahêraêvéva Paraguaýpe, atyguataha peteîha (primera corriente migratoria), ha’ehína umi oñembohérava Australoide. Ko’âva ova ha ova ohekávo hembi’urâ, ndaha’éi ñemitÿhára. Iñemoñare ñane retâme Australoide rire, oguahê hikuái atyguataha mokôiha (segunda corriente migratoria), ouva’ekue Siberia-ygua. Ko’âva ikatupyryvéma. Oipurúma mymba kangue ojapo hagua hembipururâ. Heseguakuéra hína Chamakóko ha Moro (Ajoréo). Ipahápe, atyguataha mbohapyha (tercera corriente migratoria), oguahêva Paraguaýpe hína umi oñehenóiva Malayo. Ko’âva katu ñemitÿhára ha oipuru hikuái ita ojapo hagua hembipuru. Iñemoñare Umi ñande ypykue niko ko’â yvy jarakue. Ha’ekuéra oiko gueterei ñande apytépe, mba’eve’ÿrema. Sa’i hikuái ha ndoikovéima ijyvyteépe. Jepemo ja’e hesekuéra Guaraniha, ndaha’éi upéicha, oîgui ijapytepekuéra heta noñe’êiva avañe’ë. Ha’ekuéra oñemboja’o papokôi (17) tetâme ha Tapiete), ha’ekuéra hína umi hetavéva ha ojoajuva’ekue Español-kuérare, Tekoypykuaatyojesareko umi ava no’ô ymaiteguarére ha tekovekuéra ara ypýre. Oñeha’â ikatuha peve oha’ânga jey umi mba’e ymaite oikova’ekue, ohechauka ikakuaa ha itenondépe Ary 1986-me, oñemoñepyrûkuri peteî tembiapo ijojaha’ÿva Táva Caballero-pe, oîvahína Paraguari Yvyvorépe (Departamento de Paraguari). Pe tembiapo Italia-ygua. Ha’ekuéra oheka upépe ñande ypykue rapykuere. Mokôivévante iñarandu ha ikatupyry upe mba’épe. Upépe ha’ekuéra ojogapo, oheja ikaruha rapykuere, oñotÿ umi omanóvape ha ojapo upe mba’e guasuete, ojejuhúkuri avei ñande ypykue rapykuere. Umíva katu Itaipúpe ñaguahêvo jajuhukuaa, iñongatupyre, japepo (ha’ekuéra oipurúva oñotÿ hagua omanóvape), hembipurukuéra yvy, ita ha kanguégui ijapopyréva. Tembikuaarekahára Museo Altamira (España)-pegua, omba’apóva Paraguáype, Paî Tavyterâ apytépe, ojuhúkuri Jasuka Venda (Amambay Yvyvore)-pe, ava rapykuere itujavéva Paraguáy retâme ha oguerekóva 5.000 ary rasami. KÁSO ÑEMOMBE'U: TAVA'ÍPE OJEHUVA'EKUE KÁSO ÑEMOMBE'U: MAKA'I ÑEHA'ÂME OJEHUVA'EKUE KÁSO ÑEMOMBE'U: KURURU NIPORA'E Pyko’ẽ che ñe’ã kuápe. Jasy jatere kóva ha'e Tau ha Kerana memby irundyha, guarani mombe'ugua'u hína. Oje'e ko mitã'ígui yvágaicha hesa hovy asýva ha kuarahy mimbícha iñakãrangue sa'yju. Michĩ ramo jepe mborayhu añetégui henyhẽ ha oguahẽvo asajepyte osẽ omosarambi, yvoty ropéicha, mborayhu eirete. Oje'e ñese opívo oikoha opa rupiete ha ipópe ogueraha ka'a rakã pehẽngue. Oje'e hese oimeraẽ ojotopáro hendive oguerahata mombyry chupe ha are rire opoíta ichugui ha pe tapicha opytáta itavyete uperire. Mombe'ugua'ukuéra guarani Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 20:36, 2 jasypoteĩ 2018. 25 JASYPOAPY: MBA’ÉREPA GUARANI ÑE’Ê ÁRA ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI omomba’eguasúgui ñane Avañe’ê omoñepyrûva’ekue ary 1986-pe peteî tembiapo ndetuichapajepéva ombohérava JASYAPY, GUARANI ÑE’Ê JASY oĝuahêva oparupiete ha opavavete ñande rapichakuérape, oîva guive Guarani ñe’ê rayhuhárape. Ko tembiapo guasu rupive oñemyasâi ñane Avañe’ê heta hendáicha: mbo’esyry, ñembokatupyryve, purahéi, káso ñemombe’u, ñe’êpoty, mba’e’apojegua jehechauka, ñoha’ânga ha ambue mba’e rupive. JASYAPY, GUARANI ÑE’Ê JASY mbeguekatúpe okakuaa ha imbareteve ohóvo. Ko’áĝa rupi oîma heta tapicha oikuaáva kóva ha’eha ñane Avañe’ê jasy. ¡VY’APAVÊ IJAPYRA’ỸVA MAYMÁVAPE KO GUARANI ÑE’Ê ÁRAPE! Avañe'ẽ: Tavetã Joaju 11Hesu omombe'u jevy arandu rehegwa nhe'ẽ ta'ymirĩ okanhy va'ekwe rehegwa nhe'ẽ-rami. —Oiko va'ekwe kwimba'e. Mokõi ta'ýry va'e upéa. 12—Ha ta'ymirĩ he'i gwu-pe: “Eme'ẽ mani xe-vy xe mba'erã. Ãy voi eme'ẽ xe-vy. Naha'arõséi eremano rire ae areko hagwã ne mba'ekwe” he'i gwu-pe. “Iporãve ereme'ẽ xe-vy ereikove reheve” he'i gwu-pe ta'ymirĩ hereko asy-vy. 13—Upéi, ndahi'aréi ta'ymirĩ oho-ma mombyry. Omboatypa omba'e gwu mba'ekwe ome'ẽ kuri va'e ovendepa oho-vy. Hepykwe ae ogweraha. Mombyry ete oho. Ogwahẽ ramo tetã ambue-py ojapo opaixagwa. Omokanhy rei rei omba'e repykwe.14Omokanhymba-gwi mba'eve ndogwerekói, ndaiporivéi-ma imba'e, ndaiporivéi-ma ave imba'e repyrãrãgwe. Iporiahu ete jevy opyta-vy. —Ha upe rire, iporiahu ete jave tetã ambue pygwa kwéry-pe nahenhóiry hemitỹgwe. Upéixa-gwi ohasa asy upe tetã mygwa. Ndogwerekovéi gwemi'urã-gwi ivare'apa upe pygwa. Ha ohasa asyve ta'ymirĩ. Ndaipóri tembi'u-gwi ohasa asy oiko-vy. 15—Ivare'apa eterei-gwi oho upe-py oiko va'e-pe ojerure gwemi'urã-rehe. Ha upe va'e omomba'apo íxupe. “Eremba'apose ramo, tereho xe yvy nhu-my enhangareko xe rymba kure kwéry-rehe, xe rymba kure mongaruha ramo ereiko hagwã” he'i upe pygwa ta'ymirĩ-pe. “Iporã. Apyta-ta ne rembigwái ramo” he'i. 22-23—“Ani eretĩ teĩ xéhegwi. Nde xe ra'y tee” he'i. “Orohayhu eterei. Avy'a orohexa-vy” he'i túvy íxupe. —Upéi he'i gwembigwái kwéry-pe omanda-vy: “Pekwa pya'e peru xe ra'y aorã. Eru ao porã ete omonde hagwã. Ikwãyrurã eru ikwã-rehe omoĩ hagwã. Ipy ryrurã eru ave omonde hagwã. Iporã porãve va'e eru xe ra'y pegwarã” he'i. Tetã Paraguái Ko yvy tuichakuére Ko pareha rys�i oreko su �ri ava, ha ipype oĩmbaite umi omba'ap�va ava�e'ẽ rayhup�pe. Ko tys�i o�e�angareko, ha ndikat�i ojehai ambue mba'e rehegua. Lista de correo "Paragu�i �e'ẽ" Nde rehech�ramo tai ? t�rã korapẽrundy'i ava�e'ẽ �e'ẽ ryep�pe, up�va he'ise ne �anduti rechaukaha ndikatuiha ohechauka porã ko'ã togue... etanteam�na emboguejy jevy ko togue. Nde raeveva’erã rehupyty haĝua mba’e porã nde rekovépe. Akã kangue ha'e mymba ha yvypóra kanguekue aty akãpegua, oñangarekohína apytu'ũ ro'o, tesa, tĩ, juru ha apysa. Akã kangue ha'e aty 28 kanguekuéra, tañykã kangue omýiva añore. Upe aty oñepyrû ñane retâ purahéi guasúre; upéi, Tava Rerekua ha ipytyvôharakuéra omboajékuri upe aranduka pyahu, hérava “Lambare”, osêva ara resáre. Ko mba’e rire oñe’êkuri Mbo’ehára David Galeano Olivera, ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI Motenondehára; omombe’úvo opavavépe mba’e mba’épa oguereko ipype aranduka pyahu. Upe rire oñe’êkuri karai Roberto Cárdenas,ha’éva Lambare Táva Rerekua; ha ipahávo Mbo’ehára Héctor David Portillo Lópezohenduka hemiandu ha ome’ê aguyje opavavépe oñemoirûre ichupe ko ára guasuetépe. Ko aty oikókuri Guarani ha Castellano-pe. Ko arandukápe jajuhukuaa, hetave mba’e apytépe: mba’éichapa heñóikuri Táva Lambare, moôguipa ou héra, mávapa Lambare ha yvyty Lambare rembiasakue. Upéicha avei ipype jajuhukuaa ñe’êpoty Lambarépe ĝuarâ ohaiva’ekue Mbo’ehára Héctor Portillo ha ambue ñe’êpapára. Ipahaitévo oñemboguapy ipype umi tapicha réra yma ha ko’áĝa omba’apóva Táva Lambare ñemoakârapu’âme. Iporâ avei jaikuaa ko aranduka oñeme’êreitaha mayma mbo’ehao Lambareguápe, ikatuhaĝuáicha mitâ ha mitârusukuéra omoñe’ê KÁSO ÑEMOMBE'U: TAVA'ÍPE OJEHUVA'EKUE KÁSO ÑEMOMBE'U: MAKA'I ÑEHA'ÂME OJEHUVA'EKUE KÁSO ÑEMOMBE'U: KURURU NIPORA'E Ha táva guasúpe Peteî mba'énte Ombohetia'éva Yvy, ñande róga gnwiki Indoeuropa ñe'ẽ Hesu ohovasa mitã-pe —Togweru e'ỹ katu mitã, he'i. —Nhandejáry tande rovasa katu, he'i peteĩ teĩ-pe Hesu omoĩ-vy opo hese. Hesu omombe'u onhemboeteve va'erã rehegwa nhe'ẽ —Nhandejáry nhande ruvixarã-pe omoirũ tee va'e gwive pa'ũ-my, kiva'e-pe tipo nhambotuvixave va'erã? he'i oporandu-vy íxupe hikwái. Hesu omombe'u nhane mbojejavy ukase va'e rehegwa nhe'ẽ 12Ha inhe'ẽ renduha-pe gwive he'i: “Eiko katu xe nhe'ẽ-py Nhandejáry ra'y ramo” he'i peteĩ teĩ-me. Ojerovia héry-rehe va'e-pe gwive: “Eiko katu Nhandejáry ra'y ramo” he'i. Ko yvy tuichakuére “Pendejagarra ha pendepersegíta hikuái, pendegueraháta umi sinagogahárupi, kárselpe ha umi rréi ha governadór renondépe che réra káusare. Ha péicha ikatúta pemombeʼu chupekuéra umi mbaʼe pegueroviáva” (Lucas 21:12, 13). KO YVY TUICHAKUÉRE He’iséva Angusu yvypóra ha mymba mba´ekue oikóva yvy apére ha oñeñanduka térä ojehechaukáva ta´angáramo, jekuaapýramo, oku´évaramo, tyapu vaíramo ha opaicharei oñeñanduka yvyporakuérape. Oje´e póra opaite mba´e jaraha, herekua rérä ijaryiha. Ingyaterrañe'ẽ: Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 21:39, 19 jasypoteĩ 2008. Avañe'ẽ: Tekoveapỹi gnwiki Armeniañe'ẽ itajuguáicha ñane ñe'ë He’iséva: Mba’e apohague yvy ha yvy ári hekove hae hekove’yva Tupã ore ru yvága ha yvy apohare Avañe'ẽ: Ynambu apeku'a Ha’ekuéra ityre’ŷ opytávo, oñemosâ hekovekuéra ha ojeheja chupekuéra ñembotypýpe, ikatu’ŷre ojapo mba’eve. Ñane retâ ruvicha hesaraipa chuguikuéra. Karai Lugo ojupírôguare he’íkuri oipytyvôtaha mayma Ñande Ypýpe ha péina ko’áĝa jahechakuaa ijapuhague chupekuéra. Ojupi, oiko chugui tetâ ruvicha ha hesarái ha opyrû iñe’êre. Ñambyasy jarekoha âichagua tendota ohechakuaa’ŷva hapicha remikotevê. Mba’éretepa ndojejoguaséi chupekuéra pe yvy pehê oîva Unión, San Pedro-pe. Mba’éichapiko chupekuéra ĝuarâ ndaiporimo’âi pirapire ha ijyképe oñemomboparei viru ambue vyroreípe. Avei tekotevê ja’e INDI ha imotenondehára ndojapoiha mba’evete vera oipytyvô haĝua chupekuéra. Arapokôi 3 jasyapy 2012, pyhareve, ATENEO ohojeýta hendapekuéra oguerahávo hi’upyrâ ha ijaorâ chupekuéra ha upekuévo oikóta Mbo’esyry ñemohu’â: Ypykuéra Léi rehegua. Jepiveguáicha, oiméramo oî oipytyvôséva upépe, ikatu ohenói ATENEO-pe: 021-520.276 ha omboguapy héra umi ohótava apytépe. Jepiveguáicha, mokôi mba’énte rojerurejey upe árape: py’arory ha mborayhu Ava Guaraní ha Mbyakuérape ĝuarâ. Emoñe’ê umi jehaipyre kóva mboyvegua, ko’âvape: Péicha, Regional Ytûsâingo ome’êkuri kuatia’atâ irundy mbo’ehára pyahúpe, ha’éva mbo’ehára ypykue upe távape; oñemoaranduva’ekue upépe ha mbohapy ary rire omoĝuahêva ijapýpe imbo’esyry. Chupekuéra oje’ékuri omoñepyrûtaha hikuái pe mbo’esyry ha mbohapy arýpe oĝuahêtaha ijapýpe ha upeichaite ojehúkuri. Iporâ avei ja’e, ko mbo’esyry yképe, heta tembiapo oñemotenondehague Guarani rayhupápe, táva Ytûsâingópe. ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI ohechakuaa ha omomba’eguasu Mbo’ehára Jorge Román Gómez – El Kunumi rembiapo. Ha’éniko, ko’ê ko’êre, py’arory ha mborayhu pa’ûme, oñeha’âkuri ohayhuka ha omotenonde ñane Avañe’ême upe oikohápe ha péina opytáma hapykuere ko’â irundy mbo’ehára pyahu rupìve. Ko aty rupive ojehecharamo ñe’ê ypy ára. Jaikuaaháicha, ñane retâme jaguereko ha jaipuru tapia ñane Avañe’ê, ha’éva ñane retâygua ñe’ê ypy ha péicha avei táva Mbujapeýpe, hetahápe mitâ ha mitârusu oipurúva Guarani ñe’ê ombohasa haĝua hemiandu taha’e ha’ehápe ha taha’e ha’éva ndive. Mbo’eharakuéra Mbujapeygua oikuaa porâ Guarani ñe’ê ha’eha pe tembipuru oguerekóva hikuái ohekombo’e haĝua hemimbo’emimíme. He'íva nderehe los karia'ykuéra pe imandu'á rupi, Yvotynga'u hína ko che rekove, Ndaikuaaivoínte ko chéve ojehúva Upévako hína pe chéve ojehúva ha araka'eve ndaikatúi Oimeraẽ mba'e, ha peichavérõ jepe nañañandúi mba'eve. jaikóva ko yvy apére katuete peteĩ ára heñói ha okakuaa, ha upe ára guive ha sapy'ánte tesaýpe, ñande rekove kuña ha kuimba'e mba'éichapa ñane ãme Ha'e oĩ ñande páype ha pirĩ ñande'aho'i. Yvy ha opaite mba'e Jepémo sapy'ami ombokua ñane ñe'ã, Ndajuhúi umi ñe’ê. Ha che katu ndajuhúi umi ñe’ê Avañe'ẽ: Villa Elisa "Taha'e peteĩ Virurenda omba'apoporã, oikuave'ẽ ha oiporukáva viru hekopete oñemba'apo ha oñeñakãrapu'ãjoa haçua ñane retãme". Mba'eporãita Virurenda mba'apoharakuéra rekove oisãmbyhy ko'ã mba'eporãita: sapy’arãichante gua’u che táva porãite! Avañe’ẽ Guarani: peteĩ ñe’ẽ porã: Kũjera - Trava-língua Táva yvate (poytugañe'ẽme: Taubaté) ha'ehína peteĩ táva Vrasilpe, tetãvore São Paulo-pe. Ary 2010 ko táva oguerekova 283.899 tavayguakuéra. Ñemohenda:Ta'ãnga'ita - Vikipetã Ñemohenda:Ta'ãnga'ita Mbo’ehára Terecio Silva Barrios niko heñóikuri táva General Aquino, tetâpehê San Pedro, Paraguay retâme; ára 15 jasypa ary 1976-pe. Heñói ára guive ohendu ha oñandu Guarani ñe’ê hóga ha hekohápe. Oñehekombo’e’ypy itávape oiko peve chugui Guarani ñe’ê Mbo’ehára. Upéi ou táva Paraguaýpe ha oñemoaranduve oiko peve chugui Guarani Ñe’ê ha Reko Tembikuaajára (http://lengua-guarani.blogspot.com/2009/12/doctores-en-lengua-y-cul…). Ko’áĝa omba’apo MEC-pe, oîháme sâmbyhyhárarô. Eliana! Che ra’ârône gueterípa? Iporâ añete niko ha oiméne ojuhu heta oipotáva chupe ko ary ohasa pukukue. Ko’áĝa ha’e oĝuahêha aravo ahekávo chupe, ha katu ko’ápe ha’ete opa mba’e oîva ñepyrûrô guaréicha. Ko’ápe, tekove ipohýi, ikatu ndojepokuaapya’éi. Ko pyharevépe asêta Hernandarias gotyo, aikotevê ka’a ha juky, upéi ahasáta Foz-pe ahekávo tembipuru mbovymi. Upekuévo amomarandúta karai Longino-pe umi kogara’ŷi ome’êva’ekue chéve heñoiporâitereiha. Mbohapy jasy rire ko’águi ikatútama ame’ê chupe ñepyrûha tepyme’ê. Amyatyrôva’erâ óga, aikotevê agueru ajukuévo peteî tupa. Mba’épa, mba’épa aikotevêve…? Namombyryvéima pe ára ko kokue che mba’évo ha Eliana avei. Ha’e tekotevê chéve amohenda ha heko haĝua che rekove, che moirû haĝua, ahayhu haĝua chupe opa ára. Amboty che resa ha ahechávaicha chupe oúrô che renda gotyo iguata kangýpe, hesa para sakâ, hembe’ami; che mandu’áramo hese, amoha’anga hete po’imi ohóva techapyrâme; che mandu’árô hese, aguerekóvaicha chupe che jyva ári, añe’ê ijapysápe, ahetû hete opaite hendápe; aañua chupe, ambojeko che pyti’áre, ahendu ipytuhê, ikorasô omba’apo, añandu chupe che mba’eha ajapichy rupive, apoko javeve, ajekyty javeve hese. Hasy chéve apu’âramo ha ndajuhúi chupe che ykére; ko’â oikóva ojuka che retia’e, che rembipota, ha’ete umi mba’esakâ iku’ipáva, ijehegui peichaháguinte, aikotevê ambojoajupajey umi mba’e aikovejey haĝua; ha katu, mba’epotaháicha, ikusuguepa, okañy, hykupa, ogue ha ahupytyjeývo ndaha’evéima jepiverôguáicha. Apyta peteî hendápe péicha ko’êmba meve. Che mandu’ávo, hasy chéve ñeha’ârô; ha’e ojejuhu mombyry ha chéve oĝuahê techaga’u, aikotevê hese. Tuguy ñehenói imbarete, navô py’atytýi akâjopy, ahupi che pokuéra ha che kuâita ajapichy yvytu kangy ro’ysâ. Ahenói chupe ha che ñe’ê oho ohecha chupe ko’êmbota jave. Aturuñe’ê ha che turuñe’ême ombohovái guyrakuéra. Eliana!… ha´e peteî sapukái tarovanunga, peteî sapukái kirirîháme, peteî jepoko mba’evére. Ha’éma, oĝuahêma ára ahávo, aguerúvo chupe. Aháta upe peve, ajeruréta chupe, ajerurejo’áta chupe ou haĝua chendive, ikatu romenda pya’e… Che mokôipa ary naha’ârôkuaái; ndaikatuvéima aha’ârôiterei, Eliana!, aháma, py’ŷiete aimétama nendive, py’ŷiete ñaimétama oñondive ko’ápe. Ka’aruete gotyo, añemoîva techaga’úpe, ha katu che mba’embyasy che pytéva chemandu’ávo tenonderâre, tembiaporâ amoñepyrûva rehe, amba’apo hetatahápe ha ajerétaha virueta rehe. He’ê asyete eirete oguerekóva ko ka’aguy ryakuâ! Eíra ko árape amboguejyva’ekue ome’êta chéve heta ararâ; jakare ro’o che pepirûva’ekue Ale iporâ añete. Tekove ko´ápe ojerure heta ñeha’â, py’aguapy ha py’añemongeta, katupyry ojehapejoko haĝua apañuái ha, upeichaite avei mba’e ojejapoñepyrûva. Oiméramo nde remba’apose kuarahýpe opa ára, yvy ko’ápe iporâ ha ombohetáta ndéve ne ñeha’ângue imbareteve ha oike peteî pa’û ojepy’amongeta omba’apohápe okápe ikorasôgui. Avakuéra oĝuahêva’ekue upe rire, ogueruva’ekue heta viru, ndaha’éiva’ekue oiupurupareíva pirapire ha katu ombohetave, oikuaava’ekue oipotáva, ikuaapyeta hikuái omboheta haĝua viru, hembipuruheta oguenohê haĝua ko yvýgui teko porâve, oguerútava heta jeva ome’êtava virueta ko yvýre, jeikoháre, jeikohápe. Danilo oipepirû ambue iñangirûnguéra Estado de Parana-guápe, iñemoñarenguéra ha Eliana irûnguérape, avei iñemoñare Rio Grande do Sul-guápe. Omba’apova’ekue hikuái aravo’ŷ rehe, aravopapaha ojeguerekorei, ou porâtaháichante ojejapo; potapy oñeñepyrûvo opa ára, kane’ô opávo upe ára, opávo peteî kóga ñemono’ô. Peichava’ekue ñepyrûrâ, upéi avatimirî ha soha; tembipurueta ojepuru ha tekovereko iñambue ary ohasa javeve. Oĝuahêvo Eliana, arapy iñambue Danilo-pe, peteîha colono, oikova’ekue chupe Mbarakajúgui ára, oiko chugui peteî tekoha hory ha vy’apajepéva. Imborayhujára ñeĝuahê, Eliana ñemoirû ome’ê chupe tekove pyahu añete. Ko’êju hesakâve, ka’aruete hakuve; ára hovy ha pytângy, yvoty ryakuâ, pyhare hyakuâmbáva mborayhurâ, ñehetû rykue, añua akukue ha ñe’ê porâreko. Mayma ko’êtîme, peteî pytângy, yvy añetehápe iporâve. Umi kokue mba’apoharakuérape, arapa’û ha’eva’ekue angirû; opaite ára oñandúva Tupâ remimbou pepo pyahu ome’êva kyre’ŷ ojehecha haĝua peteî veve tekoporâve gotyo. Ojapo pa ary ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI ha ambue aty ojerureha ko’â mba’e. 2009-pe MEC haimete oipe’a Guarani ñe’ê mbo’esyry mbohapyhágui ha upérô ATENEO omoñepyrûkuri peteî ñemongu’e ojokova’ekue upe mba’e vaiete ojejaposéva. 19 jasypakôi 2009, oikórôguare aty karai Luis Riart ndive, ha’e he’íkuri upe mba’e ndoikomo’âiha ha tekotevêha oñemombarete ñane Avañe’ê ñembo’e. Upehaguére MEC ojapo irundy aty oñehesa’ỹijohaguépe ñe’êkôi ñembo’e ha péina ko arapo 3 ha arapoteî 4 ojejapóta ko amandaje oñembopyahutahápe ñe’êkôi ñembo’e. José Antonio Gómez-Perasso, tembiakuaarekahára kapupyry, ñane retâyguáva, ohaíkuri hembiapokue omombe’uhápe peteî Ache no’ô mba’ekuaaita. Péicha he’i: Heñói jave mitâ, Ache Guajaki apytépe, opytáma isy poguýpe. Isýnga’u upe oñangarekovétava hese, itúva osê py’ỹire omymbajukávo ha upehaguére akóinte ipore’ỹ. Ováramo térâ oguata puku jave, mitâ oho ka’írô itúva ati’y ári oikuaañepyrû haĝua mba’éichapa ojehapykuehóva’erâ mymbakuéra. Sykuéra omokambu mokôi mbohapy imembymimi, ohupyty peve mbohapy térâ irundy ary. Omombo’o haĝua imemby, omoî ititíre araity hûva, ha ome’ê mitâra’ýpe oimeraê guyra pyti’a ojy’ỹva, oipyte haĝua. Jakare râigui -mymba ituva ojukava’ekue- ojapo hikuái mbo’ymimi oipurúva ijajúri. Péicha ohechauka hikuái maymávape itúva ikatupyryha. Umi mbo’y ojapo avei hikuái tatu volíto rembógui. Umi mbo’y rupive ha’ekuéra omomba’eguasu ituvakuérape. Tataypy jerére oguapy ha oñomongeta. Upépe mitâme oñemombe’u heta mba’e ha’ekuéra tekotevêva oikuaa. Tuva, sy ha ñemoñarekuéra ojojuhupa hikuái okaru ha oñenóta jave. Oke haĝua oñemoaĝui hikuái tatágui, ombyaku haĝua hete ha oñombyaku haĝua ojoapytépe. Upeichahápe mitâ ojepokuaáma ohendúvo itúva, isy ha hogayguávape; avei ojepokuaáma okaru ha okévo oñondive. Imitâvéva hi’aĝuiveva’erâ tatágui, oñeno jave. Oñeno mboyve ha’ekuéra oheka ha onohê taha’e ha’ehágui ñuatî hamba’e. Tataypýpe mitâmimi ohendu hikuái itúva ha isy purahéi ha mombe’umimi. Sy ha tuvakuéra oporeno hikuái iñemoñare rovake. Peichahápe umi mitâ oikuaa ñepyrû ma’erâpa oñeporeno. Umi mitâ oikuaávo upe mba’e oikuaa avei mba’éichapa heñoiraka’e isy ryepýpe. Kuña hyeguasu jave, iména osêva’erâ omymbajuka ha upe mymba ojukáva ro’o ho’ukava’erâ hembirekópe. Upe mymba pytu ha mbarekue ndaje ojehaitypo mitâra’y retepýpe. Upe mymba rérape ojehero uperire mitâme, heñói rire. Kuña Guajaki, oikóva Yñarôme, ikatu imenaheta. Upe mba’e ndaivaíri ijapytepekuéra. Umi ikatupyryvéva oñeno aĝuive kuñágui ha katu umi ikatupyry’ivéva oñeno mombyryve upe kuñágui. Tuva oñangareko ha ohayhuva’erâ mitâmimi jepémo ndaha’éi iñemoñare tee. Upéicha avei, umi kuimba’e oñemboheko kuñáva ha umi omymbajukakuaa’ỹva opyta hikuái ogapýpe ojapóvo kuña rembiapo, oñangareko mitâre, ojapo ajaka ha ombyaty yva ha kogaty tembi’urâ. Nancy Areco omombe’u mba’e mba’épa ojapo Sâo Paulo-pe ha upekuévo imandu’a avei ha’e ha ambue ñane retâygua ha ñemoñare oikóva upépe omoheñoihague peteî Aty hérava NUCLEO CULTURAL “GUARANI”. Upe aty rupive ha’ekuéra omoñepyrû peteî tembiapo mbarete omoherakuâ porâ haĝua ñane retâ, heko ha iñe’ê. Avei omombe’u Brasil-pe ojehecharamoha ñane ñe’ê Guarani ha oîha heta tapicha oñemoaranduséva ñane Avañe’ême. Mbo’ehára David Galeano Olivera ha temimbo’ekuéra ojerure Nancy Areco-pe ani haĝua ikane’ô upe tembiapópe ha he’i avei chupe ATENEO oîha ijykére akóinte. Ko ára guive hokypu ñane retâpýpe AVAÑE’Ê. Pype péina ipotýta mitârusukuéra remiandu añete. Ñane ñe’ê Guaraníme ĝuarâ iñapysê ko’êju pyahu oguerúva hendive mborayhu ha arandu potykuru. Ojehaitypo mbaretéma mitârusukuéra ñe’âpýpe ñane ñe’ê GUARANI. Anichevémane avave oipe’a térâ omboykese ñane ñe’ê mba’eve ára Paraguái ra’ytee ángagui. Oîma heta ohayhu añetéva ha ogueraháva huguýpe tetâ rayhu hypýva, péicha péichante avave ndaikatumo’âiva ohapo’o térâ ojuka. Ñane ñe’ê GUARANI oguerekóma hembiguái pyahu, mitârusu katupyry ha iñarandúva, omoîtava ijati’y ha hekove oguata haĝua ohóvo tape porâ ikarê’ỹva rehe, ojeguereko haĝua opa árape mborayhu ha takate’ỹme. Ha oîtaramo máva ohayhu’ỹva térâ ojaheiséva ñane AVAÑE’Êre, ojehechauka haĝua umívape mba’éichapa iñipytû chuguikuéra hape ha iñarandu. Omimbirôguáicha peteî mbyja Paraguái yvagapýpe, kuatiahaipyre AVAÑE’Ê osê arapy rehe ikatuhaĝuáicha ipype mitârusukuéra oñotỹ hemiandu ha he’i avei hembipota heñói haĝua, peteî ára, maymáva ñe’âgui, ijapyra’ỹva mborayhu ko tetâre; ha péicha, mbarete jojápe, ko’ê ko’êre, ñambotuichave ñande Paraguái. Tove taheñói vy’a, joayhu, py’aguapy ha tajaikove oñondivepa mborayhupópe. Ha umi mba’e iporâvéva apytépe, jarekóva ñane ñe’âpýpe, tojajái kuarahy mimbícha, ijojaha’ỹva, ñane ñe’ê GUARANI. Mbo’ehára David Galeano Olivera oñe’êkuri Guarani ñe’ê rembiasáre ñane retâ ha Mercosur-pe. Imandu’a Guarani reko ypýre ha mba’éichapa okakuaa ha ojepyso Amérika tuichakue javeve. Upéi omombe’u mba’éichaitépa oñemyasâi ñane Avañe’ê tekombo’e rupive. Avei he’i Guarani ha’eha Paraguáy, Bolivia ha Corrientes ñe’ê teete ha 2007-pe oikohague ichugui Mercosur ñe’ê. Omoakâ upe aty Karai Guasu Efraín Darío Centurión, ha’éva Rotary Club Asunción Catedral motenondehára. Heta tapicha ijatýkuri upépe omba’eporandu ha ohendukávo hemiandu Guarani ñe’ê rehegua. Maymáva omomba’eguasu ha omomorâ ñane Avañe’ê ha he’i hikuái oñeha’âtaha omoherakuâ porâ Guarani reko ha ñe’ê mamo oikoha rupi. Ary 2001-pe, temimbo’ekuéra oñemoarandúva avañe’ême ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANÍme, Gral. Resquín, San Pedro-pe; oguahê hikuái Mbya Guarani rendápe, oikóva hikuái peteî tekoha guasúpe oîva Gral. Resquín (San Pedro) ha Villa Ygatimi (Kanindeju) pa’ûme. Upépe ha’ekuéra ohecha, ohendu ha omono’ô hikuái umi Mbya -upépe oikóva- rembikuaa. Upe tekohápe Mbyakuéra ombohasa hekove oñopehêháicha, imburuvicha reheve. Oiko jekupytýpe ha maymávante oñomomba’e guasu. Upépe avei ha’ekuéra omoañete hembikuaa ha hembiapo tee. Oñeha’â avei ojepokuaa tekoha ñemoambuére. Tekoha oguahêhague umi temimbo’ekuéra ha’ehína Ka’aguy Porâ (Narandy), omotenondéva mburuvicha Cástulo Garcete. Upépe umi temimbo’ekuéra ohechakuaa ko’â mba’e: Iñarandu ka’aty hikuái. Ndaipóri ijapytekuéra mbo’ehao (mitâ térâ mitârusúpe guarâ). Nomoñe’êkuaái ha ndohaikuaái hikuái. Sapy’apy’a, oiméramo oî peteî osê ha ohejareíva hekoha, ha ohóva oiko táva ijerereguáre: Ara Vera, Villa Ygatimi, Estrellíta, Ype Hû térâ ambuéva rupi, peicharôñoite, ojehekombo’ekuaa mbo’ehaópe; ha katu, ojevysapy’árô hekohápe, pya’e hesaraipajey mba’e’etaita ome’êva’ekuégui. Ojeroviakatu hikuái Ñande Ru Papáre, heta iñemoñaréva. Ñande Sy Guasu jeko maymaitéva sy, Ñamandu katu ojesareko tekomarâ ha tekokatúre yvy ape ári. Vera ha Kuaray ndaje oñangareko tesakâre, Jakaira jeko ha’ehína mymbakuéra rerekua; ha ipahápe, Tupâ ha’ehína ñanembojoajúva Ñande Ru Papa ndive. Oime ijapytépe peteî avapaje Ñande Ru Papa remimoînguéva, iñe’êngatu ha iñarandúva ha umi mba’ekatu oipurúva ojekupyty hagua hapichakuéra ndive. Iñembo’ejeroky ojapo hikuái opýpe, tenda ohechaukahápe hikuái ijeroviakatu Ñande Ru Papáre, ha ojerurehápe ichupe py’aguapy ha tekoha resâire; ha avei, ani hagua hasykatu hikuái. Okyhyje añete Aña Yvaguyreguágui, ha’evahína opaite mba’evai apoha yvy apére. Tapiaite oñembo’ejeroky, pyhare vove, Ñande Ru Papápe. Ojeroky hikuái kuimba’éva oñondive ha kuñáva kuña ndive. Ojopógui ojeroky apu’a. Kuimba’éva mbaraka ipópe ha kuñáva katu itakua reheve ombota yvy. Mokôive oñembo’e tapiaite, pyhare jave, oke mboyve. Kuarahy, mbyja ha mymba oisâmbyhy chupekuéra taha’e ha’eha rupi. Sa’i oñemitÿ omymbajukavégui hikuái. Mandi’o upe ho’uvéva. Upéicha avei oñemitÿ avati, kurapepê, sandia, andai, pakova, ka’a ha mandyju. Itapÿi ypy rupi oñemitÿ. Heta jey ikogaty ijaipa chuguikuéra ndoikuaaporâigui temitÿ ñeñangareko ha purukuaa. Hembi’urâ omymbajuka ha opirakutu hikuái. Umi mba’e ohesy tatápe. Pakova roguépe omo’â hembi’ukuéra. Oipurukatu hikuái ka’a ha ho’u terere. Y ogueru y’akâgui. Omymbajuka jave omoirû chupekuéra hymba jaguakuéra. Oguapy hikuái yvýpe okaru hagua, ipópente, tembipuru’ÿre. Oipurukuaa avei ñuhâ oity hagua mymba. Avei oipuru yvyrapâ ha hu’y. Yvyrapâ ojapo guajayvígui. Hu’y apýre omoî hikuái guyra raguemimi. Omomba’eguasu hikuái hapicha mburuvichápe, ha’ekueravoi oiporavóva ava iñaranduvéva apytégui, hekopy jehecharamóva ha ojehayhúva hekohápe. Ymave, mburuvicharâ ojeporavómi peteî omenda’ÿvape, ndoikóiva’erâ oñangareko hembirekóre, ha upehaguére omoirûvétava hekohayguápe. Ko’ága katu, mburuvicharâ hembirekova’erâ katuete. Tekojojápe ojeporavo ichupe mayma kuimba’éva apytégui. Ipoguýpe oî tekoha. Ha’ehína tekoha’ýva opaite hendápe ha opavave renondépe. Tekoha sâmbyhyhára oñemohenda kóicha: Mburuvicha, tekoha motenondehára; Avapaje, Ñande Ru Papa remimoîngue; Komi, tekoha oñangarekohára; ha Pysyrôhára, ha’evahína mburuvicha ha komi rembijokuaái, omoañetéva tekoha rembipota ha sâmbyhyhára mba’ejerure. Oîsapy’árô hekomarâ térâ oporomyangekôiva; mburuvicha ojeitykuaáma hi’ári, ikatukuaa oinupâuka tejuruguáipe, ÿrô omoînge yvyrakuaópe; ha amo hapópe, ikatuvoi ojukauka upe tapichápe. Iñakâre oipuru akângua, oñembojeguáva guyra raguemimíme. Opita hikuái petÿguápe, ñay’ûgui ojejapóva ha ipyteha katu ojejapóva takuaramimígui. Opita ojeroky mboyve, omondýi ha omombyry hagua ângue iñañávape. Oipuru avei mbo’y ojapóva ka’aguy ra’ÿigui. Ombosa’y hikuái ipyapy, henypy’â, hovayke, ipyñuâ ha ijyvanga mba’e ysýpe ani hagua ikanguerasy. Oipuru avei tameo ojapóva mandyju inimbógui ha oipurúva hikuái chiripa ramo. Ko’ága oîma ijapytepekuéra oñemondéva ñandéicha: ikasô ha ikamisáva. Umíchagua ao ome’ê chupekuéra, yvyráre, pytagua (ha’ekuéra’ÿva, Paraguay térâ Brasil-ygua). Heta oî tapicha hesegua’ÿva oñembojáva hesekuéra yvyra rehehápe; ha oipurúva chupekuéra hekoha ñembyaípe. Avei omomba’eguasu túvape, ogapy sâmbyhára. Tembireko katu oipytyvô ichupe mitâ jehesape’ápe. Itapÿimimi ndaha’éi ku ikakuaaitereíva, ojaho’i hikuái kapi’ípe ha ijykékatu omopu’â takuáragui, ojejokuapáva ysypópe. Oke hikuái tupápe, ojapóva avei takuáragui ha omamáva kapi’i térâ pakova roguépe. Pychâi niko omba’apo ipaíno ndive. Ára ha ára, pyharevete, oguerahava’erâ vaka kamby távape ha upe tembiapópe omoirû chupe hymba burromi, hérava Lovi. Peteî ára, mokôive karia’y ñaña oñemotenonde Pychâi rehe ha oho oha’ârô tapeku’ápe chupe, ha ojapo hikuái chupe ĝuarâ chipa kavure, Pychâi ho’usetéva. Ha’ekuéra ojukaségui Pychâime omyenyhê chipa kavure venénogui. Pychâi oĝuahêvo upépe, mokôive osêmavoi omomaitei chupe ha he’i: “Na’ápe rojapo ndéve ko chipa kavure haku vevúi asýva, roikuaaporâgui nde re’useha”. Upémarô Pychâi orahajey ijuru gotyo chipa kavure ha upe jave mokôive ojere ha ñe’êguyguýpe he’i hikuái: “¡Por fín!, omanótama ko tavyrón”. Upe javete niko Pychâi ombohasa ñemihaitépe chipa kavure Lovípe, peteî jurupe’ápe ho’upáva. Ojerejey mokôive karia’y ha oporandu Pychâime: “Ha nde chipa kavurépa moô oî”. Pychâi oipichy hye ha he’i chupekuéra: “Che ryépe. Hetereíngo osê peême”. Péva ohendúvo mokôivéva otimbo upégui oimo’âgui Pychâi omanotamaha. Upe riremínte, Pychâi opytu’u aja peteî yvyrajero’a guýpe, ohecha mba’éichapa Lovi ho’a ha omanoite vera. Oho omaña hese ha ohechakuaa añetehápe omanohague. Upémarô oujey oguapy yvyrajero’a guýpe ha hasêhína hymba burromíre. Tuja’i he’i chupe: “Karai rey niko oreko itajýra peteî hérava la Princesa, oikuaáva maravichu oîva guive ko yvy ape ári, ha ha’etépe ore rey he’i opavavépe: taha’eha’éva peñembojakuaa che rajy rendápe ha peity chupe pene maravichu ha sapy’arei ha’e ndoikuaairô amomendáta hese che rajy, amboja’óta chupe che yvy, ha amboja’ópa avei chupe che pirapire ha che itaju; ha katu, che rajy oikuaárô pe maravichu ñembohovái, amosâingokáta ijajúrigui, opavave ohechatahápe”. Upémarô, karai rey ohenói Pychâime ha he’i chupe: “Ere oréve ne maravichu ñembohovái ha aníke ndejapu, cháke ndejapúrô romosâingokáta nde ajúrigui, amoite okápe”. Karai rey oñakâity… omomenda itajýra la Princesa Pychâire, omboja’o chupe mbytetépe ijyvy guasuete, ipirapire ha umi itaju oguerekóva… Karaiñe'ẽ, Kechuañe'ẽ, Aimarañe'ẽ, Avañe'ẽ Tetã Amandaje Volívia (karaiñe'ẽ: República de Bolivia) tetã oĩ apyte gotyo Yvyamérikape. Ijykére oĩ yvate gotyo ha kuarahyresẽ gotyo Vrasil; kuarahyreike gotyo Perũ ha Chile; ha ñemby gotyo Argentina ha Paraguái. Volivia niko oreko 406.752 km² ha pépe ningo oĩ 6.347.884 tetãguakuéra. Itavusu héra Sucre, hakatu, Volívia Porokuái renda ha'e távaguasu La Paz ha itáva guasuve ha tenondegua ha'e Santa Cruz de la Sierra. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 15:15, 12 jasyteĩ 2018. ko árape, ko ára, angeGuaraní Guarani ñe'ẽjoaju pypegua - Vikipetã Guarani ñe'ẽjoaju pypegua Ñe'ẽjoaju pypegua 2 Teroñe’ẽje’éva Teroñe’ẽ niko pe máva oñe'ẽvagui ñe'ẽjoajúpe. Teroñe'ẽ Teroñe'ẽje'éva Teroñe’ẽje’éva niko oje'éva guive teroñe'ẽre. 3.1. Teroñe'ẽte Teroñe’ẽ pýpe, ha’ehína ñe’ẽ oñemomba’eguasuvéva. 3.2.1. Moĩmbaha Moteĩva: Ha'e pe teroja moteĩva (Techaukarã, mba'éva, papapýva, térã kuaa'ỹva) omoambuéva terópe. Ñe’ẽysajakuaa: teroja tero 3.2.2. Moĩmbaha Teróva: Ha'e pe tero omoambuéva terópe. Mokõive oĩva’erã ojoykére. 3.2.3. Moĩmbaha Tekome'ẽva: Ha'e pe teroja tekome'ẽva omoambuéva terópe. 3.2.4. Moĩmbaha Mba'éva: Ñe'ẽriregua "gua" ojoaju peteĩ teróre ha péicha -oñondive- omoambue hikuái peteĩ terópe. Ñe’ẽysajakuaa: teroja tero tero tero ñe’ẽriregua Moteĩva iñe’ẽpehẽteĩva Sapy’ánte moĩmbaha mba’évagui ojehekýi térã noñembojoapýi pe ñe’ẽriregua “gua”, jepémo upéicha ha’e gueterei moĩmbaha mba’éva. Noĩmbáite. Ñe’ẽysajakuaa: teroja tero tero ñe’ẽtéva ñe’ẽteja Ñe’ẽjoaju “Amo kure ka’aguy oñani pya’e” ja’étarõ hekopete, ja’eva’erã “Amo kure ka’aguygua oñani pya’e”. Teroñe’ẽje’éva pypegua[jehaijey _ editar código] Péva ha’e ñe’ẽtéva, ha’égui pe ñe’ẽ tee térã katu ñe’ẽ oñemomba’eguasuvéva terone’ẽje’évape. iñe’ẽpehẽteĩva araguáva 4.2.1. Moĩmbaha mbohasapyréva: Ha’e pe ñe’ẽ térã ñe’ẽ aty ho’áva ári ñe’ẽtéva mbohasapyréva remiandu. Ha’e avei pe ombohováiva porandu “mba’épa”. Ñe’ẽysajakuaa: teroja tero ñe’ẽtéva tero 4.2.2. Moĩmbaha mbohasapyre’ỹva: Ha’e pe moĩmbaha mbohasapyre rireguáva, ho’áva ári avei ñe’ẽtéva remiandu. Ha’e avei pe ombohováiva porandu “mávape”. 4.2.3. Moĩmbaha Opaichaguáva: 4.2.3.1. Araguáva: Ha’e ñe’ẽteja araguáva omoambuéva ñe’ẽtévape. Ombohovái porandu “araka’ápa”. Ñe’ẽysajakuaa: teroja tero ñe’ẽtéva tero ñe’ẽteja 4.2.3.2. Tekoguáva: Ha’e ñe’ẽteja tekoguáva ha papyguáva omoambuéva ñe’ẽtévape. Ombohovái porandu “mba’éichapa”. 4.2.3.3. Ma’ereguáva: Ko moĩmbaha ha’ehína pe ombohováiva porandu “mba’ére”. 4.2.3.4. Tendaguáva: Ko moĩmbaha ha’ehína ombohováiva porandu “moõ” térã “mamo”. 4.2.3.5. Moirũguáva: Ko moĩmbaha ombohovái porandu “máva ndive”. 4.2.3.6. Mba’epeguáva: Ko moĩmbaha ombohovái porandu “mba’épe”. Ñe’ẽysajakuaa: tero ñe’ẽtéva tero ñe’ẽriregua Ñe'ẽjoaju Guaraníme Guarani ñe'ẽ tee Guarani Hai'ymakuaaty • Guarani reko ha ñe'ẽ • Ñe'ẽrapokuaa Ñe'ẽtekuaa, ñe'ẽpukuaa ha ñe'ẽjoajukatu Ñe'ẽjoaju pypegua (Ñembojoja • Ñe'ẽjoaju Guaraníme • Ñe'ẽ omýiva hendágui • Ñe'ẽpehẽtai oñemohendajeýva • Ñe'ẽriregua • Ñe'ẽteja Guaraníme) • Ñe'ẽjoaju rekopegua • Ñe'ẽysajakuaa • Pu'ae aty • Terarãngue • Tero ha Teroja guaraníme • Ñe'ẽjoajuha • Ñe'ẽpykuaa Guaraníme • Ñe'ẽtéva ha iñemohenda • Ta'ãnga'i kuatiapyre • Ñe'ẽndýi Guaraníme • Ñe'ẽpuporã Káso Ñemombe'u • Ayvu rapyta • Ore Remiandu Ñe'ẽ • Guarani Ñe'ẽte ha Arandu Anamandaje Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 23:36, 10 jasyporundy 2018. 3 Ohejava’ekue Ta’angahaihára ndekatupyrýva, grabado ha acuarela mba’apohára he’i ijehe: Cherenói 23 jasypoteĩ 1903-pe, Araraquara, Estado de Sao Paulo, Vrasil-pe, che ru ha che sy Italia-guava’ekue. Che túva liberal añete va’ekue ha che sy ru katu anarquista, ha ko’ã mba’e ojehuva’kuye che rekovépe chesãmbyhy che rekovépe che pehẽnguekuéra ndive orepytyvõ rohecha hag̃ua rohechaháicha pe tekove …” Jepémo heñói Brasil-pe, ojehechaháicha, ojapyhyParaguáihetã mokõiháramo ha kóva ko tetãmekuri omboguata hembiapoita ko’ág̃a ha’éva peteĩ tembiecharã arte visual rehegua yvy tuichakue javeve. Ñe’ẽngue oñembohysýiva yvate oñenohẽ ojekuaaukahápe aranduka “Etapas de un itinerario: grabados, dibujos, acuarelas de Livio Abramo”. Pe jehai oñe’ẽhápe hekove rehe, ko artista Brasil-gua he’ive avei: “…Che hína ta’angahaihára, ta’anga apoha, ha acuarela rupi amyasãi pintura. Chejeheguiete añembokatupyry ko arte-pe. Umi grabado ha diseño tenonde guare oho che rembiapo política ha sociedad rehegua rehe, ha expresionismo ojekuaaporã pypekuéra. Jehechakuaa tuichavéva grabado rehegua ahupytyva’ekue rehe 1950-pe, ikatúkuri asẽ tetãgui ha aha Europa-pe haimete mokõi ary pukukue che rajy Larissa ndive, ha rohecha umi museo tuichavéva oĩva Europa-pe. Che maranduhára va’ekue –kóva añoite che rembiapoite- 33 ary pukukue ha péicha amboguata ojoykére che rembiapo arte, maranduhára ha sindical. Upévare ajegueraha ka’irãime heta jey. Chéve g̃uarã arte ndaha’éi peteĩ tembiapoite; ha’e peteĩ mba’e porã jarekóva yvyporaháicha, umi ytororõ ha guyra veve iporãháicha avei.…” Oñe’ẽvo hembiapokueraitére, catálogo oñeñe’ẽma haguépe, Abramo he’i: “…Ha he’iháicha pe ñe’ẽnga, ‘mandu’a ha’e jeikove jey’, pépe oĩ rupi mandu’a pehẽngue che arekóva ha oñembohetéva ta’angakuéra ajapóvape … …Oje’e che rehe aimeha ‘realismo fantástico’ Brasil-gua motenondeharakuéra apytépe. Añetehápe máramo –noiméiramora’e mbykymi añepyrũramóme artista háicha- ndajepy’apýiva jeguakarei rehe. Arovia aimeha aty tuichaitéva ymaite ypykuéra guive ko’ag̃aite peve orekóva teko hesa renondépe oguerojera hag̃ua apytu’ũroky…” 1964 Ou opytaite hag̃uáicha Paraguaýpe, ha tuicha omba’apo ombokatupyry potávo artista-kuéra Paraguaiguápe. Ojehecharamo chupe ndojeguerovúire, iñemongetápa ojekuaa avateeteha, ha avei bonhomía, hesakã porã iñapytu’ũ roky, oñeha’ãre omoarandu hag̃ua heta artista hembiapokue tuicháva artes visuales ko’ag̃aguáva Paraguáipe ojerereko chupe ha hekópe porã peteĩva umi ombopyahuva’ekue pe lenguaje xilográfico Sa’aryg XX pegua ramo. Omanog Paraguaýpe, táva guasu ome’ẽ haguépe umi ary iporãvéva hekovépe, 26 jasyrundy 1992-me, omboty mboyvemi 89 ary. Ambue hendápe pe hekovekue ha’ete voi omombe’úva ha oñeñe’ẽma haguépe, Abramo he’i: “…Umi mandu’a ombyaty mbovymi umi che rembiapokuéra yjypyguaitéva ajapova’ekue che tyarõ riréma (che rembiapokue che mitãrusvépe guare, amo 200 tembiapo rupi, okañymbaiteva’ekue) pa’ary 30 rehegua oñepyrũ rupi, hapykuerikuéra oúva mombe’u che ra’ykuéra rehegua, María, che rembireko ypykue omanómava rehegua, upéichante avei, uperiretegua, Dora che rekove irũ ko’ag̃agua. Upe rire ou umi ñehakã’i’o Brasil reko rehegua: “Itapecerica", “Campos de Jordao", ha ambueve, ñe’ẽmbyrã hovatavýva. Amo gotyove ou umi serie “Obrero" y “Guerra civil española" ha upéi heta ary rire og̃uahẽ serie xilograbados rehegua ajejapova’ekue 1948-pe amoha’anga hag̃ua aranduka “Pelo sertao", haihára Brasil-gua Alfonso Arinos rembiapokue… Umi mbohapy ary oúva upe rirépe, 1949, 1950 ha 1951, amba’apo deseño apópe añoite. Ko arapa’ũme osẽva’ekue umi diseño ha aguada oñe’ẽva "Río de Janeiro", "Macumba" ha "Negritude" rehe; pypekuéra añeha’ã ahechauka py’arory ome’ẽva táva Río de Janeiro ha "Dina" ra’anga, iporãngue ñanembotavyetéva. …Aju ypy ha sapy’amiramo guare Paraguaýpe 1956-me, oñepyrũ pe “fase paraguaya", ndopái gueteriva ko’ág̃a meve … Ko jeguata oñepyrũva heta mba’e rehe opoko: mba’e porã orekóva ñande rekoha ha avei yvypóra. Opaite árante che rembiapokuéra arte reheguápe añeha’ã ndaiporúi umi mba’e tee, vyrorei ha avei umi mba’e ojajaipáva…” Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 18:14, 7 jasyapy 2013. pahápe ñande py'aguapy ha Táva Nueva York - Vikipetã Tetã Tetãvore Joapykuéra Táva Nueva York (ingyaterrañe'ẽme ha mburuvicharupime, New York City) táva orekove tavayguakuéra Estado de Nueva York-pe, ha Tetã peteĩ reko Amérikaguape, ha mokõiha tuichave távarusu aty Amérikape. Ha'e Nueva York Tetãvore távarusu.[1] Sa'roy XIX apyre guive, ko táva ha'eva peteĩ táva tenondegua, ñemure ha tepyre. Nueva York ojeikuaava táva pavẽgua, imomaranduháre, ipolítika rehe, hekombo'ere, iñoha'anga ha ao pyahureko imba'e rupi.[2] Ha avei, Nueva York-pe oĩ Tetãnguéra Joaju ógaguasu, ha ojeikuaavave ko táva hetatetãre. Nueva York omboja'ova po vore (herava komuna), ha po komuna mayma ojojava peteĩ kondado: Bronx, Brooklyn, Manhattan, Queens, ha Staten Island. Tavayguakuéra 8,4 sua ndive oiko peteĩ rendare 830 km².[3] Ko táva oguereko heta tenda ha heta óga ta'anga'ita ojeikuaava opa yvórare. Ko Sãso Tetera'ãngaicha, oĩva ypa'ũme, ha Ypa'ũ Ellis, opyhyva akue heta inmigrantes Amérika hag̃ua, saro'y XIX apyre guive ha saro'y XX iñepyrũre. Nueva York oquerekova avei heta óga yvateve yvýgua, Empire State óga yvateicha ha One World Trade Center, oĩ va'ekue umi Torres Gemelas, ojeitypa 11 jasyporundýpe 2001-pe. Táva Nueva York Internet renda (inglyesñe'ẽme ha karaiñe'ẽme) Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 03:20, 23 jasypoapy 2014. Ka'arẽ (karaiñe'ẽ: Paico oloroso, epazote, lasioñe'ẽ: Chenopodium ambrosioides) ka'avo ojepotúva sevo'i pohãrã hogue ha ha’ỹingue. Hakã ru'ãngue (hogue) oreko mba'épa ojapo omboguapy tembi'u, tuguy'ípe guarã (sa'yju), tymba chu'ikuéra ha sevo'ípe guarã.[1] Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 00:58, 15 jasypokõi 2017. Kóvape ĝuarâ ojejosova’erâ avatiky ha ñande pópente jaipe’a upe irorakuete ha upéva oñemohe’ê ha oñembokesu ha oikóma ichugui upe mbaipy avatiky. Kóvape ĝuarâ ojejoso so’o ku’i mimói ha oñembohavijuviju ha ojepoi ñandy akúpe ha oñemboryguasu rupi’a. Opyta, añetehápe, chahâ raguéicha. Oñemaimbe vai vai pe avati páilape ha ojejoso, ha oiko chugui upe rora taĝe. So’o oñemomimoiva’erâ ha áĝa ndaipóriramo mba’eve ipype ĝuarâ, ojejoso avati ha péicha oñembogua porâ rire ojepoi pype ha oiko ichugui peteî tykuetî. Hykue morotî. Avati rykue. Kóva ha’e pe mandi’o ko’êngue oñembichýva tatapỹi ári. Pe lókro-pe oñemoî so’o. Oñemomimói ha upéi oñenohêjey, ojejoso ha ojepoijey upe lókro-pe. Opyta avati raguéicha, hague, haguemimi. Hajupa, hajupa. Aramirô pyahu oñemokâ mboyve pe vatéape, ojekytyhaguégui, oñenohê’arâ peteî apu’a guasu porâ, ha upéi, upéa oñemoîva’erâ tatapỹi porâ ári. Ojýmarô pe iguýpe, oñembojere’arâ, ojepiropaite, upéi oñemboguapyjey tatapỹi ári. Upéva ha’ehína pe kyrype. Ojejapo typyratýgui. Oñemoî chupe sevói, ñandy ha péicha oñemoî ñaipyûme térâ oimeraê mba’yrumíme; ha oñemoinge tatakuápe. Upépe ojy. Péva héra upéicharô arapaho. Árina ha ñandy tuichaporânte oñemoî ipype ha ojepyvu, ojepyvu mba’yrúpe ha ojekutukutu patulápe are porâ, péichape oiko ichugui peteî chicharô joguaha. Ndaha’éi imbaipýva. Ndaijajýi ave. Péicha ojy ha osê peteî tembi’u hetepasáva. ← KÁSO ÑEMOMBE'U: NDAHA'ÉIMBORA'E PLATA YVYGUY Avañe’ẽ Guarani: peteĩ ñe’ẽ porã: Maravichu Maravichu, maravichu, mba’émotepa: peteĩ karai po’i oike ka’aguýpe haosẽ iñakã rehe ysypo.Mbohovái: ju. 43A'ere arayi'ive voi Jesús ipɨ'añemoñeta oso agwä ɨvɨ Galilea rupi. A'eve osepia Felipe, aipo e'i chupe: Guaraní: ñe'ẽkuaaty ha ñe'ẽtekuaa 29 jasykõi ha'e papoteĩha ára arygua ha oĩ ñavo irundy ary. Avañe'ẽ: Taguato ruvicha Avy'aiterei ha roipojopy, oguahê haguere peême pende título, hetaitereima peiko hapykuéri.Ha katu pende "perseverancia" gui pehupyty ko mba'e tuchaitéva ha'eva pe Kuatia atâ Magister rehegua. JEPYTE / ÑE’Ẽ RA'ARÕVO omboypáma ko tetã. ÑE’Ẽ RA’ARÕVO táva guasu tohuguatĩ, Toúna ñe’ẽ, ára pyahu togueru. tomoheñói ko’ẽ pepo. Táva tuichavéva Tetã Amandaje Vietnam ha'e peteĩ tetã hekosãsóva Ñemby Asia pegua. Ijerére ojejuhu yvate gotyo China Tekoha Tetã (Yunan ha Guangxi) ha kuarahyreike gotyo ojejuhu Laos ha Cambodia. Itavusu ha'e upe táva Hanoi. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 01:16, 5 jasyapy 2016. Avañe’ẽ Guarani: peteĩ ñe’ẽ porã: Ka’aru kirirĩ - Tarde calada - Susy Delgado Avañe’ẽ Guarani: peteĩ ñe’ẽ porã Tavaguasu ojeaho’i reboso ñembyasýpe ha itindy, okirirĩ. Ha’ete ku hasẽva kirirĩháme, tesay’ỹme. Ikatu te’onguety voi ra’e. Ha katu osoro sapy’a sapukái pyaupa kusuvi, ojokaitéva umi te’ongue angapyhy. Guyraita ratatĩ ojupi sarambípe, iñapañuái yvytu tarovárehe oguahẽ va’ekue hayhupára ñemyrõicha, ojasurúva opaite kuárape. Yvytu pochy oinupa ha ombopepa yvoty ha tataindy, ha upérõ guarã mba’e sunu hatãvévape, oĩ osapukáiva ñembo’e ojekuaa’ỹva, oñohehápe opárupi mba’ery ka’urã hũ ha inéva, umi ita jehaipyre apytépe. Peteĩ anguja ohua’ĩ te’ongue róga tujágotyo, ohekahápe ñemo’ã ha peteĩ tesapirĩ oikarãiva sununúpe, oveve kangy sapy’aitemi, tague hüngymíva, vevúi asy, yvytimbo sa’yju apytépe. Ha peteĩ mbarakaja ombohovái sapukáipe, guataha kyhyje, pya’e opiãva ka’arúre. Che angirũ, aguerohoryeterei nde peñandu ko vlóg. Ame'ẽ avei peẽme heta vy'apavẽ. Ñane Ñe´ẽ Guarani Oĩma Facebook ñane ñe'ẽme - Ko arapokõindy guive, opavave guaraní ñe'ẽ rayhupárakuéra ikatútama oipuru Facebook iñe'ẽteetépe. Paraguái Ñe'ẽnguéra Sãmbyhyha (PÑS) oipytyvõ ikatuhag̃uãic... Ko´ag̃a oĩma ñe´ẽryru, Avañe'ẽ / España ñe´ẽ /, España ñe´ẽ / Avañe'ẽ, ñanduti roguépe ha opavave ikatu oike ha ojapo iporandu... I Ñañe’ẽmi Guarani (1) Mitã Ñe’ẽpoty / Poesia infantil (1) Ñe’ẽjoapy latĩñe'ẽme / frases latinas (3) Avañe'ẽ: Monrovia Ko yvy tuichakuére Ko yvy tuichakuére Ko yvy tuichakuére Ko yvy tuichakuére Avañe'ẽ: Mbaraka Ñane yvy ha ñane retã reko sã’ŷ rehehápe: Paraguái oku’e! guarani: gua'a (Avañe'ẽ) Che taita(-guasu / táta) omba'apo yvyguykotýpe. Ava reko porâ niko heñóiva mba’evai tanimbukuégui Opa mba’e vai rehasávagui rejapova’erâ peteî tembipuru nepytyvôkuaáva ñorairôháme Ani reñembyasy ne mboriahu, ne’año térâ nandepo’áhaguére, embohovakéke umívape ha upekuévo rehechakuaáta umi mba’e ouha ne rembiapokuégui ha umíva rehe reñemotenondeva’erâha Añetehápe, ndentevoi upe rejekuaaporâ’ỹva ndejupe, upe hekokatu’ỹva, ndentevoi, avave ndaikatúi ojapo umi mba’e nderérape Akóinte nereñoijeyva’erâ opaite mba’erasy rehasava’ekuégui ha emombaretévo jerovia ndejehe remokechêta taha’eha’éva mba’evaípe Ha avave ndaikatúi nemyengovia nde rekove renonderâ apópe. Epu’â ha ejesareko yvytyrusúre ha nepytuhêke arasê pýri, nde ha’égui tekove mbarete pytu KÁSO ÑEMOMBE'U: KURURU NIPORA'E → hi’upyra, upéicha nte avei. Yvága o jaho’i tatatína. paraguái memby, o mano’yro, A árape, ñande rekove CHAKARUNA: ÑE'E PORà TENONDE ÑE'E PORà TENONDE Kuatiarogue ojoajúva "Mba'asypararã" rehe ← Mba'asypararã Ko'ã kuatiarogue ojoaju Mba'asypararã rehe: Kuatiarogue oñembosako'íva Paraguayan Guaraní: avañe'ẽ Aguyjevete ndéve, Teresa, maymáva ñane retãygua rérape. ha ñanderehe omano. He’iséva Tete vore ombojoajúva máva térã mymba retyma ikuártore. Oipytyvõva chupekuéra oipyso ha ombyapu’a haçua hetyma. He’iséva Viruapu’a aty ha pirapire imba’eguasúva ojeporúva peteî hendápe.// pirapire ojeporúva. Oparei umi mba'yrumýi lujoso Europa gotyo oñemondava'ekue Táva Cecilio Báez-pe, upe vy’aguasu aja, ojehechakuaákuri kuñakarai Puraheihára ALMADA-OVELAR-pe ha avei karai Mbo’ehára JOSÉ MANUEL SILVERO ARÉVALOS-pe, ha’éva hikuái tapicha katupyry ohayhu añetéva ñane retâ, ñande reko ha ñane ñe’ê Guarani. “Cárter oporohovapeténte plátape ha ojapo ojaposéva. Chimíko rupi oguãhê va’ekue avei presidénciape. Ko’ãnga nda’upeichaiteveima hína. Oîma ombohovakétava ha ombohováitava ichupe. Afara ha Diputado presidente, Veláke, (Velázquez), ojehekýima ijykerehegui. Nikanor jepe oñemoî hese. Abdo ra’y avei, aunke upéva ikangy, ipituva”. Ko yvy tuichakuére “¿ARAKAʼE peve piko?”. Péicha oñeporandu vaʼekue mokõi proféta yma guare hérava Isaías ha Habacuc (Is. 6:11, TNM; Hab. 1:2). Rréi David ohaírõ guare Salmo 13 oporandu vaʼekue avei upéva 4 vése (Sal. 13:1, 2). Ha Jesucristo oĩrõ guare umi hénte ndorekóiva fe apytépe, oporandu avei: “¿Arakaʼe peve piko?” (Mat. 17:17). Upéicharõ, ñande ikatu avei hína ñañeporandu upéva koʼág̃a. 14 Rréi David ohasa vaʼekue avei heta inhustísia. Imitãreheve, Jehová oiporavo kuri chupe oiko hag̃ua chugui rréi. Péro ohaʼarõ vaʼerã kuri 15 áñorupi ogoverna hag̃ua itrívupente (2 Sam. 2:3, 4). Upe aja, unos kuánto tiémpo David oiko okañyháre, rréi Saúl ojukase rupi chupe. * (Elee pe nóta). Upéicha rupi David ndahógai, ha peteĩ tiémpore oiko ótro tetãre térã umi kuévape desiértore. Upéi Saúl ou kuri omano gerrahápe. Upéicharõ jepe, David ohaʼarõ jey 7 áñorupi ogoverna hag̃ua tetã Israel kompletoite (2 Sam. 5:4, 5). Tetã ñe'ẽ akã: Advance Australia Táva tuichavéva (Ingyaterrañe'ẽ de facto) Tetã Amandaje Tavetã Joaju-pegua Tetã Autarália (ingyaterrañe'ẽme ha'etehápe: Commonwealth of Australia; AFI: [ˈkɒmənwelθ ɒv ɒˈstreɪliə]), hérava avei avañe'ẽme Autarália térã Auterália, ha'e peteĩ tetã hekosãsóva opytáva yvyrusu Oseania-pe, tetãkua oñesãmbyhýva tavetãporokuái tekorãháme ñembyatypyre (monakía constitucional federal). Autarália ha'e tetã tuichave Oseaníagua ha oguereko avei heta ypa'ũnguéra paraguasu Py'aguapy, Índiko ha paraguasu Antártidagua. Tetã Autarália hi'aguĩvéva ha'e Indonesia, Timor Oriental ha Papúa Gynea Pyahu yvateite gotyo, umi Islas Salomón, Vanuatu ha Hyãsia hetãvore hérava Kalendónia Pyahu yvate kuarahyresẽ gotyo, ha Selánda Pyahu ñemby kuarahyresẽ gotyo. Autarália tetã tuichavéva ipoteĩha opa tetãgua, oguereko hína 7.686.850 km² hi'apekuére. Itavusu, táva Kambérra (Canberra), opyta Autarália Itavusu Henda. Ku tetã oguereko ipype ary 2011-pe 21.500.000 tapicha kuéra, oikovéva haimetepa táva opyta yhembe'ýpe: Sínei, Melbourne, Brisbane, Perth, Adelaida ha itavusu Kambérra. Tenda oĩha Autarália oikove vaekue heta ava kuéra ha te'ýi, 42.000 ary kuéra guive. Heta tapicha aty Europa-gua oguahẽ akue Autarália rendápe Sa ro'y XVII pegua. Ku ñe'ẽ Australia ("Autarália" avañe'ẽme) ikatu ou latinañe'ẽ pegua Australis, ñembýgua: mombe'ugua'u oñe'ẽva “peteĩ tenda ojekuaa'ỹva ñembýgua” (terra australis incognita), ou Rroma Retã hi'ára. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 12:57, 1 jasypoapy 2018. Tekovekuaaty ñemohenda Perũ yperana (Spheniscus humboldti) ha'e peteĩ guyra juehegua ndoveveiva, yperanaicha, ha'e peteĩ yperana jehaipy juehegua. Oikove Paraguasu Py'aguapýpe, Ñembyamérika rembe'y kuarahyreike, tetã Chile ha tetã Perũme. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 00:45, 17 jasyteĩ 2014. Avañe’ẽ Guarani: peteĩ ñe’ẽ porã: Ñe’ẽndy tembi’u rehegua - Vocabulário culinário (1) Mahe’ẽ, mba’e he’ẽ - Coisa doce. Péina, Ñane Retâ Ruvicha, Fernando Lugo, omonei ha omboaje Ñe’ênguéra Léi ha upehaguére, ko’áĝa guive, ikatútama ojepuru upe kuatia guasu ñane retâ tuichakue javeve. Ko Léi oisâmbyhýta ñane ñe’ênguéra jepuru, taha’eha’éva ha taha’eha’ehápe ñane retâ ryepýpe. Avei, ko léi ombojoja Guarani ha Castellano rekove; ndaikatumo’âvéima oje’e peteîva (Castellano) iporâveha ha ambuéva (Guarani) katu ivaiveha; térâ katu peteîvape (Castellano) oñeme’êta hetave aravo tekombo’épe ha ambuévape (Guarani) sa’ive. Nahániri, ko ára guive, umi mba’e opámava’erâ. Avei, ko Léi ñemboaje rupive MEC ombojojámava’erâ Guarani ha Castellano-pe tekombo’épe. MEC ndaikatuimo’âvéima oñembohory térâ omboyke Guaraníme. Opavave jaikuaaháicha ramoiténte MEC he’íkuri omboguetaha Guarani Ñe’ê mitârusukuéra mbo’ehaógui, mbo’esyry mbohapyhágui. Upe mba’e vaiete ndaikatumo’âi ojejapo oîguima ko Léi oñangarekóva Guarani rekove ha Guarani ñe’ê myasâire. Péicha, 18 ary rire, jarekóma ñane retâme ko léi tuicha oipytyvôtava ñe’ênguéra ojepuru haĝua hekopete opaite mba’épe. Avañe’ẽ Guarani: peteĩ ñe’ẽ porã 13. Ka'aguy Nhanderu Ojapo Va'ekue He’iséva Yvyra ha ka´avo ikatúva ja´u ho´okue térä hykuere. Yvoty nga'u hína ko che rekove, He'íva nderehe los karia'ykuéra pe imandu'árupi, Che katu ha'éva cada ka'aru nderehe apensárõ, Ku clavel potýicha ne porãitéva repukavymírõ, Guaraní Avañe'ẽ gn Avañe'ẽ: Alagoas Tiveteñe'ẽ achegety - Vikipetã Tiveteñe'ẽ Achegety (karaiñe'ẽme: Alfabeto Tibetano; tiveteñe'ẽme: / Pö Yik) hérava avei "Kakhagaty" ha'ehína peteĩ taity oipuruva ohai ñe'ẽnguera gui Tivete, Vutã ha ijerére hendape. Oipurúva ohai Tiveteñe'ẽ, Dzongkhañe'ẽ, Ladakhiñe'ẽ, Tamangñe'ẽ, Tshanglañe'ẽ, Bumthangkhañe'ẽ, Khenkhañe'ẽ, Lakhañe'ẽ, Gromañe'ẽ, Dzalakhañe'ẽ, Dakpañe'ẽ,Sánskritoñe'ẽ ha oimeraẽ ambuéva ñe'ẽ ha ñe'ẽnunga. Oguereko 30 taikuéra, oñepyrúva KA, KHA, GA, NGA, CA, CHA, ha umíva ambuéva rupi Devanagari Taity mba'éicha. Dzongkhañe'ẽ Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 16:36, 22 jasypokõi 2014. Yvymbovoha (karaiñe'ẽ: Arado) tembiporu kũ joguaha ojejapopyre kuarepotígui. Hi'ýva mokõi yvyra térã kuarepotiguigua ha ijajúra puku. Chokokue oipuru ombovo ha omboavevo hag̃ua yvy ha hapykuerépe oñemitỹ. Ojepuru guéi, kavaju, mburuka térã chavurro oñembotyryry hag̃ua ko tembipuru. Hetaiterei yvymbovohaichagua oĩ, ha ejeiporuvéva kokuépe ha'e ko'ãva[1]: Yvymbovoha ohekuavóva yvy (arado de vertedera) niko pe tembiporu ojeiporúva kokuépe, oguereko ijehe hesegua ha'etéva kyse, ypytáva ha oguereko avei hekuavo mombo. Oñembotyry korõrõ mbaretépe. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko tembiapo rupive INSTITUTO CULTURAL PARAGUAYO ALEMÁN ohechakuaa ha omomba’eguasu Emiliano R. Fernández rekove ha rembiapokue. Jaikuaaháicha, Emiliano niko peteî ñe’êpapára ijojaha’ỹva ohaiva’ekue hetaitereirasa ñe’êpoty neporâmbajepéva ha oĝuahêpypukúva ñane retâygua korasôme. Jepémo upéicha ha oje’ehaguéicha upe atýpe, ne’îra oñeme’ê chupe henda teete tekombo’épe. Emiliano ndaijái gueterei mitâ ha mitârusukuéra arandukakuérape. Tekotevêma MEC omoherakuâ mbarete Emiliano-pe ha’éva kuimba’e arandu ha ohayhu añeteva’ekue ñane retâ ha heko. ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI rérape rome’ê ore jehechakuaa ha ore vy’apavê kuñakarai Helena Endler, ha’eva ICPA sâmbyhyhára; karai Aníbal Cardozo Ocampo, oîva upépe motenondehárarô; ha karai Curt Ernesto Tippach-pe, ha’éva motenondehára guasu ICPA-pegua; ojapóre hikuái ko tembiapo porâite omombaretevéva Emiliano R. Fernández rekove ha rembiapokue reisu'úva anga opaite mba'e cu mayma oimevéva mba'asy Guarani ñe'ẽjoaju pypegua Teroñe’ẽ Ñe'ẽ omýiva hendágui Moteĩva omyi’ỹva puru Tape guasu 3 Táva kuéra Ore Remiandu Ñe'ẽ CHE RU NDÉVE G̃UARà Avañe'ẽ: Pytã Aguyje, ndaikuaái kuri. Péina aju penerendápe omombe’upotávo peëme ojehai ñepyrümaha ñane ñe’ëme “Ensájo”. Péicha oñembohéra karai ñe’ëme haipy ndaha’éiva ñe’ë poty, ndaha’éiva ñe’ë syry ha ndaha’éiva avei ñoha’anga; péa hína irundyha haipy ha ojoavy umi mbohapy tenonderégui. Mayma yvypóra ñe’ë, oñeñepyrü guive ojehai, hekojera ohóvo ha neipamírentema oikotevëma ñe’ë poty rehe. Ha mba’érenepa aje upéva. Oje’e niko ko’ä ja’éva ojoupekuéra rupive, ndaikatuiha ja’epa opaite ja’eséva; oï ofaltáva, noimbáiva. Mbyky, ipererï ha ipo’i ko’ä ñe’ë jepiguáva ja’epa haguã ipype yvypóra remiandu. Upévare ñaikotevë ñe’ë ipepóva rehe; ha upéva hína Ñe’ë poty. (poesia) Upéi jatopa noimbái jeýnte upévape ha ñaikotevëma ojehechauka ñandéve mba’éichapa tapichakuéra oñemongu’e hekovépe; umíva jahechárö mante jaikuaa poräta ñande ñaneñemongu’e reko avei. Upevarä ojejapo Ñoha’anga ( teatro) Oï niko ñande apytépe tapicha oporoha’ä kuaáva, ha umíva ñamomba’apo ohechauka haguã ñandéve tapicha rekove rupive ñande rekove tee. Péva rire, umi yvypóra ñe’ë heko jeravénte ohóvo ha oikotevëma avei mombe’u gua’u oporombo’éva rehe, ha upéva hína Ñe’ë syry ( narrativa). Upéva rupive oñemombe’u ñandéve tembiasakue gua’u, ku añeteröguáicha, ha umíva umi tembihaipy rupive jaikuaa heta mba’e. Péro niko upépe oguähëvo pe yvypóra ñe’ë ojetopa noïmbái jeýnte ha ojehekave. Mba’énepa pe ofaltáva gueteri chupe. Ha upéi ojejuhu pe tembihaipy irundyha, karai ñe’ëme oñembohérava “Ensayo”. Péva niko hína ñe’ë syry ipyahapyre oguerúva apytu’ü poty; yvypóra remiandu, hembirecha ha hemimo’ä. Péro niko oñemoïva'erä Ko ñane ñe’ë guarani oñepyrüva’ekue ojapo Ñe’ë poty yma ñane retä isäso mboyve guive voi. Oñereroguähë ñandéve upe ramo guaréva “Che luséro aguai’y”. Upéi, karai Francia tiémpope ojehai “Tetä purahéi”, ha Lópe tiémpope katu “Kampaménto Sérro león” ha heta ñe’ëpoty opaichagua. Gérra Cháko mboyvemi oñepyrü Ñoha’anga (teatro) guaraníme ha ramónte oñemoñepyrü hague Ñe’ë syry (narrativa). Karai Florencio Centu rembiapo héra: Kuña guarani. Takuapu, temitÿ ha tataypy pa’üre. Pévape omombe’u ñandéve kuña rekove Ñande Jarýi Jusu guivete voi ha upevarä ojevale Nimuendaju Unkel rembiapokuére, omombe’upotávo mba’éicha oñembojehu raka’e kuña ñande ypykuéra Apapokúva rembikuaápe. Oiko kuimba’e raë ha upéima ha’e ombojehu kuña peteï ña’ëme. Paï-tavyterä katu he’i kuimba’e ojejuhúma ramo ha’eñoiterei ojapo hague iñirürä kuña peteï inimbógui, ohekýiva ijeguakágui. Upévare ha’ekuéra he’i: kuimba’e ijeguakágui ojapo ijeguakarä. Libro arandu omomba’eguasúva Xudio ha Krihtianokuéra katu he’i Ñandejára ojapo rire kuimba’e ña’ügui ohekýi hague chugui, oke aja, peteï ikohtílla pehë ha upévagui ojapo hague chupe iñirürä. Mbohapyvépe ñahendu kuimba’e raë oiko hague ha upéima kuña. Upévare karai centu oñeporandu oimépa äva rehe voi pe kuña akói oñembotapykue, ojerereko’i, noñemomba’epái ha akóinte oñemboyke, opaite tetäme, ymaite guive ha ko’äga peve. Upéi osyryry ñane retä Praguái rehe háma ha oñapipï oúvo mba’eichaitépa ojerereko asy kuña paraguái, jepe ramo ojekuaa mba’éichapa ha’e ipyapy ha ojepytaso ñene retä ñemopu’äräre. Ombojoaju kuña guarani ha kuña paraguái rekove ha ojuhu moköivépente oiko asy, oiko vai, oñembotapykue. Oikemive rire Centu ohesa’ÿjo ñande reko, ohupytymo’ä kuri Temimo’ämby. Omombe’u Carlos Miguel rekovekue ha omomba’eguasu hembiapokue. Omboaty aty ipurahéi tetäme, kuña paraguáipe, okarayguápe, mborayhúpe ha opaite mba’épe. Crispiniano rembihaikuépe otopa mba’éicha oiporu porä ñane ñe’ë; mba’eichaitépa ombojegua porä ha omombe’u kuaa yvypóra remiandu, ha ombohysýi hembapokueita. Chéve ramo guarä Indalecio rembiapo ndaha’éi avei Temimo’ämby, Ensayo ojeheróva. Ko’ä hembikuaaita oike hína Tembikuaa tee ñe’ëme; lenguaje científico pe ija äva. Ha péva pe ñe’ë reko oikotevë avei ñane ñe’ë. Karai Humberto Bedoja ombohéra hembiapopy ARETE, ha mba’ére nipo, nahesakäporäi chéve. Ha’e ojapyhy tetä rembiasakue gérra guasúrö ha upe riregua avei. Jalee syryry poräiterei karai Humberto rembihaipy. Heta mba’e omyesakä. Ha katu chéve ramo guarä hembiapo ndaha’éi ensayo, ndaha’éi Temimo’ämby, péva avei lenguaje científico, tembikuaa teete ñe’ë, la ihtória niko peteï ciencia, tembikuaa tee, ha upépe che amohenda karai Humberto rembiapo. Chéve ko oñembohasy umi mbo’ehára pyahu rembihaipy jelee; hetaiterei aikova’erä ombojere antende haguã umi ñe'ë pyahueta ha amo ipahápe chepicha. Upévare aguerohory guarani paraguáipe ojehkrivíva ha ikatúva oimeraëva guarani poruha ontende. Opáichavo, iporä ja’e, ñanemokyre’ÿha ko’ä tapichakuéra ñeha’ä, pórke ohechauka ñandéve mba’éicha okakuaa ohóvo ñane ñe’ë haipýpe. Ojojapotaitémaha umi ñe’ë okakuaapa pyre rehe, ha upe peve ñagueroguähë va’erä ko ñane ñe'ë guarani. Mbo’ehára, temimbo’ekuéra ha mayma Guarani rayhuhára ohendukákuri hemiandu ha ojerurékuri MEC-pe anive haĝua omboyke Guarani ñe’ême. Maymávante oñanduka iñembyasy ko mba’e vaiete ojejapohaguére ñane Avañe’êre. Jaikuaaháicha Guarani niko oñembo’e ha oñemomba’eguasu ambue tetâ rupi: Alemania, Francia, España, Italia, Japón, Estados Unidos, Brasil, Bolivia, Uruguay ha Argentina-pe ha ápe, ñane retâme, MEC omboyke ha ojahéi hese. Ñane retâ Léi Guasu ha Ñe’ènguéra Léi niko he’i porâ mokôivéva hekojojaha ha upévare taha’e ha’ehápe, umíva apytépe: tekombo’épe, tekotevê akóinte oñeme’ê aravo joja mokôivépe. Heta mbo’ehára ha mbo’ehararâ ijatýkuri upe jejuhu guasúpe oikova’ekue Tovatî távape. Opavavénte omomba’eguasu ñane Avañe’ê ha oñeha’â hikuái ára ha ára oikûmbyporâve avei ñane ñe’ê Guarani, ikatuhaĝuáicha upéi osê ha ombo’e porâ ha hekopete. Ko atýpe, heta mba’e apytépe, oñehesa’ŷijókuri umi aranduka vai vai Ministerio de Educación oguenohêva Guarani oñembo’e haĝua. Maymávante he’ikuri tekotevêha oñemyatyrô umíva; ja’eporâsérô, tekotevêha oñembopyahupa. Ko’áĝa oîháicha ndikatúi ojepuru. Oipytyvôrângue Guarani ñembo’épe, ko’â aranduka ombyai pe Guarani rekove. Wikimedia ñe'ẽrã aty Tetãnguéra Joaju Avañe'ẽ: Chochĩ Avañe’ẽ Guarani: peteĩ ñe’ẽ porã: Ma’etỹ rekorã i - Normas para agricultura (Agricultura orgânica) 54Ha gwĩ capitão, soldado ruvixa va'e Hesu-rehe orepara va'e kwéry ndive katu, ohexa yvy omýi ramo. Entéro ojehu va'ekwe gwive ohexa ave. Upéa rexa-vy onhemondýi eterei hikwái. Upe jave ae he'i hikwái: —Nhandejáry ra'y tee voi nipo ra'e, he'i Hesu-rehe hikwái. Guaraní: [1] karaiñe'ẽ → gn Temimoĩmby, Academia Paraguaya de la Lengua Española oikuave’ẽta reiete ko arapokõi, 9 jasypoteĩ oúvape guive, castellano ñe’ẽtekuaa jehekombo’e. Mayma ojehekombo’eukaséva ohenóinteva’erã pumbyry 021 442841-pe, arakõi guive arapoteĩ meve (ko arapoteĩ 8 jasypoteĩ oúva peve), 08:30 aravo guive 12:00 peve. Araka’ekue ha mba’e aravótapa: arapokõi javéta jepi, ko oúva 9 jasypoteĩ guive, 08:30 aravo guive 11:30 peve; kóva oikóta Academia rógape, opytáva 25 de Mayo ha Estados Unidos rape ojupytyhápe, Paraguay távape. mba'ére upéa Ñande ko yvy mba'e. Ndaha'éi ha'éva yvy ñane mba'e. ndaha'éinte voi ñanemba'e. Yvy ko jaiporúnte, Yvy ko ñande yma Ndaha'éi ñane mba'e ndaha'éi. Avañe'ẽ: Kuãytasã Peteî guyra hekove jave, ho’u tahyikuérape. Guyra omano vove, tahyikuéra ho’u chupe. Ára ha mba’e ojehúva iñambuekuaa ñaimo’â’ŷ jave. Péina iñapysê peteî tembipuru imbaretéva ha oĝuahêtava hetaiterei tapichápe ko yvy ape ári. PUHOE TOIKOVE GUARANI , osêva Jorge Román Gómez – El Kunumi rupive, omyasâi ha omyasâita opaichagua marandu Guarani ñe’ê ha reko rehegua: ñe’êporâhaipyre, ñe’êtekuaa, tavarandu ha ambue mba’e oipytyvôtava Guarani rayhuhárape oikuaaporâvévo, oipuruporâvévo, ohayhuvévo ha omombaretevévo Guarani rekove ko yvórape. Pe árape Tembikuaajára Félix de Guarania ombotýkuri 88 ary ha hesehápe oñemboajékuri pe ñoha’ângarenda ogueraháva héra. Oî avei upe atýpe Félix de Guarania rajy: Galia ha Mimbi ha ta’ýra: Augusto. Upéicha avei oîkuri karai Mario Ferreiro ha hembireko Male Caballero ha heta tapicha oikuaajepe ha ohayhúva Félix de Guarania-pe. Ko atýpe ojehechaukákuri mokôi aranduka ojapóva Tembikuaajára Felipa González Brítez ha hemimbo’ekuéra upe mbo’ehaopegua. Umi aranduka héra hikuái “Instituciones Públicas de Ita Kora”, osêva España ñe’ême ha “Ita Kora poty”, ojehaíva Guarani ñe’ême. Ko’â mokôi arandukápe jahechakuaa mba’éichapa ikatupyryjoa umi temimbo’ekuéra ojeporaka, ombyaty ha omboguapýva kuatiáre umi marandu. Ohechakuaávo umi aranduka oñe’êkuri Mbo’ekuaahára Zunilda Barreto de Mancuello, ha’éva Mbo’ehao Bernardino Caballero sâmbyhyhara; ha Mbo’ekuaahára Eladio Mancuello, ha’éva mbo’ehára upe mbo’ehaopegua. Eladio he’íkuri Ita Korápe oñepyrûha Paraguay retâ, ndaha’éi -ambue he’iháicha- upépe opaha ñane retâ. Ipahápe oñe’êkuri Tembikuaajára Felipa González omba’apova’ekue umi temimomb’e ndive umi aranduka apópe. Temimbo'e ome'ê Mbo'ehao Sâmbyhyhàrape aranduka ojapova'ekue hikuái Makarena (Mbo'ehára Bety ha Mbo'ehára Francisco remiarirô) Heta tapicha oîkuri upépe ohechakuaávo Tembikuaajára Dago Fernández-pe ha’éva pe aranduka apohare. Mbo’eharaháicha, Dago Fernández, oikuaa porâ umi jejahéi, ñorairô ha py’arô ojehaitypóva mitâ ha mitârusukuéra apytépe. Iñarandukápe ha’e omombe’u mba’e mba’épa tekotevê jajapo opavavéva ñambohovái haĝua ko’â jepokuaa vai mbeguekatúpe oikéva ha ombyaíva ñande rekoha. Iporâ avei ja’e Dago ikatupyryha hetaiterei mba’épe ha araka’eve ndohejáiva tapykuépe ñane Avañe’ê ha pe mborayhu añetete oñandúva ñane retâ ha hekóre. Ko aty niko ojejapókuri oñemboajévo Guarani Ñe’ê Rerekua Pavê. Tenondete oñe’êkuri karai Tembikuaajára Carlos Villagra Marsal, ha’éva Ñe’ênguéra Rerekua Ruvicha. Upéi, karai Pohânohára Federico Franco, ha’éva Paraguay Retâ Ruvicha, ome’êkuri kuatia’atâ ha omoîkuri pyti’ajegua umi 15 Guarani Ñe’ê Rerekuárape. Kóva rire oñe’êkuri Tembikuaajára Almidio Aquino, ha’éva Guarani Ñe’ê Rerekua Pavê Myakàhára. Ipahápe, ombohasa iñe’ê kyre’ỹ Karai Enrique González Quintana, ha’éva Tetâ Amandaje Guasupegua. Péicha, tuichaháicha, oikókuri ko aty oñemomaiteihápe Guarani Ñe’ê Rerekua Pavê. Opavavénte ohecharamo ko mba’e guasuete ojehúva ñane Avañe’ême. Ko Guarani Ñe’è Rerekua Pavê oñangareko, omyasâi ha omombareteva’erâ ñane Avañe’è rekove ko’ê ko’êre, taha’e ha’ehápe. Ko’â aty rupive ESCRITOR RÓGA oñeha’â oikuaaukajey ñande reko, ñañe ñe’ê ha ñane retâ rembiasa. Heta hendápe ko’â mba’e ohasáma tesaráipe ha upévare tekotevê ára ha ára opavavéva ñamba’apo ani haĝua ogue ha okañy umi ñande jepokuaa, ñande jerovia, ñande káso, ñane ñe’êpoty ha ñande purahéi, hetave mba’e apytépe. Ko aty oñeñepyrûkuri ojepurahéivo Ñane Retâ Purahéi Guasu, upéi Mbo’ehára Pablino Gómez he’íkuri peteî ñe’êpoty, upéva rire oñeme’ê kuatia’atâ opaite omohu’âva’ekuépe ha ipahápe oñe’êkuri Tembikuaajára David Galeano Olivera, ha’éva ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI Motenondehára Guasu, ojeruréva maymávape ñamomba’eguasu, ñamombareteve ha ñañangareko haĝua, ko’ê ko’êre, ñane Avañe’êre ha jajepytaso haĝua hesehápe oikotevê jave ñanderehe. Imandu’a ATENEO ombotyha 28 ary ha heñoihague 23 jasyporundy ary 1985-pe ha upe guive ko’aĝaite peve hetaiterei mba’éma ojapohague ñane ñe’ê Guarani rayhupápe. Mbo'ekuaahára ha Mbo'erekokuaahára omohu'âva'ekue iñemoarandu ATENEO-pe (23-09-2013) Tekove ñemoambue Tekove ñemoambue (Karaiñe'ẽme: evolución biológica) ha'e opa umi ñemoambue mba'e oikovéva ha oikóva Yvýpe ohasa ha omoheñói heta tekove juehegua peteĩ ypykue guive, tekove rete ha retepy ñemoambue niko ojehu pe tekohápe oĩhaguére heta mba'e, mbeguekatúpe omba'apóva tekovére ha omoambuéva ichupe.[1][2] Ko ñe'ẽ ñemoambue ojepuru peteĩháme he'i hag̃ua "tekove ñemýi tenonderã gotyo" saro'y XVIII-pe, upe karai Suisagua tekovekuaatyhára Charles Bonnet hembiapópe Consideration sur les corps organisés.[3][4] Hákatu, heta karai arandu Gyresia ymaguare retã megua he'i va'akue peteĩ tekove ypykuegui osẽ opaite tekove juehegua oikóva ha oikovéva,[5] ha upe mba'ekuaarã he'íva umi tekove juehegua oñemoambue tapiáva ojapo heta karai tembikuaatyhára saro'y XVIII ha XIX pegua, ha umíva mbytépe karai Charles Darwin ohai upe mba'ekuaarãre iñaranduka pehẽngue peteĩha Tekove juehegua ypy.[6] Ary 1859 Darwin omoañete ramo jepe upe mba'ekuaarã,[7] ha omohechauka ñehesa'ỹijo hetáva. Yvypóra ñemoambue Karaiñe'ẽme: Ingyaterrañe'ẽme: Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 21:21, 2 jasypateĩ 2014. He’iséva: Ñe’ẽ omboykéva máva henduhápe. Avañe'ẽ: Sándia Ko yvy tuichakuére Tavayguakuéra Paraguaýpe oñembyaty ha ojapo hikuái plaza del Congreso-pe oha'ãrõvo sesión ohechahápe renuncia Horacio Cartes ha'éva presidente. Ko'ã promotor he'i ikatúha oî apañuãi ojoapytépe. Mormón Kuatiañe'ẽ Mormón Kuatiañe'ẽ ha'e peteĩ kuatiañe'ẽ ojeporuva Hesukrísto Tupao Marangatukuéra Arapahapegua-pe. Ha'e Amérika profetakuéra jehai ñembohasa inglés-gui. Ko tupao yvypóra, herava Mormónkuéra ko kuatiañe'ẽgui, oporu ko kuatiañe'ẽ Biblia hendive. Pe aty 1823-pe, peteĩ ángel ojehechauka kuimba'e mitã Hose Smith Estados Unidos-pe Estado de Nueva York-pe. Ko ángel he'i "ha'eha pe maranduhára oñemboúva chupe Tupã renondégui, ha héra ha'eha Moroni." He'i avei "oĩha peteĩ kuatiañe'ẽ oñeñongatuva'kue, ojehíva pláncha oroguigua ári, ome'ẽva peteĩ ñemombe'u umi oikove yvyva'ekue kóva ko continente árigui, ha moõguipa ou ypyraka'e hikuái. Avei he'i oĩha ipype evanhélio ijapyra'ỹva paha, pe Salvador ome'ẽ haguéicha umi oikove ypyva'ekuépe."[1] "Pe tembiasakue ymaguare upéicha osẽva'ekue yvyguýgui peteĩ tavayguakuéra ñe'ẽramo oñe'ẽrõguáicha yvytimbo guive, ha oñembohasa peteĩ ñe'ẽ pyahúpe pe Tupã don ha pu'aka rupive pe ñe'ẽ marangatu ohechaukaháicha, oñemoherakuã ypy inglés-pe ary 1830-pe ha oñembohéra 'The Book of Mormon.'"[1] Ko kuatiañe'ẽ pehengue oñembohasa ypy avañe'ẽme ary 1982-pe ha oñembohéra Mormon Kuatiañe'ẽ Pehengue, katu ary 2009-pe oñembohasapajey ha oñembohéra "Mormón Kuatiañe'ẽ." Mormón Kuatiañe'ẽ oñembohasáva opáichagua ambue ñe'ẽme. Mormón Kuatiañeʼẽ rysýi oñembohasáva ambue ñe´ẽme Avañe'ẽ: Jasypo gnwiki Alemañañe'ẽ Robert Rojas ha’e mitãrusu oikuaáva jehasa’asy; ha’e heta mba’e ohasa kuri yma kokuépe ou mboyve Guarani-me. Michĩmi guive oñeha’ã ijehe ikatuhaguãicha osẽ chugui jugador katupyry. Peteĩ ysyry ijysyry'a Lisimbãme. Ysyry'a (karaiñe'ẽ: desembocadura) ha'e pe ysyry renda guyvéva, moõme ysyry ombohypa peteĩ parápe, ypa guasúpe téra katu peteĩ paraguasúpe. Parapaha ha'e katu ysyry'a avei, hákatu ku parapaha ha'e kaguáicha, heta yvyku'iryru oĩ mante ysyry'ápe, yrembe'ýpe. Mitã Ñembosaraipavẽ Ko yvy tuichakuére Nde ikatu eiko pára siémpre ko yvy ape ári Áño 71-pe Tito oho jey Itáliape, ha umi romano osẽmba pe kállere ombotuicha hag̃ua chupe. Upérõ haʼekuéra ojapo peteĩ festého tuichapa jepéva pe kapitálpe. Tavayguakuéra oñembosako’i Tetã Paraguái Takuru Puku térã Hernandárias oĩ tava Paraguái retãme, ha'e peteíva umi táva itujavéva tetãvore Alto Paranape. Opyta 349 km Paraguaýgui; ha oje’e avei ichupe “Capital Latinoamericana de la Energía Eléctrica”. 7 Mba’éicha oñeguãhẽ Ko táva Hernandarias rehe ojere ysyry guasu Parana ha Akaray. Tacurú Puku oñembohéra va’ekue ko tenda, hetaite rupi isarambi ko’árupi umi kupi’ikuéra oĩhetaitéva ha omopu’ãva ápe ha pépe hogarã. Ko Capital Latinoamericana de la Energía Eléctrica-pe oĩ mokõi central hidroeléctrica, peteíva ha’e Acaray, oñemongu’e va’ekue 1968-pe, ha Itaipú, oñemopu'ã va’ekue 1976 guive 1982 peve, ha’éva avei represa tuichavéva ko yvy ape ári, oñemomba’eguasúva ha ojecharamóva oparupiete ko’ãga rupi. Ha’e kokue guasu renda oñemba’apohápe palmito, menta, avati, café, mandyju, arro, kumanda, trigo ha mba’ysyvo umívare. Oĩ avei omba’apóva vakakuéra ñemoñáre, yvyrakuéra ñemba’apo ha ñemuhaguasúre. thumb_300px_Tupao Hernandarias-pegua Heta tenda porã porã oi ko’árupi ojehechaséva, ko’ãva apytepe ikatu ja’e: represa Itaipú ha Acaray. Umi tenda hérava turístico oñemoĩva Hernandarias-pe represa Itaipú jejapo rire katu ha’e: Museo de la Tierra Guaraní: peteĩha museo multimedial interactivo del Paraguay, oñeorganisa mokõi óga guasu guýpe: Mundo Guaraní, oñemoĩhápe ava guaranikuéra ymaguare oiko va’ekue ko’árupi, mba’éichapa hekove ha ijeiko kuéra, ikarukuéra rehegua ha historia; upéicha avei umi tapichakuéra oiko va’ekue ko’árupi ymaite ojapómava 10.000 ary. Mundo de las Ciencias-pe katu oĩ mymbakuéra oiko va’ekue ko’árupi. Museo de Historia Natural: kóva oreko mymba ha ka’avokuéra rehegua jehechauka ko jeréregua. Vivero Forestal: oguereko ka’avo ha yvyrakuéra ra’y ko’árupigua, ipype ojeguerova hendaguãme 200.000 ta’ýra rupi ha avei 500 especie yvotykuéra rehegua, avei yva ha ka’aguyrã. Umi yvyrara’ykuéra ojepuru oñemboka’aguy jey haguã ojeytypahaguérupi yvyrakuéra, ojehecharamojey haguã umi oipotáva guivépe guarã. Estación de Acuicultura oñemuñahápe pira katu, oĩ laboratorio, y renda, incubadora ha tapichakuéra katupyry omba’apo va’erã ko’ã mba’e omotenonde haguã. Umi pirakuéra oñemuñáva ha’e: paku, karimbata, dorado, surubi. Refugio Tati Jupi: oguereko korapy oñeñembosarái haguã yno’õ guasu rembe’ýpe ha ysyry Tati Jupi rembe’ýpe avei, turista-kuéra ikatuhaguãicha ojapo safari fotográfico, visita ñeñangarekóva ha jeguata kanoa umívape. Teatro Municipal Hernandarias-pegua: kóva oñemyatyrõ ha oñemoporã ramohína. Ikatu oike pypy mil tapicha; ojejapo ko’ápe espectáculo artístico, jeroky, teatro, purahéi, hamba’e. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 20:19, 7 jasykõi 2015. REIPORAVO PETEĨ TA’ANGA HA ERE CHUPE GUARANÍME VY’APAVÊ NDE ÁRAPE CHE RU Ñamba’apóke oñondivepa Guarani ñe’ê ikatuhaĝuáicha ko’ê ko’êre ojekuaaporâve, ojepuruporâve, ojehayhuve ha taitenondeve ñane retâme. Mbo’ehára Ramón Silva ha David Galeano Olivera oñe’êkuri ñane Avañe’ê rehe: mba’eichaitépa oî, mba’épa ojejapo oñemoherakuâporâve haĝua ha avei oñomongeta hikuái upe Guarani Ñe’ê Atyháre vokoiete oñepyrûtava omba’apo. Upéicha avei omombe’u hikuái tembiapo guasu oikóva Guarani Ñemongu’e Aty rehegua oku’éva ohóvo ñane retâ tuichakue javeve. ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI rérape rome’ê ore vy’apavê ha ore jehechakuaa Tembikuaajára Ramón Silva-pe hembiapo porâitére ha upéicha avei rome’ê ore aguyje ha ore jehecharamo Mbo’ekuaahára Miguel Sabino Fernández-pe ojepytasóva ijykére Guarani ñe’ê myasâime. Avañe’ẽ Guarani: peteĩ ñe’ẽ porã Ko yvy tuichakuére OĨ CHEPYTYVÕVA HA OĨ AVEI OÑEMOĨVA CHEREHE Ko yvy tuichakuére Hendive: Ñe’ẽriregua Mbo’ehára ha temimbo’ekuéra UNINORTE, táva Luque-pegua, oñemongetákuri py’arorýpe Mbo’ehára Tracy K. Lewis ndive. Ha’e omombe’úkuri mba’éichapa oñembojañepyrûkuri ñane retâre ha mba’éichapa oñepyrûkuri ohapykueho ñande reko ha ñane Avañe’ê. Temimbo’ekuéra oporandúkuri chupe mba’éichapa ojapókuri oñe’ê haĝua Guaraníme ha ha’e he’íkuri ijeheguieténte oñepyrûhague oñemoarandu Guarani ñe’ême. Iporâ ja’e Mbo’ehára Lewis ohaiha avei heta ñe’êpoty Guaraníme. David Galeano Olivera, ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI Motenondehára, oîkuri avei upépe ha ome’êkuri Mbo’ehára Lewis-pe, jopóirô, heta aranduka Guarani ñe’êguigua. Mbo’ehára David Galeano Olivera omombe’u avei Mbo’ehára Tracy K. Lewis ombohasahague castellano-pe káso ñemombe’u hérava “Pombéro ojehechaukárôguare”, upéi omoherakuâva’ekue iñarandukápe Mbo’ehára Teresa Méndez-Faith. Ñe'êpoty Avañe'ê Ñe'êpotyryru gnwiki Ta'ãngamỹi Avañe'ë, Paraguáigua Guarani (Modern) 15 how pupê mba'éichapa Cristiana: Sancta María, Tupãsy marane' mba'e, eñembo'e nde membýra upe, [lit.: Santa Peteĩ karai, iñatendehára: He’iséva: poapy jasy oîva arapapahápe. Jaikuaaháicha RADIO CÁRITAS ha TRADICIÓN Y CULTURA oipurumeme hikuái ñane ñe'ê Guarani ha upéicha avei akóinte omyasâi ha omombarete hikuái ñande reko. ATENEO ohechakuaa ha omomba'eguasu mokôivévape hembiapo porâitáre. Pe kuatia'atâ ogueraha ipype mborayhu tuichavéva ha jehecharamo ijapyra'ŷva Radio Cáritas ha Tradición y Cultura-pe ĝuarâ. Momaranduhára, omba’apóva Telefuturo, La Tele ha Monumental-pe, kyre’ŷme oñembojákuri ko mbo’esyrýpe oikuaaporâvévo ñane Avañe’ê. Umi oñembojava’ekue apytépe oîvoíkuri heta oñe’êporâva Guaraníme, heñoiva’ekue okaháre ha akóinte oipurúva ñane ñe’ê teete opa oikoha rupi. Umi omoñepyrû ha omohu’âva’ekue pe mbo’esyry ha’ehína: Rodolfo López Velázquez, Rocío Pereira Da Costa, Mabel Díaz Aquino, Marcos Caballero, Wilson Cardozo, Cynthia Schaerer ha Freddy Valenzuela. Ha’ekuéra he’íkuri Guarani ha’eha peteî tembipuru oikotevêva hikuái imba’apohápe oîgui heta tapicha oñe’êva Guaranímente térâ oñe’êvéva Guaraníme. Mbo’esyry ára pahápe ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI ome’êkuri kuatia’atâ chupekuéra. ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI rérape rome’ê ore jehechakuaa ha ore aguyje Centro Informativo Multimedios – CIM-pe omomba’eguasúre ñane Avañe’ê. Avei, ore jehechakuaa ha ore aguyje kuñakarai Zoraida Soto-pe ombohapére ko mbo’esyry ha ipahápe ore jehechakuaa ha ore vy’apavê umi momaranduhárape oñembojava’ekue ko mbo’esyrýpe ha ohechaukáre imborayhu ñane Avañe’êre. yvypóra rape. Mauro Lugo: Heñói Santa Rrósa, Misiones, 1979-pe. Ñe’ẽpapára, mbo’ehára, momaranduhára ha tekóre omba’apóva, oporombo’e heta mbo’ehao oĩva tetãpýrepe ha ko’ãga omotenonde ñe’ẽ porã rehegua tekombo’e, Mbo’ehao Vusu Tetãmeguápe. Avei omoakã momarandu rehegua tembiapo ñe’ẽ myasãiha guive. Omba’apo avei heta ñe’ẽ guaraní rehegua jetypekápe. Aranduka ohechaukáva hembiapo, ko’ãva: Urumbe poty (2001), Pykasu hovy (2003), Mandu’a rendy (con Feliciano Acosta, 2004), Kéra rembe (2009) ha Oñemboatukupéva (2010). Ñe'ẽporãhaipyre - Vikipetã Ñe'ẽporãhaipyre ha'e peteĩ mba'eporã japogui kuatia, japo kuatia ha ñemoarandu kuatia. Éverest hína yvyty yvateveva opa Planeta yvype, oĩ Asiape. Ohupity 8.848 metro para ári hu´ãme. gnwiki Ñemohenda:Aravia Emiryvy Joaju nde rehe kuña Táva tuichavéva Vielorrusiañe'ẽ Tetã Amandaje Tetã peteĩ reko Soviétiko pegua Vielorrusia (Беларусь/Белоруссия), Tavakuairetã Vielorrusia (Рэспубліка Беларусь), ha'e peteĩ tetã hekosãsóva Kuarahyresẽ Európa pegua, ary 1991 peve oĩva Tetã peteĩ reko Soviétiko ipype (URSS). Ijerére ojejuhu yvate gotyo Lituaña ha Letoña retã, kuarahyresẽ gotyo ojejuhu Tetã Ñembyatypyre Rrúsia, ñemby gotyo Ukyaña ha kuarahyreike gotyo ojejuhu Polóña. Itavusu ha'e táva Minsk. Ñe'ẽ: vielorrusiañe'ẽ. ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI omoguahẽ imaitei horyvéva ha ivy’apavẽ karai katupyry Ronaldo Díetze-pe ko’â mokôi hembiapo pyahúre ha oipytyvôtava opavavépe jaikuaaporâvévo mba’éichapa ikatu ñamotenonde porâve ñane retâ, tembiapo katupyry rupive. KÁSO ÑEMOMBE'U: TAVA'ÍPE OJEHUVA'EKUE KÁSO ÑEMOMBE'U: MAKA'I ÑEHA'ÂME OJEHUVA'EKUE KÁSO ÑEMOMBE'U: KURURU NIPORA'E Avañe'ẽ: Ava Guarani Ko yvy tuichakuére Upémaramo Jesús oike pe mitãkuña túva ha sy ndive ha mbohapy ijapostolkuéra pe koty mitãkuña oĩhápe. Ojagarra chupe ipógui ha heʼi: ‘Epuʼã!’. Ha haʼe oikove jey, rehechaháicha koʼápe. Opuʼã ha oguata! Upévare itúva ha isy ovyʼaiterei. GUARANI ÑE’Ê REGIONAL YTUSAINGO -. presenta mitÃnguÉrape Ĝuarà 6 guive 8 ary peve oikuaasÉva avaÑe’Ê. ehendumi upe rire ejapo click mymba oñe’êva ári. ryguasu. ryguasume. guyra. oĩ vai. oĩ por ã. guyra. ovecha. Ko yakã iporã. Ko yvy tuichakuére KO YVY TUICHAKUÉRE KO YVY TUICHAKUÉRE He’iséva: Mba’yru oikóva henda rrueda ári. Oi ogueraháva yvypóra há ogueraháva mba’e pohýi.. Virginia térã Vihiña ha'e peteĩ tetãvore oĩ Tetã peteĩ reko Amérikaguape. Ko pyhareve Luqueño omba´apo Feliciano Cáceres-pe, oñembosako'i hina ombojovái hag̃ua Rubio Ñú-pe ko arateĩ. Oñepyrũvo, ha'ãharakuéra ojapo tembiapo ombyaku hag̃ua hetekúera. Upéi oha'ã hikuái piki-volei ha ipahápe opavave ojehetepyso chepytyvõva'ekuépe, anohẽ haguã ko aranduka ñane ñe’ẽ teete porãngerekóvo. Che angirũ Antonio Ortiz González, oipe'a haguére ikuatiakuéra ñongatupy apytégui ha ogueruruka chéve Buenos Aires-gui, guaraní rayhuharakuéra ra'ãnga amoĩ haguã ko arandukápe, ichupe avei aheja ko'ápe che rembiechakuaa. Che angirũ Pa'i José Valentín Ayala-pe avei che aguyje oiporuka haguére chéve Pa'i Antonio Guasch ha ambue guaraní rayhuhára ra'ãnga, anohẽ haguã avei ko arandukápe; ha avei che irũ Tadeo Zarratéa-pe. Paraguái ñe'ẽporãhaipyre ningo jaikuaaháicha ha'e gueteri peteĩ kapuéra pyahu porã oikotevẽva tapicha arandu oñemitỹsévare ipype, hetamíko oĩhína umichagua -isarambipánteko-, umi máva ha'ehína ymaite guivéma ohyvykóiva ñe'ẽpora yvy ha ohapyaty katuíva hemiandu ra'ỹi heñóiva'ekue tape ku'áre; umi kuña ha'e... kuimba'e paraguái niko oipyaha mbeguekatu oúvo ñane retã ñe'ẽpora guaraní ñe'ẽme. Ñane avañe'ẽ hetaitéma ho'a ha opu'ã rire, oguerujey sapy'a ipytu ha oñemoĩ ogueraha ipyti'áre karaguataty vai opororopáva'ekue haperãme, EL LECTOR ndohechagíri ñane retã ha ñane ñe'ẽporãhaipyre remikotevẽ osapukáiva ojerurévo oñemono'õmbami ha oñemoherakuã hagua, upéicharõmantepy avei avañe'ẽ poty oguatáta tape pyahu potĩ asy ymaitéma oikotevẽva rehe, jahechápa hetesoro ha ipotyjera ko 'ẽreíre. Kóina ápe ogueropojái ñandéve hembiapokue karai Lino Trinidad Sanabria. Ko mba'e imomorãmbyva ou ñane atõi jey, arete rire, umi ñane remiandu yma, ñane anga ruguaitépe orambíva rehe. Ombokacha, ohotapyña, ha omombáy. Upekuévo ñanembovy'a. Vv'a niko akóinte oke ñande pype. Sapy'ánte are are ñanderesarái ichugui, ha katu kóicha ku opaymi jave ñanembopy'akyrỹi. Mandu'a ou ku yvytu ro'ysã asýicha oípeju ñane korasõ, ojohyi, omopirĩ ha ohasa. Umícha jave ñande ñanerenyhẽ japytávo, japukavy, javy'a ha ñaneresãi. Mandu'a mba'e porã ñanerembiasakue rehe ñanembovy'áva, ha vy'a ñanemohesãi. Peva ha'e haihára añetete rembiapo tee, ha che irũ Lino Trinidad ha'e haihára añete ikatupyryva. Oikumby ha omohenda kuaa ñane ñe'ẽ. Ombopoty ha ombosyry peteĩcha. Aréma oiko ñande avañe'ẽ oityvyro, oipiarõ, ohakã'i'o, ohesa'ỹijo ha ohapojo'o. Heta mba'e oikuaa ha oikuua porã hembikuaa. Ojapyhýva ojapyhy hekópe ha omboykéva omboyke noĩporaĩgui, heta ombojere rire. Ajeveramo jajesareko porãva'erã hembiapo rehe. Opaite mba'e oĩva ipype oĩhína heta ñeñamindu'u rire; ndaha'éi ku ogueroko'ẽnteva térá ku oñantoxánteva chupe. «Taruma Poty» hendypu ñande apytépe tata rendyicha. Péva ha'e tyru guasu oguerúva ipype ñe'ẽpoty ha ñe'ẽsyry porávopyre, omboajepotávo ñane ñe'ẽ tee. Mayma Paraguái memby ohayhúva heko tee oguerohory ha oguero'ayvúmante va'erã ãichagua tembiapokue porã. Ogueru avei mandu'a porã tapichakuéra rehe; umi oñepia'ãva'ekue ñane ñe'ẽ ha ñande reko tee ñemotenonderãre. Umíva umi karai réra ñemomba'eguasúpe oĩ avei mba'e porã; upéva ñanembojoaju jey ñande rapo rehe, ikatukuaa hagũaicha ñapu'ã yvateve. Tuichaháicha amomorã ko tapicha rembiapokue, ha katu ijykepemi ha'éta, amomorãve pe iñe'ẽsyry. Oiménune che upéva ahayhuvégui voínte térã hi'aguĩvégui chehegui. Chembopy'akyrỹi umi mitã okaraygua rembihasakue: guyra ra'ã, jaíre jeiko, kyhyje, akãhatã: ha umíva pa'ũ rupi, katupyry ha arandu ka'aty. Hi'ãnte avei chéve amokyre'ỹ Lino-pe omongakuaa rehe ohóvo ijehai reko guaraníme. Oñemboja ohóvo pe achegety tekotevẽva rehe. Ha amáhke oñemboja hesakãve iñe'ẽ. Máichatamo ku póhte rysyicha oñotỹ ohóvo ñane renonderãme kóga pyahu ko'ẽrõ hovanátava. Ndahetái oĩ ko Lino ichagua haihára guaraníme, oguerekóva peteĩ ipy poéta kuéra okakuaapa pyréva apytépe, ha ambue ipy katu mitãrusu kuéra ohai ramo ramóva apytépe. Ikatu ja'e hese ha'eha yrymomo, pyénte, ombojoajúva mokõi ysyry rembe'y. Ha'e oguenohẽ atygui iporãngueve, ha omombo ára rováre tapichakuéra rembiecharã. Jahecha hembiapokuépe mba'éichapa oipovã, oipomomby, ombyaky'o ha oipyaha ñane ñe'ẽ. Jahecha mba'éichapa ombohete ñepyrũ hemiandu, ha upéi ombojere, oñapipi, ohakã'o, oikarãi ha omopoti overa hendy peve. Hesaka opytávo, ivevúi, ipotĩ, ha katu ikanguekuete. Ñamomõrapotávo hempiapo jajerure chupe ani ikane'õ; tove ko'ẽreíre tomyasãi techapyrã hovyũ jey peve ko ñane retã, ha ñande ñañeha'ã ñapyrũ ipypore ári jajuhu haguã vy'a. Pytã, morotĩ, hovy, Paraguái retã poyvçi, omimbi nomimbipáiva kuarahy rata omo’ã, ikatu haguãicha akóinte opu'ã ñane retã. che'ãhorei, ndaikatúi ake, nde réra ahenói, che pytu ikangy, Ko'ágã aikuaa mombyryeteha ñande rekove omoporãva'ekue ne ñemóiko umíva mba'eporãita. ndaikatúi cheresarái nde rehe chemandu'a che akãme ojaitypo ne ñe'ẽ, nde pukavy, ndaikatúiva romboyke nde rehe chemandu'a ha upeichavérõ jepe nde rehe chemandu'a. nde rehe che mandu'áva umi che'año aikomiháre ÑANDE YPYKUÉRA Rupavẽ pe kuimba'e ha kuñáva Sypavẽ Ha'e kuéra oñepyrũ pya'etéko oñemoña ha iñe'ẽ raríva ñaimo'ã "eirusu", mbo'y oguerekóva jaguarete rãigui, ka'aguyrente oiko Pe mbo'esyry peteĩhápe roĩme kuimba'éva memete. chemandu'aveha ha'e hína Ramón Ojeda, oikóva'ekue Chiripáni, peteĩ te'yi guarájo ra'y. Ambue katu Tito ambohysyipátarõ ko'ápe herakuéra ha upévare va'ekue mbo'ehaópe upe ramo. Ore Mbo'ehára oñepyrũ orembo'e ha ndaikatúi rojokupyty (1) porã hendive. Noroikũmbyivaicha (2) hendápe porã pe he'iva Upe ramo, maymáva ore mitã'i upe rupi roikóva, ropyta jeynte ro'e'ỹre mba'eve. Noroñe'ẽséi etévoi haguã España ñe'ẽme, ropa'ãmbavoi, ha upéicharamo ha'étei sapy'ami. Sapy'ánte niko ohenoiuka ichupe Mbo'ehao Motenondehára; ha upéicharõ osẽ oho, orereja sapy'aite. Upéicha javérõ, ore mitã'i roĩme haguéicha, ha'ete ku oresãsóva ha roñepyrũ oimeraẽva mba'erei, roñe'ẽ guivénte guaraníme. Oĩ ndoikuaáiguirei mba'épa he'íta, oñemoĩ osapukái. Ha'etévaicha ku roimégui ore Mbo'ehára ndive, ha rohóvo ore ryepype. Ha'etévaicha ku orekusãjopyva rupi va'erã niko hína, pe ropytávo ore'año, térã ha roñepyrũ roñe'ẽ guaraníme, ropopo, rosapukái, Ore rógape avei ndohejái hikuái roñe'ẽ guaraníme. Oipota hikuái roñe'ẽ «castellano»pe, orekũjere porã haguãicha roikũmby porã pe ore Mbo'ehára he'iva «roipo'o'imi» ha oiko peteĩ kirirĩmba guasu arepora. Chemandu'a porã, uperómavoi, che ha'émi va'ekue che py'apype, naiporãiha ko'ã mba'ẽ. Ko ñekũsãjopy Heta oĩ ñande rapicha ndoikuaáiva pe mbói guasu hérava kuriju, mba'épa ikatu ojapo ñande rehe. retére ha ñandejuvy. Upéicha ojuka vakara'y hamba'e; upéicha hárupi, peteĩ jey, asẽ sapy'a peteĩ ypa'ípe, amandykyre oñemono'õ haguã ha ojeporu haguã Ahecha upe ramo, pe ypa'i kirirĩ mbytetépe, iñãkãséramo hína peteĩ «erádo» kururu. Péva oimeva'erã rehegua hína, ha'e che jupe, ha añẽpyrũ aipyso hese kururu ra'e. Peteĩ «háse» kuriju ningo ra'e pe aha'ãva'ekue aína. Ajapíne ra'e ha ambopochy. ñu tuichakue javevére, ha okañy chehegui. Opytára'e. añemondyi ha upéicha avei, úpete guive, ambopaha kururu ñeha'ã tajamárpe. ÑE'ẼPOTY ATY Ñane ñe'ẽ mba'erã 29 Ñe'ẽpoty che ra'ãngápe 51 ÑE'ẼPOTY PYAHU Ñande ypykuéra 78 Paraguái yvy 79 Ma'ẽ ñemboki 90 Mitãmi akã sa'yju 95 Jaiporu ñane ñe'é 140 CHEMBA'E'ỸVA CHÉVE GUARà HAIPYRE (Dedicadas al autor) Ñe'ẽ yvotyete ne ñe'ẽ apesã 145 Avañe'ẽ: Avati mirĩ Nde réra oikóva ku eíra saitéicha che hay’okuápe Ku ñuatïndy rupi ñu ka’aguýre ñemoñahápe ¡VY’APAVÊ OPAVAVE GUARANI ÑE’Ê RAYHUHÁRAPE! Eloy Fariña Núñez heñoiva’ekue Humaitá (Ñe’êmbuku), Paraguáy retâme; 25 jasypoteî 1885-pe; ha omanókuri Buenos Aires-pe (Argentina), 3 jasyteî 1929-pe. Fariña Núñez niko ñe’êpapára ha haihára katupyry. Hembiapoita apytépe jajuhukuaa ko Canto Secular ha’éva ñe’êpoty ipukuvéva ñande reko rehegua. Ha’e ohaíkuri upéva omomba’eguasúvo umi ñanemba’etéva guive, Ñorairô Guasu (1865-1870) opa riremínte. Ko ñe’êpoty rupive Fariña Núñez ombohetia’esékuri ñane retâyguakuérape oñeha’âva’ekue, upèrô, omoakârapu’âjey ñane retâ ñorairô jetu’uete rire. Avañe'ẽ: Tembiecharã:Afrika Ñañe'ẽ Digitalnaneedigital _ Ñañe'ẽ Digital UMI mitã ojeporta porã jave, ombovyʼa umi oñangarekóvape hese. Peteĩ mitãʼi térã peteĩ mitãkuñaʼi ojapóramo iporãva, itúva ovyʼa heseve ha heʼi: “Kóva hína che raʼy” térã “Amóva che rajy”. Ñandejára ojapo vaʼekue ñande ru ha ñande sy ypykuépe, Adán ha Eva, ikatu hag̃uáicha oĩ oñondive ha ifamília hikuái. Pe mitãraʼy okakuaáta isy retepýpe onase peve. Ojeʼe ko mbaʼe haʼeha peteĩ milágro, ha oiméne nde avei repensa upéicha. Jesús onasétarõ guare, María ha José oho peteĩ siuda héravape Belén. Upépe oĩ hetaiterei hénte, ha ndotopavéima peteĩ óga opyta hag̃ua. Upévare opyta hikuái peteĩ lugár oñemoingehápe pyharekue mymbakuérape. Upépe María imemby ha omoĩ Jesúspe peteĩ pesévrepe, rehechaháicha ko divúhope. Peteĩ pesévre ningo peteĩ mbaʼyru oñemoĩhápe hembiʼurã mymbakuérape.. Upe rire, José ha María ova siuda de Nazarétpe, ha upépe omongakuaa Jesúspe. Tuicha rire, Jesús oñepyrũ omboʼe umi héntepe. Upéva peteĩ tembiapo Jehová voi omeʼẽ vaʼekue chupe ojapo hag̃ua ko yvy ape ári. Jesús ojapose vaʼekue upe tembiapo ohayhueterei rupi Itúva yvagapeguápe. Ko yvy tuichakuére República del Paraguay / Tetã Paraguái He’iséva: Mymba ha yvypórare ojekuáva, ijape oñemohendaha opaite mba’e oipytyvõva chupekuéra omýi, oñemoña, okaru, omba’apo ha oñandu haçua. Guarani Peteĩ ñe’ẽ ryru porã ha’e jehechaha mamo, rehekakuaaramo, retopa pe reimo’ãva Tembi’u ñanemba’éva ha jeroky guasu. Coordinadora: Mg. Selva Acosta Purahéi ha tembi’u ñanemba’éva. Coordinador: Mg. Paternio Emiliano Vera ha'eva'ekue voínte che mborayhu jararã ha eikuaa avei mokõi mbyja ko’ẽicha che purahéi he’ẽva maymáva ndéve guarã. Avañe'ẽ: Kapi'ipe 21Upe rire Paulo he'i ojéupe: “Ahasa hasa-ta Macedônia yvy-rupi. Hesu reroviaha va'e rexa-vy aha-ta” he'i. “Acaia yvy-rupi ave ahasa-ta agwahẽ hagwã Jerusalém tetã-my. Upe-py naxe are mo'ãi. Upe rire aha-ta Roma tetã-my. Xe kyre'ỹ eterei aha hagwã upe-py” he'i ojéupe. 23Upe ramo Éfeso tetã mygwa ipoxy voi Nhandejáry Hesu nhe'ẽ rendusere'ỹ-vy. Peteĩ henda-py ojogweroaty onhombopoxy-vy hikwái.24Oĩ kwimba'e héry va'e Demétrio. Prata-gwi opaixagwa apoha. Ha'e ranhe ipoxy. Upe tetã-my oĩ óga kakwaa. Upe óga gwy-py onhemboete tupã ra'anga héry va'e Diana. Ha'e ramigwa teĩ óga ra'anga ojapo Demétrio. Diana róga ramigwa teĩ óga ra'anga mixĩ va'e ojapo ovende va'erã. Upéa-rehe ogana porã oiko-vy. Ipytygwõháry ogana porã ave.25Upe va'e ombojogweroaty oha-py. Ha'e-rami omba'apo va'e ohenói ave ogwahẽ hagwã oha-py. Upéi he'i íxupe kwéry: —Xe irũ gwéry, he'i, —kóixa nhane rembiapo ramo, nhavende ramo, nhagana porã voi. Mba'éixa nhagana peẽ peikwaa voi, he'i. 28Inhe'ẽ ohendu ramo, ipoxypa hikwái Paulo-rehe. Nogana porã mo'ãvéi-gwi ipoxypa Diana-rehe hakate'ỹ-vy. —Tuvixa mba'e Diana, nhande kwéry Éfeso pygwa va'e járy, he'i onhe'ẽ hatã hatã-vy. 29Ha upe tetã mygwa ndaipy'agwapyvéi-ma. Osẽmba ohendu-vy oripara oho-vy ojogweroaty heta heta haty-py. Omoatã heraha-vy mokõi Macedônia pygwa héry va'e Gaio Aristarco ave. Paulo ogwata ramo, omoirũ va'e íxupe. Upe mokõi oipyhy heraha-vy hikwái.30Ha upéi katu Paulo osẽ-ta mo'ã ijayvu va'e kwéry pa'ũ-my onhe'ẽ hagwã. Ha Hesu nhe'ẽ renduha ndohejái osẽ.31Oĩ Ásia pygwa ruvixa va'e Paulo-pe ohayhu va'e. Ndohejái ave osẽ. Ombou íxupe onhe'ẽ ani hagwã osẽ teĩ: “Ani erenhembopy'agwasu teĩ eresẽ hagwã” he'i uka íxupe. 32Ha upe pygwa oikwaa e'ỹ reheve mba'eve ijayvu yvu rei voi okwa-vy ojogweroaty heta heta haty-py. —Ma'erã po jaju rei a-py ndajaikwaái, heta oĩ he'i va'e ojóupe.33Omombe'u joavy avypa rei hikwái. Ha judeu kwéry ogwenohẽ heraha-vy kwimba'e-pe héry va'e Alexandre. Kente kwéry pa'ũ-gwi ogwenohẽ íxupe. Omoanha anha gwenonde-rupi onhe'ẽ hagwã íxupe kwéry. Ombovava íxupe kwéry opo. Omongirirĩmbase mo'ã. Onhe'ẽse mo'ã ani hagwã omboja rei judeu kwéry-rehe hikwái: “Ore ko judeu kwéry va'e ndaha'éi Paulo rehegwa” he'ise mo'ã.34Ha ohexa ramo íxupe hikwái: —Upe va'e ndaha'éi nhande re'ýi, he'i. —Judeu kwéry va'e rehegwa voi upe va'e, he'i hikwái. 35Ha upéi katu mburuvixa Éfeso pygwa ruvixa va'e opu'ã-ma omongirirĩ hagwã ijayvu va'e kwéry-pe. Omongirirĩmba rire, onhemonhe'ẽ íxupe kwéry: Rafael Franco mburuvicha Paraguáipe oisãmbyhyva'ekue 17 jasykõi 1936 guive 13 jasypoapy 1937 peve. 3 Omyakãvo tetã Coronel rekove ipohýi, oñemosẽ riremínte poder-gui. Ohasa asy ha oguahẽ hekovépe ñesẽ tetãgui, ha heta ára jey ohasa apañuãi opáichaguáva.. Jepénte pèva, Franco ojekuaa italento militar ha teko joheipyre omotenondévagui. Rafael Franco ohasa 20 ary tetã mombyry. Oguahẽvo Paraguáipe, omboguata tembiapo orekóva, ojazo hikuái havõ oikuave'ẽva negocio rupive, ha'e avei corredor inmobiliario. Oñepyrũ hasy ha ohupytývo 70 ary, ou opytávo omano meve yvy ohahuetéva hetã Paraguái. Ko'ã arýpe peteĩ koty'ípe oiko, iñepyrũrãme garaje ramo oreko, péva tape 14 de Mayo ha Herrera ári. Upe guive oguata peteĩ café peve oĩva avenida 25 de mayo ári. Ko'ápe oñembyaty oñirünguéra ha ikamarada ndive hendive oñomongeta política ha tema militar ha social rehe. Jasyporundy 1973 jave, oike Sanatorio Americano-pe hasyetégui, upépe omano. Ko'ã arýpe ñembyasy oguahẽ hekovépe, oho ohecha ichupe hi'angirũ coronel Arturo Bray, hendive 30 ary oikova'ejkue ñeko'õme. Coronel Rafael Franco omano 16 jasyporundy 1973 ha pe korona yvotýgui ojejapóva iporã ha tuichavéva omoguahẽ Arturo Bray. Péicha korona oguerahñava listón jehai mbykymíme, péva hendaitépe oime oñemomba'eguasúva ha'égui tendota vale Guerra del Chaco-pe, ojekuaáva hekove johéipyre ha imarangatúgui. Ojehai ha oñemoñe'ẽ yvotýre: "Peteĩ patriota kakuaápe". Omopyenda 8 aravo ára ha ára ñemba'apo Omoheñói Asamblea Nacional Constituyente ohai haguã Carta Magna pyahu ha hendaitépe. Oikuave'ẽ armamento tuja ha ojedesgastáva EOKA ojogua haguã 60 aeronave militar italiana, ha'èva opáichagua: ivai ha equipamiento ejército paraguayo mbyai, ha'éva peteĩ jeguata boliviana, umi cháke oñemotenondéva tetã limitrofe Paraguáipe, ipererĩva militarmente oñe'ẽvo, péicha oguerovia acontecimiento osẽva Europa-gui. Omopyenda arete tetãme 1 jasyapy jave Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 00:01, 8 jasyapy 2013. Guarani Ñe’ẽtekuaa Satúyno mbyja'ekuéra - Vikipetã Satúyno mbyja'ekuéra (Oñembohapejeýva Satuyno mbyja'ekuéra) Satuyno ha imbyja'ekuéra. Mbyjajere Satuyno oguereko 62 mbyja'ekuéra.[1] Ko mbyja'ekuéra (jasykuéra) ojereva Satuyno, ha Kuarahy avei. Satuyno ituichave jasy ha'e Titán. Ñemohenda:Ñe'ẽpapára Paraguáigua - Vikipetã Ñemohenda:Ñe'ẽpapára Paraguáigua Sa (karaiñe'ẽ: Cien, 100) papapy rehegua, pa jey pa. Tyeguy (karaiñe'ẽ: hallux) ha'e pysã guasu yvypóra ipy pegua ha mymba ipy pegua avei. Ko pysã opytyvõ yvypóra jeguata porã hag̃ua. "Ha'ekuéra ndoguapýiri orendive." Avañe'ẽ: Yvysyry Omohu'ã Paraguay oikotevë mba'yrutïmbo ijyvatéva rape 2 ÑE’ẼTÉVA ÑEMOHENDA 3 ÑE’ẼTÉVA MOAMBUEHA Ñe’ẽtéva moambueha (accidentes) Ñe’ẽtéva niko ha'ehína upe ñe'ẽ oñandukáva tembiapo ha mba'apo. ÑE'ẼTÉVA JURUGUA: ha'e umi ñe’ẽtéva oguere-kóva ipype pu'ae jurugua térã pundie jurugua. Ko’ãva ndive jai-puruva’erã ñe’ẽpehẽtai “ja”, ñamosusũvo (al conjugar) ñandé-pe. Techapyrã: ÑE'ẼTÉVA TĨGUA (VERBOS NASALES): ha'e umi ñe’ëtéva oguerekóva ipype pu'ae tĩgua térã pundie tĩgua. Ko’ãva ndive jaipuruva’erã ñe’ẽpehẽtai “ña”, ñamosusũvo (al conjugar) ñandépe. Techapyrã: ñe'ẽ / mba'apo / ñani / ñohẽ / guenohẽ (ñane'ẽ / ñamba'apo / ñañani / ñañohẽ / ñaguenohẽ) ÑE'ẼTEVATEĨ Ha'e umi ñe’ẽtéva iñe’ẽrapo peteĩva; ja’eporãsérõ, oikóva peteĩ ñe'ẽgui. ÑE'ẼTEVA'ETA: Ha'e umi ñe'ẽtéva oñe’ẽrapo mokõi térã hetavéva; ja’erporãsérõ, oikóva mokõi térã hetave ñe'ẽgui. Avei ñamosusũ jave ysaja mbotovépe, mokõi ñe’ẽrapo -ojepurúvajepi peteĩteĩ- ojoajukuaa peteĩ ñe’ẽme (ñe’ẽtéva ha ñe’ẽteja). Techapyrã: Ha'e ndoguataporãiete. Oĩ ñe’ẽtéva katuete oipurúva ñe’ẽpehẽtai mboyvegua “i”, hyapu porã hagua. Techapyrã: ñamosusũvo pokyty, henon-dépe ñamohenda ñe’ẽpehẽtai mbohyapukatúva (partícula eu-fónica) “i”. Péicha: 2.3.1. Ñe'ẽtéva Mbohasapyréva (verbo transitivo) 2.3.2. Ñe'ẽtéva Mbohasapyre’ỹva (verbo Intransitivo) ÑE'ẼTÉVA MBOHASAPYRÉVA: Ha’e umi ñe’ẽtéva hesakã’ỹva ijehegui ha oikotevẽva ambue ñe’ẽre, oĩva moĩmbaha mbohasapyrévarõ, hesakã hagua. Techapyrã: ÑE'ẼTÉVA MBOHASAPYRE'YVA: Ha’e umi ñe’ëtéva ijehegui hesakäva. 2.4.2. Ñe'ẽtéva Teróva (verbo predicativo) 2.4.3. Ñe'ẽtéva Terarãnguéva (verbo pronominal) ÑE'ẼTEVATEE: Ha’ehína ñe’ẽtéva hekopetéva ha imo-susũme oipurúvajepi ko’ã ñe’ẽpehẽtai avaite ha papapy-gugua: a - re - o ja (ña) - ro - pe - o ÑE'ẼTÉVA TERÓVA: Ko’ãva katu ha’ehína umi téra (tero, teroja ha ñe’ẽteja) oñemosusũkuaáva; ja’eporãsérõ, téra oñemboheko ñe’ẽtéva. Ha'e ijao Ha’e iñakã Ha'ekuéra ijao Ha’ekuéra iñakã Ha'ekuéra ijyvate Ha’ekuéra iñakuã Ha’ekuéra ika’aru Ha'ekuéra imombyry Ñe’ẽtéva juruguáva ndive jaipuruva’erã ko’ã ñe’ẽpehẽtai: che / nde / ñande / ore / pende / (h - i - ij hi' = avaite mbohapyha, papyteĩ ha papyetápe). Ñe’ẽtéva tĩguáva ndive jaipuruva’erã ñe’ẽpehẽtai: che / ne / ñane / ore / pene / (h - i - iñ - hi' = avaite mbohapyha, papyteĩ ha papyetápe). ÑE'ẼTÉVA TERARÃNGUÉVA: Ha’ehína ñe’ẽtéva hekopetéva, oñemosusũva terarãnguete moĩmbaha mbohasapyréva ndive. Oñemosusũ avaite peteĩha ha mokõiháme, papyteĩ ha papyetápe. Umi terarãnguete ndo-jokupytýi. Ha'ekuéra ndejuhu Ha'ekuéra nemuña Ha'e ñandejuhu Ha'e ñanemuña Ha'e orejuhu Ha'e oremuña Ha'ekuéra pendejuhu Ha'ekuéra penemuña Terarãnguete "ro" ojepurújepi ombojekupyty hagua avaite peteĩha ha mokõiha, papyteĩme (Che rojuhu). Terarãnguete "po" katu ojepurújepi ombojekupyty hagua avaite peteĩha, papypeteĩgua; ha avaite mokõiha, papyetágua (Che pojuhu). Péicha avei, umi ñe’ẽtéva ijysaja’apýva (verbos triformes) (T-R-Henói / T-R-Heka), oiko jave ñe'ẽtéva terarãnguérõ oñe-moñepyrũjepi "R"-pe (nde chereka, ha’e cherenói). Péicha jave noñepyrũiva “T” térã “H”-pe. 2.5.1. Ñe'ẽtéva ijysajateĩva (verbo uniforme) ÑE'ẼTÉVA IJYSAJATEĨVA: Ha'e umi ñe'ẽtéva oguerekóva peteĩ ysaja añónte ojepuru hagua. ÑE'ẼTÉVA IJYSAJA'APÝVA: Ha'e umi ñe'ẽtéva oguerekóva mbohapy ysaja ojepuru hagua. 2.6.1. Ñe'ẽtéva hekopeguáva (verbo regular) 2.6.2. Ñe'ẽtéva hekopegua'ỹva (verbo irregular) 2.6.3. Ñe'ẽtéva heko'ỹva (verbo defectivo) ÑE'ẼTÉVA HEKOPEGUÁVA: Ha'e umi ñe'ẽtéva naiñam-buéiva iñe'ẽrapópe oñemosusũvo. Ñe’ëtéva Jurugua Ñe’ëtéva Tïgua Ha'ekuéra oguapy Ha'ekuéra omaña ÑE'ẼTÉVA HEKOPEGUA'YVA: Ha'e umi ñe'ẽtéva iñam-buéva iñe'ẽrapópe oñemosusũvo. Avañe'ẽme jaguareko poteĩ ñe'ẽtéva hekopegua'ỹva. Ha’ekuéra ou oho he'i Ko’ã poteĩ ñe'ẽtéva hekopegua'ỹva ojoavy hikuái ojoapytépe. Péicha, mbohapy “a”, “u” ha “y’u” ndaha’éi iñam-buéva iñe’ẽrapópe. Nahániri, jajesarekoporãrõ jajuhúta ko’ãva iñambueha -oñemosusũ jave- avaite ha papapy ñe’ẽpehẽtaime. ÑE'ẼTÉVA HEKO'YVA: Ha'e umi ñe'ẽtéva noñemo-susũmbaiva mayma avaitépe. Guaraníme papapy ha avaite oho oñondive. Ysaja mbotovéva ñe’ẽpehẽtai katu oñemboja’o mokõime: ñe’ëtéva mboyvegua (nd-n) ha ñe’ẽtéva riregua (i-ri) Ko’ã moambueha ohechauka ñandéve mávapa ñe’ẽtéva moandu apohare ha mboýpa hikuái (papyteĩ ha papyeta) Ñande jaguejy ñamba'apo Ha’ekuéra oguejy omba'apo tokaru (Ha’ekuéra) tome’ẽ (Ha’ekuéra) tojatapy (Ha’ekuéra) toma'ẽ (Ha’ekuéra) Ha’ekuéra ojovahéi orambosa Ñe’ẽtéva jurugua ndive: nd + ñe’ẽtéva + i Ñe’ẽtéva Tĩguáva ndive: n + ñe’ẽtéva + i Ñe’ẽtéva (jurugua térã tĩgua) opárõ “i”-pe, oñembojoaju-va’erã hese ñe’ẽpehẽtai ri (noñaníri). Ha’ekuéra ndohechái nomondói 3.2.3. Ysaja Porandúva: ñe’ẽpehẽtai pa térã piko. Kóva ohechauka mávapa ñe’ẽtéva omoandúva apohare. Ha’ekuéra omboja omomarandu Ko’ã mokõi ñe’ẽpehẽtai mbo ha mo omoheñói ñe’ẽtéva mbohasapyréva. Techapyrã: guata ñamosusũrõ ñe’eapohaitépe niko ñe’ẽtéva mbohasapyre’ỹva; ága ñamosusũvo ñe’eapoukahápe katu oikóma ichugui ñe’ëtéva mbohasapyréva Avei ñe’eapoukaha rupive téragui (tero, teroja ha ñe’ẽteja) oiko ñe’ẽtéva. Techapyrã: amboao / amoapatĩ / amomombyry. Peichahápe avei ñambojoapykuaa ñe’eapohaite ha ñe’eapoukaha umi téra rehe. Techapyrã: añemboao / añembotavy / añemomombyry. Ha’ekuéra ojojuhu oñonupã Ha’ekuéra oporohayhu oporombyepoti Ha’ekuéra omba’ejuka omba’emondýi Ha’e oguerosapukái oguerotĩ Ha’ekuéra oguerosapukái oguerotĩ Ko moambueha niko oñanduka ñandéve mba’eichaitépa ojehu ñe’ẽtéva moandu. Ha’ekuéra oguerúva oporandúva Ha’ekuéra ojahupa omopotĩmba Ha’ekuéra okevy ombyakuvy Ha’ekuéra ojapouka onohẽuka 3.4.9. Ñe’ẽteko apouka: Kóva oipuru avaite ha papapy ñe’ẽpehẽtai moĩmbyre (ta / e / to / ja / toro / pe / to). 3.4.10. Ñe'ẽteko apoukapohýi: ke (ipu’atã’ỹva). Kóva oipuru avaite ha papapy ñe’ẽpehẽtai moĩmbyre (ta / e / to / ja / toro / pe / to). Tojoráke (Ha’ekuéra) Tomyatyrõke (Ha’ekuéra) 3.4.11. Ñe'ẽteko apoukavevúi: na (ipu’atã’ỹva). Kóva oipuru avaite ha papapy ñe’ẽpehẽtai moĩmbyre (ta / e / to / ja / toro / pe / to). Tohasána (Ha’ekuéra) Toñapytĩna (Ha’ekuéra) 3.4.12. Ñe'ẽteko apoukarayhu: mi (ipu’atãva). Kóva oipuru avaite ha papapy ñe’ẽpehẽtai moĩmbyre (ta / e / to / ja / toro / pe / to). Topuraheimi (Ha’ekuéra) Toñemumi (Ha’ekuéra) 3.4.13. Ñe'ẽteko apoukajehe'a: míkena (ipu’atãva). Kóva oipuru avaite ha papapy ñe’ẽpehẽtai moĩmbyre (ta / e / to / ja / toro / pe / to). Topytamíkena(Ha’ekuéra) Tombyatymíkena(Ha’ekuéra) 3.4.14. Ñe’ẽteko kuaaporã’ỹva: mba’e (ipu’atã’ỹva). Kóva oipu-ru avaite ha papapy ñe’ẽpehẽtai moĩmbyre (ta / e / to / ja / toro / pe / to). Tohekýimba’e (Ha’ekuéra) Tomoĩmba’e (Ha’ekuéra) Ha’e ojekoha oñemiha Ha’ekuéra ojekoha oñemiha Ha’ekuéra ojerovianunga ombyasynunga Ha’ekuéra ojoguaniko ombo’eniko Ha’ekuéra okueránga’u omongueránga’u Ñande jajatygua’u ñambopugua’u Ha’ekuéra ojatygua’u ombopugua’u Ha’ekuéra ojesarekomante oguahẽmante Ha’e ojerokymo’ã omondoromo’ã Ñande jajerokymo’ã ñamondoromo’ã Ha’ekuéra ojerokymo’ã omondoromo’ã Ha’ekuéra ojurajepe omokõjepe Ha’ekuéra ohejámo oñemitỹmo Ha’ekuéra ojosojey oñandujey Ha’ekuéra ojokuávoi opyrũvoi Ha’ekuéra opytu’únte omyesakãnte Ha’e ojapyhýjepi oñepyrũjepi Ha’ekuéra ojapyhýjepi oñepyrũjepi Ha’ekuéra ojogapokatu oñe’ẽngatu Ha’ekuéra ohupytymimi oha’ãmimi Ha’e ohapyhína omboguehína Ha’ekuéra ohapyhína omboguehína 3.5.2.5. Ára Mboyveguandaje (pretérito remoto), Ha’ekuéra oguerovámi oñesũmi Che ahypyiva’ekue amoirũiva’ekue Nde rehypyiva’ekue remoirũva’ekue Ñande jahypyiva’ekue ñamoirũva’ekue Ore rohypyiva’ekue romoirũva’ekue Ha’ekuéra ohypyiva’ekue omoirũva’ekue Ha’ekuéra ojahe’óraka’e ombovóraka’e Ha’ekuéra okakuaáta opo’ẽta Che ahesyva’erã amokãva’erã Nde rehesyva’erã remokãva’erã Ha’e ohesyva’erã omokãva’erã Ñande jahesyva’erã ñamokãva’erã Ha’ekuéra ohesyva’erã omokãva’erã Nde rekay’u’arã remohenda’arã Ha’e okay’u’arã omohenda’arã Ñande jakay’u’arã ñamohenda’arã Ha’ekuéra okay’u’arã omohenda’arã Kóva ohechauka ñe’ẽtéva moandu oñembotuicha ha oñemomirĩvérõ. Ha’ekuéra opyvoi ohesa’ỹijo Ha’ekuéra ohovereve ohetũve Ha’ekuéra opitarasa omohe’õrasa Ha’ekuéra oryryietereirasa omomorãitereirasa Guarani ñe'ẽ tee Guarani Hai'ymakuaaty • Guarani reko ha ñe'ẽ • Ñe'ẽrapokuaa Ñe'ẽtekuaa, ñe'ẽpukuaa ha ñe'ẽjoajukatu Ñe'ẽjoaju pypegua (Ñembojoja • Ñe'ẽjoaju Guaraníme • Ñe'ẽ omýiva hendágui • Ñe'ẽpehẽtai oñemohendajeýva • Ñe'ẽriregua • Ñe'ẽteja Guaraníme) • Ñe'ẽjoaju rekopegua • Ñe'ẽysajakuaa • Pu'ae aty • Terarãngue • Tero ha Teroja guaraníme • Ñe'ẽjoajuha • Ñe'ẽpykuaa Guaraníme • Ñe'ẽtéva ha iñemohenda • Ta'ãnga'i kuatiapyre • Ñe'ẽndýi Guaraníme • Ñe'ẽpuporã Káso Ñemombe'u • Ayvu rapyta • Ore Remiandu Ñe'ẽ • Guarani Ñe'ẽte ha Arandu Anamandaje Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 13:30, 9 jasyrundy 2017. Pohâ iporâva ñande pire rehegua mba’asýpe . Pohâ iporâva mba’asy pytu rape Reheguápe. Pohâ ñana mbosako’i rehegua. Ñe’ê mba’asy rehegua ojeporuvéva Umi pohâ ñana ojeporuvéva Paraguáipe ha mba’épepa iporâ Umi kuatiañe’ê pohâ ñana rehegua Avañe'ẽ: San Cristóbal ha Nieves Karaiñe'ẽ ‎ (← joajukuéra _ editar) Kambyre'ẽ ‎ (← joajukuéra _ editar) He’iséva: ñe’êpehêtai oñemoîva ñe’êrapo mboyve, oñembotove haguâ Chemandu’a yma chemitäro, alee ypy ramo guaré, ha’eva’ekue chejupe: kóva niko ha’ete chéve ku guaraníme ojehkriviva’ekue ha upéi oñembohasa karai ñe’ëme. Upe ramo ahechava’ekue ipype arriéro paraguái okarayguaitéva reko, iñasäi che resa renondépe, he’íva ku Roa Bastos, arrójo yvyguýicha osyry umi vérso guýre; jahecha hechapa oku’erö ipype ñande rapicha paraguái ijapyterekuetéva. Ha upe ramo avei añeporanduva’ekue: mba’e rehe poku noñemoïri ko Martín Fiérro guaraníme pórke kóva ko ñe’ëme inaturalvéta; kóva ko gáucho niko guaraníme oñe’ëvo ae oïmbaite poräta. Upérö ae, ha’e ojuhúta ilajaite, heko teete. Ha péina niko ko pyhare jajujoaite jarahávo ñane Martín Fiérro rekovekue guaraníme. Ajevérö niko javy’apaiteñaína oñondive. Ha’e, kóva ko vy’áko ñande ryke’y Félix mante voi ohupytyuka kuaa kuri ñandéve. Ha’e mante voíko hína pe tapicha ijaguyjémava äva ä tembiapo rehe oñekarama haguä. Ndaha’eíko tuku chilín hína ko Martín Fiérro ñembohasa; ijetu’uetemi hína pórke niko ndaha’éi ñe’ënte reikuaa porä va’erä. Reikuaava’erä teko, temiandu, tapicha rembireroviapy, hemimo’ä, ha opaite hembipota. Reñeporandu kuaa va’erä: mba’e piko oipota ä gáucho äicha oikóva. Mba’ére piko ojehu chupe umi ojehuetáva. Oñe’engai piko hese Ñandejára. Ndohovasái piko raka’e chupe isy. Mba’ére piko ou pe jéta ojeliapa hese. Reiete vaicha niko ojejukamo’ä jevyevy, ha reiete vaicha niko oporojuka. Ha upéi ojexui, rei vaicha avei. Osë oho oiko umi herüguáre ha’eño rei; ndojejuhukái. Ndo’aséi tahachi pópe, ndoikeséi ka’iräime, oiko kañyhápe, operdepa hogayguakuéra, isarambipa ta’yrakuéra mimi; ha’e ojepersegi; opersegi chupe autoridakuéra. Viru guaraní oñemboja'o sa vore hendápe, ojueheguaitéva ha ko'ã vore héra sandyvo (1) Guaraní mbyechakáva ha'e tal "G" ha hi'ári peteĩ kytarysýi yke (G). 1 G oñembokuaita (2) ypy $ 100 okuaitáva (3) upéramo. Oike guive tembiapoukapy (4) 655, ary 1943-pe guare, ojehejaite ORO SELLADO ha PESO ARGENTINO jeporu ha oñembokuaje (5) viru pyahu jeporu opáichagua ñemurã tetãpy tuichakue javeve. Ko tembiapoukapy N° 655 ombojeroviateĩ TAVAKUAIRETà (6) VIRUÓGA (7) pe (Banco de la República), he'ívo hepysãvore (8) irundyhápe Paraguái Tavakuairetã Viruóga ikatuha oguenoh virukuatia (9) ha virukandua (10) tetãpýre tembiapoukapy he'iháicha. Ndaipóri ambue ikatúva oguenoh ha ombosyryry ko'ã viru térã ijoguahakuéra ikatúva ombojepoapi (11) oĩmera vape. Pe hepysãvore mokõiha he iva'ekue: Paraguái Tavakuairetã Viruóga oguerekóva'erã tapiaite guaraní kuaita ambue tetãnguéra Paraguái retã ndive oñemúva viru rovái, oñepyrũ hagueichaite oñemboajéramo guare ko tembiapoukapy. Heta changui oguerúva'ekue viru ñemoambue tetãme: kuaita ñemombarete oñemoambue'ỹ re heta arýma, viru jekuaivo ha ipu´akapav (12) umi ary tenondegua aja jepevénte, viru ñongatu ñemokyre'ỹ ha iñepysyrõ (13), viru ñerenoh peteĩ viruóga rupínte, arandukápe ñemboguapy pya'e ha porãve papapykuaa (14) rehegua tembiapo, ha viru ñemboguata mbovyve. Maymáva ã virukandua ojehai ijatukupépe REPÚBLICA DEL PARAGUAY, mbytépe BANCO DEL PARAGUAY, róga ha mboýpa okuaita peteĩteĩva, papapýpe ha taípe imoĩmbyre. Hováre ogueraha avei ikuaita papapy ha taípe ha he'i avei: Ko virukuatia íporupy, jehepyme'rã apyra’ỹmeve (18) tetãpy, tuichakue javeve. (Tembiapoukapy Na 655, ára 5 / 10 / 43-pe guare). Yvateve, ojekuaa porã haguãicha, he'i BANCO DEL PARAGUAY, DEPARTAMENTO MONETARIO. Oguereko avei ipapapy ha jokoha ra'anga (19). Iguypeve, asúgotyo he'i GERENTE GENERAL ha akatúvagotyo, PRESIDENTE. Oguereko pa'ũ teraguapy (20) rendaguã. Ko'ã virukuatia ojapóva'ekue THOMAS DE LA RUE & CO.LTD., Londres pegua. Avañe’ẽ Guarani: peteĩ ñe’ẽ porã: Ñehenõi- Convite Avañe’ẽ Guarani: peteĩ ñe’ẽ porã: Yvy (ñemby)tetã _América do Sul: Argentina Ndéngo avei táva ypykue ko ñane retâme ha Ha tory, vy’ápe reipykúi rehóvo mborayhu rape M a n d u ’ a r ã - ÑOHA’ÃNGA GUARANI ÑE’ẼME Avañe’ẽ Guarani: peteĩ ñe’ẽ porã Pytã oĩ ko sa'y. Okove peteĩgua opaite sa'y. Text Ñande Ypykuéra Ñe'ẽngue 2 amoprõ j evy va'erã ñe'eng, rupa jave i re opu'ã va'erã. Avañe’ẽ Guarani: peteĩ ñe’ẽ porã kuéry tupã ramo oó va'erã; Avañe'ẽ: Tetãvore Joapykuéra ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI rérape romoĝuahê ore vy'apavê ha ore jehechakuaa haihára SUSY DELGADO-pe omyasâire ára resáre hembiapo pyahete hérava YVYTU YMA. Ko tembiapo pyahu omombareteve Guarani ñe'ê rekove. MBA'ÉPA OJEHU KURUGUATÝPE Ou jeyva'erã, he'i iména soguéva. Avañe'ẽ: Tatarapo 7 jasyapy ha'e papo pokõiha ára arygua. Oñemohu’âkuri ATY GUASU “TET MBA’EKUAA, ARANDUKUAATY HA RYEPY HA ÑE’ÈKÔI”, oikova’ekue 18 ha 19 jasypo, táva guasu Paraguaýpe. Upépe ijatýkuri heta tapicha katupyry omyesakâvo, ñomongeta rupive, heta mba’e ko aty guasu rehegua. Añetehápe, Guarani ñe’ê oñakârapu’â ohóvo, ára ha ára, ko Paraguay retâ mokôisa arýpe… jepémo upéicha oî gueterei heta mba’e tekotevê jajapo hese ñamoakârapu’âve haĝua chupe. Avañe'ẽ: Viruróga Avañe'ẽ: Schaan Yvyra’i kãnga ñemboapyka i va’e: Ndee, chy ramo reî va’e, ndee, tuúramo re’ã va’e: ko va’e py’a guachu porã pereko i anguã. A’éramo ae aguyjevéte va’erã. “Ara kañy rire, ára pyaú ramove, chee, yvyra’i kãnga amoñe’êry jevy va’erã, amopyrõ jevy va’erã ñe’êy”, e’i Ñande Ru Tenonde. A’éramo katu, yvypo amboaekuéry tupãramo oo va’erã; ekovia, jeguakáva tenonde yvy rupa jave íre opu’ã va’erã. Takuaryva’i kãnga mitã i. Che remiarirõ, che rajy poriau i, che mbarete rekorãre añea’ã anguã añeongatu va’e. (3) “Ara kañy rire, ára pyaú ramove, chee, yvyra’i kãnga amoñe’êry jevy va’erã, amopyrõ jevy va’erã ñe’êy”, e’i Ñande Ru Tenonde. (4) A’éramo katu, yvypo amboaekuéry tupãramo oo va’erã; ekovia, jeguakáva tenonde yvy rupa jave íre opu’ã va’erã. (5) Takuaryva’i kãnga mitã i. Che remiarirõ, che rajy poriau i, che mbarete rekorãre añea’ã anguã añeongatu va’e. (10) Ko va’e etégui techepy’a guachu che retarã ñembopyta mbovy mbovy i pe. A’évagui, tataypy mbovy íre, Avañe’ẽ Guarani: peteĩ ñe’ẽ porã Ayvu Porã (1) Manga Ñembosarái (5) Caracas ha'ehína táva guasu Venesuéla, oĩ kuarahy resẽ tetã retãme. Ko távape oiko 2 808 937 ava. Ko yvy tuichakuére ^ Térã: “temimboʼe, alúmno”. Péicha oñehenói umi oaprendévape térã oñembokatupyrývape ojapo hag̃ua peteĩ mbaʼe. KO YVY TUICHAKUÉRE Velẽ (poytugañe'ẽme: Belém) táva Vrasilpe, ha'eva tavusu ha tava tenondegua tetãvore Para. Ko távape oĩ 1 402 056 tavayguakuéra (ary 2010) ha oguereko peteĩ yvy pehẽngue 1.059,00 Km² nunga. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 16:01, 8 jasyapy 2013. ….. Neñe'e, nde purajhéi, nde yerokyicha iporãva, Don Quijote Avañe'ẽ / Guaraní Avañe'ẽ: Poyvi Uruguái Avañe'ẽ: Kalkuta ¡Ma'ẽna, Principe'i, mba'eichaitépa hesakã mbeguemi chéve ohóvo nde rekove tyre'ỹmi! Heta ára kuarahy reike añónte anga nembovy'a. Kóva ko mba'e pyahu aikuaa ára irundyhápe, eréramo chéve: Aguerohoryete ningo pe kuarahyreike. Pe mbo'esyry pyahu niko tuicha oipytyvô Guarani ñe'ê ñemombaretevépe. Peteî mba'e neporâmbajepévango táva Dourados-pe ha ijerére oîha heta tapicha Guarani ñe'êhára ha Guarani rayhuhára, ko'áĝa oñembojáva hikuái oikuaaporâve haĝua Guarani ñe'ê ha reko. ATENEO niko omba'apo avei Sâo Paulo ha Foz de Yguazú-pe ha ymave ombo'ejepe avei Florianópolis-pe. ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI rérape rome'ê ore vy'apavê ha ore jehechakuaa Mbo'ehára Arnulfo Morínigo Caballero-pe omotenondére ko mbo'esyry ha avei Mbo'ehára Neimar Machado de Souza-pe oipe'áre Facultad Intercultural Indígena rokê ha omohendáre Guarani ñe'ê mbo'esyry upépe. Temimbo'ekuéra oñemoarandúva Guaraníme, táva Dourados-pe MBA'ÉPA OJEHU KURUGUATÝPE Ko yvy tuichakuére Umi testígo de Jehová ningo oñehaʼãmbaite ojoayhu ha oñopytyvõ peteĩ famíliaicha, upévare umi ohóva pe kongregasiónpe oñeñandu porã hendivekuéra (Hebreos 10:24, 25). Heta persónama ohechakuaa umi rreunión tuichaiterei oipytyvõha chupekuéra ipyʼaguapy jey hag̃ua oñeñandu vai jave. 59 gn - Avañe'ẽ (Guaraní) Porokuái Guasu 169, léi guasu tetã rehegua - Vikipetã Porokuái Guasu 169, léi guasu tetã rehegua 6 ÑEMBOYAO OVA. ÑEMBOE JARE ÑEMOMBEUKA REGUA (26-31) Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 14:03, 8 jasyapy 2013. MARIA PYTYVÔHÁRA ÑEMBO'E Añemboja nerendápe, ha'éva Cristiano Pytyvôhara mbaretete. Ára ha ára reme'êha nderehe ojeroviávape, Aikuaa porâ, che Sy rohayhuetéva natekotevêiha reme'ê chéve mba'eve; Avañe’ẽ Guarani: peteĩ ñe’ẽ porã Káso ha pukarâ ñemombe’u. Tembi’u Paraguái. Coordinadora: Lic. Eva Florentín de Ríos Purahéi ha jeroky guasu. Tembi’u ñanemba’éva. Coordinador: Mg. Federico González Guarani Mbya / avañe’ẽ, Oñemoguahê chéve peteî kuatiañe'ê'i ha ipype oî peteî káso oñemombe'úva katuete oikóva ha avave nde'íriva mba'eve ha upévare che avei aipota peê pemoñe'ê ha pehai upéi pene remiandu ko abc roguépe ha ikatu ja'e mba'épa ikatu jajapo ko'ã káso oikóvape. Mba'épa peje ko kuatiañe'ême, ñañomongetami ha aheja peême pejepy'amongeta haguã Fátima omombe'úva rehe. Taís Bianca Gama de Araújo (Rio de Janeiro, 25 jasypateĩ, ary 1978), jekuaáva Taís Araújo ha'e peteĩ mba'eapohára jeikuaave eteva tetã Pindorama pegua. Ojapo akue heta ava tee Rede Globo hembiasagua'upe ha heta ojapo avei tembiasagua'u Xica da Silva ava tee. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 00:50, 17 jasyteĩ 2014. “Sangre de la tierra” ~ Ñe'ẽ Porã Avañe'ẽ: Mymba ipy apytimby Hesu rape oñemoha'anga pira ra'ãnga rehe Hesu rape hérava avei Kirito rape ha'e peteĩ tupãrape ojeroviáva peteĩ Tupãme mante (religión monoteísta) ombohapéva Hesu Nasaregua rekovépe, rekombo'ére ha rembiapóre. Hesu rapé-pe, Kirito ha'e Ñandejára ra'y ha ou yvýpe opysyrõ opaite yvypóra hag̃ua ha imano rire omoingove jey akue ára mbohapyhápe ha ojupi akue yvága vy'arendápe. Ko'ãga Hesu rape oguerekóva 2.300.000.000 tapicha roviahákuéra opaite rendápe. Hesu rape oguereko avei peteĩ aranduka ryru marangatu hérava: Tupã ñe'ẽngue ryru. Kuatiarogue oñembosako'íva Oñembojoajukuaáva ko'ápe Ko kuatiarogue oñemoambuejeýkuri: 00:06, 24 jasypoteĩ 2014. KÁSO ÑEMOMBE'U: NDAHA'ÉIMBORA'E PLATA YVYGUY _ Guarani KÁSO ÑEMOMBE'U: NDAHA'ÉIMBORA'E PLATA YVYGUY Amoite Guasukuápe niko oikova’ekue karai Policarpo Martínez. Kuimba’e katupyry omba’apóva ikokuépe. Omoirũjepi chupe mokõi ita’ýra: Chive ha Tani. Guasukua niko ndatuichaivoi, ha jeko upérupi ohasava’ekue Mariscal López iguarinikuéra ndive upe Ñorairô Guasu aja, Argentina, Brasil ha Uruguay ñandeaho’ipárôguare. Umi ñane retâygua niko oñotỹva’ekue avei upérupi imba’eta: kuâirû, mbo’y ha ambue mba’e ijatúgui ijapopyréva, ani haĝua ho’a umi pytaguakuéra poguýpe. Sapy’apy’a niko oġuahẽvavoi upépe kuimba’ekuéra oúva ojo’omimi Guasukua yvy, ohekávo upe Pláta Yvyguy oje’eha. Heta tapicha jeko ojuhujepe upépe Pláta yvyguy; ha ojuhu rire, pya’e oje’ói hikuái tetã ambuére. Peteĩ ára ndaje karai Poli, peichantevoi ojekuaave karai Policarpo­pe; ohókuri mokõive ita’ỹra ndive ikokuemíme, ha oġuahẽvo upépe oñepyrũ hikuái omba’apo. Ku tembiapo hetavérõ jave, ha’ekuéra ohómiva’erã pyhareve ha ka’arupytũ rupi oujey hikuái. Péicha jave ogueraha imatulami, ha avei peteĩ “ñakyrã’i” ombovy’áva hembiapo, ohendúvo purahéi ñanemba’éva. Namombyrýi upégui ohasa peteĩ ysyry ha’ekuéra ohohápe hoy’u ha ojahu hamba’e. Kyre’ỹme jeko omba’apókuri hikuái, ha asaje rupi opytu’u “omo­hyġuatã haġua isevo’ikuéra”, he’iháichajepi ñembojarúpe. Omohu’ã rire hembiapokuéra upe ka’arúpe, osẽ oupa heseve hogamíme; ha ndaje oġuahẽvo upe ysyry rembe’ýpe; Tani, ta’ýra ypykue, ohechásapy’a, mboypýri, peteĩ kavaju morotĩ iñakã’ỹva. Ohechávo upe mba’e Tani oñemondýi ha jekoraka’e pya’evoi ojovasa, ha ñembotavyetépe omombe’u itúva ha ityvýrape. Ha’ekuéra niko oikuaamavoíkuri mba’épa he’ise upe mba’e. Ojapomavoíra’e peteĩ arapokõindy Tani ohechahaguéjepi iképe, peteĩ ysyry ha peteĩ kavaju morotĩ hoy’úva upépe; ha ndaje oñeporandúmiva’erã mba’épa he’iséne upe kerayvoty, avei opora­ndúkuri itúva ha isýpe, ha mavavete ndoikuaáikuri mba’épa he’ise. Mbohapyve omoñani hikuái hymba kavajukuéra, ha oġuahẽvo hogamíme, he’íraka’e karai Poli ita’ýra Tanípe: “Ndéve ġuarã hína che ra’y. Eñernbosako’i katu, ha’e... tereho chupe neañoite”. “Nei che ru”, he’imavoíkuri ndaje mitã Tani. Osẽnguévo hógagui ohohaġuáicha, isy he’íraka’e chupe: “Eñembo’emíkena peteĩ Mariami upe ijarakuemíre. Imarangatueténiko nendive che memby”. “Upéicha ajapóta che sy. Ani rejepy’apy”, he’i mitãkaria’y ha ohopa heseve. Oguerahániko ondive: jo’oha, peteĩ limétape ykaraipyre; ha sapy’áramo ġuarã -iku’akuápe- peteĩ mboka. Oĝuahẽ upe ysyrymi rembe’ýpe ha upépe ohypyiraẽkuri ykarai­pyrépe upe tenda; ha upéi jeko oñepyrũ ojo’o. Sapy’apy’a ndaje ojehechauka chupe upe kavaju morotĩ iñaka’ỹva. Oiméne niko upéva hína upe Pláta Yvyguy ñangarekoha. Peichahágui niko ijo’oha opa’a ichugui. “Kóva ha’éma”, he’ijekoraka’e Tani, ha onohẽvo okápe, ñemondýi reheve niko ohechakuaákuri onohẽhague iñakãngue. Ojo’ovévo katu onohẽ heta kanguemimi. Peteĩ mitã’i kanguemimínte niko ojuhu upépe. Ndaha’éimbora’e Pláta yvyguy. Upémarõ niko ojevy hogamíme ha omombe’u ipehẽnguekuérape. Oñemoĩmba peteĩ ñe’ẽme ha ohopaite hikuái upe ysyry rembe’y peve. Peichantevoi niko ojepokuaa ha ojapo umi ñande rapicha okaraygua oikóramo umi mba’e. Oġuahẽvo upépe omono’õmbaite hikuái umi kanguemimi; ha uperire katu, omohendákuri peteĩ kurusumi ha’e... ohypyijeýkuri ykaraipyrépe. Oñembo’e hikuái ha ohopa heseve hogamíme. Ko’ẽ rire, Tani ha ipehẽnguekuéra oguerahákuri umi kanguemimi ha oñotỹ Guasu­kua te’õngueópe. Upete guive ndaje Tani ndohechavéi iképe upe kavaju morotĩ hoy’úva ysyrymíme... yvy omohe’õ. che memby tataypýpe tojepe'e. linguists in Guarani: Ñe'ẽkuaaty ha Ñe'ẽtekuaa Mbo´ehára = Maestro/a 3. Mba'eichapa reiko Ko yvy tuichakuére Oklahoma ha'e peteĩ tetãvore Tetã peteĩ reko Amérikagua pegua. 10 jasyapy ha'e papoteĩha ára arygua. Avañe'ẽ: Vakaratĩ Mitãkuña neporãva kasíke rajy, ijypy kuéra ohayhuetereíva, pykasúicha imarã’ỹva ha py’a potĩ mbyechaukaha teetéva, ogueroko’ẽ sapy’a umi pore nañanembotavýiva ohechaukáva hyeguasuha. Upe kasíke, ipochyetereihápe, oporandu randu reipa mávapa ojapo hese upe mba’e vaiete. Pe mitãkuña mba’eve ndikatúi omombe’u. Upéramo itúva oja’ovaihápe he’i chupe ojukataha, ha upeichavérõ ndorekói ñe’ẽmbojevy. Upémaramo mitãkuña ho’a itasãme ha oñemoangaipa. Upe túva ñemondýipe ojapo he’i haguéicha ichupe upe mba’e, ha ndojapoukái upe jejuka. Mitãkuña omoheñói peteĩ mitãkuña’íme ha omano. Upe mitãkuña’i, hérava “Mani”, ombovy’a kuri oĩháicha ava kuérape. Upe ñemano hetaiterei ndaje oñembyasy kuri ijava retãme. Oñoty chupe hikuái peteĩ yvyra ypýpe oíva ka’aguy rembére. Ndahetái ára uperire osẽ ityvy árigui heta yvyra ra’y rogue porã porã iñambuéva, avavete voi ndoikuaáiva upérõ mba’épa hína upéva. Okakua rire umi yvyra’i, ava kuéra otopa hapo orekoha so’o morotĩ hetereíva, ha upe guive oikuaa hikuái ou hague Tupã remimondo hendápe kuéra, ha upe teko ndojekuaáiva ome’e hague ko’ãnga ho’o mayma ava kuérape ĝuarã. Upe yvyra ra’y oñembohéra kuri “Mani ro’o”, ha upégui ningo osẽ “Mani’o”, térã Mandi’o. Temimbo'ehára. oipe’aséva ñandehegui ñane ñe’ẽ teete porãite tetã ñe’ẽngu oipotágui. ñe’ẽrembyre ñe’ẽjopara ñe’ẽjehe’a ha ñe’ẽtavýre Añe’ẽse guaraní che mitãmi guive, añe’ẽ avañe’ẽ añe’ẽve ñaneñe’ẽ, osyry pytã che jurúgui guaraní ñe’ẽ, añemoñesũ avati ra’ỹi ári añe’ẽ avañe’ẽ, ndaha’éi itavýva ñe’ẽ che ñe’ẽ porãite, che ãngañe’ẽ, che korasõ ñe’ẽ, cherekoveñe’ẽ ha’e guaraniñe’ẽ omoñe’ẽséva nemborayhúpe, guaraniñe’ẽ chemopu’ãjey va’erã che ñe’ẽteete, péina ñane avañe’ẽ oikove mayma tetãgua rekove ñe’ẽme.!!! GUARANI ÑE’ẼME... Añemboheko guaraní ñe’ẽme añemboheteve avañe’ẽme añembokate asy guaraní ñe’ẽme aturuñe’ẽ ñaneñe’ẽ teetépe aporohetũ guaraní ñe’ẽme kuña amotuka’ẽ avañe’ẽme, che amoĩva amoĩ avañe’ẽme, ajopy ajora amboty avañe’ẽme, opáy karaiguasu ñane ra’ã iñe’ẽme pe imba’ekuaa oikundaha ãngapýre he’i ñane retã yvýre taheñòi ñaneñe’ẽ avañe’ẽ hyakuã porãmba ñane retãre ñane ñe’ẽ yvy’àre heñói opu’ã oveve. pe mboguata pya’e ñe’ẽteete peipyahànte yvy ojoka opu’ã iñe’ẽ ha yvypo ãnga toñe’ẽ tove tome’ẽ ñane retãme ñe’ãkakuaànte pyhare ha ára avañe’ẽ topu’ã ipotýre peheja ava tokororõ ñe’ẽ guaranípe. avei topopo umi ñe’ẽ topo toikove ñande ha’e umi avañe’ẽ rape porãite ñande ha’e avañe’ẽjára ha ñande pytu oñe’ẽ oñakamby ñane ñe’ẽ oñani oho ñane retãre. opa mba’e avañe’ẽme emysakã añete omo’ã mo’ãva ñane retã,nde rogapýre emba’apo ñaneñe’ẽre emopu’ã porãite. heta ñe’ẽ ñarõ oisu’u ñane ñe’ẽme ojuka mba’epota heta ára ñaneavañe’ẽ